Abay.kz portaly jazushy Túrsyn Júrtbaydyn «Amerika kýndelikteri» atty joljazba kitabynyng songhy taraularyn jariyalaugha kóshti. Kitaptyng alghy bólimderin myna siltemeler arqyly taba alasyz: 

http://abai.kz/post/view?id=2661

http://abai.kz/post/view?id=2606

http://abai.kz/post/view?id=2587

http://abai.kz/post/view?id=2564

http://abai.kz/post/view?id=2551

http://abai.kz/post/view?id=2533 

http://abai.kz/post/view?id=2505 

http://abai.kz/post/view?id=2489

http://abai.kz/post/view?id=2464     

http://abai.kz/post/view?id=2450

http://abai.kz/post/view?id=2410 

http://abai.kz/post/view?id=2392

http://abai.kz/post/view?id=2365

http://abai.kz/post/view?id=2341

http://abai.kz/post/view?id=2328

http://abai.kz/post/view?id=2298 

http://abai.kz/post/view?id=2264

http://abai.kz/post/view?id=2251

http://abai.kz/post/view?id=2238 

22.01.2014. Niu-York.

Býgin Bostandyq eskertkishine jәne Qúrbanghaly Halidiyding shóberesi, mening qúdasham Gýlsila Halidovanyng ýiine qonaqqa barmaqpyz. Sondyqtan da tórt kózimiz týgeldey pәterden qotaryla shyqtyq. Sol kóre-kóre kóztanys bolyp qalghan Manhettenning mýiisine baryp, jenil kemege otyryp, Atlant múhitynyng tolqynyn tile Bostandyq aralyna bettedik.

Surette: Bostandyq aralyna bara jatqandaghy Manhetten mýiisining kórinisi.

Týsindirushi alghamyz joq. Tórteuimizding biletinimizdi qossa, onyng ýstine Alma men Nazymnyng búrynghy kórgen әseri ýstemelese, biraz jaygha qanyq bolarymyz anyq. Solay boldy da. Bostandyq eskertkishining tarihy bәrinizge qanyq. Búl fransuzdardyng Amerikagha tartuy. Múnday alapat eskertkish dýniyede joq. Kýndik jerden kórinip, qolyndaghy shyraqpen belgi berip, múhittaghy tenizshilerdi ózine shaqyryp túrady. Jóndeuden ótkenine birer jyldyng kólemi bolypty. Biyiktigi pәlenbay qúlash, qolynyng úzyndyghy týgen arshyn, salmaghy anshama batpan, tastúghyry múnshama zil, shamshyraghy týnde týnshilik, kýndiz súlbasy kýnshilik jerden kórinedi,   órkeniyetting kәri qúrylyghyna, yaghni, Europagha qarap Azattyqtyng úranyn atoylap túr – degen anyzgha bergisiz aqiqatty sanamalap aitsam, kýndelikti aptalap toltyrugha tura keler. Shyndyghynda da solay. Egiypetting Piramidasyn kórgende keudem jarylyp keterdey kerilip edi, myna arada ózimdi pәkene ghana sharasyz shal esebinde sezindim.

Surette: Bostandyq eskertkishi.

Aralgha shaghyn kemeler irkes-tirkes kelip, nópirletip sayahatshylardy týsirip te jatyr, topyrlatyp әketip te jatyr. Bәri de óz tәrtibimen. Syghylysu joq, kezek bar. Niu-Yorkting zәulimderi qoldyng bes salasynday samsap túr. Aytarlyq bir jәi: eskertkishti fransuzdar tegin úsynypty.  Osy araldy tandap alghan son, tastúghyrdy amerikalyqtardyng ózderi túrghyzudy úsynypty. Kapitalisterde artyq qarajat bolmaydy. Sonda «Niu-York tayms» gazetining bas redaktory Puliser ózining basylymy arqyly halyqqa sauynaytyp, bir tiyn bergen adamnyng aty men somasyn kórsetip,  tizimin jariyalap otyrypty. Bir jyldyng ishinde kerekti qarajat jinalypty. Sonyng ishinde: «Týstikke bergen tiyndarymdy ýnemdep, bar jighan qarajatym osy boldy», – dep hat jazyp, dollargha tolar tolmas sent jibergen oqushy men Puliserding esimin býkil Amerika maqtanysh tútady eken. Jurnalistika salasyndaghy Puliser syilyghynyng dengeyi әdebiyet salasyndaghy Nobeli syilyghymen bir dәrejeles sanalady. Bostandyq eskertkishin bir saghattan astam tamashalap, joldaghy keden aralyndaghy múrajaygha soqtyq. On bir million adam ótken eken osy kedennen. Búl múrajay da sol kәri qúrylyqtan kelgen amerikalyqtardyng úrpaqtarynyng qarajatyna salynypty. Amerikany qalay jatsynghanmen de, olardyng ótken tarihyn qúrmetteudegi osynau halyqtyq belsendiligin qrpaghymyzdyng úrpaghyna ósiyet etip qaldyrugha túrarlyq qasiyet ekenin sýisine moyyndaysyn. Al biz ghoy, ýidegi kóne zattarymyzdy kóshkende kýresinge qaldyramyz. Mine, búl ýirenetin ónege.

Jaghagha shyqqannan keyin  Gýlsilanyng ýiin betke aldyq. Dushanbeden kóship elgen polyak evreyining ýiinde pәterde túrady eken. Áke-sheshesin, ata-babasyn, agha-bauyryn, anasy Rayhan apaydy eske ala otyryp, qayyn enemiz Nipar apay, baldyzym Gýlzada, Ámina bәibishe, Alma men Nazym begim jәne Toqbala bәrimiz   úzaq týstendik. «Ystyq, qyzyl, qoi, tegin shәi», tauyqtyng sorpasy, qazaq-ózbek palauy, týrli shyryndar men Izrayliden әkelingen jemister dasdarhannyng sәnin, tәbetting dәmin keltirdi. Taghdyrly әngime kesh batyrdy. Gýlsilanyng әngimesi:

– Amerikagha armandap kelgem joq, kezdeysoq keldim. Ýsh balamen qaldym. Mekteptegi oqu isining mengerushisi edim. Jalaqym jan baghugha jetpedi. Kóshe saudasyn jasadym. Qúrbym Amerikagha kóshti. Jónin súrap edim, elshilikke ótinish jazu kerek eken. Jazdym. Ýsh aidan keyin rúqsat shyghyp túr.  Tartyp kettim. Til de bilmeymin. Qúrbymnyng ýiine keldim. Joq eken. Bir reseylik orys jigitining ýiine qondym. Qúrbym tabylyp, SSSR-den kóshken evreyding kәri sheshesin kýtuge ornalastyrdy. Endi ondaghy qorlyghymdy aitpa. Kempir aljyghan. Balalarynyng da esi kiresili-shyghasyly. Ózderinde de kýtim joq. Maghan bir bóstek berdi. Bosaghada jattym. Bir ay jalaqygha deyin әzer shydap, odan qútyldym. Eng bastysy baspana edi. Áyteuir, sóitip jýrip es jiyp, endi qalayda ýy jaldap túrugha bekindim. Ayaghymnan tik túrdym. Balalaryma aqsha jibere bastadym. Aqyry olar ýy satyp aldy. Ýsheui –ýsh ýy boldy. Túrmys qúrdy, ýilendi. Qyz – Týrkiyada, úl – Pragada. Osynda kelip-ketip túrady. Ýirenip te qaldym. Qimaytyn da siyaqtymyn. Tanys ta, qúrby da bar. Mine, on ýsh jyl boldy. Endi, osy kóktemde elge qaytamyn...

Onda ómir qalay qúralady, kim bilsin. Jatsynyp ketti me, qaydam. Áyteuir, on ýsh jylda tapqanym balalarymdy ayaghynan tik túrghyzdy. Bәri de baspanaly boldy. Búl elge rizalyghym  mol. Tashkentte jýrsem, oghan qolym jeter ma edi? Al qalghannan ne qadir kórem. Elge qaytam...

Gýlsilanyng kózine әielding múnly taghdyrynyng túnbasy siyaqty jas irkilip kele jatty. Taghdyrgha qarsy kýresip, bir dәndi auyzyna tistep әkep, balapandaryn jetildirgen ana-kógershin siyaqty shydamdy әiel bosaghan kónilin tez jiyp ala qoydy.

Men de әngimeni ózge arnagha búryp, ózimning búiymtayymdy aittym: Qúrbanghaly Halidiyding bes tomdyq qoljazbalaryn baspagha dayyndap jatqanymyzdy bayanday kele, onyng ýrim-bútaqtary turaly derekterdi, fotosuretterdi, qújattardy, hattardy súrastyrdym. Jiyp-teruge uәde berdi. Nikar apay arqyly habar alysatyn boldyq.

Búl da bir kósegeli týstik boldy.

Keshtetip, dýniyening anyzyna ainalghan ataqty «Tayms Skverge» Alma ekeuimiz keldik. Búl ózi biyik-biyik ot shashqan ghimarattardyng qiylysy eken. «Tayms» gazetining redaksiyasy búryn osy arada bolypty. Sonyng qúrmetine qoyylghan. Ol qazir basqa jaqqa kóshken. Niu-Yorkte adasqyng kelse, ne adasqan adamdy izdesen, kesh qarayysymen osy oramgha kel. Barlyq shou-teatrlar osy qiylysta.  60 qabatty ýilerding qabyrghasynan jarnamalardyng kinosyn kóresin. Moynyng soza-soza kýiezdenip qalady. Býgingi muzikterge biyletti arzandatyp satady. «Madam Tussenin» múrajayy da osy oramda.

Surette: ataqty «Tayms skver» osy.

Tandana-tandana tang qaludan jalyghasyn. Ashyq konsert qoyatyn sahnalar dayyndalyp jatyr. Amerikanyng әr týrli ataqtylarynyn  «synary» 2 dollar berseng suretke týsuge dayyn. Morgannyng beynesining qasynda suretke týstim. Álem-jәlem әlemnen Alma ekeuimiz әreng shyqtyq.

Men qútylghanyma quandym, al Alma qimay qoshtasty.

(Jalghasy bar...)

Abay.kz