Júmeken Nәjimedenov – sanqyrly suretker

ÓMIR, ÓNER JOLY

Biyl qazaq әdebiyetining klassiygi, HH ghasyrdyng úly aqyny, jauhar jazushy, tәjiriybeli tәrjiman, keremet kýishi, egemen elimizding jana әnúranynyng avtorlarlarynyng biri, Qazaqstan Jastar odaghy syilyghynyng laureaty Júmeken Sabyrjanúly Nәjimedenovting 90 jyldyq mereytoyy atap ótiledi. Osyghan oray  respublikalyq  «Bir el - bir kitap» aksiyasyna jazushy, aqyn, synshy, audarmashy, suretker Tәken Álimqúlov pen Júmeken Nәjimedenovting shygharmalary enip otyrghany qanday ghaniybet.

J. Nәjimedenov  1935 jyly 28 qarashada Atyrau oblysynyng Qúrmanghazy audanyndaghy Qoshalaq qúmynyng Ashaq eldi mekeninde dýniyege kelgen. Ruy – Qonyr bórik alasha. Arghy atalary:  Qalmatay – Toqpan – Berlibay – Qartpenbet (jyrau) – Tanqay – Stamghazy – Nәjimeden – Sabyrjan – Júmeken bolyp keledi. Osy әuletting jalghyz úly. Ákesi –Sabyrjan 1939 jyly 15 mamyrda 25 jasynda әskerge alynyp, 1941-1942 jyldary soghysqa týsip, sodan habarsyz ketken. Anasy – Mýslima Aydynqyzy Júmeken, Sәbila, Janylsyn esimdi ýsh balamen ata-enesining qolynda qalghan.

1954 jyly Núrjau kenesine qarasty Lenin atyndaghy orta mektepti bitirgennen keyin Júmeken «Jas qayrat» segizjyldyq mektebinde qazaq tili men әdebiyetinen sabaq bergen. Almatygha oqugha kelgen ol mektepte ozat oqyp jýrgen qazaq әdebiyetinen ekilik bagha alghan. Suyq qoldyng aralasqanyn sezse de dәleldeytin dәrmen taba almay  aryqqa ayaghyn malyp, nalyp  otyrghan balany kóshede ketip bara jatqan qazaq ofiyseri Ghúbaydolla Erjanov bayqap qalghan. Búrylyp kelip, jaghdayyn bilip, ýiine aparyp, Qaraghandygha júmysqa alynyp jatqandardyng qataryna iliktirgen. Osylaysha Qoshalaqtan qonyr múnyn, qonyr dombyrasyn qoltyqtap attanghan jigit Almatyda az-kem ayaldap, Qaraghandygha attanghan. Ol 1955-1956 jyldary Qaraghandydaghy №33/34 shahtada kombaynshynyng kómekshisi bolyp istegen. Kishkentayynan kýy tartatyn balanyng júmystan bos uaqytta dombyra shertip otyrghanyn Mayqúdyq shahtasyndaghy kәsipodaq úiymynyng basshysy Áukebay Kenjin kórgen. Kórkemóner ýiirmesine, kenshilerding әn-by ansambline  qosyp, kәsipodaqtardyng Býkilodaqtyq bayqauyna jibertken. Mәskeudegi Ýlken teatrda óner kórsetip,  jýldeli oralghan jigittin  «obalyna qalmayyq» dep arnayy joldama әpergen. Sóitip, Júmeken Almaty konservatoriyasyna oqugha týsuge kelgen.

Aqyn oryndauyndaghy kýiler eski, iri kýiler bolyp keletin. Mәselen, «Naratu»,  Abyldyng ózi attas kýii, Mәmenning «Qayghyly qara», «Balamaysan», «Aqsholpan» kýilerin asqan sheberlikpen oryndaytyn. Ásirese  Dәuletkereyding «Aqjelen», Anshylyq», «Qosishek», «Topan» kýilerin jәne Tәttimbetting «Sylqyldaghy» men «Saryjaylauyn» qalyn  júrtshylyq  tynday bergisi keletin.

1956-1959 jyldary Qúrmanghazy atyndaghy Almaty konservatoriyasynyng halyq aspaptar bóliminde dәris alghan. Jeti jyl Almatynyng tórt búryshyn týgendep, pәter jaldap jýrgen.

