Газетіміздің өткен сандарының бірінде (19 маусым, 2009 жыл) белгілі жазушы Герольд Бельгердің саясаттанушы Нұрлан Ерімбетовпен арадағы сұхбаты «Қазақтың итіне дейін басқа болатын» деген тақырыппен жарияланған еді. Осы сұхбат қоғамда үлкен пікірталас тудырды. Әсіресе, Бельгердің Шыңғыс Айтматов пен Мұхтар Шахановтың арасындағы достыққа күмән келтіре сөйлегені бірқатар азаматтардың түсінбеушілігін тудырып отыр. Шахановты жақтаушылардың қарсы пікірі «Айқын» газетінде жарияланды. Бұл хат біздің редакциямызға да келіп түскен болатын. Ал біз оны жариялағаннан гөрі Мұхтар Шахановтың өзімен тілдескенді жөн көрдік.
Жас қазақ: Бельгердің бұл пікіріне қатысты өзіңіз не айтасыз?
Мұхтар Шаханов: Бұл бір өзі сөз етуге де тұрмайтын жағдай ғой. Соны қозғап қайтеміз? «Айқынға» шыққан материалды көрген боларсың.
Жас қазақ: Көрдім. Сонда да өзіңіздің жеке пікіріңізді білгіміз келеді.

Мұхтар Шаханов: Нақты нені айтуым керек сонда?
Жас қазақ: Бельгер: «Маған осы Шаханов-Айтматов достығы біртүрлі көрінеді. Өте түсініксіз достық», – дейді. Мұнымен ол не айтқысы келді деп ойлайсыз?

Газетіміздің өткен сандарының бірінде (19 маусым, 2009 жыл) белгілі жазушы Герольд Бельгердің саясаттанушы Нұрлан Ерімбетовпен арадағы сұхбаты «Қазақтың итіне дейін басқа болатын» деген тақырыппен жарияланған еді. Осы сұхбат қоғамда үлкен пікірталас тудырды. Әсіресе, Бельгердің Шыңғыс Айтматов пен Мұхтар Шахановтың арасындағы достыққа күмән келтіре сөйлегені бірқатар азаматтардың түсінбеушілігін тудырып отыр. Шахановты жақтаушылардың қарсы пікірі «Айқын» газетінде жарияланды. Бұл хат біздің редакциямызға да келіп түскен болатын. Ал біз оны жариялағаннан гөрі Мұхтар Шахановтың өзімен тілдескенді жөн көрдік.
Жас қазақ: Бельгердің бұл пікіріне қатысты өзіңіз не айтасыз?
Мұхтар Шаханов: Бұл бір өзі сөз етуге де тұрмайтын жағдай ғой. Соны қозғап қайтеміз? «Айқынға» шыққан материалды көрген боларсың.
Жас қазақ: Көрдім. Сонда да өзіңіздің жеке пікіріңізді білгіміз келеді.

Мұхтар Шаханов: Нақты нені айтуым керек сонда?
Жас қазақ: Бельгер: «Маған осы Шаханов-Айтматов достығы біртүрлі көрінеді. Өте түсініксіз достық», – дейді. Мұнымен ол не айтқысы келді деп ойлайсыз?
Мұхтар Шаханов: Мұның арғы жағында пендешілік жатыр ғой. Ал Айтматов екеумізді жақын білетін адамдардың ешқайсысы олай деп ойламайды. Ұзақ жылдардан бері ағалы-інілідей болдық. Өмірдің көп кезеңін бірге көрдік. 1968 жылдан басталды. Қанша жыл болады өзі?
Жас қазақ: 40 жылдан асыпты...
