Ángime

Kýz. Qala kósheleri ýnsiz, aghash bastarynda suyq torghaylar qonaqtap otyr, sarghayghan japyraqtar jerge qúlauda. Tereze ar jaghynda Almagýl. Balasyn ertken әielden basqa eshkim kórinbeydi, kóshede kýndegi kóp kólik joq, desede tynymsyz tirishilik ýzilmegen. Ýy ishi tym-tyrys. Radio da, teledidar da óship túr. Ásheyinde osy tynyshtyqty qalaytyn, al býgin elendep bireumen kezdesetindey eleghyzyp túr.

Qyryqqa tayaghan shaghy. Arqasynda jiyrma jyldyq enbek ótili, uniyverde istegen úzaq jyldar, birneshe diplom men sertifikatttar. Biraq bәri sóre ýstinde shang basqan zat sekildi. Keudesi bos, kónili jýdeu.

Kózi búryshtaghy suretke týsti. Bir kezderi kurstas qyzdarmen týsken. Bәrining janary janyp túr. Almagýlding de jýzinde kýlki. Ol kezde bәri mýmkin siyaqty edi. Al qazir… eng aldymen “nege búlay boldy?” degen súraq mazalaydy.

Týnde úiyqtay almay jatqanda, esine eriksiz olar týsti. Kezinde ózine sóz salghan, hat jazghan, janarymen kóp nәrse aitqysy kelgen jigitter. Ózining joghary oqu orynyn bitirgenin, olardan ózin artyq kórgendigin, bolashaqty tek jastyq shaghymen, әdemi súlu qalpymen elestetkenin úqty. Solardyng ishinde eng kóp oigha oralghany – Núrlan edi.

Úyan, tym kóp sóilemeytin, birde pochtadan hat keldi, Núrlannyng salghan haty eken. Almagýl ol hatty oqydy da, jauap qaytarmady. Ol kezde ózine layyq kórmegen. Biraq dәl býgin sol juas jigitting ózine yntyq janary men qarapayym da adaldyghy kóz aldyna keldi. Núrlan synyptas jigitterding ishinde oqyghany, oquyn bitirgen song qartayghan anasyna qarau ýshin auylgha kelip elektrik bolghan, songhy kezde әieli qaytys bolypty...

Kónilden ótkizu, ótkendi sholu – búl nostaligiya emes. Búl – ishki esep.

"Sol kezde tandaghan jolym osy boldy. Biraq sol jol meni baqytqa jetkizdi me?"

Búl súraqqa jauap joq. Tek auyr tynys pen tereng kýrsinis.

Elaman, Súltandar da sóz saldy, olar kezinde auylda oilaryn jetkizdi, iyә, qúrbysy Gýlanda arqyly aitqyzdy. Býginde olar ýili-barandy, eki jigit te baquatty kýn keshude....

Oysyz telefonyn qolyna aldy. Sausaqtary ózdiginen eski fotolar men baylanys tizimin aqtara bastady.

Sol sәtte, kenet, beytanys nómirden qonyrau týsti.

Qonyrau úzaqqa sozylmay, ýsh ret shyryldady da, qayta óshti. Almagýl telefon ekranyna úzaq qarap otyrdy.

+7 707 ... beytanys nómir. Biraq nege ekenin bilmeydi, jýregi sәl dir etip, tynysy tarylghanday boldy. Áldebir sezim... tanys emes, biraq bóten de emes.

Qayta qonyrau shalynbady. Biraq tynyshtyq kýsheye týsti. Jarty saghattay telefondy qayta-qayta sholyp otyryp, shyday almay, "kim boldy eken?" dep ishtey kýbirledi. Álden song telefonyna habarlama týsti:

"Sәlemetsiz be, Almagýl hanym. Búl – Núrlan. Sizdi mazalasam, keshiriniz. Bir sәt sóilese alamyz ba?"

Jýregi shym ete qaldy. Qolyndaghy telefon kenet auyrlap ketkendey boldy. Ýnsiz otyryp qaldy.

Núrlan... Tek esimi ghana emes, ótken ómirining jartylay jabyq paraghy da qayta ashylghanday.

