Ақ пейiл ақиқат

(Поль Элюардан)

 

Адамдарда оттай ыстық бiр заң бар,

Шарап сүзiп жүзiмнен,

Жылу алып көмiрден,

Сәбилердi сүйiсуден жасайды.

 

Адамдарда және қатал бiр заң бар,

Қарамастан қасiрет пен соғысқа

Һәм ажалға келетұғын оқыстан,

Әдiлдiктi, туралықты сақтайды.

 

Адамдарда тағы да iзгi бiр заң бар,

Асау ағыс өзенiнен жарықты ап,

Армандардан күнделiктi шындықты,

Қас жауынан нағыз досты таниды.

 

Адамзаттың заңы осы көнеден,

Заңы осы бүгiнгi де көреген.

Балалық та, даналық та бар бұл заңда

Ұққан жанға мағынасын өремен.

1997 ж.

*  *  *

Ақындық қиялмен iлгерi,

Ұмтылам өмiрдi бiлгелi.

Бар оның мазасыз күндерi,

Бар оның ғажайып түндерi.

Бейтаныс әуендер әлемi

Әлдилеп тербетiп жүр менi.

 

Жарымның қабағы жыр қандай,

Көзiнде күллi әлем тұнғандай.

Жұмекен мұңая үңiлiп,

Төлеген аңғарған сырлардай.

Жаныма жайлы әсер тастайды,

Қиялды қиянға бастайды.

 

Қараймын, қараймын ұрлана,

Кейде ол үйiрсек мұңға да.

Бәрiбiр, бәрiбiр әдемi

Жанары жайлы нұр төгедi.

Есiме салатын ақ гүлдi,

Ақ пейiл ақиқат

(Поль Элюардан)

 

Адамдарда оттай ыстық бiр заң бар,

Шарап сүзiп жүзiмнен,

Жылу алып көмiрден,

Сәбилердi сүйiсуден жасайды.

 

Адамдарда және қатал бiр заң бар,

Қарамастан қасiрет пен соғысқа

Һәм ажалға келетұғын оқыстан,

Әдiлдiктi, туралықты сақтайды.

 

Адамдарда тағы да iзгi бiр заң бар,

Асау ағыс өзенiнен жарықты ап,

Армандардан күнделiктi шындықты,

Қас жауынан нағыз досты таниды.

 

Адамзаттың заңы осы көнеден,

Заңы осы бүгiнгi де көреген.

Балалық та, даналық та бар бұл заңда

Ұққан жанға мағынасын өремен.

1997 ж.

*  *  *

Ақындық қиялмен iлгерi,

Ұмтылам өмiрдi бiлгелi.

Бар оның мазасыз күндерi,

Бар оның ғажайып түндерi.

Бейтаныс әуендер әлемi

Әлдилеп тербетiп жүр менi.

 

Жарымның қабағы жыр қандай,

Көзiнде күллi әлем тұнғандай.

Жұмекен мұңая үңiлiп,

Төлеген аңғарған сырлардай.

Жаныма жайлы әсер тастайды,

Қиялды қиянға бастайды.

 

Қараймын, қараймын ұрлана,

Кейде ол үйiрсек мұңға да.

Бәрiбiр, бәрiбiр әдемi

Жанары жайлы нұр төгедi.

Есiме салатын ақ гүлдi,

Сүйем мен осынау пәк нұрды.

 

Өмiрiм, өмiрiм, өмiрiм,

Өзiңдi жарыма телiдiм.

Даланың тәкаппар тұмасы,

Аяулы ғашығым, серiгiм.

Қылығы жаныма жағулы,

Сүйем мен осынау аруды.

Сезiмдер тербетiп не түрлi,

Бетiне тосамын бетiмдi.

 

Жарымның қабағы мен үшiн

Өмiрдiң қабағы секiлдi.

Жарымнан үйренем ендi мен

Адамға бақыт боп жетудi,

Өмiрден өлең боп өтудi.

1997 ж.

*  *  *

Қанат қаққан әлде қиял құсы ма?

Iлiнбеген еш қылқалам ұшына

Әдемiлiк көрдiм бүгiн, көрдiм де

Салмақ түстi жүрегiмнiң тұсына.

 

Салыстырсаң Мона Лиза кекселеу,

Не болмаса жай ғана бiр әлемiш.

Мұндай жанды мүмкiн бе екен көксемеу

Заманымыз бөлек және әрi егiз.

