Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy yntymaqtastyqtyng jalghasuynyng jospary men maqsattary turaly...

Biylghy 2023 jyl kóptegen ózgerister men tolqulargha toly boldy, atalghan әreketterding barlyghy әlem memleketterining sayasatyna jәne halyqtyng kýndelikti ómirine de әser etken bolatyn. Qazaqstannyng atalghan jýiede ózindik orny bar, sayasy baghyty naqty belgilengen memleketterding biri retinde osy ózgerister men tolqulardy da sezingen bolatyn. Sonyng biri, ol Resey men Ukraina arasyndaghy qarym-qatynas, Palestina men Izraili arasyndaghy janjal, sonday-aq әlemdegi ekonomikalyq daghdarys pen tótenshe jaghdaylardyng barlyghy biylghy jyly jana әser etu qarqynyna ie bolghan siyaqty. Búl oqighalardyng barlyghy memleketting sayasatynyng jýzege asuy men halyqtyng beybitshilik pen túraqtylyqta ómir sýrulerine tolyqtay әser etedi, qoghamnyng ishinde túraqsyzdyq pen belgisizdik oryn alady. Degenimen, osynday kýrdeli is týsken kezde barlyq beybitshilik ýshin kýresetin adamdar men qauymnyng birigui de oryn alatyndyghy belgili. Dәl osy jaghday bizding memleketimizben basqa da shet eldik memleketter men olardyng sayasy basshylarynyng basyn biriktiruge, aimaqtaghy mәselelerdi sheshu arqyly qauipsizdik pen túraqtylyqty saqtaugha birikkendikterinen kórinedi.

Qazaqstan ózining tәuelsizdik alghan jyldarynan bastap beybitshilikke baghyttalghan sayasy baghdarymen, túraqtylyq pen qauipsizdikti qamtamasyz etu kezindegi әreketteri arqyly ózine kóptegen jaqtastar tapty. Qazirgi kezde Qazaqstan Respublikasynyng әlemdik sayasy arenada ózindik bedeli men әser etu kýshi bar memleketterding biri, atalghan dәrejege jetuining kórsetkishi memleketimizdi aldynghy sanatta túrghan memleketterding qúrmetteui men olardyng basshylarynyng Qazaqstandy kórkeytu men damytugha, әlemde beybitshilikti ornatugha degen qyzyghushylyqtarynan da kóruge bolady.

Tәuelsizdik alghan jyldardan bastap bizding elimizding ayaghynan túruyna kómektesken memleketterding biri ol Fransiya boldy. Býgingi kýnde de atalghan memleketpen bizding ortaq ústanymyz ben sayasy baghdarymyz bar, al sony taghy da bir ret naqtylau men talqylau ýshin de Fransiya Preziydenti Emmanueli Makron elimizge resmy sapar jasap, eki memleketting yntymaqtastyghyn damytu ýshin kezdesuler ótkizgen bolatyn. Fransiya Preziydentining Qazaqstangha kelu kezinde eki memleketke qatysty aitylghan mәseleleri turaly tómende aitatyn bolamyz, solay eki memleketting ózara yntymaqtastyghynyng bolashaqqa josparyn anyqtaymyz.

1. Qasym-Jomart Toqaev pen Emmanueli Makron arasyndaghy shaghyn kelissózding memleketterding damuyna yqpaly

Eki el basshysynyng kezdesui eki jaqtyng delegasiya mýshelerin tanystyrumen bastalghan bolatyn, sodan keyin qúrmet qarauylynyng bastyghy memleket basshylaryna raport berip, eki elding әnúrandary shyrqaldy. Sodan keyin preziydentter shaghyn qúramda bolyp kelissózder jýrgizgen bolatyn.

Kelissózdi Preziydent Toqaev bastap, Fransiya memleket basshysynyng Qazaqstangha resmy saparmen keluge shaqyruyn qabyldap, kelgeni ýshin, búl kezdesuding eki memleketting yntymaqtastyghy men ortaq damuyna yqpal etetin bastama ekendigin atap ótti. Preziydent memleketimiz ýshin Fransiyanyng Europa Odaghyndaghy basty jәne senimdi seriktes ekendigi men elimizding ekonomikalyq damuyna yqpal etetin manyzdy, әri iri investor ekendigin atap ótildi.

Óz kezeginde Makron Qazaqstangha keluining sebepterin aitqan bolatyn, ol: «Býgin biz ózekti mәseleler boyynsha pikir almasyp, BÚÚ jarghysyn, sonyng ishinde aumaqtyq tútastyq, últtyq tәuelsizdik qaghidattaryn saqtaugha beyildi ekenimizdi naqtylay alamyz. Sonymen qatar ekijaqty yntymaqtastyq mәselelerin talqylaymyz. Biz ekonomikalyq túrghydan seriktes eldermiz. Sonday-aq, Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy ekonomikalyq әriptestigimizdi odan әri damyta týsetin manyzdy kelisimderge qol qoyamyz» degen bolatyn.  Makron sózining barysynda Qazaqstan Preziydentine resmy saparmen keluge shaqyrghandyghyna, qonaqjaylyqpen qarsy alghandyghy ýshin alghysyn bildirgen bolatyn.