Tura jauap jazugha batpay, qayta oqyp shyqty. Habarlamanyng sonynda eshbir talap, kinә, renish joq. Jәy ghana bir adamnyng adamy ýndeui. "Sóileseyikshi" degen sybyrday ghana ótinish.

Aqyry tereng dem alyp, jauap jazdy:

"Sәlem, Núrlan. IYә, sóilesuge bolady. Qalaysyn?"

Jauap tez keldi.

"Shýkir. Sizge ayaq astynan habarlasqym keldi!"

Almagýl ornynan túryp, bir ainalyp baryp qayta otyrdy. Ómirinde birinshi ret jigitkke jauap berip otyr. Jastyq shaqta onyng qolynda bәri bolghan – uaqyty da, mýmkindigi de. Biraq sol kezde eshkimge jauap bermegen. Al endi bәri kesh sekildi. Biraq jýrek soghyp túr...sol qalpy ainagha baryp ózine qarady...kóz aldyna ýzaq syzyqtar týsken, shashynyng etegin qyryu shalghan. Osydan on jyldyng aldynda osy auyldaghy bet bitkenning óndisi ózi edi. Qayran jastyq, gýl siyaqty qyz degende qúlpyryp jaynap....ary qaray oilaghysy kelmedi.

" Qaladasyz ba, eger qolynyz bos bolsa, jay ghana shay iship sóilessek deymin. Eshqanday basqa oiym joq. Kezdeskim keldi."

Úsynys tym qarapayym. Biraq dәl osy qarapayymdylyq Almagýlding jýregin mazalady. Búl – búrynghy ómirge oralu emes. Búl – ózining qatelikterimen, tandauymen, ótken sezimimen betpe-bet kelu.

Sәl oilanyp, býgin dese, óz salmaghyn joghaltyp alatyn siyaqty, «attan týssede ýzengiden týspey»: «Jaraydy. Erteng týste uaqytym bar, Kezdeskenshe» dep jazdy.

Týn. Terezening ar jaghynda ýlgen itting ýni men jabayy mysyqtardyng mazasyz shuyly. Kólikterding ýirenshikti dausy. Al Almagýlding ishinde bәri oyandy. Ótken ómirding qaqpaghy ashylghanday. Bir kezdegi eleusiz jigitting dauysy men haty, onyng ýnsiz keshirimi men býgingi batyldyghy jýregin terbep ótti.

Ol jay ghana keshki shay iship qana qoymaytynyn sezdi. Ertengi kezdesu – ishki dýniyening búrylu nýktesi bolmaq.

Kelesi kýni Almagýl әdettegidey oyanyp, tereze aldyna baryp túrdy. Kýzding salqyn lebi betine tiyip, janyn sergitti. Kýn búltty, biraq kónilge auyr emes. Ishimen bir sheshimge kelip, óz-ózine tynyshtyq ornaghanday.

Kiyinuge úzaq uaqyt ketti. Ne artyq sәndengisi keldi, ne tym qarapayym bolghysy keldi. Aqyry, orta joldy tandady: kógildir jeyde, súr palito, moyyngha júqa oramal. Ayna aldynda túryp, ózine qarap: "Búl – ózing ýshin. Bireudi tandandyru ýshin emes," – dedi sybyrlap.

Ekeui qala ortalyghyndaghy shaghyn kafelerding birine kelip kirdi. Almagýl búl jerdi jaqsy kóretin. Múnda muzyka bәsen, dauystar sypayy, al tereze janynda otyryp, syrtqa kóz tastaugha bolady.

Olar jayghasty. Alghashqy minuttardan ýnsizdik bastaldy. Biraq búl ýnsizdik ynghaysyz emes edi. Ekeui de shuly sózden sharshaghan, jyltyraq әngimeden ada, endi tek shyndyq pen tynyshtyqty qalaytynday.

- Qalaysyn?

- Shýkir. Qalada qyzmette jýrgenime on jyldan asty. Uaqyt ótken sayyn ómirdi baghalay bastaydy eken adam.