Мұхтар Шаханов: Иә. Содан бері араласып келдік. Оны енді екеуміз бірлесіп жазған «Құз басындағы аңшының зарын» оқыған адамдар да толық түсінеді. Байланысымыздың қаншалықты болғанына көз жеткізеді. Ал Бельгер бұл кітапты роман дейді. Қайдағы роман? Екеуара әңгіме ғой. Бұл – әртүрлі тақырып төңірегіндегі сырласу. Бельгер оны білмейді. Өзі бізбен араласқан емес. Сол сөзді әлгі жігіт... аты кім еді?...
Жас қазақ: Нұрлан Ерімбетов...
Мұхтар Шаханов: Иә, сол жігіт айтқызып отыр. Ол өзі ұлттық мүддені білмейді. Ұлттық мүддеге қарсы пікір айтып жүрген жігіт. Біз сияқты ұлтшылдарға, «қазақстандық ұлт» дегенге қарсыларға деген ішкі есебі бар. Соны алға шығару үшін осылай жасап отыр. Тіпті ол Бельгердің өзін ыңғайсыз жағдайға қалдырған.
Жас қазақ: Бельгердің аузына осы сөзді сол салып беріп отыр дейсіз ғой...
Мұхтар Шаханов: Сол ғой енді...
Жас қазақ: «Құз басындағы аңшының зарын» аударып беруді Бельгерден өтінгеніңіз рас па?
Мұхтар Шаханов: Оған бір ауыз айтқаным рас. Сосын мен ол кісіге, жалпы жасы үлкен адамның ешқайсысына, өзімнен жарты жас үлкен болса да, «сен» деп айтпаймын. Табиғатым солай. Бельгер «сен» деп айтты дегенге келтіреді. Қалай оған сен деп айтамын? Онысы дұрыс емес. Ал ол кісі өтінішімді орындамағаннан кейін, кітапты бірнеше адам жабылып аударды. Қайталап айтайын, ол әлгі жерде біздің кітапты роман дейді. Оқымағаны көрініп тұр. Тіптен Айтматовтың алғы сөзінің өзін ғана оқыса да, олай деп айтпаған болар еді.
Жас қазақ: Ал енді Айтматов жөнінде бір нәрсе жазу ойыңызда бар ма?
Мұхтар Шаханов: «Желтоқсан эпопеясы» деген романымның екінші, үшінші кітаптары әлі шыққан жоқ. Соның ішінде мен осы мәселеге тоқталамын. Онда Айтматов жөнінде естелік бар. Енді сонда осы жайында да сөз қозғауға тура келеді. Бельгердің мұнысы ұсақтық болды. Ал Айтматовтың мен жөніндегі, менің шығармаларым жөніндегі пікірлері, ЮНЕСКО-да, шетелдерде айтқан пікірлері жеткілікті ғой.
Жас қазақ: Қазір Айтматовтың отбасымен, балаларымен сөйлесіп, хабарласып тұрасыз ба?
Мұхтар Шаханов: Жақын араласып тұрамыз. Сосын Бельгер «Айтматов жөнінде ештеңе жазбады» деп айтыпты. Жазушыны жерлеген кезде Қырғыз үкіметі Айтматовтың ең жақын достарының атынан маған сөз берді. Сондағы сөзім қазақша да, қырғызша да жарияланды.
Жас қазақ: Бельгер Кекілбаев пен Нұрпейісовті де менсінбейтін сияқты ғой. Оларды, әйтеуір, Айтматов көтерді ғой деген мағынада ой айтады...
Мұхтар Шаханов: Кекілбаевты да, Нұрпейісовті де көтерген Айтматов емес. Әрқайсысы өздерінше жеке тұлғалар. Әрине, олар да Айтматовпен жақсы қарым-қатынаста болды. Бірақ оларды дәл оның көмегімен көтерілді деу қателік.
Жас қазақ: Жалпы, Бельгер қазақ әдебиетіне, оның қазіргі хал-ахуалына баға бере алатындай тұлға ма?
