ورىس ءشوۆينيزمى تىم اسقىنىپ بارا جاتىر. ونىڭ زاردابى بۇكىل الەمگە سەزىلۋدە: ولاردىڭ ساياسي وليمپىندە وتىرعان دەپۋتاتتار، ساياساتكەرلەر، قوعام قايراتكەرلەرى، ءدىنباسىلارى  ەشبىر دالەلسىز، ەشبىر سەبەپسىز ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت قۇرىپ، بۇۇ تورىنە تاۋەلسىزدىك تۋىن تىككەن ەلدىڭ حالقىن «فاشيستەر» دەپ جاريالايدى. ەكىنشىسىنە «ءوز الدىنا ەشقاشان مەملەكەت قۇرماعان» دەپ،  حالىقتىڭ تاريحىن جوققا شىعارىپ، نامىسىن اياققا تاپتاي سالادى... وزدەرى ويلاپ تاپقان «رۋسسكي مير» اتتى يلليۋزيانى العا تارتىپ، وزگە ەلدەردە تۇرىپ جاتقان، شىن مانىسىندە، رەسەي ءۇشىن «شەت ەل ازاماتى» ستاتۋسىنا يە ورىس دياسپوراسىن شاپتان ءتۇرتىپ، ويدان قۇراستىرىلعان  «تىلدىك جانە باسقا قىسىم كورسەتىلۋدە» دەگەن سىلتاۋمەن ولاردى قىلمىسقا (سەپاراتيزمگە) ايتاقتاۋ – بۇگىنگى رەسەي ءۇشىن قالىپتى جاعدايعا اينالۋدا.

بىراق، بۇل ەكىجۇزدى ساياسات مىقتى، دامىعان ەلدەرگە كەلگەندە «ءبىر جەرىن قىسىپ» قالادى. ءسويتىپ، «ەكىجۇزدىلىگىن» ءبىلدىرىپ قويادى.  مىسالى، الەمدەگى ەڭ الپاۋىت مەملەكەت اقش‑تا ميلليونداعان ورىس دياسپوراسى تۇرادى. ولاردىڭ ءجۇز پايىزى اعىلشىن تىلىندە سويلەيدى، ال، بالالارى ورىس ءتىلىن مۇلدەم ۇمىتقان. ەۋروپانىڭ دامىعان مەملەكتتەرىندە وسىنداي جاعداي ورىن العان. بىراق، ول تۋرالى «رۋسسكي مير» جۇمعان اۋزىن اشىپ كورگەن ەمەس، اشپايدى دا. «رۋسسكي مير» وزدەرىنىڭ قوقان‑لوقىسىن تەك قانا جەتپىس جىل باعىنىشتى بولعان كورشىلەرىنە عانا ايتا الادى. ياعني، «ورىس الەمى» ءالى كۇنگە دەيىن قولىنداعى «يمپەريالىق  ۇستەمدىكتەن» ايىرىلعاندارىنا كونەر ەمەس ‑ قالايدا بۇرىنعى كسرو‑نى قالپىنا كەلتىرۋ نيەتتەرىن جاسىرا الماي ءجۇر...

اقىر‑سوڭى رەسەي فەدەراتسياسىن كورشى ۋكراينا مەملەكەتىنە 2022 جىلدىڭ 24 اقپان ايىندا، تاڭعى ساعات 4‑تە باسا‑كوكتەپ شابۋىل جاساۋىنا الىپ كەلدى. («تاڭعى ساعات ءتورت» ... تانىس وقيعا سياقتى...). بۇل اسو (ارنايى سوعىس وپەراتسياسى – سۆو) الەمدەگى بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ ماقساتىندا قابىلدانعان بارلىق شارتتار مەن حالىقارالىق زاڭداردى اياققا تاپتاۋ بولدى. سوندىقتان حالىقارالىق قاۋىمداستىق رەسەيدەن ۋكراينادان اسكەرىن اكەتۋدى، اسو‑نى توقتاتۋدى تالاپ ەتتى. 1994 جىلى رەسەيدىڭ ءوزى قول قويىپ، كسرو‑دان قالعان اتوم قارۋىنان ءوز ەركىمەن باس تارتقان ۋكراينا مەن قازاقستان سياقتى ەلدەرگە ەشقاشان قاۋىپ توندىرمەيتىندىگى، ولاردىڭ بەيبىت ومىرىنە كەپىل بولاتىندىعى تۋرالى مىندەتتەمەسىن موينىنا العان ەدى. الايدا، رف ونى ورىندامادى. ناتيجەسىندە، بۇۇ‑نا بىرىككەن مەملەكەتتەردىڭ 149‑ى رەسەيدى ايىپتادى. ال، اگرەسسياعا  ۇشىراعان ۋكرايناعا مەتەريالدىق جانە اسكەري كومەك بەرەتىنىن اشىق جاريالادى. اسو باستالعالى بۇكىل الەم ەلدەرىنىڭ باسى بىرىكتى. ءسويتىپ، رەسەي تۆ، وعان وداقتاس بەلورۋس پرەزيدەنتى ايتاتىن «رەسەيمەن سوعىساتىن كىم بار دەيسىڭ؟» دەگەن ساركازمدەرىنىڭ كۇلى كوككە ۇشىپ، رەسەيدىڭ «ءارى كەتسە ءبىر اپتادا كيەۆتى الامىز» دەگەن اپتىعى باسىلدى. كەرىسىنشە، سوعىسىپ جاتقان ەكى جارىم جىلدان استام ۋاقىتتا ۋكراينا ءوزىنىڭ اسكەري پوتەنتسيالىن ونداعان ەسە ارتتىردى، جاڭا قارۋلارمەن جاراقتاندى، اسكەرىن جاڭا زاماناۋي داىندىقتان وتكىزدى، ءوز ەلىنىڭ اسكەري ءوندىرىسىن جولعا قويا باستادى...