Eki el basshylarynyng kezdesulerine qaraghanda Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy yntymaqtastyq sauda-ekonomikalyq, investisiyalyq, mәdeniy-gumanitarlyq, energetikalyq, kólik-logistikalyq salalar boyynsha yntymaqtastyqtyng ornaytyndyghy aitylghan bolatyn. Atalghan is-sharalardyng barlyghy memleketterding halqynyng әleumettik-ekonomikalyq damuyna mýmkindik bolatyndyghy, sonday-aq dýniyejýzinde bolyp jatqan ózekti mәselelerding memleketterge әseri turaly aitylyp, olardy sheshuding joldary men soghan qatysty pikirler de aitylghan bolatyn.

2. Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy seriktestikting bolashaghy men onyng tiyimdiligi

Preziydent Toqaev 1 qarashada bolghan Fransiya Preziydenti Emmanueli Makronmen jәne eki memleketting resmy delegasiyalarynyng qatysuymen ótken kelissóz kezinde memleketter arasyndaghy yntymaqtastyqtyng osyghan deyingi tiyimdiligi men bolashaqta jýzege asyrylatyn jobalary men josparlary turaly aityp ótken bolatyn. Búl turaly Qasym-Jomart Toqaev: «Fransiya – Qazaqstannyng Europa Odaghyndaghy manyzdy әri senimdi seriktesi. Byltyr ózara tauar ainalymy 30%-gha ósip, 4 milliard dollargha jetken bolatyn. Biylghy segiz aida ekijaqty sauda-sattyq kólemi ótken jylmen salystyrghan kezde 21%-gha artqan bolatyn, yaghny ol 2,7 milliard dollardy qúrady» degen.

Qasym-Jomart Toqaevtyng sózi boyynsha Fransiya Qazaqstangha shamamen 18,7 milliard dollargha juyq investisiya jasaghan, búl elimizde energetika, aerogharysh, farmasevtika, himiya men tau-ken ónerkәsibi, mashina jasau salalary boyynsha jobalarda qoldanylyp kele jatyr.

Ózderiniz bilesizder, Preziydent Toqaev 2023 jyldyng qyrkýiek aiyndaghy «Ádiletti Qazaqstannyng ekonomikalyq baghdary» atty Qazaqstan halqyna joldauy kezinde memlekettegi halyqtyng әleumettik jaghdayyn jaqsartugha yqpal etetin salalardy ataghan bolatyn. Onyng ishinde memlekettegi auyr ónerkәsip, auyl sharuashylyghy men ghylym salasyn damytugha qatysty mәsleler jýiesi kóterilip, atalghan salalar boyynsha keshendi júmystardyng jýrgizilu kerektigi turaly aitty. Atalghan mәsele, Fransiya men Qazaqstan arasyndaghy kezdesu kezinde de aityldy. Yaghni, kelissóz kezinde jasyl energetika, logistika, auyl sharuashylyghy, tranziyt, sifrlandyru, densaulyq saqtau men bilim beru salalaryndaghy yqpaldastyqtardyng basym baghyttary turaly aitylghan bolatyn. Búl turaly Fransiya Preziydenti Emmanueli Makron: «Eki jaqty ekonomikalyq qarym-qatynastar, sonyng ishinde auyl sharuashylyghy, energetika, janartylghan energetika salalaryndaghy baylanystar aldaghy uaqytta tyng serpinmen damidy dep oilaymyn. Biz búrynghy jobalargha da, jana bastamalargha da investisiya saludy qoldaymyz. Býgin óte ózekti mәselelerdi talqyladyq. Búdan bólek mәdeniy-gumanitarlyq yntymaqtastyghymyz da qarqyndy damyp keledi. Bilim-ghylym salalarynda naqty kelisim bar. 2024 jyldyng qyrkýiek aiynan bastap Qazaq-Fransuz uniyversiyteti óz júmysyn bastaydy», - dep pikirin bildirdi.