1959-1965 jyldary «Jazushy» baspasynda kishi redaktor, 1965-1966 jyldary «Leninshil jas» (qazirgi «Jas Alash») gazeti әdebiyet jәne óner bólimining mengerushisi, 1966-1971 jyldyry Qazaqstan Jazushylar odaghynda әdeby kenesshi bolyp qyzmet atqarghan.

1971-1973 jyldary Mәskeudegi Aleksey Maksimovich Gorikiy (Maksim Peshkov) atyndaghy Jogharghy Ádeby kursta oqyghan. 1974-1978  jyldary  Qazaq memlekettik kitap saudasy jónindegi komiytetinde redaktor, 1978-1983 jyldary «Mektep» baspasy tarih jәne georafiya bólimining mengerushisi bolyp qyzmet istegen.

Aqyn 1963 jyly Mәskeude ótken Jas jazushylardyng IV konferensiyasyna  delegat bolyp qatysqan. 1967 jyly «Joq, úmytugha bolmaydy!» degen dastandar jinaghy ýshin Qazaqstan Jastar odaghy syilyghynyng laureaty atanghan.

J. Nәjimedanov artyna  bes tomdyq jyr jәne dastandar jinaghyn, ýsh romanyn, kóptegen hikayattar men әngimelerin, audarmalaryn qaldyrghan. 1966 jyly Shyghystyng jeti júldyzynan  Saghdiyding «Bustan» dastanyn, 1973 jyly Týrkiya aqyndarynyng ólenderin, 1980 jyly Aleksandr Aleksandrovich  Bloktyng «Zaual» dastanyn, aqyn, jazushy, dramaturg, suretshi Mihail Yurievich Lermontov pen aduyn aqyn Vladimir Vladimirovich  Mayakovskiyding kóptegen ólenderin,  1981 jyly Andrey Andreevich Voznesenskiyding shygharmalar jinaghyn  qazaq tiline audarghan. Nikolay Alibertovich Kunning «Grek anyzdaryn» tәrjimalaugha qatysqan. Aqynnyng ólenderi shetelderde de basylghan.

Dýniyede aqyn jýreginen nәzik, búdan sezimtal, jaralanghysh, jәbirlengish jaratylys joq. Qanshama  salqynqandy danyshpan bolghanymen Abaydyng da, qanshama aduyndy batyr bolghanymen Mahambettin  de jýrekteri sonshama nәzik, әljuaz túghyn. Jalpy, ózge júmysbasty pendelerden naghyz aqyndardyng eki týrli aiyrmasy, ereksheligi bar: onyng birinshisi - aqynnyng jýregi, ekinshisi - aqynnyng qiyaly. Jýrek pen qiyal ýndeskende ghana dýniyege ghajayyp jyrlar keletini aiqyn. Shyn aqyndardyng ómiri men ólenining arasynda keregharlyq bolmaytyny sondyqtan. J. Nәjimedenov ýsh ret infarkt alghan. 1983 jylghy 22 qarashada 48 jasynda jýrek syrqatynan baqilyq bolghan.

Sol jyldyng jazynda Júmeken aldaghy 50 jasyna oray «Jazushy» baspasynan qostomdyq tandamaly shygharmalar jinaghyn shygharudy  súranghanymen, olar manyna jolatpay qoyghan. Áupirimmen 15  baspatabaq jana kitabyn jospargha kirgizgen eken.

Qalamgerding jaryq kórgen kitaptary: «Balausa» (1961), «Sybyzghy syry» (1962), «Óz kózimmen» (1964), «Joq, úmytugha bolmaydy!» (1965, eki jyldan keyin osy jyr jinaghy ýshin Qazaqstan Jastar odaghynyng syilyghyn alghan), «Jaryq pen jylu» (1966), «Kýy kitaby» (1967), «Mezgil әuenderi» (1968), «Vesennie vetry» (1969), «Úlym, saghan aitam» (1970), «Qyzghaldaq jayly ballada» (1971), «Men tughan kýn» (1972), «Aq shaghyl» (roman, 1973), «Kishkentay» (roman, 1975), «Danq pen daqpyrt» (roman, 1977), «Jeti boyau» (1979), «Shuaq» (1980), «Ashyq aspan» (1981), «Temirqazyq» (tandamaly jyr jinaghy), «Moe rojdeniye» (1982), «Qyran-qiya» (1984), «Mening topyraghym» (Abay atyndaghy Memlekettik syilyqqa úsynylghan, biraq ala almaghan jyr jinaghy, 1985), «Tebe govoru, potomok» (1986), «Úrpaghym, saghan aitam» (1988), «Solnsevorot» (1994), ýsh tomdyq jyrlar men dastandar jinaghy (1996-1997), «Men - tamyrmyn» (2001), «Qasiret pen qaysarlyq» (2001), «Júmeken» - (Atyrau aqyn-jazushylarynyng kitaphanasy, 2002), «Janghyryq», «Ya  esti» (2003), «Mening Qazaqstanym», qostomdyq jyr jinaghy, «Aspan shaqyrady» (2005).

2006 jyly Almatydaghy «Bilim» baspasynan «Ádeby memuarlar» seriyasymen  «Júmekenning jýregi» dep atalatyn Júmeken Nәjimedenov turaly estelikter jinaghy  shyqqan. Saida Júmekenqyzy Nәjimedenova qúrastyrghan búl kitapqa aqyn jayly estelikter, arnau ólender men maqalalar engen.

2021 jyldan beri Almatyda respublikalyq «Júmeken» әdebiy-tanymdyq jurnaly jaryq kórip keledi. Aqyldastar alqasynyng tóraghasy - memleket jәne qogham qayratkeri, sayasy ghylym doktory Imanghaly Tasmaghambetov. Qúryltayshy әri Bas redaktory - «Bolat Media» mekemesining diyrektory Bolat Batyr.

«MENING QAZAQSTANYM» ÁNI OSYLAY JAZYLGhAN... 

«Mening Qazaqstanym» - qazaq halqynyng últyq patriottyq ruhyn, tughan jerge degen sýiispenshilikti pash etetin әigili әn. Búl әnning sózi Júmeken Nәjimedenovke, al әueni Shәmshi Qaldayaqovqa tiyesili. 1956 jyly jazylghan búl tuyndy alghash ret halyqqa úsynylghan sәtten bastap keng tanymaldyqqa ie bolghan. Ánde Qazaqstannyng ken-baytaq jeri men tabighaty, últtyq maqtanysh pen elding bolashaghyna degen senim shynayy týrde sipattalghan.

Arada 50 jyl ótkennen keyin, dәliregi 2006 jyly Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti Núrsúltan Ábishúly Nazarbaev әnning mәtinine ózgerister engizip, resmy týrde Qazaqstannyng Memlekettik әnúrany retinde qabyldanghan. Osylaysha  «Mening Qazaqstanym» - tek patriottyq әn retinde ghana ees, elding Memlekettik  rәmizderining biri retinde ýlken mәrtebege ie bolyp otyr.

1956 jyly J. Nәjimedenov Almatygha  kelgen. Onyng jaghdayyna әbden qanyqqan jebeushisi - qazaq ofiyseri Gh. Erjanov búrynnan pәlendey tanys-bilistigi joq ataqty akademik Ahmet Júbanovtyng tura ózine ertip aparghan. Sol jerde onyn  eki-ýsh kýiin tyndap kórgen Ahang birden qarauyndaghy jigitterine pәrmen berip, búrynghy qúdyqshy, keshegi shahter jigitti Qúrmanghazy atyndaghy әigili konservatoriyagha oqugha qabyldattyrghan eken. Sóitip, ony últ aspaptar orkestrining diriyjeri bolugha dayyndap jýrgen.

Aqyn Júmeken konservatoriyada oqyp jýrip kurstas dosy Shәmshi Qaldayaqovpen birigip 1956 jyly ataqty «Mening Qazaqstanym» әnin shygharghan. Zayyby Nesip Mústahovanyng aituynsha, aqyn búl ólenin eki saghattyng ishinde jazyp tastaghan kórinedi. Al saz ónerining «shappay beri» Shәmshi  jóninde sóz basqa.