بىراق رەسەي‑ۋكراينا سوعىسى ۇزاققا سوزىلىپ بارادى. ەندى ول رەسەيدىڭ ىشكى تەرريتورياسىنا اۋىستى. كۋرسك وبلىسىندا شايقاستار ءجۇرىپ جاتىر. اۋەلى، رەسەي «بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ دامۋىنا وڭىنان اسەر ەتتى» دەسە دە، سانكتسيالار اسەرىنەن سونشاما الىپ تەرريتوريادا ورنالاسقان رەسەيدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتى السىرەي باستادى. ءوندىرىسى توقتاپ، رەسەي كەڭەستەر وداعىنان قالعان قارۋ‑جاراق قويماسىن قايتا اشتى. سناريادار مەن بالليستيكالىق راكەتالار سۇراپ سولتۇستىك كورەيا كورشىسىنە باس ءيدى. قىتايعا الاقانىن سوزىپ، ىڭعايىنا جىعىلدى – قىمبات زاتىن ارزانعا بەردى. يرانمەن ىمىرالاسىپ، وعان دا جەم بولا باستادى... قارا تەڭىز فلوتى تولىقتاي قاۋقارسىز كۇيگە ءتۇستى.

بىراق، سوعان قاراماستان رەسەي الەمدى ۇنەمى «قۇبىجىعىمەن» قورقىتۋمەن كەلەدى. ول: «ايتقانعا كونبەسەڭدەر تاكتيكالىق يادرولىق قارۋمەن اتقىلايمىز» دەگەن قوقان‑لوقىسى. الدىمەن ۋكراينانى اتقىلاماقشى بولدى – ۋكرايندەر ىقپادى. ودان كەيىن بەرلينگە «كەزەك» كەلدى، ودان اسىپ بريۋسسەل «باردى»،  ءپاريجدى دە «ۇمىتقان» جوق، لوندون دا بۇل «قۇرمەتتەن» قۇر قالمادى... كەلەسىدە قوقان‑لوقى مۇحيت اسىپ، ۆاشينگتونعا، نيۋ‑يورككە جەتتى... ال، شىن مانىسىندە، ەۋروپا مەن اقش ناتو اسكەري بلوگىنا بىرىككەن. بۇل – بىرىككەن قورعانىس كۇشى. ونىڭ قۇرامىندا بىرنەشە يادرولىق ەلدەر بار، ولار – اقش، فرانتسيا، انگليا. ۇيىمعا رف‑نان قاۋىپتەنىپ، وتكەن جىلى شۆەتسيا مەن فينليانديا ەندى.  ءسويتىپ، رەسەي «ناتو‑نى جاقىنداتپايمىن» دەي وتىرىپ، ناتو‑مەن شەگارالاس بولىپ قالدى. ال، ناتو‑نىڭ ەۋروپادا (نورۆەگيا، فرگ) ورنالاسقان يادرولىق قارۋى ماسكەۋگە بىرنەشە مينۋتتاردا ۇشىپ بارا الاتىنىن رەسەي ساياساتكەرلەرى ۇعار ەمەس. ەندەشە، رەسەي يادرولىق قارۋ تۋرالى ايتاردا مىڭ ويلانىپ، مىڭ تولعانۋى كەرەك. وكىنىشكە وراي ولاي بولماي وتىر...

