«Bireu ólmey, bireuge kýn joq» degen halyq úlaghaty elimizding múnay eksportyna qatysty aitylghanday. Osy salagha qatysty jaghymdy janalyq qazaq múnayynyng týrli joldarmen EO naryghyna basyn súghu bolyp tabylady.

Qazaqstan 2024 jyldyng qorytyndysy boyynsha EO-daghy eng iri múnay jetkizushiler arasynda  elimizding ýlesi 11,5%-dy qúrap, AQSh (15,4%) jәne Norvegiya (12,1%) keyin ýshinshi oryndy iyelendi.

«DW» basylymy: «Germaniyanyng Federaldyq statistika vedomstvosynyng (Destatis) derekteri negizinde Germaniya importynyng qúrylymynda Qazaqstannyng ýlesi EO boyynsha ortasha kórsetkishten tipten joghary bolyp, 13,5%, qúraydy», - dep esepteydi. 2025 jyly búl kórsetkish búdanda da eleuli boluy mýmkin.

Búghan deyin Euroodaqtaghy eng iri múnay jetkizushi Resey bolatyn, biraq Ukrainadaghy soghystan jәne sanksiyalar engizilgennen keyin onyng ýlesi is jýzinde nólge deyin qysqardy. Búl jana jetkizushilerge, sonyng ishinde óz elimiz Qazaqstangha jol ashty.

«Soghys qazaq múnayyna EO naryghyndaghy jana mýmkindikterdi ashyp qana qoyghan joq, sonymen birge nar tәuekeldikti de tughyzyp, jetkizudi túraqsyzdandyrady», - deydi «Djeyms Staunskiy» qorynyng sarapshysy Djon Deyliy.

Mәselen, aqpan aiynda Kaspiy qúbyr konsorsiumynyng infraqúrylymyna ukrainalyq drondardyng soqqysy jýiening ótkizu qabiletin 30%-gha qysqartqan bolatyn. «Dostyq» ta shabuylgha jii úshyraydy. Búl tәuekelder Qazaqstandy balamaly baghyttardy izdeuge iytermeleydi. Olardyng biri - Transkaspiy halyqaralyq kólik baghyty (THKB) nemese «Orta dәliz». 2024 jyldyng sonynda Olaf Sholispen kezdesude Qasym-Jomart Toqaev «Ortadaghy dәlizdi» salynyp jatqan Transeuropalyq kólik jelisine (TEN-T) yqpaldastyrugha jәrdemdesudi ótindi. Ótken jyldyng basynda europalyq әriptester TEN-T-ke 10 mlrd euro kóleminde investisiya salugha kelisti.

QAZAQSTAN MÚNAY QAY ELDERGE SATYLADY?

Qytay men Ontýstik Koreyagha jetkizilim kýrt qysqarsa, onyng esesine Qazaqstan Italiya men Niyderlandygha múnay satudy úlghaytty.

2024 jyly elden 71 mln tonnadan astam qara altyn shygharylyp, eksport 2023 jylmen salystyrghanda sәl tómendedi (-0,5%). Alayda aqshagha shaqqanda 1,3%-gha, $42,8 mlrd. deyin ósim bayqalady.

Endi osynyng bәrin ret-retimen jipke tizetin bolsaq, onda birden negizgi importtaushy alty el múnay satyp aludy tómendetti. Atap aitar bolsaq, Ontýstik Koreyagha jetkizilim birden 3,2 esege, 1,7 mln tonnagha deyin qysqardy. Salystyru ýshin 2023 jyly búl elge 5,5 mln tonna múnay jóneltilgen edi. Búdan bólek: Singapurgha eksport 2,1 esege, 1,6 mln tonnagha deyin, Qytaygha - 1,9 esege, 2,9 mln tonnagha deyin, Týrkiyagha - 1,7 esege, 1,9 mln tonnagha deyin tómendedi.

Sonday-aq, azyraq múnay Rumyniyagha - 4,5 mln tonna (-4,4%) jәne Ispaniyagha - 2,1 mln tonna (-9,3%) jóneltildi.

Búl eksporttyng jalpy kólemine shiykizatty basty satyp alushy - Italiyagha jetkizilimning 27%-gha, 30,7 mln tonnagha deyin artuynan әser etken joq.

Endi qazaq múnayynyng satylymynyng artuyna toqtalatyn bolsaq, onda Niyderlandygha 7,6 mln tonnadan astam qara altyn (+ 28,2%), Fransiyagha - 5,2 mln tonna (+ 20,6%), Grekiyagha - 4,4 mln tonna (+ 22,5%), Shveysariyagha - 2 mln tonnagha juyq (+ 0,03%), AQSh-qa - 1,7 mln tonna (+ 30%), Germaniyagha - 1,5 mln tonnagha (+ 2,2 ese) jetip jyghyldy.

Bolgariyagha jetkizilimder 47 ese, 424,5 myng tonnagha deyin kýrt úlghaydy. 2023 jyly búl elge bar joghy 9 myng tonna ghana jóneltilgen bolatyn.

Abai.kz