Beysenbi, 19 Qyrkýiek 2024
Aqmyltyq 1142 16 pikir 16 Qyrkýiek, 2024 saghat 13:50

Resey yadrolyq qol shoqparyn silteudi toqtatar emes!

Suret: Vikiypediyadan alyndy.

Orys shovinizmi tym asqynyp bara jatyr. Onyng zardaby býkil әlemge sezilude: olardyng sayasy olimpinde otyrghan deputattar, sayasatkerler, qogham qayratkerleri, dinbasylary  eshbir dәlelsiz, eshbir sebepsiz óz aldyna derbes memleket qúryp, BÚÚ tórine tәuelsizdik tuyn tikken elding halqyn «fashister» dep jariyalaydy. Ekinshisine «óz aldyna eshqashan memleket qúrmaghan» dep,  halyqtyng tarihyn joqqa shygharyp, namysyn ayaqqa taptay salady... Ózderi oilap tapqan «Russkiy miyr» atty illuziyany algha tartyp, ózge elderde túryp jatqan, shyn mәnisinde, Resey ýshin «shet el azamaty» statusyna ie orys diasporasyn shaptan týrtip, oidan qúrastyrylghan  «tildik jәne basqa qysym kórsetilude» degen syltaumen olardy qylmysqa (separatizmge) aitaqtau – býgingi Resey ýshin qalypty jaghdaygha ainaluda.

Biraq, búl ekijýzdi sayasat myqty, damyghan elderge kelgende «bir jerin qysyp» qalady. Sóitip, «ekijýzdiligin» bildirip qoyady.  Mysaly, әlemdegi eng alpauyt memleket AQSh‑ta milliondaghan orys diasporasy túrady. Olardyng jýz payyzy aghylshyn tilinde sóileydi, al, balalary orys tilin mýldem úmytqan. Europanyng damyghan memlektterinde osynday jaghday oryn alghan. Biraq, ol turaly «Russkiy miyr» júmghan auzyn ashyp kórgen emes, ashpaydy da. «Russkiy miyr» ózderining qoqan‑loqysyn tek qana jetpis jyl baghynyshty bolghan kórshilerine ghana aita alady. Yaghni, «orys әlemi» әli kýnge deyin qolyndaghy «imperiyalyq  ýstemdikten» aiyrylghandaryna kóner emes ‑ qalayda búrynghy KSRO‑ny qalpyna keltiru niyetterin jasyra almay jýr...

Aqyr‑sony Resey Federasiyasyn kórshi Ukraina memleketine 2022 jyldyng 24 aqpan aiynda, tanghy saghat 4‑te basa‑kóktep shabuyl jasauyna alyp keldi. («Tanghy saghat tórt» ... tanys oqigha siyaqty...). Búl ASO (arnayy soghys operasiyasy – SVO) әlemdegi beybitshilikti saqtau maqsatynda qabyldanghan barlyq Sharttar men Halyqaralyq zandardy ayaqqa taptau boldy. Sondyqtan halyqaralyq qauymdastyq Reseyden Ukrainadan әskerin әketudi, ASO‑ny toqtatudy talap etti. 1994 jyly Reseyding ózi qol qoyyp, KSRO‑dan qalghan atom qaruynan óz erkimen bas tartqan Ukraina men Qazaqstan siyaqty elderge eshqashan qauip tóndirmeytindigi, olardyng beybit ómirine kepil bolatyndyghy turaly Mindettemesin moynyna alghan edi. Alayda, RF ony oryndamady. Nәtiyjesinde, BÚÚ‑na birikken memleketterding 149‑y Reseydi aiyptady. Al, agressiyagha  úshyraghan Ukrainagha meterialdyq jәne әskery kómek beretinin ashyq jariyalady. ASO bastalghaly býkil әlem elderining basy birikti. Sóitip, Resey TV, oghan odaqtas Belorus preziydenti aitatyn «Reseymen soghysatyn kim bar deysin?» degen sarkazmderining kýli kókke úshyp, Reseyding «әri ketse bir aptada Kiyevti alamyz» degen aptyghy basyldy. Kerisinshe, soghysyp jatqan eki jarym jyldan astam uaqytta Ukraina ózining әskery potensialyn ondaghan ese arttyrdy, jana qarularmen jaraqtandy, әskerin jana zamanauy dayndyqtan ótkizdi, óz elining Áskery óndirisin jolgha qoya bastady...

Biraq Resey‑Ukraina soghysy úzaqqa sozylyp barady. Endi ol Reseyding ishki territoriyasyna auysty. Kursk oblysynda shayqastar jýrip jatyr. Áueli, Resey «búl bizding ekonomikamyzdyng damuyna onynan әser etti» dese de, sanksiyalar әserinen sonshama alyp territoriyada ornalasqan Reseyding ekonomikalyq quaty әlsirey bastady. Óndirisi toqtap, Resey Kenester Odaghynan qalghan qaru‑jaraq qoymasyn qayta ashty. Snaryadar men ballistikalyq raketalar súrap Soltýstik Koreya kórshisine bas iydi. Qytaygha alaqanyn sozyp, ynghayyna jyghyldy – qymbat zatyn arzangha berdi. Iranmen ymyralasyp, oghan da jem bola bastady... Qara teniz floty tolyqtay qauqarsyz kýige týsti.

