- Серік Нығметұлы, Үкі­мет 2012 жылдың басын­да экономиканың өсу қарқыны 7% болады деп мәлімдегені есімізде. Шын мәнінде өткен жылы бұл көрсеткіш небәрі 5%-ды құрады. Бір сұхбатыңызда, биыл осы қарқынды сақтап қа­луға күшіміз жетеді деген едіңіз. Алайда Экономика министрлі­гі ІЖӨ-нің биылғы өсімін - 6% деңгейінде болжады. Әлемдік нарықтағы шикізатқа қатысты сұраныстың азайып бара жат­қанын ескерсек, мұндай болжам қандай көрсеткіштерге сүйеніп жасалып отыр?
- Қазақстан экономикасы үшін 5% өсім - жақсы көрсет­кіш. Еліміздің ең ірі сауда әріп­тестерінің бірі Қытайда соңғы 30 жылда болмаған экономи­калық өсімнің бәсеңдеуі бай­қалды. Ұмытпасам 7,8%-ға дейін түсіп кетті. Ресейде өткен жылғы өсім 3,5%-ды құрады. Қарыз бен жұмыссыздық бүйірден қыс­қан Еуропалық одақ елдері де қатаң экономикалық шара­ларды қолға алуға мәжбүр бо­луда. Әлемдік экономика дағда­рыстан кейін аздап «ес жия» бастағанмен, әлі де тұрақты өсімді қамтамасыз ете алмай отыр. Қалыптасқан жағдай әлемдік нарықтың белсенді мү­шесі ретінде біздегі экспорттық операцияларға кері әсер етпей қойған жоқ. Мәселен, сыртқы нарықта қара металлургия са­ласы бойынша қазақстандық өнімдерге деген сұраныс 30%-ға дейін азайып кетті, соған сәй­кес, кен өндіру көлемі 13%-ға төмендеді. Былтыр мұнай көлемі де 2011 жылғы көрсеткіштен 1,9%-ға аз өндірілгені мәлім. Жоспарланған параметрлерге қол жеткізе алмауымыздың ең басты себебін әлемдік экономи­ка дамуының баяулауымен тү­сіндіруге болады. Десек те, Президент тапсыр­масына сай дағдарысқа қар­сы дер кезінде шұғыл шаралар қабылданып, өткен жылы негіз­гі экономикалық бағдарлама­ларды іске асыруда айтарлық­тай нәтижелерге қол жеткізіл­ді. Өнеркәсіп өндірісінің көлемі артты, химия, фармацевтика, жеңіл өнеркәсіп, машина құ­рылысы өнеркәсібінің барлық салаларында өсім байқалды. Инфляция 1,4%-ға төмендеді, жұмыссыздық деңгейі 5,3 % дең­гейінде қалды. Еліміздің ха­лықаралық резерві, Ұлттық қордағы қаражат, банктердегі активтер, халықтың ақшалай табысы, жалақысы көбейді. Бір сөзбен айтқанда, Қазақстан Үкіметінің жүргізіп отырған эко­номикалық саясаты 2012 жылы мемлекетіміздегі макро­экономикалық және әлеумет­тік тұрақтылықты қамтамасыз етуге мүмкіндік берді. Ал биылғы жағдай қай ба­ғытта өрбиді дегенге келетін бол­сақ, өзіңіз білесіз, ауыр соққы­­дан әлемдік экономика әлі айы­­ғып кеткен жоқ. Кешегі Кипрдегі қаржылық күйзеліс соның бір ғана мысалы. Халықаралық валюта қоры жаһандық эконо­миканың өсімін биыл небәрі 3,5%, ал Дүниежүзілік Банк 2,4% деңгейінде болжап отыр.  