Búl әnning shyghu tarihy qyzyq. Sol kezende Qazaqstannyng soltýstik oblystaryn - teriskeyding astyqty ólkeleri men batystyng múnayly ónirlerin  birjola Reseyge, Manghystaudy Týrkimenstangha  aparyp qosyp jiberedi eken degen sayasy ósek búrq ete qalghan. Onyng aldynda ghana Ontýstik Qazaqstan oblysynyng edәuir jeri kórshiles Ózbekstangha ótip ketkendikten, múnyng jәy qaueset emes, kóp úzamay shyndyqqa ainalatyny búrynghy Aqmolanyng basyna  Selinograd  qalpaghyn kiygizip, Tyng ólkesi qúrylghannan-aq belgili bolyp qalghanday túghyn. Biraq sol tústa tyrp etip, túyaq serper shama joq túghyn.

Alayda bәrinen ozghany – jasy eresekteu, tәjiriybesi moldau qos studentting birden auyzdan-auyzgha tarap ketken «Mening Qazaqstanym» atty ekpindi әni bolatyn. Júmeken men Shәmshining «Mening Qazaqstanym» әni -meylinshe juasyp bara jatqan qazaq ruhyn dýr silkindiru maqsatynda tughan zerdeli dýnie der edik. Sonymen qatar aqyn Júban Moldaghaliyevting «Men - qazaqpyn!»  atty qúdiretti dastany - osy qúitúrqy sayasatqa berilgen halyq jauaby bolatyn.

Tughan el basyna taghy da qater tóngen 1986 jylghy  Jeltoqsan oqighasy kýnderinde Almatydaghy Brejnev (qazirgi Respublika)  alanynda býgingi azattyq ýshin qan tókken qazaq jastarynyn  auzynan Júmeken men Shәmshining «Mening Qazaqstanym» әnining aityluy teginnen tegin emes túghyn. Búl jayt últjandylyq ruhqa shaqyratyn әsem әuendi әn ghúmyrynyng mәngilik ekenin pash etkendey bolghan.

QALAMDAS, ZAMANDASTARY JÚMEKEN JAYYNDA...

J. Nәjimedenovting poeziyasy jóninde әdebiyetimizding kórnekti ókilderi, qarymdy qalamgerler – Ábu Sәrsenbaev, Ábdilda Tәjibaev, Ghafu Qayyrbekov, Ábish Kekilbaev, Múqaghaly Maqataev, Zeynolla Serikqaliyev,  Qadyr Myrzaliyev,  Túmanbay Moldaghaliyev, Núrlan Orazaliyn,  Temirhan Medetbek, Rahymjan Otarbaev, Ádilghazy Qayyrbekov, Abzal Bóken, aqyn shygharmashylyghynan «Júmeken Nәjimedenovting aqyndyghy»» taqyrybynda doktorlyq dissertasiya qorghaghan atyraulyq Qadyr Yusupov» («Júmeken Eәjimedenovting aqyndyghy», Almaty qalasy, «Ghylym» baspasy, 1995 jyl), taghy basqa aqyn-jazushylardyn   auyzsha jәne jazbasha lebizderi barshylyq.

«...Ádeby jyl qorytyndysy boldy. Ábdilda Tәjibaev Qadyr Myrzaliyev ekeumizdi soyyp túryp maqtady. Sodan beri menimen júrt amandaspaydy. Men ne isteymin?  Onyng maqtaghanyna senip jatqan men joq. «Óz kózimmen» (1964) ghoy  bayaghy.

Al poemalar turaly  eshkim ýndemeydi. SK-gha aryz týsipti degendi estidim. (Júmeken Nәjimedenov soghystyng kýlin ghana jyrlaydy). Biraq SK-daghylar menikin dúrys dep tauypty...» (Júmeken Nәjimedenovting 1965 jylghy 13 mausymda Orazbek Sәrsenbaygha jazghan hatynan ýzindi).

Sonymen qatar J.Nәjimedenov  synshy da. Onyng syni  maqalalary degende aldymen «Ólenge qatysty sóz» (Aqyn aqyn turaly) jadymyzgha oralady. Onda ol Júmatay Jaqypbaev, Esenghaly Raushanov, Úlyqbek Esdәuletov jyrlaryna taldau jasaydy.

Últymyzdyng kórkemdik oiyna jana sóz әkelip qosqandardyng qatarynda aqyn Júmeken Nәjimedenovting bar ekenine býginde eshkimning talasy joq shyghar.