Мұхтар Шаханов: Бельгер – негізі, күнделік жазудың шебері. Ал оның жазған әңгімелеріндей шығармалар қазақ әдебиетінде толып жатыр ғой. Бірақ ол көп қазақтың жазушыларын аударды. Онысына рақмет. Содан кейін Бельгер шын жазатындардың қатарына жатады. Біздің көп жазушылар шындығын жоғалтып алған. Билік басындағыларға жалбақтауға бейім. Ондай жазушылар өте көп, өкінішке қарай. Ал Бельгер, ол жағынан алғанда, өзгелерден биік тұрады. Ол жағынан бағалауымыз керек. Бірақ жазушы ретінде үлкен тұлға деп айта алмаймын.
Жас қазақ: Бұл жолы біреудің сөзіне арандап қалды деп ойлайсыз ба?
Мұхтар Шаханов: Бұл жолы сол Нұрлан Ерімбетовтің сөзіне арандап қалды ғой деп ойлаймын. Қазір қазақтың космополиттері өзгеше күшке енді. Мен жуырда «Әрбір ұлтсыз космополит – рухани мүгедек» деген өлең жаздым. Сонда мен космополиттерді екіге бөлдім. Бірі – орыстандыру саясатының қазақ халқына әкелген қасіретін сезіне отырып, өзінің арнасына бұрылуға ниеті барлар. Екіншісі – өте қауіпті топ. Олар не қазақ емес, не орыс емес, не неміс емес, не шүршіт емес, шөре-шөре болып қалғандар. Олардан нағыз орыстың өзі әлдеқайда жақсы. Он есе жақсы. Өйткені олар өзінің ұлтын сүйеді. Ұлтын сүю арқылы өзге ұлттың тіліне, рухани құндылықтарына құрметпен қарай алады. Ал мыналар – өте қауіпті топ. Олар өз ұлтын менсінбейді. Мына жағдайдан да мен сондай пиғылды аңғарып отырмын.
Жас қазақ: «Қазақстандық ұлт» дегенге қарсымыз дейсіз. Оған қарсы нақты не істеп жатырсыздар?
Мұхтар Шаханов: Біз қазақстандық ұлтқа айналып қойдық. Ал қазақстандық ұлт өзінің бастауын америкалық ұлттан алады. Мұны талай айттық. Біз бұған түбегейлі қарсымыз.
Төлқұжаттан қазақ дегенді де алып тастамақшы болды ғой. Соған қарсы қаншама адамды ұйымдастырдық. Ашығын айтсам, өзім ұйымдастырдым. Наразы хаттың мәтінін өзім жазып, көп адамға қол қойдырдым. Соның арқасында билік аяғын тартты. Бірақ оның да арты сиырқұйымшақтанып кетті. «Ұлтын жаздырамын десе де, жаздырмаймын десе де, өзі біледі» деп бұрмалап жіберді. Қазақ халқын тікелей жоюға апаратын осы қазақстандық ұлт. Әрине, егер қазақтың бәрі қазақша сөйлеп жатса, елімізде мемлекеттік тіл ерекше салтанат құрса, одан қорықпауға да болатын еді. Ал қазіргі жағдай олай емес қой. Бұған қарсы әрекетіміз әлі де жалғаса береді.
Жас қазақ: Шыңғыс ханға қатысты дау не болып жатыр?
Мұхтар Шаханов: Мен өз пікірімде қаламын. Тарихқа қатысты әділеттілік орнауы тиіс. Қытайда Шыңғыс хан туралы 28 сериялы фильм шығарды ғой. Оны жұрттың бәрі көрді. Сонда Қайырханды сүмірейтіп, алаяқ етіп көрсетеді. Бұл шындыққа жанаспайды. Осы мәселені қайтадан қарауға тура келеді. Бұл арада үлкен әділетсіздіктер жатыр. Біз оны әлі орнына қоямыз.

Cұхбаттасқан Оразәлі БАЙМҰРАТ
«Жас қазақ» газеті, №27, 10.08.2009