1997 ж.

*  *  *

Көктем келiп жатыр ғой дала гүлдеп,

Бала гүлдi көбелек алады үрлеп.

Самал, самал, желпiшi сезiмiмдi,

Өлеңiме жетпей тұр әдемi леп.

 

Ой жүгiртiп өткенiм, алдағыма,

Қол созайын тағы да арманыма.

Күллi дүние жасарып кеткен сынды,

Жоқ әлде мен ескiрiп қалғамын ба?

 

Думан, күлкi, қуаныш - бәрi осында,

Әуейi жел, қаңғырмай қал осында.

Ойға шомып отырмын, қиял қуып,

Мәңгiлiк пен қас-қағым арасында.

*  *  *

Тiршiлiк бұл шақ қалақ көз iледi,

Көктемнiң әрбiр сәтi думан қызық.

Бұлттар гүлдестедей сезiледi,

Сұлу қыз жiберетiн суға ағызып.

 

Жел емес, сезiм шығар қуып барған,

Бауырына тұман емес,арман тұнды.

Алатаудың әр шыңы бұлттардан

Басына гүл тәж киiп алған сынды.

 

Аққан-ау бұлт-гүлдер дамыл таппай,

Қыз-көктем ақпасына қояды ма!

Тау жаққа таңдай қағып қарай берем,

Таңданып табиғаттың бояуына.

1997 ж.

*  *  *

Күн кеше қапырық боп едi,

Бүгiн кеп бұлт жауын себедi.

Қиқарлау қылықты қыз сынды

Табиғат не деген әдемi!

 

Тамшылар тiршiлiк тiлiнде,

Тарсылдап жатыр ғой бiр үнде.

Әдемi әуен боп кетердей,

Ән болып кетердей түбiнде.

 

Жаныма жағады осы үн,

Тыңдаймын табиғат қошығын.

Маңайым тамаша боп кеттi,

Жалаңаш бұтақтар көктептi.

 

Ойнақы қан аунап тамырда,

Жүрегiм тәттi сыр түйсiндi.

Баяулап басылды жауын да,

Сағадан үзiлген күй сынды.

1997 ж.

*  *  *

Сен менi сынама, жарай ма, қарағым,

Өлеңге өлеңнiң көзiмен қарағын.

Дананың ойлары бар мұнда,

Қиялы бар мұнда баланың.

 

Бар мұнда арман да, үмiт те,

Кей жолда күдiк те кездесер.

Көктемнiң кермеқас шағы да,

Шақтарда төгетiн күз нөсер.

 

Бар мұнда қызғалдақ қыздардың

Қиянат жүрмейтiн ұғымы.

Бар мұнда қырдағы гүлдердiң

Балара жинайтын шырыны.

 

Ащы да, тәттi де бар мұнда,

Жыр тiлi бәрiн де айтады.

Бастысы, өмiрiм бар мұнда,

Сол өмiр өр ме екен, байқағын.

1997 ж.

Бiздiң кезең

Құр ауаға қалды асылып қанша әнiм,

Жер бетiнде сенделем бе әлi көп.

Мен жарықты күте-күте шаршадым,

Ендiгi өмiр түс сияқты мәнi жоқ.

 

Уақытымды күте-күте бiттi әлiм,

Маңай тұман, жұлдыз бiткен адасты.

Кiм бiледi кiмдер не iстеп жатқанын,

Кiмдер қалай жұбатарын алашты?

 

Қасiретiмдi түсiн мейлi түсiнбе,

Өз талайын әркiм өзi тапқандай.

Жонарқамда, жұлынымның iшiнде,

Жауынқұрты қабiр қазып жатқандай.

 

Тас төбемде шұбалады бұлттар,

Шұбалшаңдай қорқынышты көздерi.

Бiздiң кезең, кiм бiледi, Рухтар

Жер бетiне түсе алмайтын кез бе едi?

 

Осы болды-ау зар-заманға жалғас ән.

Есiмдi алып арқан қиған алқымдар

Жапан түзге шығып алып зарласам,

Сырласым боп қарға ғана қарқылдар.

 

Мен ендiгi өмiрiмдi түс көрем,

Не боларын оянғасын болжармын.

Бұрын соңды ешбiр әруақ түспеген

Ортасында жүргендеймiн жанжалдың.

Мешiт сайтан, шiркеу болса iбiлiс,

Қырсыққанда ақыл берер аға аяр.

Ендiгi жер неге керек кiдiрiс,

Жер бетiнде не қалды ендi аялар?!

 

Оянғанды алда көпiр күтедi,

Қайта ұйқыға кетедi ол да құласа.

Маған, маған қас-қағым сәт жетедi,

Барлығын да көру үшiн жаңаша.

 

Кеудемдi өртеп жанарымнан жас тамар,

Жас емес пе ем, қалай ғана алқындым?

Ендiгi өмiр түс сияқты, басқа амал

Қалмағасын оянуға талпындым.

 

Тас төбемде шұбалады бұлттар,

Шұбалшаңдай қорқынышты көздерi,

Бiздiң кезең, кiм бiледi, Рухтар

Жер бетiне түсе алмайтын кез бе едi?

 

Сана сайтан, жүрек болса iбiлiс,

Кез болып тұр арлы үшiн де арланар.

Ендiгi жер неге керек кiдiрiс,

Жер бетiнде не қалды ендi қарманар?

1998 ж.

*  *  *

Осы бiр түс сағым ба әлде бағым ба?

Жан талықсып мызғып кеткен шағымда.

Көрем ылғи әуен ойнап көңiлдi,

Сол әуенге тербетiлген өңiрдi.

 

Бiр кездерi сезiм кешiп жайдарман,

Жүрген жай ма Адам Ата, Хауа Ана?

Бұл өлкенiң ауасы әнге айналған,

Не әуенi айналғандай ауаға.

 

Сол әуендi бұлақ елтiп тыңдайды,

Қайырмасын көтермелеп құс бiткен.

Бұрын соңды көрiп пе едiм мұндайды,

Мұндай сазды бұрын соңды естiп пе ем?

 

Отырамын тауға апарар қыраттың

Жотасына шығып алып, жайланып.

Көрiнiстерiн осы тылсым тұрақтың,

Бiр әдемi күйге түсiп, ойға алып.

 

Өзiм сынды бұлт та, шың да, ағаш та,

Жан дүниеме сiңiп кеткен секiлдi.

Тау өзенiн табамын да адаспай,

Шаям сосын күнге күйген бетiмдi.

 

Көкжиекке күн батады ұзамай,

Бiр қиырдан ай шығады қиялай.

Осы бiр сәт сыр ашпаған музадай,

Осы бiр маң жанға жайлы ұядай.

Тән дамылдап, жан қапасын ұмытып,

Қисайған шақ шатыр қылып аспанды,

Жамбасымды жер жатады жылытып,

Бiрге тыңдап жұлдыз шерткен дастанды...

 

Әлде елес өткен күндер көшiнен,

Бiр күнi әлде бәрiн бастан кешiрем.

Осы бiр түс маған маза бермейдi,

Осы бiр түс айырады есiмнен.

1998 ж.

 

Кiм болар едiм шынында?

Кiм болар едiм, Юрий?

Он ғасыр бұрын туғанда?

Олжас Сүлейменов

 

Он ғасыр бұрын туғанда,

Бабамның жолын қуғанда,

Тоғысқан тоғыз тораптың

Таңдау боп бiрi тұрғанда.

Бойыңды, ойым жасырма,

Кiм болар едiм,

Расында?!

 

Болар ма ем бақсы,

Жоқ әлде

Буддаға тәуеп етер ме ем,

Құбылай хандай құбылып

Қытайға сiңiп кетер ме ем.

Жоқ әлде Рим жетер ме ем,

Шоқынған қырда көшпелi

Парызым болып өтелген.

 

Туылсам сонау ғасырда,

Кiм болар едiм расында?

Молда боп әлде жүрер ме ем,

Сән болған сәлде басында.

 

Бақ кетiп Тәңiрi елiмнен

Түсiнем сiздi,

Батырлар,

Рухы онға бөлiнген...

Есiл ер екi өлмес те,

Ол күндер кеттi келмеске,

Белдессең жауың жау емес

Құдайлар сынды көрiнген!

 

Кеудемдi бiр мұң тырнайды,

Ырыл ма,

Әлде ыңыл ма?

Былғанған суға күрiштiң

иiсi келер мұрынға.

(Ақынның бәрi ақымақ)

Ойланам сосын жатып ап:

Он ғасыр бұрын туылсақ

Кiм болар едiк шынында?

1998 ж.

Балбал қала қонағы

Аптап.

Ыстық

Ақыл-естен тандырған,

Дұрыс болар кең далада қаңғырған.

Қонатұғын жер жоқ деме,

Қыр асты

Балбал қала қарсы алады алдыңнан.

 

Бәрi осында,

Қас батыр да, қаған да,

Бәрi осында,

Арғы атаң да, анаң да.

Айтшы досым,

Өзiңдi емес,

Өзiңнiң өзегiңдi көре бiлсең жаман ба?

 

О дүниеден тiлегiңдi ап шығар

Мұнда да ел

Игiсi бар, жақсы бар

Құтты қонақ болғаным де, бауырым,

Шора биiн билеп берсе бақсылар.

 

Өзiңдiкi емес сынды өз есiң,

Ендi iшпеуге шараң жоғын сезесiң.

Балбал тастар - бiр кездегi бабалар

Берiк бол деп көтергенде көзесiн.

 

Шын таң қалсаң жан бiтедi тасқа да,

Думан мұнда, мойын бұрма басқаға.

Аяулыңыз,

Бояулы қыз,

Бәрi қап

Балбал қызға көзiң түссе, масқара!

 

Қала жақта жанжал болса жан-жағың,

Балбал жiгiт сыйлар саған қанжарын.

Шiлде айында,

Күн өткен шақ шекеден,

Шын достықтың сезiнесiң салмағын.

 

Ер мұратын қолдағандай дауыс көп.

Тостағанда түк қалдырмай тауыс тек.

Бала болып аттанасың далаға...

Дана болып ораласың қалаға...

Сосын сенi ойлайды жұрт ауыш деп.

 

Қала өмiрi.

Ит тiршiлiк тағы да.

Асау мезгiл маза бермей қаныңа

Шөлдегенде...

Тостағанын ұсынған

Балбал тастар оралады жадыңа.

---------------------

1 Шора - Тәңiр биi.

1998 ж.

 

*     *      *

Ол өткенде күлiм қағып көшемен,

Салтанатын жеткiзе алмас неше өлең.

Қарамайды,

Қараса ғой,

Қайран бас

Аспан ары бәйтерек боп өсер ем.

 

Мықын қандай,

Бөксе қандай,

Бел қандай,

Кеудесiне қос Хан-Тәңiрi қонғандай.

Мұндай қызды құшу керек,

Құшпасаң

Құрдымыңа тастай батқын сормаңдай.

 

Деген екен бағзының бiр шайыры,

Содан кейiн аударылып қайығы,

Суға кеткен,

Ғарық бопты ғарiбiң,

Сұлулыққа сұқтанғаны -

Айыбы

 

Суға кеткен сол шайырдай мен де ендi,

Жөн санаймын көресiмдi көргендi.

Жазған, бiлем,

Талайыма, бағыма

Жанарыңа шымдай батып

Өлгендi.

 

Қасқыр сынды кiрiп кеткен қораға,

Түрiм мынау,

Тiлiм келмес тобаға.

Айтсаңшы ендi,

Үздiктiрмей,

Үзiлтпей,

Анау ара айнала ма молама...

 

Содан кейiн

Арманы асқақ ақынға

Өткендi айтпай,

Өкпеңдi айтпай,

Ары жүр,

Сұлулықтың сырын ұққан пақырға

Жұмағың не,

Тозағың не,

Бәрiбiр!

1997 ж.

 

Роман

(Жан-Артюр Рембодан)

 

Он жетiде жұрттың бәрi ақымақ! -

Маусым. Ымырт. Шулы кафе iшiнде.

Албырттықтың белгiсi бар түсiнде.

Жастық желiк әлдеқайда шақырмақ.

 

Бiр тамаша әсер баурап көңiлдi,

Жол қарайсыз жөке ағашы түбiнде.

Қаңғыбас жел масаң леп бар үнiнде,

Жiбередi әдемi ғып өмiрдi.

 

II

Бұталардың арасынан көк аспан,

Жыртындыдай көрiнген сәт көзiңе -

Жаңа ғана өмiр үшiн таласқан

Аппақ жұлдыз сәлем жолдар өзiңе.

 

Маусым. Жастық. Он жетiнiң әлегi,

Шараптан да бетер жанды мас қылар.

Ессiз түн бұл... Жалғыз қалғың келедi,

Бiрақ сезiм байыз таппай састырар.

 

III

Басқа әлемге ап кетедi сiздi арман...

Кенет бәрiн тәттi елестiң сап тиып,

Қыз өтедi ақ торғынға оранған.