جاقىندا رەسەيلىك دەپۋتات اندرەي كولەسنيك الەمدى تاعى ءبىر رەت قورقىتۋ ءۇشىن، يادرولىق سىناقتى قايتا جاڭعىرتىپ، جارۋدى ۇسىندى. بۇعان دەيىن بارلىقيادرولىق مەملەكەتتەر حح1 ع. يادرولىق سىناقتان باس تارقان بولاتىن. تەك حالىقارالىق زاڭدارعا ەش مويىنسۇنبايتىن سولتۇستىك كورەيا عانا 2006 جىلدان بەرى التى رەت سىناق وتكىزگەن. بىراق، ترامپ پرەزيدەنتتىگى كەزىندە اقش سىناق تۋرالى ايتا باستادى. ول رەسەي مەن قىتاي «شاعىن يادرولىق سىناقتار وتكىزۋدە» دەگەن دەرەكتى العا تارتتى. ەندى، وسىنى رەسەي  دەپۋتاتى ەسكە قايتا سالىپ وتىر. بۇل ‑ سوعىستا قولعا تۇسپەۋ ءۇشىن ءوز قارنىن ءوزى جارىپ تاستايتىن جاپون سامۋرايلارىنا (حاراكيري) ۇقسايتىن ارەكەت. نەگە؟ سەبەبى، رەسەيدە ەندى قاي كەزدە دە بومباسىن جارا بەرەتىن «سەمەي يادرولىق سىناق الاڭى» جوق. «ازعىر» الاڭى دا جوق. ولار قيراتىلعان، ءارى، قازاقستان وعان ەشقاشان رۇقسات ەتپەيدى. ال، رەسەيگە كومي رەسپۋبلكاسىنداعى، ارحانگەلسك، مۋرمانسك وبلىسىنداعى شاحتالارىن پايدالانۋ قاۋىپتى. ولار نوتو شەگاراسىنا ءتيىپ تۇر. يۆانوۆو قازىرگى سوعىس الاڭىنا جاقىن. وزدەرىنە قاۋىپتى. تيۋمەن، ورەنبۋرگ وبلىسىنا جاساۋعا قازاقستان تۇبەگەيلى قارسى. (قازاقستاندى تۇركيا، قىتاي قولداۋى مۇمكىن). ستەرليتاماكقا (باشقۇرتستان) جاساۋعا قارسى باشقۇرلار ورە تۇرەگەلەدى. استراحان وبلىسىنا ازەربايجان، قازاقستان، گرۋزيا قارسى. ياكۋتيانىڭ ايحال سەلوسىنا جانە كراسنويارسك ولكەسىنە قىتاي نارازىلىق ءبىلدىرۋى مۇمكىن... قىتايسىز رەسەيدىڭ كۇنى قاراڭ...

رەسەيگە تەك قانا جاڭا جەر (نوۆايا زەمليا) ارالى قالىپ تۇر ەكەن. بىراق، قازىر الەمدىك كليمات جىلىنۋدا. سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت مۇزدارى ەري باستادى. سوندىقتان، سولتۇستىك جەرلەر مەن مۇحيت «ەكولوگيالىق سەزىمتال ايماق» قاتارىنا ەنگەن. ول جەردە يادرولىق سىناق وتكىزۋ – بۇكىل الەمدى وزىڭە قارسى قويۋ دەگەن ءسوز... ەندەشە، تەك موسكۆا وبلىسى تەرريتورياسى عانا يادرولىق سىناققا جاراپ تۇر دەسەك بولا ما ەكەن؟..

ولاي بولسا، قازىرگى زاماندا رەسەيدىڭ يادرولىق سىناقتارىنا الەمدە ورىن قالماپتى. وسىنى ۇقپاعان دەپۋتات – قانداي دەپۋتات؟ كوزى قانشاما ۇلىدەرجاۆالىق استامشىلىقپەن بايلانسا دا، ول وسى جاعدايدى ەسكەرۋى كەرەك ەدى عوي. جوق، ونىڭ اۋرۋى اسقىنىپ كەتكەنى سونشالىق، قازىر ولار «حاراكيريگە» بارۋعا ءازىر. بىراق، ونى بۇكىل \رەسەي حالقى قولداي ما؟ ماسەلە وسىندا بولىپ تۇر... ارينە، ساناسى اقپاراتپەن ۋلانعاندار قولداسا قولدار. الايدا، ونىڭ زاردابى رەسەيگە عانا ەمەس، بۇكىل الەمگە تارايتىنى ايدان انىق!

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz