Tómende Singapur últtyq uniyversiyteti Ly Kuan Yu qoghamdyq sayasat mektebining (Skul of pablik polisi) dekany Kishor Maghbudaniyding býgingi AQSh qoghamy men Batys әlemine qatysty bergen súhbatynyng qysqasha mazmúny berilip otyr.  Maghbubany búdan búryn otyz ýsh jyl Singapurding diplomatiyalyq qyzmetinde júmys atqarghan. Sonday-aq ol «Jana Aziya jartyshary», «Aziyalyqtar oilana ma?» «Beykýnә dәuirden son» enbekterining avtory.

«Abay-aqparat»

AQSh nemese Batystyng islam әlemine jasaghan әr qadamy Qytay eline kәdimgi geosayasy syilyq sekildi. Qytay ishinen Amerikagha (AQSh Liviyagha aralasqan kezinde): «Algha bas, jaraysyn! Islam memleketterin tolyghyraq tanyp-bile týs! Maghan jol ashyp ber!»  dep otyrghany anyq.

Eger siz qalyptasqan jaghdaygha terenirek kóz jýgirtetin, bolashaqty jýieli  baghamday alatyn amerikandyq bolsanyz, AQSh- ty әskeri, ekonomikalyq túrghydan ghana emes, basqa da salalar boyynsha basyp ozatyn qauqary bar jalghyz el - Qytay ekenin týsinesiz.

Islam әlemi myna men túrghanda da , sen tiri túrghanda da Amerikadan asyp týse almaydy. Sondyqtan Amerika óz resursynyn  90%-n Qytaydy, qalghan 10%-n islam әlemin basqarugha júmsaydy.

Tómende Singapur últtyq uniyversiyteti Ly Kuan Yu qoghamdyq sayasat mektebining (Skul of pablik polisi) dekany Kishor Maghbudaniyding býgingi AQSh qoghamy men Batys әlemine qatysty bergen súhbatynyng qysqasha mazmúny berilip otyr.  Maghbubany búdan búryn otyz ýsh jyl Singapurding diplomatiyalyq qyzmetinde júmys atqarghan. Sonday-aq ol «Jana Aziya jartyshary», «Aziyalyqtar oilana ma?» «Beykýnә dәuirden son» enbekterining avtory.

«Abay-aqparat»

AQSh nemese Batystyng islam әlemine jasaghan әr qadamy Qytay eline kәdimgi geosayasy syilyq sekildi. Qytay ishinen Amerikagha (AQSh Liviyagha aralasqan kezinde): «Algha bas, jaraysyn! Islam memleketterin tolyghyraq tanyp-bile týs! Maghan jol ashyp ber!»  dep otyrghany anyq.

Eger siz qalyptasqan jaghdaygha terenirek kóz jýgirtetin, bolashaqty jýieli  baghamday alatyn amerikandyq bolsanyz, AQSh- ty әskeri, ekonomikalyq túrghydan ghana emes, basqa da salalar boyynsha basyp ozatyn qauqary bar jalghyz el - Qytay ekenin týsinesiz.

Islam әlemi myna men túrghanda da , sen tiri túrghanda da Amerikadan asyp týse almaydy. Sondyqtan Amerika óz resursynyn  90%-n Qytaydy, qalghan 10%-n islam әlemin basqarugha júmsaydy.

Al Amerika qazirgi tanda resursynyng 90%-n Islam әlemine: Irak, Aughanstan, Palestina nemese Liviyagha júmsap otyr, kerisinshe  Qytaygha 10%-aq payyz arnap otyr. Osylay jalghasa berse, Amerika ózining geosayasy әlsizdigin býkil әlemge masqara etedi.

AQSh Qytaymen úzaq merzimdi ómirsheng seriktestik qúryp, qatynasqa týsui tiyis. Sonymen qatar ol (AQSh)  Qytayda demokratiya ornatu turaly armanynan bas tartuy kerek.

Sizder (amerikandyqtar) Qytaygha ishterinizden jamandyq tilep otyrghan shygharsyzdar, bәlkim, biraq, geosayasy josparlaushy retinde әr nәrseni jeti ret piship bir ret kesuiniz tiyis-ti.

Qytay kýn ótken sayyn kýsh alyp bara jatyr. Qytay kýsheygen uaqytta sizder sol kýiinshe arab memleketterinen kóz almay, solardyng ishki bylyghyna uaqyt ótkizip otyrghanda, olardan (qytaylyqtardan)  uaqyt jaghynan útylyp jatyrsyzdar.

Mening kóptegen maqalalarym Batys oyanuy kerek degen oimen aitylghan. Men Batysqa da, amerikandyqtargha da qarsy emespin, alayda kópshilik ishinde men turaly sonday pikir qalyptasqan. Tek siz ústanyp otyrghan sayasat ózderinizding úzaq merzimdi geosayasy jәne ekonomikalyq qyzyghushylyqtarynyzgha  qarsy әreket etip jatyr. Batys ne sheshse, basqa әlem de soghan baghynatyn zaman boldy. Ol 200 jylgha sozylghan dәuren edi. Ótti, ketti, bitti.

Qazir Batys әlemi qalghan әlem onyng zanymen ómir sýrgisi kelmeytinin, pragmatikalyq, meyilinshe janasha oilaytyn elderding qatary artyp kele jatqanyn  týsinui kerek. Aziya elderining AQSh nemese basqa da Batys elderinen ýlken artyqshylyghy olar - pragmatik jәne uaqytqa iykemdi. Al Amerika qanday? Amerika - iydeologikalyq jәne  dogmatikalyq memleket. Amerikanyng Aziya elderinen  ýireneri kóp.

Ókinishke oray, amerikalyq ziyaly qogham arasynda mynaday baylam basym: «Álemde bizden asqan úly memleket bar ma?», «biz keremet emespiz be?»

IYә, olar Batystyng kýshi amerikalyq kýshpen qosa alghanda әlsirep bara jatqanyn sezbey keledi.

AQSh-tyng qyrghy qabaq soghystaghy jenisinen keyin Ontýstik Shyghys Aziyanyng esigi ashyldy. «Biz eshqanday әlemdi qajet etpeymiz, úmytamyz senderdi»  dep Amerika sol kezde keudesin kerip shygha keldi.

Qytay aqyryn jýrip, anyq basyp,  ústamdy qalpynan aumay, saliqaly sayasatynyng arqasynda algha basyp keledi. Men Qytaydyng is-qimylyna dәn rizamyn. Qytaydyng basqa әlemge qatysty astyrtyn, jýieli týrde jýrgizetin,  aldyn ala maqsatty sayasatyna tang qalugha bolady. Al amerikanyng sayasaty ózimshildikten aspaydy.

Eger siz әlem elderining ekonomikasy qanday dengeyde damyghanyn bilginiz kelse, Europagha nemese Amerikagha barmay-aq qoyynyz. Eng dúrysy Aziyagha barynyz. Rasynda, әlemde eng útymdy basqaru jýiesi Singapur dep úyalmau aita alamyn. Tipti Qytaydy alyp qaranyz.

Aytqan pikirime dәlel keltire keteyin. Niu Yorkte on jyldan astam uaqyt túryp kele jatqan bireuden kýnine myndaghan kólikti ótkizetin Tapan Zy kópiri endi on jylgha ghana shydaytynyn estidim. Búl jaghandy ústatatyn jay emes pe? Osy arada sizder bir ózenge bir kópir sala almay otyrghanda, Qytay әlemdegi eng jýirik poyyzyn qúrastyryp, myqty aeroporttar salyp tastady.

Mening birneshe ret Shanhay әuejayynan Niu Yorkke (JFK әuejayy) úshqanym bar. Senesizder me, men әr saparymda  birinshi әlemnen ýshinshi әlemning bir eline úshyp barghanday sezimde bolamyn. Al  amerikandyqtar qanshalyqty artta qalghandaryn bilmeydi. Eldi basqarudy basqa memleketterden ýirenu kerek degen iydeya amerikandyqtardyng oilaryna da kelmeydi. Qytay bolsa ýirenuge әrkez dayyn. Qytay óz uaqytyn әlem elderinen tәjiriybe jinaqtaugha ótkizedi, al Amerika kerisinshe is- әreketke baryp otyr.

Sonymen, men Amerikagha uaqyttyng jetkenin eskertkim keledi. Uaqyt endi sizge payda әkelmeydi. Áytkenmende, әzirge  әlem elderining aldynda Amerikanyng bedeli barshylyq. Osy qordy Amerikanyng úzaq merzimdi sayasatyna dúrys paydalanugha tyrysu kerek. Uaqytty tekke ótkizip almanyzdar.

Derekkózi - «Si-en-en»

Aghylshyn tilinen audarghan - Elimira Asqarqyzy