-IYә, - dedi Núrlan kýlip, - Qazir uaqyty tez ótedi. Biraq keyde mәnsiz. Búrynghy kisiler atpen, týiemen talay-talay alys joldardy baghyndyryp, qonaqqa baryp aptalap jatyp qaytatyn, uaqyt bayau siyaqty bolatyn ol kezde, qazirgi adamdar úshaqpen, zulaghan temir túlparmen jýredi. Biraq auyldaghy tuystarynyng ýiine bir qonugha uaqyty joq, asyghys... ózimiz uaqytty tezdetip jýrgen joqpyz ba eken. Dýniyege bauyr basyp, ómirimizden artyq arman qúryp, soghan jetuge toqtausyz úmtylyp, asyghys bolyp, zamandy kinalap qoyatyn siyaqtymyz.

Olar osylay keshe men býgingi ómir turaly, júmys, otbasy jayly aitty. Ángime jay bastalyp, birte-birte terendedi. Almagýl alghash ret bir adammen shynayy sóilesip otyrghanyn sezdi. Qysylmay, jasandylyqsyz, tabighy qalpynda.

- Nege maghan habarlastyn? – dedi ol, tura súraq qoyyp.

Núrlan bir sәt oilanyp qaldy.

-Bilmeymin...ishimnen bir ýn habarlas dep...

Almagýl de ishki ýnin tyndap kelisim bergeni esine ýsti. Jigitterding ózine sóz aitqan kezderin sonau jiyrma jyldyng arghy jaghynan izdedi. Ýnsizdik.

Kezdesu úzaqqa sozylmady. Biraq ekeui de asyqpady, bir-birine qarap birge oqyghan klastas qyz-jigitterdi esterine aldy. Ol kezde bir synypta 18 oqushy edi, 11 qyz 7 jigit. Qyzdardyng 8-i, jigitten osy Núrlan ghana oqugha týsti. Býginde sol qyzdardan Aydyngýl men Baqar auylgha qaytyp oralyp ózderi oqyghan mektepe múghalim, olar auyldaghy kóp etiktini de kók etkitini de jaqtyrmay boydaq. Qalghan toghyz qyz qalada qaldy. Jigitting ekeui baqilyq boldy,  basqasy ýili-barandy, el qatary kýn keshude.

- E, adam bәrin kesh týsinedi eken, - dep Almagýl terezege qarady...

- Dúrys aitasyn, jasyng ýlkeygen sayyn adam-adamgha kerek ekenin biledi eken, iyә, búrynnan tanystardy basqasha saghynady ekensin.

Búl bir saghat – songhy on jyldaghy eng shynayy saghat boldy. Ekeui ómirdi janadan bastaugha ishtey serttesti, Almagýl «dýnie oty az auylgha» kelip qarapayym baqytty ómir sýruge niyet etti, aghashtyng basyndaghy alma, órik sekildi aiqaylap qalada jýrgenshe, jeuge dayyn bolghan sayyn sabaghyn jasyratyn kartop siyaqty auylda ýnsiz elge ýles qosudy oilady.

Jýrek týbindegi túman birtindep seyilip, jana ýmit payda boldy. Búl sezim –ýmit emes, biraq bos kenistik. Al bos kenistikke jana ómir enui mýmkin...

Kafeden shyqqan song Almagýl men Núrlan birden ýilerine qaytpady. Keshki mezgil, aspan bozghylt súrlanyp, auany kýzgi salqyn basyp qalghan. Olar jas kezdegidey jaqyn jýrip sayabaqqa bardy. Oryndyqqa otyryp, ainalasyndaghy adamdargha ýnsiz kóz saldy: balalarmen jýrgen analar, qol ústasqan jastar, bir ózi seruendegen qarttar...

"Adamdar әrtýrli, biraq bәri bir nәrseni izdeydi: tynyshtyq pen shynayylyq."

Basynan ótken sәtter tizbektelip óte berdi: uniyversiytettegi alghashqy jyldar, alghash júmysqa túrghan kez, ýlken ýmitpen basqan qadamdar, sheteldik taghylymdama, konferensiyalar... bәri de jaltyraq. Ol sәtterding eshbiri jýreginde iz qaldyrmaghanyn endi ghana týsindi.