Atalghan kezdesude eki memleketting sayasi, ekonomikalyq jәne әleumettik damuyna qatysty kóptegen mәseleler qarastyryldy, kelisim jasaldy. Sonyng ishinde ózektileri, olar:

1. Fransiya men Qazaqstan ýkimetteri arasyndaghy Qazaqstanda Fransuz damu agenttigining tobyn qúru men onyng júmys isteui turaly kelisim jasaldy;

2. Qazaqstan men Fransiya arasynda strategiyalyq manyzy bar qazbalar boyynsha yntymaqtastyghy turaly birlesken niyet deklarasiya jasaldy;

3. Qazaqstar Respublikasynyng Ýkimeti men Fransuz Respublikasy Ýkimeti arasyndaghy Qazaqstan Respublikasynda halyqaralyq (fransuz) mektepterin ashugha jәne Qazaqstan Respublikasynyng bilim beru úiymdarynda fransuz tilin oqytugha qatysty kelisim;

4. «QazBioPharm «ÚH» AQ men Boehringer Ingelheim Animal Health France kompaniyasy arasynda Qazaqstan Respublikasynda ausylgha qarsy vaksinany jergilikti óndiru boyynsha yntymaqtastyq, liysenziya jәne jetkizu turaly kelisim;

5. Energiyany jinaqtau jýiesi bar, jiyntyq quaty 1 GVt jel elektr stansiyalaryn salu jobasy boyynsha birlesken kәsiporyn turaly kelisim;

6. «Qazaqstan Respublikasynda temirjol lokomotivteri men jyljymaly qúramdy, sonday-aq temirjol tehnikasynyng qosalqy bólshekterin óndiru jәne olargha servistik qyzmet kórsetu» jobasyn iske asyru jónindegi investisiyalar turaly kelisim jasalghan bolatyn.

Qoryta kelgende, Fransiya Preziydenti Emmanueli Makron Qazaqstangha sapary kezinde eki el arasyndaghy dostyqtyng manyzdylyghynyng memleketterding damuyna tikeley әser etetindigin aitty. Qazaqstangha salynyp jatqan investisiyalardyng eki eldi ghana emes, sonday-aq jaqyn ornalasqan kórshilerdi qamty alugha qabilettilikteri de aityldy. Makron Qazaqstanmen ornatqysy keletin yntymaqtastyqtyng negizgi baghyttaryn belgilegen bolatyn. Olar – energetika jәne aerogharysh ónerkәsibi salalary ekendigin aitqan bolatyn. Qazirgi kezde Qazaqstannyng әlemdik arenagha jana tehnologiyalardy shygharushy memleket retinde kórinu sәti de týsti, degenimen atalghan salalardy damytu kezinde de oryn aluy yqtimal jaghdaylar boluy mýmkin. Sondyqtan, atalghan salalardy damytu kezinde memlekettegi júmysshylardy, mysaly energetika salasy boyynsha biliktilikterin arttyrudan keyin, tehnikalyq qauipsizdik talaptaryn tolyq saqtaudy iygergennen keyin júmysty bastau kerektigi de qazirgi kezde kórinude.

Kezdesu barysynda Preziydentter memleketter arasyndaghy barlyq dengeydegi senimdilik pen túraqty damudyng dialogqa qanaghattanushylyqtaryn bildirdi, sonday-aq jogharyda atalghan mәselelerden basqa da ózekti bolyp túrghan mәseleler jýiesi de qarastyrylghan bolatyn. Onyng biri ol Ortalyq Aziya elderi aimaghynda tarihy oqighalardyng oryn aluy men basqa da jaghdaylardyng әser etuinen oryn alyp otyrghan ekologiyalyq ahualdyng nasharlanghandyghyn aityp ol mәselelerdi birge sheshu kerektigin, su resurstaryn túraqty basqaru salasynda tiyimdi jobalardy jýzege asyru turaly da aitqan bolatyn.

Fransiya Preziydentining Qazaqstangha sapary kezinde kóptegen ózekti mәseleler qayta qarastyryldy. Búl kezdesuding oryn aluy kezinde el Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev pen Qazaqstan Ýkimetining sayasy baghdarynyng memleket pen onyng halqynyng jaghdayyn jasaugha, qauipsizdik pen beybitshilikti saqtaugha, jerimizdegi bereke men birlikti saqtau men damytugha degen niyetteri kórindi. Osynday kóregen sayasy baghdardyng basy ol elimizge kelgen әrbir shet eldik sayasatshynyn, basshynyng elimizding damuyna tiygizgisi keletin ýlesinen jәne jobasynan kórinedi. Búl kezdesu de soghan mysal bolyp túr, Fransiya Qazaqstannyng әlemdik sayasy kenestikte ózindik orny bar, әlemdegi ýrdisterding boluy men ondaghy mәselelerding sheshiluine әser ete alatyndyghy, bizding memleketimizding tek ózin qamtamasyz etuge ghana emes, sonymen qatar, basqa memleketterdi de qamtamasyz ete alatyn kýshi men mýmkindikterining bar ekendigin kórude. Qoryta aitarym, Qazaqstan men Fransiya arasyndaghy yntymaqtastyq pen seriktestik, eki el arasyndaghy dostyq jalghassyn jәne maqsatqa alyp otyrghan jobalar jýzege asyp eki memleketting kórkengine sebep bolsyn degen tileudemin.

Aynúr Baqytjanova

Abai.kz