Ómir degen qyzyq qoy. Bir adamdar bolady kýnde kóresin, tildesesing biraq tanym-týsinik jaghynan alysta. Tym alysta.Bireuler bolady alysta, bolmys-bitimimen, oi-ólshemimen, janyna jaqyn. Qyzyq, iyә?Bala kýnimnen jyr jazyp, ózimde otty ólenderding qyzuyna «jylynyp» óskendikten bolar, jýrekke jyly tiyer poeziya quatyn sezinsem, sol aqyndy «qualap» jýrip oqityn әdetim bar.

Úmytpasam, 2000 jyldardyng orta túsynda teledidardan izgilik, adamgershilik, imandylyq turaly baghdarlamany kórip otyryp, jinalghan kópshilik arasynan qonyr óndi, qonyr ýndi, oily janary túp-túnyq qaghilez jigitting sóz saptasyn únattym. Sol baghdarlama kótergen taqyryptyng «ong jambasyna keletin» imany jyr oqyghany esimde. Sózbe-sóz kókeyimde jattalyp qalmasa da, ólenning kótergen jýgi qoghamdaghy arsyzdyqtar men últtyq salt-dәstýrden alystay bastaghan jastar turaly bolatyn. Kәdimgidey tóselgen, keng tynysty aqyn ekeni kórinip túr. Esim-soyy da jadymda saqtalyp qaldy – Dәuletbek Baytúrsynúly.

Adam esimin kókeyge saqtauda mening óz әdisim bar. Mysaly nemere inimning aty Dәulet. Osyny sanama birneshe ret qaytalap sinirip alamyn. Dәuletting artyna «bek» jalghauyn qosu qiyn emes. Ózim Ahmet Baytúrsynov tughan ólkedenmin. Alty alashqa esimi tanys Ahannyng tegin úmytyp ne kórinipti.

Ol kezde býgingidey internet sayttardyn, әleumettik jelilerding әli kýshine mine almay shatqayaqtap túrghan kezi. Halyq әli de bolsa baspanyng boyauynyng iyisi búrqyraghan gazet-jurnalgha jýginip, sodan ruhany kýsh alyp, aqyn-jazushylardyn, jurnalisterding ayaq alysyna zer salyp, baqylap otyratyn zaman. Sol jyly «Islam jәne órkeniyet» gazetining bir nomerinen Dәuletbek Baytúrsynúlynyng imany shuaqtyng «núryna shomylghan» toptamasyn oqyp janym jadyrady. Meni tәnti etkeni, ólenderindegi shúrayly tili men shynayy bolmysy. Óreli obraz arqyly, saliqaly oy týie bilui. Jylgha-jylghamen jylap aqqan qar suynday júghymsyz aqyl men tatymsyz pәlsapa aitudan ada aqyn eken. Qayta, dariyaday aghysyn ishine jasyryp aghatyn qarapayymdylyghy basymdau ma dedim. Bitik shyqqan kók shalghyndaghy tanghy shyqtay móldiregen sóz siqyry baurap aldy ma? Bәlkim kirpiyazdyghy qolayyma jaqty m, esime týspey túr, tek jadymda saqtalghany, kózimizden ghayyp bolyp bara jatqan qazaqy tirshilikten ajyramaghan bolmys-bitimi men qopsyp túrghan sanasyna singen últtyq qúndylyqtyng ghajap ýni edi...

Búghan deyin asqaq aqyn, marqúm Esenghaly Raushanovtyn:

« - Qosh bol, - dedim qúmdargha, -

Esen jýrsem, bir kelermin, múndanba.

At taghalap, atan qomdap er jetken

Eng songhy aqyn myna men em búl manda» degen ólenining әserinen aryla almay jýrgende, Dәuletbek aqynnyn:

«Oghashtyqty kórmeytin ózime min,

Jas kýnim-ghoy ol kezde ne bilemin.

Kýndizimdi ótkizip mal sonynda,

«Aq sýiekpen» tang ata kóz ilemin.

Jatpaytynmyn boldy dep úiqym shala,

Jylqy quyp ketemin qiqu sala...

Asau taymen alysyp jýrushi edim,

Pәre-pәre kiyimim jyrtylsa da.