"Syrttay bәri bar siyaqty edi, biraq ishinde ne qaldy?"

Kóp jyldan beri ózi ýshin ómir sýrmegenin, óz sezimine emes, qogham talabyna say jýrip kele jatqanyn endi úqty. Qyzmet, ataq, "bәri elge jaqsy kórinu ýshin kerek boldy" osy oilarmen jýrgende, óz jýregi, ruhy ýndemey qalghan.

Sol keshte ýiine oralghanda, kabiynettegi sórelerge úzaq qarap túrdy. Marapat qaghazdary, sertifikattar, shetelde týsken fotolar... bәri sýrensiz kórindi. Bir kezde býkil tiregi bolghan búl zattardyng endi eshqanday mәni qalmaghanday.

Kelesi kýni júmysqa barghanynda da bәri jalghan ekenin sezdi: kense, kompiuter, әriptesterding sypayy, biraq suyq jýzderi, shala-jansar kezdesuler men hattar. Almagýlding ishki kózqarasy shynynda da mýldem ózgergen edi. Endi búl orta oghan tar, jat, jasandy kórindi.

Týsten keyin kabiynetine kirip, tereng tynys alyp, taza paraq ashty. Biraz ýndemey otyryp, aqyry qalam alyp, bayaghydan beri batpay jýrgen nәrseni jasady:

"Ótinish. Qyzmettik ornymnan óz erkimmen bosatuynyzdy súraymyn."

Ótinishti jazyp bitkende, qoly dirildegen joq. Kerisinshe, boyyn bir jenildik biyledi. Búl – jenis emes. Búl – ózin tabu. Ómirin shyndyqqa búru.

Keshke Núrlangha qysqa ghana habarlama jazdy:

"Sening keshegi sózderinnen keyin kóp oilandym. Ózimdi qayta tany bastadym. Raqmet."

Birneshe minuttan song jauap keldi:

"Shynayy jol – ómir joly, jan qalauy. Keyde tek soghan sebepshi bir ghana sóz, bir ghana jan qajet."

"Bәlkim, men óz jolymdy endi ghana tapqan shygharmyn..."

Kýzgi tang tym erte oyandyrdy. Qala kóshelerin kók túman basqan, aspan tómen týsip ketkendey. Biraq Almagýlding boyynda qobaljudan góri, birtýrli sabyrlylyq basym edi. Ózimen birge kóp zat almady – bir shabadan, bir sómke ghana.

Jolgha shyghar aldynda aina aldyna kelip, biraz túrdy. Jýzinde búrynghyday mazasyzdyq joq. Kózinde – birtýrli qabyldau. Búl jol – jana ómirding bastauy ekenin ishtey sezgen.

Qarapayym kiyingen Almagýlding janarynda jana ot úshqyny laulaydy, ózine senimdirek.

Auylgha kire bergende jýregi sәl syr berdi. Bala kýnning esteligi – kóshe boyyndaghy taldar, bastauysh mektepting eski ghimaraty, auyl dýkeni – bәri ornynda. Biraq ózi ózgergen. Núrlan men Almagýl ekeui qol ústasyp óz tughan auyldaryna ýles qosugha keldi.

Núrlan birden óz ýiine bastady – aulasy ken, bau-baqshasy bar qarapayym auyl ýii ýnsiz mýlgiydi, bәri jinaqy. Esik ashyldy... aq kiymeshekti, jyly jýzdi ana qolyn jayyp:

- Aman kelding be qyzym? – dedi. Núrlan eshtene kórmedi, Almagýl Núrlannyng anasynyng ruhy ekenin sezdi, bir sәtke bógelip qaldy da, sәlem berip, ishke endi. Ishke kirgen olar, jangly dastarhandy kórdi, auyldaghy Núrlannyng tuystary bәrin rettep tosyn syy әzirlep, kórshi ýiding terezesinen qarap otyr eken, shulap-shúrqyryp jetip keldi, Almagýlding basyna jaulyq salyp Núrlandy qolyna qonghan qúsymen qútyqtady. Qalada estimegen esti sózderi janyn jaylandyrdy. Auyl jylylyghyn shyn sezindi, bәri de jýregine sinip jatty.