Әкесi бар, сәмбi талдай қақшиып.

 

Жүгiрудiң қажетi жоқ соңынан,

Көзiнде сыр... дейтiн менi көрдiң бе,

Өте берер бөгелместен жолынан

Сiзге таныс әуен ойнап ернiңде.

 

IV

Сiз ғашықсыз... ол да құлақ түредi,

Жырыңызға тамыз айы келгенше.

Достар бұны бос әуре деп бiледi,

Кеттi бәрi күлдi-дағы өлгенше.

 

Кенет қыздың хаты келер бiр күнi;

Сiз жайында мысқылдап-ақ жазыпты.

Қылығыңыз көрiнiптi күлкiлi...

Бәрi тосын. Жастық шақ па жазықты?

 

Сол бiр кеште... Сiздi қайта шақырар,

Шулы кафе, ойсыз өмiр, даңғаза.

Он жетiде жұрттың бәрi ақымақ,

Дiңге есiмiн тұра алмайтын жазбаса!

1998 ж.

 

Қос аққу

Нұр шашылған аспанның аясында,

Мынадай сұлулыққа тоясың ба?

Көзiң түссе өзiңдi ұмыттырар,

Махаббат та, мәрттiк те, бәрi осында.

 

Көне өлеңiң секiлдi жаңа өлеңiң,

Табиғат-ай, не деген шебер едiң?

Осынау ақ айдынның қос еркесiн,

Ләйлi мен Мәжнүн десе сенер едiм.

 

Маңай бiткен қалғандай сыр тыңдасып,

Тұрмын ба киелi елдiң жұртын басып:

Ойы жоқтар ойнай ма осылайша,

Сүймесе су шаша ма сылқым ғашық?!

 

Келiп ем көл шетiне қайғымменен,

Айырылдым қайғы-мұңнан қай күнгi мен.

Қос аққу қанатымен мөрленетiн

Отаны махаббаттың айдын, бiлем.

1998 ж.

 

Тамыз айы. Түн

Жаның ынтық

жазылмаған өлеңдей,

Түн көгiнде жұлдыз неткен

көп едi.

Қаз қаңқылы таяп қалды

дегендей,

Жаз да, мiне,

тәмамдалып келедi.

 

Оны маған самал айтты

таңдағы,

Айтты және күнтiзбектiң парағы.

Қуаныштар аз ба күткен

алдағы,

Соны ойласам, жаным

жылып қалады.

 

Жазды өттi деп кiнәлауға

бола ма,

Қаз да кетсiн жылы

жаққа ауып бiр...

Елiме құт-берекелi даламда,

Құт-береке жұлдыз болып

жауып тұр.

 

Өңiрге осы қарататын

тың көзбен,

Өмiрге де бойлататын жаңаша.

Жанға жайлы бiр ғажайып

үн кезген,

Тамыз, түнiң тамаша екен,

тамаша.

 

Түнiң, айым, ерлер

шарлар ағызып,

Өзi ме едi атам айтқан аңыздың:

Тамыз, тамыз, бер жаныма

тамызық,

Дәптерiме бiр жұлдызды

тамызғын.

 

***

Қоя ма сабыр етсең де,

Қиялым қақты қанатын.

Қияға шығып кетсем бе,

Қырандар ұя салатын.

 

Әйтеуiр, асқақ бiр арман,

Жаныма маза бермейдi.

Ажарын бүкiл ғаламның,

Биiктен барлап көр дейдi.

 

Кешкiсiн

Лақылдақ батырлар-ай,

Бақылдар уақыты ма?!

Куә боп жатыр маңай,

Бақалар бақытына.

 

Қысқы кеш, қар жауып тұр

«Жел шiркiн жиi ойнайды

шашымменен,

Ауыр ғой, көтермегi

бекер бiлем.

Осы мен ақ қар шалған

басымменен,

Түбiнде шыңға айналып

кетем бiлем».

 

Қысқы кеш, қар жауып

тұр, қиял ғажап,

Ойлайсың, тәттi ойларға

бойлайсың ғой.

Қаншама шарласаң да

қиялға сап,

Көркiне мына өңiрдiң

тоймайсың ғой.

 

Тоймайсың,

тоймасыңды сезiнесiң,

Сезесiң сұлулықты беру күшiн.

Үйге кеп ақ төсекте көз iлесiң,

Таңертең пәк даланы

көру үшiн.

(жалғасы бар)

«Абай-ақпарат»