Дегенмен осындай күрделі кезеңде де, Қазақстанның биыл ең кемі 6% экономикалық өсім­ді қамтамасыз етуге мүмкінші­лігі жеткілікті деп ойлаймын. Оған қажетті алғышарттардың бәрі бар. Үкімет Мемлекет бас­шысының «Қазақстан - 2030» және еліміздің 2020 жылға дейінгі дамуының Стратегия­лық жоспарларын іске асыру­ды жалғастырып, экономика­лық саясатты жүргізуде «Қазақ­стан - 2050» стратегиясының не­гізгі ережелеріне сүйенетін бола­ды. Прагматикалық, яғни табыс­қа негізделген инвестициялық саясат пен экономиканы әр­тараптандыруды жалғастыру, кәсіпкерлікті жан-жақты қол­дау, жаңа жұмыс орындарын ашу - мұның барлығы тұрақ­ты өсімді қамтамасыз етуге бағытталады. Және ол алды­мен, ішкі сұранысқа арқа сүйейді. Негізгі инвестициялар экономиканың шикізаттық емес секторына жұмсалады. Бұл орайда, Индустрияланды­ру бағдарламасы ішкі сұра­нысты қолдаудың ең маңызды құралы болып қала береді. Аталған бағдарлама шеңберін­де «Өнімділік - 2020», «Бизнестің жол картасы - 2020», сонымен қатар агроөнеркәсіптік ке­шен, көлік, инфрақұрылым­дық, энергетикалық салаларда­ғы серпінді жобаларды іске қосу, оның ішінде «Батыс Еуропа - Батыс Қытай» халықаралық автокөлік дәлізінің Қазақстан аумағындағы құрылысын аяқ­тау, «Жезқазған - Бейнеу» жә­не «Арқалық - Шұбаркөл» ба­ғытындағы жаңа темір жол желісінің, Батыс-Солтүстік-Орталық газ құбыры құры­лысының басталуы, халықтың тұрмысын жақсартуға ба­ғыт­талған тұрғын үй коммунал­дық шаруашылығын жаңғыр­ту, қолжетімді тұрғын үймен, сапалы ауызсумен қамту сияқ­ты салалық бағдарламаларды жүзеге асыру экономиканың жоспарланған өсімін қамтамасыз етуге, инфляциялық деңгейді 6-8% аралықта ұстап тұруға мүмкіндік береді. Алдын ала болжам бойынша, биыл бірінші тоқсандағы эко­номикалық өсім 4,5% болады деп отырмыз. Ал инфляция 1,9% деңгейінде қалыптасты, оның ішінде наурыз айындағы инфляция 0,2%-ды құрады. Орта мерзімдік кезеңге ар­налған болжам туралы айт­сақ, 2013-2017 жылдары эко­номиканың нақты өсімі 6-7,6% деңгейінде жоспарланды. Бұл, алдағы бес жылдағы эко­номиканың орташа өсімі 7% деңгейінде болады деген сөз. Қорыта айтқанда, елімізде тұрақты экономикалық өсімді қамтамасыз ету үшін қажетті жағдай жасалған.
- Елбасы көтеріп отырған экономиканың тұрақты өсі­мін қамтамасыз ету мәселесін еліміздің шикізатқа тәуелділі­гін барынша азайтпай шешу мүмкін емес. Осы орайда үде­мелі индустриялық-инно­вациялық даму мемлекеттік бағдарламасы шеңберінде қан­шама кәсіпорындар мен зауыттар іске қосылып жатыр. Алайда бұл жобалардың игілі­гін халық қашан сезінеді? Отан­дық өнім елімізде қашан ұлт­тық мақтанышқа айналады деп ойлайсыз?
- Үдеме­лі индустриалды-инновация­лық бағдарламаны орындауға кіріскенімізге үш жылдан ас­ты. Өсім жылдан-жылға бай­қалып келеді. Еліміздің ІЖӨ құрылымындағы өңдеуші өнеркәсібінің үлес салмағы өткен жылы 12%-ға жуықтады. Салыстырмалы түрде айтсам, ол 2009 жылы 10,5%, 2011 жылы 11,4%-ды толтырған. Бір атап өтетін жайт, тау-кен саласына қарағанда өңдеуші өнеркәсібі­нің өсімі бес есеге жуық ар­тып отыр.