-Auylda múghalim jetispey jatyr, – dedi Núrlannyng naghashy apayy shay ýstinde. Almagýl jymidy.

Sol týni ózgeshe boldy. Terezening ar jaghynda jel esip túr. Itterding anda-sanda ýretini, tau jaqtan jetken samal – bәri balalyq shaqtyng dausynday. Jan dýniyesi tynyshtalyp, búl dýnie endi ony túnshyqtyrmay, emdeytin tylsymgha ainaldy. Jannyng da, tәnning de jyluyn sezindi. Ómir qanday rahat!!!

Birneshe kýnnen song tang ata Almagýl kóne mektepke qaray bet aldy. Mektepting syrtqy kórinisi sol qalpynda. Biraq búl joly Almagýl bala kezdegidey qoryqqan joq.

Synypqa kirgende, kishkentay balalar oryndarynan túryp amandasty. Qarapayym "Sәlemetsiz be, apay?!" – degen sózderding ózi jýregine tike tiydi.

Sabaqtan son, bir kishkentay qyz jýgirip kelip:

- Apay, siz bizge múghalim bolasyz ba? – dedi.

Almagýl kýlip túryp, shashynan sipady.

— IYә.

Sol sәtte ol basqasha bir jylylyq pen ýlken mahabbatty shyn sezindi:

«Búl jer – mening jan jaramnyng emi boldy».

Kýn sayyn tanerteng mektepke baryp balalardyng kózinen ýmit kórgen sayyn Almagýl óz ishinde birdene oyana bastaghanyn bayqady. Balalarmen birge jasarghanday sezindi, jany ghana emes tәni de jasarghan, kózining aldyndaghy syzyqtary da joghala bastapty...Búryn maghynasyz kóringen úsaq-týiek nәrseler – balanyng sauatty jazghan bir sóilemi, qolyn kóterip súraq qoyghany, ashyq kýlkisi – bәri janyn jylytady.

Sabaqtan song mektep aulasynda jalghyz otyryp oigha shomyp ketetin әdet payda boldy. Qaladaghy jalghan dostar, suyq kenseler, tolyp jatqan ereje, jospar, jinalystar – bәri alystap bara jatty. Al mynau ómir... qarapayym, biraq jandy edi.

Núrlan keshkisin habarlama jazady:

"Men sizge tosap qaynatyp qoydym".

Búl habarlamalarda mahabbattan búryn týsinistik pen qamqorlyq bar edi. Almagýl búryn múnday qarym-qatynasty bilmeytin. Ol sýiispenshilikti әrdayym ýlken sezim, ot, sóz, kino siyaqty kóretin. Al mynau... búl – kýndelikti janashyrlyq, sabyrly jaqyndyq.

Bir kýni mektep diyrektory shaqyrdy.

- Almagýl hanym, sizge balalar da, ata-analar da riza. Almagýl «adamdar netken tamasha, bastyq ta jyly sóileydi» eken dep oilady.

Keshkisin Núrlanmen birge auyl syrtyndaghy toghaygha bardy. Kýzding sary japyraqtary jerge tóselgen, jelding lebi bayau terbeydi. Ekeui ýnsiz kele jatty.

-Búrynghy Almagýl men qazirgi Almagýl arasynda ne ózgerdi? – dedi Núrlan kenetten.

- Búryn men ózime úqsamaytyn adamnyng ómirin sýrdim. Qazir óz dauysymdy tynday bastadym. Mýmkin, baqyt degen sol shyghar – óz ýnin estu.

Men ózimdi taptym.... Núrlan basyn iyzedi. Qol ústasqan ekeuining arasynda senim men tynyshtyq.

Sol týni Almagýl kýndelik jazdy. Búrynghyday basqalar ýshin emes, ózining jýregine arnap:

«Men ómirimdi ózgerttim. Ózgening emes, ózimning baqytym ýshin».

Núhalyq Abdyraqyn

Abai.kz