«...Júmeken Nәjimedenov Múqaghaly Maqataev aghasy siyaqty «qazaqtyng kýpi kiygen qara ólenine shekpen jauyp» әurelenbeydi, qazaq jyryn Aleksandr Sergeevich Pushkiyn, aghylshyn aqyny Djordj Noel Gordon Bayron, nemis aqyny Yogann Volifgang fon Gyote  oilarymen qúdirettendirgen Abay Qúnanbaev babasyna jana buyn ólshemderin engizedi. Aqyn ólenderining búl tústaghy ólshemderi birde on ýsh, birde on bes bolyp, mazmún talabyna layyq qúbylyp otyrady. Ol mazmúngha  zalal keltirer, siresip qalghan «temir» úiqasqa da barmaydy. Osy jolmen qazaq poeziyasynyng geografiyalyq shenberin úlghaytyp, Amerikanyng úly demokrat  aqyny Uolt Uitmen kenistigine shyghady, kýlli adamzatqa ortaq biyik maqsatqa qanat qaghady. Amerikan  aqyny  U. Uitmen men qazaq aqyny  Júmeken Nәjimedenovting tolghanystarynda tamasha úqsastyq, ýndestik bar», - dep tamsanghan eken kezinde Ábu (Ábughali) Sәrsenbaev syndy abyz aqyn.

Agha aqynymyz Ábdilda Tәjibaev әriptes inisining 50 jyldyq mereytoyyna oray jazghan maqalasynda: «Júmeken poeziyasy - bizding últtyq maqtanyshymyz, bizding endi ashylar altyn sandyghymyzdyng biri. Eshkimge úqsamaytyn aqynnyng әrbir shumaghy - tyng qazynalar», - dep jazghan eken. (Qaranyzdar, «Qazaq әdebiyeti» gazeti, 1985 jylghy 22 qarasha).

Júmeken jayly aqiyq aqyn Múqaghaly Maqataevtyn: «Júmeken - júmbaq aqyn. Tamyryn terenge salghan, oigha bay, tilge sarang suretker. Aqyn - Júmeken, júmbaq - Júmeken bizdin  poeziyamyzdyng býgingi de, ertengi de qoryna myqtap jayghasqan. Ol oqyrmany qúrymay, ózi de qúrymaytyn sanaly, aqyldy jyrlardyng avtory», - dep aitqany bar.

«Júmeken Nәjimedenovting maghynasy jaghynan asa bay múrasy - qazaq poeziyasynyng qazynasyna ainalyp ýlgerdi. Onyng shygharmashylyghy qazaq poeziyasynyng qazirgi jetken nysanasy ghana emes, eshuaqytta tozu bilmeytin mәngilik qazynasy». (Ghafu Qayyrbekov, «Úly aqyn edi Júmeken», «Jalyn» jurnaly, №6, 1990 jyl).

«Ómirdin  ózindegidey boyau, ómirding ózindegidey әuez-yrghaq - aqynnyng kórkemdik múrattary. Ol ýshin - shyndyqqa qiyanat jasaytyn әsire boyau, әsire jelpinisting bәri jat. Ayqay salyp arzandatpa shyndyqty! Búl - Júmeken Nәjimedenovting azamattyq ta, aqyndyq ta kredosy», - degen eken Ábish Kekilbaev syndy súnghyla suretker.

«Júmeken kózi tirisinde-aq myqty aqyn retinde moyyndalghan. Qazaqstan Jastar odaghy syilyghynyng alghashqy laureattarynyng biri bolghan, biraq terendik syry jóndep tanylmaghan. Baspasóz betinde kereghar, qayshylyqty qanshama  pikirler aityldy.  Jyr jaratylysyn úghynu, qabyldau baghytyndaghy  sol solaqay, ýstýrt týsinikterge endi býgingi zertteushiler kózqarasy qanday? Aqyn jýregine auyr salmaq týsirgen jala, aiyptardy ótti-ketti dep eskermeuge bola ma? Súrausyz eshnәrse qalmaytynyn keyingilerge sezdirer syn sabaghynyng biri osy emes pe? Týptep kelgende, búl bizdin  әdeby talgham, tanym әlemining ózinshe bir tarihy bolugha tiyis», - dep tolghanady sarabdal synshy Zeynolla Serikqaliyev.