Biraq, soghan qaramastan Resey әlemdi ýnemi «qúbyjyghymen» qorqytumen keledi. Ol: «Aytqangha kónbesender taktikalyq yadrolyq qarumen atqylaymyz» degen qoqan‑loqysy. Aldymen Ukrainany atqylamaqshy boldy – ukrainder yqpady. Odan keyin Berlinge «kezek» keldi, odan asyp Brusseli «bardy»,  Parijdi de «úmytqan» joq, London da búl «qúrmetten» qúr qalmady... Keleside qoqan‑loqy múhit asyp, Vashingtongha, Niu‑Iorkke jetti... Al, shyn mәnisinde, Europa men AQSh NATO әskery blogyna birikken. Búl – birikken qorghanys kýshi. Onyng qúramynda birneshe yadrolyq elder bar, olar – AQSh, Fransiya, Angliya. Úiymgha RF‑nan qauiptenip, ótken jyly Shvesiya men Finlyandiya endi.  Sóitip, Resey «NATO‑ny jaqyndatpaymyn» dey otyryp, NATO‑men shegaralas bolyp qaldy. Al, NATO‑nyng Europada (Norvegiya, FRG) ornalasqan yadrolyq qaruy Mәskeuge birneshe minuttarda úshyp bara alatynyn Resey sayasatkerleri úghar emes. Endeshe, Resey yadrolyq qaru turaly aitarda myng oilanyp, myng tolghanuy kerek. Ókinishke oray olay bolmay otyr...

Jaqynda Reseylik deputat Andrey Kolesniyk әlemdi taghy bir ret qorqytu ýshin, yadrolyq synaqty qayta janghyrtyp, jarudy úsyndy. Búghan deyin barlyqyadrolyq memleketter HH1 gh. yadrolyq synaqtan bas tarqan bolatyn. Tek Halyqaralyq zandargha esh moyynsúnbaytyn Soltýstik Koreya ghana 2006 jyldan beri alty ret synaq ótkizgen. Biraq, Tramp preziydenttigi kezinde AQSh synaq turaly aita bastady. Ol Resey men Qytay «shaghyn yadrolyq synaqtar ótkizude» degen derekti algha tartty. Endi, osyny Resey  deputaty eske qayta salyp otyr. Búl ‑ soghysta qolgha týspeu ýshin óz qarnyn ózi jaryp tastaytyn japon samuraylaryna (harakiri) úqsaytyn әreket. Nege? Sebebi, Reseyde endi qay kezde de bombasyn jara beretin «Semey yadrolyq synaq alany» joq. «Azghyr» alany da joq. Olar qiratylghan, әri, Qazaqstan oghan eshqashan rúqsat etpeydi. Al, Reseyge Komy Respublkasyndaghy, Arhangelisk, Murmansk oblysyndaghy shahtalaryn paydalanu qauipti. Olar NOTO shegarasyna tiyip túr. Ivanovo qazirgi soghys alanyna jaqyn. Ózderine qauipti. Tumeni, Orenburg oblysyna jasaugha Qazaqstan týbegeyli qarsy. (Qazaqstandy Týrkiya, Qytay qoldauy mýmkin). Sterlitamakqa (Bashqúrtstan) jasaugha qarsy bashqúrlar óre týregeledi. Astrahani oblysyna Ázerbayjan, Qazaqstan, Gruziya qarsy. Yakutiyanyng Ayhal selosyna jәne Krasnoyarsk ólkesine Qytay narazylyq bildirui mýmkin... Qytaysyz Reseyding kýni qaran...

Reseyge tek qana Jana jer (Novaya Zemlya) araly qalyp túr eken. Biraq, qazir әlemdik klimat jylynuda. Soltýstik múzdy múhit múzdary ery bastady. Sondyqtan, soltýstik jerler men múhit «ekologiyalyq sezimtal aimaq» qataryna engen. Ol jerde yadrolyq synaq ótkizu – býkil әlemdi ózine qarsy qon degen sóz... Endeshe, tek Moskva oblysy territoriyasy ghana yadrolyq synaqqa jarap túr desek bola ma eken?..

Olay bolsa, qazirgi zamanda Reseyding yadrolyq synaqtaryna әlemde oryn qalmapty. Osyny úqpaghan deputat – qanday deputat? Kózi qanshama Úlyderjavalyq astamshylyqpen baylansa da, ol osy jaghdaydy eskerui kerek edi ghoy. Joq, onyng auruy asqynyp ketkeni sonshalyq, qazir olar «harakiriyge» barugha әzir. Biraq, ony býkil \Resey halqy qolday ma? Mәsele osynda bolyp túr... Áriyne, sanasy aqparatpen ulanghandar qoldasa qoldar. Alayda, onyng zardaby Reseyge ghana emes, býkil әlemge taraytyny aidan anyq!

Ábdirashit Bәkirúly

Abai.kz

16 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2370