Erte oyanyp jýrekte arayly ýmit,

San ýirendim qozyny sanay jýrip.

Ájemizding ertegin әlippe ghyp,

Talay jylap, qyzyqtan talay kýldik.

Ómir ózi eken-ghoy súraq, qúrbym,

San siqyrly әuenge qúlaq týrdim.

Keshe ýirengen, kóp kórgen bilimderim,

Is basynda azdyghyn biraq bildim.

Shyndyqtargha solay da ainaldy arman,

Jenis taptym arpalys maydandardan.

ýmitimning tizginin berik ústap,

Týiindedim oy jibin baylanbaghan.

Kýnin keshtim erlenu, jasulardyn,

Azabynda órtendim ashulardyn.

Boy týzegen súluday jigitine,

Oy týzedim órinde asulardyn!» dep jazuy – kónilime quanysh úyalatyp-aq tastady.

Gazetke shyqqan toptama ólenderin oqyghasyn, aqynnyng jyryna degen qyzyghushylyghym oyanyp kitabyn izdey bastadym. Izdegen jeter múratqa. Taptym. «Kýnәsyz meken» dep atalatyn alghashqy jinaghy qatelespesem. Aqyn Múzafar Álimbaev aq batasyn berip alghy sóz jazghanyn úmytpappyn.

Kitaptyng ortan bilinen ashyp oqy bastadym:

«Ózim oqyp sarghayttym jýregimning kitabyn,

Ótip jatqan uaqytty qaytyp qana útamyn?

Qúla dýzge ketsem be tynyshtyqtyng eline,

Qúlazydym u-shudan kónilimnen jútadym.

Alda nening bolaryn Alla ghana biledi,

Ótkendi ansap tabylar jýregimning bir emi.

Jaramsyz bop jaralsaq mynau jaryq jalghangha,

Laqtyrugha dayyn túr uaqyttyng kýregi».

Jýrek bauraytyn nәzik lirizmmen túla boyyndy shymyrlatyp, epikalyq arynmen kýzgi nóserdey tókpeletip jibergende, kóne kóz qariyalardyng tәlim-tәrbiyesin kórgenin, qissa-dastandardy jattap óskenin, qúnan qymyzdyng quatyn sezingendey birden týsine qalasyn. Sózdi oinatyp, әr joldy totyday týrlentip, metaforagha sabylyp, teneu izdep janyghyp, «qiynnan qiystyryp», «әp-bәrekeldi» degizetin oi-tolghamdardy «jiystyryp» әbigerge týsetinderden jyr-qosyn aulaqtau tikkenin kózi qaraqty jyr sýier qauym birden angharady.

Aqyn ólenderi aq paraq betine oily janardan kýn shuaghynday tógilip týskendey әserge bóleydi. Shyp-shymyr. Jyp-jinaqy. Jer qoynauynan tútas tabylghan asyl metal tәrizdi. Bólshekteuge, bólekteuge kelmeydi. Bir jolyn alyp tastasan, iyq tiresken ózge buyndar «jetimsirep» qalatynday. Oqyp kóriniz!

Taugha úqsap

Altyn tabaq, kýmis núrlar tarata,

Biyik taudy aimalaydy tang ata.

Bir jaghynda qarauytsa kólenke,

Bir jaghynda balqyp jatar ken, ólke.

Bir qaptaly núrgha bókse jylynyp,

Bir qaptaly titiretken suyq, yq,

Sondyqtan da kýngey menen teriskey,

Kele jatyr bir-birimen kelispey.

Tuylyppyn kósh jolynda taudaghy,

Tórt adymday kýrkeshening aumaghy.

Boran ýdep tuyrlyqty júlqylap,

Qar da sonda túrghan deydi jaughaly.

Kýngeyi men teriskeyi bәri aiqyn,

Bar adamdar shalqasynan qaraytyn.

Ýisintaudyng eteginde tuyppyn,

«Tauday bol» dep anam jany qalaytyn.

Sodan bolar dostaryma kýngeymin,

Bókterdegi aluan-aluan gýldeymin.

Sodan bolar dúspanyma teriskey,

Bolamyn da -

Jaqtyrmaymyn sýimeymin.

Olar ýshin esirkeudi,

Shapaghatty bilmeymin!» -deydi aqyn.

Jaqsylyq pen jamandyqty, pende boyynda kezdesetin qarama-qayshylyqtardy «Kýngey men teriskey» arqyly suretteu – shynayy poeziyanyng basty múraty. Búl abstraktili úghym. Aqynóleng ólkesine tabighattyng syryn, dalanyng jyryn, búlaqtyng ýnin, dauyl men jelding múnyn, adam balasynyng qúnyn baghalap kelgen. Adam men tabighat egiz. Aqyn jyrlarynyng jýrek-bútaqqa, boztorghay bolyp qona ketetini sodan ba deymin.

Zanghar aqyn Júmeken Nәjimedenovpen ýndestik bayqalady jyrynan. Biraq aqyn ózine deyingi aitylghan oidy qaytalamaydy. Tynnan týren salady.

«Jasyl týsti sekildi núr, aray da,

jasyp qalghan sekildi alap, manay bar.

Tastardan da sabyr qashqan tәrizdi,

Kәrining de aqyly joq abaylar.

Kók terekter kóterilip ensemen,

jelpinetindey biyikpin dep, men senen,

men de terek japyraghy bop syldyrap,

men de emenning bútaghy bop tenselem.

Kónil shirkin әr qily ghoy,

әr qily,

әseri de әn kýidin:

aq gýlderding armany bop ashylyp,

qyzyl gýlding qiyaly bop qalghimyn» deydi Júmeken aqyn.

Qos aqyn da jyrlaryna tabighattyng boyauyn keremet ýilesimdilikpen kelistire jaghady. Búl oqyrmangha jaghady. Sebebi tabighat adam janynyng bir bólshegi.

Aqynnyng biri tabighatpen syrlassa, ekinshi aqyn tabighat arqyly adam psihologiyasyn ashugha talpynady. Qoghamdaghy kelensizdikterdi jyrymen әjualaydy.

Búl kórinis әlem әdebiyetining inju-marjandaryna da tәn. Árige barmay-aq,A.S. Pushkinning «Qysqy jol» poemasyn alayyq, orys aqynynyng tamasha shygharmalarynyng biri búl. Osy poemany oqyghanda orys peyzajdary eleng etkizip, keyde ishine syr jasyryp «qymtana» bastaydy. Al Sergey Eseninning – tughan jerding súlulyghyn, onyng tabighatyn, sheksiz kenistigin jyrlaghan әigili jyrlary qanshama. Búl aqyndar da eshqashan peyzajdy adamnan bólek surettegen emes...

Aqyn «DABYL» degen óleninde:

«Bayan etip otyrghanday qyz múnyn,

Jigitine súrghylt baqta kýzdi kýn.

Qatal ómir qoltyghyna tyghylyp,

Sybyr-sybyr estiledi bizding ýn.

Jer betinde qauyshamyz dostasyp,

Ómirmenen bolyp ara qos ghashyq.

Oralmasqa sapar shekken jandarday,

Albyrttyghym ketip jatyr qoshtasyp.

Sýiikti elden boy kóterip panamyz,

Tarih belin endey attap baramyz.

Ylghy mening asqym kelip túrady,

Biyikterden asa almaghan babamyz.

Toltyrghanday qu tezekke etegin,

Kempirlershe tirlik otyn kósedim.

Qiyasynan tartyp baram zamannyn,

Qiyp tastap ózgelerding jetegin» - dey kelip, ólendi keremet týiindeydi:

«Jol bolsynyn aityp jatyr mang kýlip,

Ayaghy elpek jas kelinin mandyryp.

Men tanimyn, tanymaydy shoqylar,

Tanymasyn silamaydy, zandylyq».Osy songhy jol – әdemi jyrdyng mәnin arttyryp, sәnin keltirip túr. «Men tanimyn, tanymaydy shoqylar..» dep aita biluge de inkәr sezim, alghyr oi, kerim jýrek, kóregendik kerek-aq shyghar...

Janym syzdap otyrmyn jarylarday,

Bir qyzyl shoq tәnimdi qaryghanday.

Malyn alsang ala ber, janyn alsan,-

Mynau beybaq halyqtyng aryn almay!..

Oqighalar tuuda mýlde shetin,

Qaryn ýshin bolypty kýn keshetin.

Aru qyzy qazaqtyng qaydaghy bir,-

Kok attygha kóldeneng mingesetin...

kez bolghany-ay...

úyatym qoldy bolghan,

Serippeytin túyaghyn sorly bolghan.

Ne biylikten, ne elden tiym bolmay,-

Ne jigitter shyqpaydy orghyp ordan.

Qyzdaryna qyrghiday tiyip bóten,

Jattar jalmap jatqangha kýiip ketem.

Qyz búlqynbay búl kýnde, er júlqynbay,

Taptalasyng osylay «kýiis» desen!..

Qyzyn zorlap basqanda Japon kelip,

Bas kótergen Qytayda ot әn kerip.

Qyz namyssyz, erler ez... selt etpeydi,-

«Aulanghany» jas qyzdyng –otan dep úq!

Ghylym izdep barghan qyz baylanady,

«Mem-arnadan» maqtangha ainalady.

Qysyq kózben, qaralar qyzyqtap jýr,-

Tósek salyp tórine... aimalady.

Iman ketse, ar ketse et óledi,

Tabylmay túr әzirge kesel emi.

«Ozyq» elge jetermiz aqshamyzben,-

Qaytip qana namysyng óteledi?!... Mine, aqynnyng janayqayy! Ishki zapyran. Imany berik azamat aqyn, әdiletsizdikke, arsyzdyqqa tóze almaydy.Úrpaghyng azghyndap bara jatsa, kimge kerek «kónil toghaytar kóbik jyr». Atoylap atqa minbese de, araghayyndap arasha týsuge tyrysady aqyn.

Mahambetshe jyrlasaq,

«...Taghyday tandap su ishken,

Tarpanday tizesin býgip ot jegen.

Taghy syndy er edik,

Taghy da keldik tar jerge.

Tandansang taghy bolar ma

Tәniring salghan búl iske?!

Ata-eneni sóktirip,

At basyna soqtyryp,

Nәlet deseng bolmas pa,

Osynau bizding jýrgen jýriske» deytin-aq kezeng tuyp túr últtyng basyna. Osynday shaqta qalamyn qangha malmasa da, jan jýregining siyasymen suaryp, ishki kýizelisin elge jetkize bilu de erlik is!

Býgingi bizding «biyiktik» óleninde:

«Úyalmay-aq kórsetken song kindigin,

Qylyghynan jiyirkendim qúrbynyn.

May bóksening manayynda yshqyry,

Sypyrylyp týsuge shaq jýr býgin.

Qayran ghana arularym asylym,

Qymbatyndy qymtap ústa jasyryn.

Namysyndy shylghau etpek ayaqqa,

Batys biylep jetektegen ghasyryn.

Qúralayy sýp-sýikimdi eliktin,

Shyrmauynda neng bar moda, jeliktin.

Qyz – bolashaqbóksesinenjalanash,

Ey, әkeler«tek!»desenshi,neniúqtyn?!» dep qazaqtyng er-azamattarynyng namysyn qayraydy. «Últtyng bolashaghy qyz emes pe, ol bóksesin jalanashtay bastady, endi bizding keleshegimiz, bolashaghymyz ne bolmaq, әkeler?» degen jalynyshty, úrpaq qamyn jegen ayanyshty janayqayy estiledi aqynnyn. Onymen ghana shektelmey«...Namysyndy shylghau etpek ayaqqa,Batys biylep jetektegen ghasyryn...» dep, astary tereng oy aitady. Alpauyt elderding shonjarlarynyng әlemge ýstemdik jýrgizu jolyndaghy is-әreketterin aqyn-jýrek jan-tәnimen sezinedi. Búrqanady, buyrqanady. Qolynda qalam túrghanda jazyp qalugha tyrysady. Jer silkinisining magnitudasyn damyghan tehnologiyadan (Seysmologiya) búryn sezetin mysyq tәrizdi – jantalasa qimyldaydy. Últ bolashaghyn oilap alasúrady. Ólendegi «Batys biylep jetektegen ghasyr»poetikalyq oi, kez kelgen aqynnyng uysyna týspeytin qazyna! Aqynnyng poeziyadaghy útqyr túsy da, shabytyna arqau bolghan poetikalyq jyr ýlgisining jalghasyn tabuynda.

Keyin internet jelisinen, týrli sayttardan ólenderin oqyp jýrdim.Jolymyz toghysty. Men «Qazaqstan Dәuiri» gazetinde bas redaktordyng orynbasary, ol kisi «Móldir búlaq» jurnalynda bas redaktor. Men Astanada, Dәukeng Almatyda. Eki-ýsh ret kezdesip, әngimeleskenimiz bar. Sonda bayqaghanym, imany berik, bireudi dattaugha joq, aqkónil azamat eken... Men ony Dәuke dep kettim.

Maghan «Sening arqan» (poeziya kitabyn) jәne «Tólegen oqyghan hat», «Ólmesting suy bar ma» prozalyq kitaptaryn syilady. Oghan da bir-eki jyldyng jýzi bolyp qaldy-au. Amanattalghan kitaptargha qiyanat jasaugha bola ma? Oqyp shyqtym barlyghyn. Osy maqalany jazarda «Sening arqan» kitabyn qayta paraqtadym.

«Batyryng qayda, dúshpanyng kelip baghynghan?

Túlparyng qayda,shang júqpas jýirik saghymnan?

Qaysarlyq qayda,órkeshtep jatqan qanynnan,

Qarqara túlgha qarttaryng qayda, tabynghan?

Aruyng qayda, aishylyq joldan ansaghan?

Shaqtaryng qayda,keng óris tapqan tar sanan?

Jetimdik týsse kórsetpey ketken әlsizge,

Kýndering qayda,jamandyq bitken jamsaghan?

Múralyng qayda, úranyng qayda, arly jol?

Ortagha shyghar «bereke!» dese qarghyp el.

Bәri de bizde, bәri de bizde...Biraq ta, -

Pendelik degen týrmelep otyr qandyqol...».

Osy ólendegi «...Qaysarlyq qayda,órkeshtep jatqan qanynnan» degen jolgha eleng ete qalasyn. Tosyn oi! Qyzyq payym. Tosyrqap qaraytynyng da sodan. Bizding pendәuy týsinikte qaysarlyq – minez ben ruhtan kýsh alatyn tylsym energiya. Kóz de, kónil de soghan әbden sengen. Sóitsek, qaysarlyqórkeshtenip qanynnan kóterilgende kóz aldyna últtyq mәnge ie qara nardy әkele qoyady eken-au. Nemese tenizding jal-jal tolqynyn elestetedi. Ózgeni qaydam, qazaq balasyna órkeshti aitsa qara nar elesteytini aidan anyq. Jyrdan biz izdeytin últtyq kolorit osy emes pe!

Dәuletbek Baytúrsynúlyózine deyingi sýrleu men soqpaqtan qashyp, sony jol izdeuge әues aqyn. Búl jol óte auyr. Jankeshtilikti qajet etedi.

Orys aqyny Nikolay Zaboloskiy «Ólendi kóterip túratyn ýsh kit bar. Olar – Oi, Obraz, Áuezdilik», – deydi. (Stihotvoreniya derjitsya na treh kitah: M – O – M. Mysli – Obraz – Muzykalinosti). Osy túrghydan qaraghanda aqyn tvorchestvosy oshaqtyng ýsh bútynday «Oy – Obraz – Áuezdilikti» jat kórmeydi. Tipti bite qaynasyp ketken.

Aqyn bir óleninde:

«Bireu kelip jýregimdi qanjarlap,

Sorghalaydy sorym qaynap qan qargha aq.

Kóp it qughan kiyiktey bop entigip,

Qarghitynday qal keshemin jardan naq…» dese, taghy bir jerde:

«– Qazaqstan, otanym ba ?

– Otanym!

– Mynau dala mekenim be?

– Mekenim!

Kýiin keshtim jana tughan botanyn,

Belgisizdeu qashan belge jeterim.

Bәri bizde, tauysa almaysyng ólshetip,

Baylyq ta bar basyndy iyzep, ilanar.

«Kók qaghazdy» kókjiyekten kórsetip,

Jat júrttyqtyng jeteginde búidalar...

Ne joq deysin, mening mynau ólkemde,

Qayrat, jiger, qulyq, taghy eptilik...

Aynymaytyn adamdyqpen ólseng de,

Jetpeydi tek, jetesi men tektilik!» dep qayyrady.

Búl joldar danyshpan Abaydyn:

«Yzaly jýrek, doly qol,

Uly siya, ashy til.

Ne jazyp ketse, jayy sol,

Jek kórsender, ózing bil» degenimen ýndesedi.

Ólenining ón boyynan obraz ben әuezdilik, oy әdemiligi tógilip túrghanymen, keyde aqyn órshil ruhymen de ortagha shyghady. Aru jyrgha múnynda shaghady.

«...Sonday sәtte sybyrlaydy perishte,

Qaytarady ketken oidy teriske.

Ayamaytyn pendeler bar eshkimdi,

Jýrekterin ainaldyrghan berishke.

Qysymyn da qalghan kezde kók bettin,

Kóz aldyma kóktemimdi kólbettin.

Aq perishtem – óleng bolyp sen keldin,

Tik kóterip ruhymdy órlettin.

O, aru jyr, sen bolmasang tozamyn,

Túnyghyna judym jýrek tozanyn.

Shymyr-shymyr… boyy núrgha balqydy,

Dәl babynda qalyqtady óz әnim» dep әuelep te ketedi.

Poeziya – talgham men talanttyn, syrshyldyq pen shydamdylyqtyn, bolmys pen parasattyng úshtasatyn jeri. Óleng qúralmaydy, qúralghan jyr onalmaydy. Jýrekten shamyrqanyp shyghyp, jandy jegidey jemegen jyrdyng ghúmyry qysqa. Oqyrman aqynnyng jyr jazu ýstindegi auyr azabyn sezinbey, kóz ilmey jazghan jyryn Alla Taghalanyng ózi qaghaberiste dәpterine qúya salghanday sezingende ghana baghy janady. Ólenning ómirshendigi degen sol!

Jyrgha ghashyqtyqsezimdi tilmen jetkizip aitu qiyn. Terendigi qyryq qúlash qúdyq-oygha shól dalada kezdesip qalyp, bir jútym su ansaghan jolaushyday qaughasyntastap jiberip, kezergen ernin jalap-jalap qoyatyn kórinis shyn aqynnyng peshenesine jazylghan dýniye... Búl aqyndardyng aqynyna ghana búiyrghan baq!

«Ómir – ghajap, ómir – syrly, ómir – tan,

Túnshyghasyng qiyalynmen shomylsan.

Uaqyt – qiqar, әmirine kónbeydi,

My – mazasyz, jýrek – kirben, kónil – shan.

Biz mezettik,Uaqyt sheksiz, mәngilik.

Shaujaylaydy shabuyldap san kýdik.

Baqy dýnie elemeydi ertenin,

Insan degen – qaryngha qúl, әngýdik» deydi aqyn bir óleninde. IYә, ómir jayly, dýniyening jalghandyghy jóninde arghy-bergi tarihta tebirenbegen shayyr az. Ár aqyn ózinshe óris tastap búl taqyrypty әbden shiyrlap, sharlap tastaghany da jalghan emes.

Múndayda:

«Bir-birine úqsamasyn aqyndar!

Aqyn týgil úqsamaydy jaqyndar.

Óite berse bәrin quyp, halayyq,

Bireuin-aq qaldyrugha qaqyng bar!» dep, Qadyr aqyngha jýginemiz.

Dәuletbek aqyn búl jaghynan qalamyna berik. Janashyldyqqa «jerik».

«Uaqyt – qiqar, әmirine kónbeydi,

My – mazasyz, jýrek – kirben, kónil – shan». Osy eki jol ólendegi kónildi shangha balau arqyly filosofiyalyq týiin jasau sәtti shyqqan eksperiyment. IYә, kónildi de shang basady. Kónildi shang basqany – bәzbireuding kónilindi qaldyrghany, jamandyqty jaghalaghany emes pe?!.. Kónil-kilemning shanyn aqyn jyrymen qaghady. Qazaqy týsinikke de jep-jenil.

Danyshpan Abay:

«Kónilding kýii taghy da,

Ómirsiz jannyng aldy ishin.

Audardy óleng jaghyna,

Nәpsining synghan qayghysyn» dese, Túmanbay aqyn:

«Jýretin bir kýndering bar

Atqa minbey, jayau qalyp.

Kónil ketip gýlge qúmar,

Otyrasyng oy oilanyp...» dep tolghanatyn.

Sýiegine sóz singen, ótken-ketken tarihtan habary mol, ata-baba ústanghan haq dinning bastauynan susyndaghan aqyneki dýniyening parqy men narqyn bilgendikten, ólen-ómiri de tirshiligimen bite qaynasyp ketkendey әserge bóleydi.

«Jan emes em jeligip jelp etken de,

Jýginbedim, kijinip jer tepkenge.

Ózimdi-ózim haq jolgha týsirsem de,

Jýregimdi jýredi órtep pende...» dep, haq jolda jýruding de synaq ekeninen habar beredi.

«Jaza almadym janymnyng qalauly ýnin,

Jýregim de salqyndau, narau býgin.

Kóre-kóre kózimning núry taydy,

Adamdardyng andysqan qaraulyghyn.

Qys sekildi keyde osy jazdy kýnim,

Sarqar boldym janymnyng az jyluyn.

Estiy-esty qúlaqta qaqas boldy,

Adamdardyng ghaybatpen jazghyruyn.

Tabam taza dýnie qaydan әppaq?

Jýre almadym nәjisten tayghanaqtap.

Arghy әlemning aq núryn ansaymyn da,

Ketkim kelip túrady aidan attap...» dep, ishtegi syrynda jasyrmay aityp salady. Osynday mezette Múqaghaly aqynnyng «Aytyp ótken aqynda arman bar ma, jýregining týbine kir jasyrmay» degeni orala ketedi.

Aqynnyn

«...Jetimdik týsse kórsetpey ketken әlsizge,

Kýndering qayda,

jamandyq bitken jamsaghan?...»,

nemese,

«Basyna neshe týrli súraq berer,

Kedeylik – naghyz synaq, shyn-aq tóner.

Baylyq ta er jigitke bir soghady,

Imanyn talqygha sap, synap kórer»,

Bolmasa,

«Jyldar jyljyp ótedi, jylystaydy,

Tebirenbese jýreging jyr úshpaydy.

Baqyt ta bir jolaushy qonyp óter,

Dýniyening tútqasyn kim ústaydy?!» degen siyaqty qayyrymdary ýlken tolghanystan tughan dýniyeler ekeni dausyz. «Qazaqtyng dәl ózindey qarapayym» (Múqaghali) tilimen-aq, bәsi ýlken oilar tughyzugha aqyn bauyrym óte qúshtar. Búl izdenistin, tildik qordyng baylyghynyng arqasy.Aqyndyq kredonyn, shalqar shabyttyng da kóksegeni osynday arda sezimderding janartauday atqylauy emes pe!!

Sóz sonynda aitarym, orys әdebiyetining úly synshysy V.G.Belinskiy: Poeziya adamnyng erkin tilimen beriletindikten, onda ýn de, suret te jәne payymdy oilar men aiqyn aitylghan týsinik te bolmaq. Sondyqtan ózge ónerding barlyqelementteri poeziyada bar» degeni oigha oralady. Belinskiy aitpaqshy, «ózge ónerding barlyq elementterining biri emes biregeyi» Dәuletbek aqyn jýregine iman núrymen kirgen illәhy jyrlar.

«Mahabbatpen jaratqan adamzatty,

Sen de sýy ol Allany jannan tәtti.

Adamzattyng bәrin sýy bauyrym dep,

Jәne haq joly osy dep әdiletti.

Osy ýsh sýy bolady imany gýl,

Imannyng asyly ýsh dep sen tәhqiq bil.

Oylan daghy, ýsheuin taratyp baq,

Basty bayla jolyna, malyng týgil» degen Abay amanatyna aqyn adal. Ony songhy jazghan kitaptary«Kýnәsiz meken», «Lәtipa lýpili», «Topyraqqa singen núr», «Sening arqan», «Mәngilik meken», «Yasin – Núr», «Aqyretting egini», «Hyluet» t.b prozalyq jazbalarynan angharmau mýmkin emes. Aqyn adam balasyn týzu joldan adastyratyn, izgilikting qanatyn qiyatyn, aldamshy dýniyelerden saqtandyrugha tyrysady.

Qayteyin dýniyening dýr ekenin,

Sýiretip lastap jýr kir etegin.

Jetedi «jauyngerler» altyngha qúl,-

Olar kóp... qaytip qana kýresemin?

Pendeni mynau jalghan batyl etken,

Kótermey asap jatyr basyn etten.

Danq pen qaryn ghana qasterlenip,-

Búl kýnde qoryqpaydy aqyretten.

Tirlikte ókinish mol kegim ketken,

Sugharmay maysasynda egin kepken.

Dayarlyq arghy әlemge mazalaydy,-

Tabylar óle ketsek kebin, ketpen...» dey kelip,

«Qiyalgha qyzyqtap qalyqtaghanymda,

Pendelik jenip sharyqtaghanymda,

Ruhym әlsirep, aryqtaghanymda,

Sezemin, Beyshara ekenimdi, Alyp tabanynda.

Erlikti kórip, erkindegenimde,

Jenisti kórip jelpildegenimde,

Dumandy kórip, selkildegenimde,

Esimdi jiyamyn,

Jýrekting bergen baghzyda sertin kóremin de.

Sensiz bәrinen túl ekenimdi,

Sharasyz pendening biri ekenimdi,

Ózinning arqanda tiri ekenimdi,

Moyyndap,

Saghan basymdy iyem,

Alla, aldynda qúl ekenimdi!..» dep aghynan jarylady. Ózing kýnde kórip, keyde ishten tynyp aita almay bulyghyp jýrgen kelensizdikterdi, dabyraytyp, danghazalamay-aq, aldyna tarta qoyady aqyn.

Búl da ózine deyingi iri danqty aqyndardyng mektebinen ótkendigi.

«Bissimillahir Rahmanir Rahiym,

Jolyn qughan men Abaydyng bir aqyn.

Qúday, Qúran, Senim – mәngi serigim,

Arly, imandy bolu mening múratym!» degen aqyngha jyr saparyng ong bolsyn degimiz keledi!.. «Syldyrlap ónkey kelisim, Tas búlaqtyng suynday» arnasynan asyp, shólirkegen tandaygha tamyp, oqyrmannyng meyirin qandyryp, sýiispenshiligine bólense, odan asqan ne bar myna jalghan dýniyede?!.. Búl jaghynan Dәukeng baqytty aqyn!

Aqyn elu jasqa tolghanda «Alash» syilyghynyng iyegeri, synshy Baqyt Sarbala «Oy týzegen Oghlan» dep «Qazaq әdebiyetine» jazyp edi. Aqyn últtyq boyauy qanyq, halyqtyng tabighatyna jaqyn kórkemdik tini myqty, salt-dәstýrding jibek jibimen kestelengen jyrymen alpystyng asuynan da alqynbay asyp otyr. Búl ýlken quanysh! Dangharaday jetistik. Maqalagha ózek bolghan pikirimiz Dәuletbek Baytúrsynúlynyng aqyndyq bir ghana qyry. Audarma salasynda on kitap, kórkem prozada «Ólmesting suy bar ma?» degen bir kitap, publistikalyq sarynda «Tólegen oqyghan hat», «Ádilet shapqat kimde bar» atty eki kitap, «Erlik eskirmeydi» degen syn-maqalar jinaghy, balalar shygharmashylyghynda «Móldir búlaq» jurnalyn shygharyp otyrghan enbegi men qosqan ýlesi atan týiege jýk bolarday qomaqty. Ol jayly da jazyla jatar. Qalamyng múqalmasyn, oily jyryng júqarmasyn, qazaqtyng Dәuletbegi!

Naghashybay Qabylbek, Qazaqstan Jazushylar odaghynyng mýshesi,

Abai.kz