«Jazghandarynda jaryq pen jylu, kýngey men kólenke, aqyl men ashu, minez ben әdep әrkez qatar jýretin Júmeken-jyrdyng tabighaty - sóz ben boyaugha qanyq beyneli jyrdyng biyigine kóterilgen oiy men sezimi qatar kelip sharpysqanda jýrek tórinen ot órilgen ózgeshe kórkem qúbylys. Keyingilerge sezdirer syn sabaghynyng biri osy.  (Núrlan Orazaliyn, «Júmeken-jyrdyng jaratylysy», «Egemen Qazaqstan» gazeti, 1996 jylghy 10 qantar).

«Ázirshe bir nәrseni ghana batyl aitugha bolady. Júmeken búryn qanday aqyn bolsa, qazir de sonday aqyn. Búryn qanday beyneli bolsa, qazir de sonday beyneli. Búryn qanday kýrdeli bolsa, qazir de sonday kýrdeli. Saqaldaryna aq kirgenshe poeziyany sәbiyding sanamaghy kóretin jәy sózqúmarlargha Júmeken Nәjimedenovting ólenderin oqymasa da bolady. Onyng jyry, әdeby mәdeniyeti óte joghary, týsinikteri teren, úghympaz oqyrmandargha arnalghan», - degen pikirinde kóp shyndyq bar. (Qadyr Myrzaliyev, «Sóz siqyry», Jyr turaly kitap, Almaty qalasy», «Jazushy» baspasy, 1982 jyl).

«Halyqqa qyzmet etu - talghamgha qyzmet etu emes. Óitkeni naghyz aqyn oqyrman talghamyn ylghy da bayytu ýshin, ylghy da jana biyikke kóteru ýshin qyzmet etetin-di. Júmeken Nәjimedenov dәl sonday aqyn-dy». (Temirhan Medetbek, «Ár sózing tasasynda asylym bar»).

«...Túmanbay Moldaghaliyev, Saghy Jiyenbaev,  Qadyr Myrzaliyev pen Júmeken Nәjimedenov bastaghan lekti әdebiyetimizge eshkim de bәigege  salghaly baptap, baulyp әkelgen joq, - depti Múqaghaly Maqataev. - Olar ayaqtalmaghan, ayaqtalmaytyn qazaq dastanynyng zandy jalghastary. Olar esteri kirer-kirmesten  el tanyghan balalyqtyng baldәureni ornyna sharuanyng beynetin tartqan, besik jyrynyng ornyna  anasynyng zaryn úqqan, ertegining ornyna eli ýshin qúrban bolghan әkeleri men aghalarynyng erlikteri jóninde әngime tyndap ósken, kózderinde jas, kónilderinde múng bar sanaly aqyndar... Olar qazaq jyryna sol qalpymen sonysyn aitqaly kelgen-di». (Ádilghazy Qayyrbekov).

«Júrttyng bәri eleske arbalghanday algha úmtylyp, jyrdyng júmbaq jaghalauyn kókjiyekting ar jaghynan izdeuge shyqqanda búl keyinge moyyn búryp, kóz kórmes, qol jetpeske ketken poeziya qonyrauly keruenining izine týsti. Ár júrtta qalghan qolamtadan nemis aqyny Yogann Volifgang fon Gyote shaldyng suretkerligin, aghylshyn aqyny Djordj Noeli Gordon Bayronnyng erkin seriligin, amerikan aqyny Uolt Uitmenning terendigin, Aleksandr Aleksandrovich Bloktyng kýrdeliligin tapty. Osy tabylghany qazaqy sezim men aqyldyng qoynauyna salghanda óner kóshesine «Nәjimedenov әlemi» deytin sonylyq boy týzedi», - dep jazady Rahymjan Otarbaev.

«Jalpy, Júmeken Nәjimedenovting poeziyasynda ne bar degennen góri ne joq degen saual qoyylsa iygi. Óitkeni, ol naghyz  poeziyagha tәn barsha sony sipattardy jetik iygergen. Oi, sezim, boyau, detali, yumor, psihologiya, lirizm, aitqyshtyq - bәr-bәrining biyigine samghay kóterilip ketken múnday aqyn óz qatarynda  kóp bolsa ekeu,  әitpese bireu-aq shyghar. Júmeken aitqanda bәri jana. Júmeken sipattaghanda bәri sony. Ol sóilegende jansyz degen jaratylystyng (shartty týrde) jan kirip, qan jýgirip tolqyp qoya bermeytin sәti joq» (Abzal Bóken).