Ең бастысы, отандық эко­номикада бұрын болмаған жа­ңа өндірістік салалар құры­лып жатыр. Былтыр жылдың со­ңын­да өздеріңіз де куә болдыңыз­дар, Қазақстанда тұңғыш рет фотоэлектрикалық модуль­дер­дің өндірісі жолға қойылды. Кө­ліктік машина құрылысы деген жаңа өндірістік сала пайда бол­ды. Автокөліктерді айтпаған­ның өзінде жүк вагондарын, жолаушылар тасымалдайтын вагондарды, локомотивтерді шығара бастадық. Сирек кез­десетін металдар өндірісін да­мыту қолға алынды. Әлемдiк жетекшi корпорациямен бірге дизельдiк қозғалтқыштарды жасап шығаратын зауыттың құрылысына кірістік. Бұрын мұның ешқайсысы да болған жоқ еді. 2008 жылмен салыстыр­ғанда мұнай-газ өңдеу өндірі­сіне қажетті құралдар шығару 5,1 есе, ауыл шаруашылығы тех­никаларын шығару 2 есеге артты. Өңдеуші өнеркәсібін­дегі еңбек өнімділігі бір жарым есе­ге көбейді.  Ал Индустрияландыру кар­тасында жалпы құны 11,1 трлн теңгені құрайтын 779 жоба бар. Жобалардың басым көпшілі­гін жеке сектордың жүзеге асы­рып отырғанын атап өткен жөн. Өт­кен үш жылда Индустриялан­дыру картасы шеңберінде жалпы құны 2,1 трлн теңге болатын 537 жоба іске қосылды. 57 мың­нан астам тұрақты жұмыс ор­ны құрылып, іске қосылған жо­балар 1,6 трлн теңгенің өнімін шығарды. Биылдың өзінде тағы 135 жобаны іске қосу жоспарланып отыр. Оның ішінде Жамбыл облысында минералды ты­ңайтқыштар шығару зауыты, Ақтөбе облысында шыны зауыты, Павлодар облысында күйдірілген анодтар зауыты, Ақтаудағы битум зауыты сияқ­ты ірі-ірі өндірістер бар. Біз Ин­дустрияландыру картасы шең­берінде Қазақстанда бұ­­рын-соңды шығарылмаған 100-ден астам өнімдерді өндіруге қол жеткіздік. Мұндай жұмыс­тар тұрақты түрде жалғасатын болады. Жуырда ғана Елбасының қабылдауында болғанымда Индустрияландыру картасы шеңберінде іске қосылған кә­сіпорындарды, өндірістік қуаттылығына шығару жөнін­де нақты тапсырма берді. Бұл мә­селе Үкіметтің тұрақты ба­қылауында.

- Баспасөзде «Қазақстан энергетикалық тәуелсіздікке қашан қол жеткізеді?» деген сауал жиі көтереді. Премьер-министр ретінде мұндай сауал­дарға не айтар едіңіз? Елді ме­кендерді табиғи газбен, электр қуатымен қамтамасыз етуде нақты қандай жұмыстар атқа­рылуда? Сонымен қатар бала­малы қуат көздерінің мүм­кінді­гін пайдалану барысы қалай?
- Энергетикалық қауіп­сіздікті қамтамасыз етудің бір­ден-бір жолы - жеке қуат көз­дерін дамыту. Қазіргі таңда біз ішкі нарықтағы электр энер­гиясына деген сұранысты толығымен қамтамасыз етіп отырмыз. Өткен жылдың соңында Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қуатты­лы­ғы 300 МВт-тық Мойнақ ГЭС-ін іске қосқанын білесіздер. Екібастұз 1 ГРЭС-інде әрқайсы­сының қуаты 500 МВт болатын екі энергоблокты қайта жаңғыр­ту жұмыстары жалғасуда. Соны­мен бірге қуаты 600-660 МВт-тық энергоблок құрылысы бас­талды. Шардара СЭС-ін қайта жөндеу жұмыстары және қуаты 1320 МВт болатын Балқаш ЖЭС құрылысы қарқынды жүруде. Энергетикалық тәуелсіз­дікті қамтамасыз етудің тағы бір жолы ол - Атом электр станса­сы. АЭС-тің қажеттілігі жөнін­де Мемлекет басшысы да қадап айтты. Біздің елімізде АЭС құрылысы энергетикалық қуат көздерін әртараптандыру үшін және энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін қажет. Қазіргі таңда қуаттың бұл тү­рін әлемнің 31 мемлекеті пай­даланады. Бір ғана Франция электр қуатының 78%-ын осы АЭС-тен алады. МАГАТЭ-нің мәліметі бойынша 29 мемле­кет АЭС құрылысын салуға ниетті. Біздің жұмыс тобы қазір екі алаңды қарастыру үстінде. Оның бірі Маңғыстау атом энерго комбинатының орны болса, екіншісі Балқаш жылу электр стансасының негізінде салу жоспарлануда. Әзірге бұл - талқыланып жатқан жоба. Бүгінде электр энергетика­сы саласын дамыту және оған қосымша инвестиция тарту үшін тиісті заңдық нормалар қабылданды. 2015 жылға дейін бұл салаға 1 трлн теңгеден ас­там инвестиция тартылады деп болжануда. Нәтижесінде 3000 МВт-тан астам жаңа қуат көздерін қосуға мүмкіндік туады.  Газдандыру мәселесіне келетін болсақ, оңтүстік өңірін қамтамасыз етуді Бейнеу-Шымкент-Ақбұлақ газ құбырын тарту арқылы шешеміз. Бұл жұмыстар биыл аяқ­талуы тиіс. Еліміздің 9 облысы табиғи газбен толық қамтамасыз етілгенімен, бұл әрине, жеткіліксіз. Өйткені республикадағы елді мекендердің небәрі 23%-ы ғана газданды­рылған. Өткен жылы осы мақсатқа респуб­ликалық бюджеттен 13 млрд теңге бөлінді. Бұл сома 2004 жылы екі млрд теңге ғана еді. Енді қаржы бөлу жылдан-жылға көбейіп, тағы 46 елді мекенге газ тартылды. Ал баламалы қуат көздерін пайдалану - еліміздің электр энергетикасын дамыту­дың және экологиялық проблемаларды ше­шу­дің басым бағыттарының бірі. Қазіргі болжам бойынша Қазақстанда баламалы қуат көздерінің әлеуеті өте үлкен, шамамен 1 трлн кВт сағ. бағалануда. Баламалы энер­гетика біздің индустриалды бағдарлама­мыздың бір бөлігі ретінде айқындалған. Тек осы баламалы қуат көздері арқылы ғана біз 2014 жылға қарай 1 млрд кВт сағ. электр энергиясын аламыз деген мақсат қойып отыр­мыз. Сонымен бірге жасыл экономи­каны дамыту бойынша да тұрақты жұмыс жүргізілуде. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қарағанды облыстарында шағын су энер­гетикалық нысандары іске қосылды. Жам­был, Ақмола және Солтүстік Қазақстан об­лыстарында жел электр стансалары жұмыс істеп тұр. Алматы және Жамбыл облыс­та­рында күн энергиясын өндіру алаңдары құрылған. Бұл ретте, 2012 жылы тек қана жаңартылатын энергия көздері арқылы  450 млн кВт сағ. электр энергиясы өндіріл­-ді, оны 2011 жылмен салыстырғанда 27 млн кВт сағ. көп.
Аталған саланың инвестициялық тар­тым­дылығын арттыру мақсатында, жаңа заң жобасы дайындалып, Парламентке ұсы­ныл­ды. Заң жобасы бойынша жаңартылатын энергия көздерінің әрбір түріне шекті та­риф­тер қолданылады. Егер осы норма қа­былданса, инвесторлар жобаға жұмсаған қа­ражаттарының қайтарымына сенімділігі артады. Осы бағыт бойынша алдағы уақытта Алматы облысындағы Шелек дәлізі мен Жоңғар қақпасында, Ақмола облысының Ерейментау ауданында, Арқалық қаласы­ның маңында, Шығыс Қазақстан облы­сы­ның Ұлан ауданында және Жамбыл об­лы­сының Қордай ауданында жел электр стан­сасы салу көзделуде. Алматы, Жамбыл, Қызылорда облыстарында үлкен қуатты күн электр стансаларын құру жоспарлануда.  Сондай-ақ Елбасымыздың тапсырмасы­на орай, ағымдағы жылғы қаңтар айында баламалы энергетиканы дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары қабылданды. Оған сәйкес 2020 жыл­ға дейін 13 жел электр стансасы, 14 су электр стансасы және 4 күн электр станса­-сы пайдалануға беріледі деп отырмыз.

- Серік Нығметұлы, қарапайым тұрғын­дарды алаңдатып жүрген сауалдардың бір­қатарына тоқталып өтсем деп едім.  Елімізде зейнетақы жүйесін жаңғырту реформасы басталды. Бірыңғай ұлттық зей­нетақы қоры құрылып жатыр. Қазір қоғамда алыпқашпа әңгіме көп, зейнетақымыз не бо­лады, жинаған қаражатымыз қалай сақтала­ды деген сұрақтарды да оқырмандарымыз жиі қояды. Жалпы, қорларды біріктірудің халық­қа қандай пайдасы бар?