Al, prozasy - әzirge synshylardyng resmy týrde qalamyna ilige  qoymaghan sony soqpaq. «Sujetteri pyshyraghan  men de ýsh roman», - dep ózi aitqanday, Júmeken Nәjimedenov prozasy  - onyng jalpy prozadaghy engizgen janalyghy, ashy yumory, suretteu tәsili, kórkemdik kelbeti, oqighalardy beru әdisi - arnayy zertteuge, bir emes, birneshe monografiya jazugha  tatyrlyq enbek. Búl jóninde qazaqtyng qara sózining maytalmany, úly suretker  Tahauy Ahtanov: «Átten, Júmeken Nәjimedenovtin  romandary  óz baghasyn ala almay barady», - dep erekshe tolghanyspen syr shertip, ókingeni bar.

«Júmeken Nәjimedenov - әdebiyette ejelden ýndes, múndas, syrlas, qos janrda birdey shynayy sheberlik kórsetip, kórkem әdebiyettegi haltura bitkenge batyl maydan ashqan qalamger. Búl rette ony orystyng Aleksandr Sergeevich Pushkiyni men Mihail Yurievich Lermontovyna úqsatamyn. Óitkeni, qos janrda birdey kýsh synau - ekining birining qolynan kelmeydi», - dep jazady Tóremúrat Marat Ysqaq.

Audarmashy retinde orys aqyny, jazushy, dramaturg, suretshi  Mihail Yurievich Lermontovtyng ólenderin, aqyn Aleksandr Aoleksandrovich Bloktyng «Vozmezdiye» («Zaual») poemasyn,  aqyn Fayyz Ahmet Fayyzdyng ólenderin, taghy basqalaryn qazaq tiline tәrjamalaghan.

Mynau bәtuasyz dýniyening ósek-ayanynan bezingen Aleksandr Sergeevich Pushkiyn: «My - volinye ptisy, pora, brat, pora», - degen joq pa?

Áulie Abay Qúnanbaev: «Kónilim qaldy dostan da, dúshpannan da», - dedi.

Sayrangha da, oirangha da qatar kirgen Sergey Aleksandrovich Esenin bolsa: «Ne jalei, ne zovu, ne plachu», -dedi.

Qasym Amanjolov: «Qayda eken, qayda, Darigha sol qyz?» - dedi.

Júmeken Nәjimedenov: «Ar jaghynda úly yzghar sezilip túr,

Jyltyraytyn dýniyening beti ghana» - dedi.

Múqaghaly Maqataev bolsa: Japyraq-jýrek, jas qayyn,

Janymdy aiyrbaytayyn», - dedi dәrmensizdikpen qol sozyp.

Jarasqan Ábdirashev: «Ómir degen órekpigen jýregimnin,

Jan dausy janghyryghyp jatyr sende», - dedi.

Osy óleng tarmaqtarynyng qay-qasysynda da mәngiliktin, baqy dýniyening salqyn syzy bar. Janyndy týrshiktiretin, eki ainalugha kelmeytin betbúrys bar. IYә, olar bәrin bildi, olar bәrin sezdi.

Aqyn Júmeken Nәjimedenovting  otbasylyq jaghdayy jayly birer sóz. Atasy - Nәjimeden Stamghazyúly, әjesi - Baqytjamal Qayypqyzy, әkesi – Sabyrjan  Nәjimedenúly, anasy - Mýsliymә Aydynqyzy. Qaryndastary - Sәbila, Janylsyn. Zayyby – Nesip Mústahova, qyzdary - Qarlyghash, Áyken, Toghjan, Saida,  jalghyz úly - Maghjan, nemereleri - Taljibek, Dildә ekenin bile jýrinizder.

Ábdisattar Álip,

jurnalist, aqyn, audarmashy, Qazaqstan Jurnalister jәne Halyqaralyq Jazushylar odaqtarynyng mýshesi, respublikalyq «Shymkentim, shyraylym!» jurnalynyng Bas diyrektory – Bas redaktory.

Shymkent qalasy.

Abai.kz