- Әр мемлекет өзінің әлеуметтік қам­сыз­дандыру саласын экономикалық саясатына бейімдеп, дамытып отырады. Жинақтаушы зейнетақы жүйесін әрі қарай жетілдіру ту­ралы міндетті Мемлекет басшысы өзінің был­тырғы халыққа Жолдауында Үкіметтің алдына қойған. Биыл жылдың басында Елбасы Үкімет пен Ұлттық Банкке Бірың­ғай жинақтаушы зейнетақы қорын құруды тапсырды. Осы орайда Үкімет «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыз­дандыру туралы» заң жобасын әзірлеп, Мә­жілістің қарауына ұсынды. Заң жобасында Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құру, зейнет жасын біріздендіру және мін­детті кәсіптік зейнетақы жарналарын енгізу сияқты концептуалды өзгерістер енгізілді. Басты мәселе қорларды біріктіруде емес, Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры­ның негізінде Бірыңғай жинақтаушы зей­нетақы қорын құру төңірегінде болып отыр. Ал ол қандай қажеттіліктен туындады? Бір­ыңғай қордың мақсаты - жинақтаушы зей­нетақы жүйесінің тиімділігін арттыру, яғни азаматтардың жинақтаушы жүйеге қаты­суын ынталандыру, қаржылық сауатын арт­тыру, инвестициялық кірісін ұлғайту, зей­нетақы жарналарының тұрақты түсімдерін қамтамасыз ету. Өкінішке қарай, біздің зей­нетақы қорларымыз қаржылық институт ре­тінде, мұндай жұмыстармен тұрақты түрде айналысқан емес.  Былтыр Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жыл бойы еліміздегі жинақтаушы зейнетақы қорларының жұ­мысына талдау жүргізді. Қазіргі таңда елі­мізде тұрақты жұмыс істеп отырған 8,4 млн азаматтың ішінде қорларға тұрақты түрде жарнасын аударатындардың саны 5,7 млн  ғана. Қорлар салымшыларды ынталанды­рып, жаңа қатысушыларды тартудың ор­нына, салымшыларды бірінен-бірі ауысты­рып алумен әуестеніп кетті.  Сонымен қатар жеке зейнетақы есеп­шот­тарын басқарудағы жариялылық пен ашықтықты қамтамасыз ету Бірыңғай жи­нақтаушы зейнетақы қорының басты мін­де­тінің біріне айналады. Бұл қордың құрыл­тайшысы және акционері ҚР Үкіметі бо­лады. Қордың зейнетақы активтерін бас­қару - Ұлттық Банкке тапсырылады. Ал Ұлттық Банктің Ұлттық қорды басқаруда үлкен тәжірибесі бар екені белгілі.
Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры да Ұлттық қор сияқты ұлттың, халықтың стратегиялық жинағы. Ал инвестициялық стратегияны зейнетақы активтерін басқару жөніндегі Кеңес бекітеді. Кеңесті құру ту­ралы шешімді Елбасы қабылдайды. Өзгеріс­терден қорқудың қажеті жоқ, зейнетақы ак­тивтерінің бүтіндей сақталуы мен ин­вес­тициялық табыстарының ұлғаюына мемле­кет кепілдік береді.

Ал зейнет жасын теңестіру мәселесі бо­йын­ша қазіргі таңда ынтымақты жүйе аяқ­талу сатысында тұрғандықтан, уақыт өте азаматтарды жинақтаушы зейнетақы жүйе­сімен қамтуға баса көңіл бөлініп отыр. Ұлт­тық және шетелдік сарапшылар жүргізген зерттеулер бойынша егер қазіргі қолда­ныс­тағы зейнетақы жүйесі қалатын болса, зей­нетақы төлемдерін өсірмек түгілі, осы кү­йін­де сақтап қалудың өзі қиынға соқпақ. Біріншіден, орташа өмір сүру жасының ұлғаюы, жұмыс істейтін әйелдер санының өсуі сияқты әлем елдерінде байқалған үр­дістер бізде де орын алды. Бірқатар Еуропа елдері әйелдердің зейнет жасын 65-тен 67 жасқа дейін көтеруді жоспарлауда. Қазіргі таңда жинақтаушы зейнетақы жүйесінде әйелдердің үлесі 45%. Олардың орташа зейнетақы жинақтары ер адам­дар­дан 25%-ға төмен. Әйелдердің қажетті зей­нетақы жинақтарын толтыра алмауының бірден-бір себебі - жинақтау жүйесіне қа­тысу мерзімінің және ер азаматтарға қара­ғанда жалақысының аз болуы. Халықаралық сарапшылардың ұсынысы бойынша, әйел­дер қажетті зейнетақы жинағын жинау үшін ең кемі бұл жүйеге 30-35 жыл бойы тұрақты қа­тысуы керек. Сондықтан келешекте тиісті деңгейде зейнетақы алуды қамтамасыз ету үшін зейнет жасын ұлғайту - қажеттілік деп түсінген жөн. Заң жобасын Мәжіліс депутаттары бі­рінші оқылымда мақұлдады. Онда зейнет­керлікке шығу кезеңін әр жыл сайын 6 айға ұзарту арқылы он жылдың көлемінде шешу туралы ұсыныс бар. Енді Үкімет зейнет жа­сына жақындаған әйелдерді жұмыспен қам­туды көздейтін арнайы бағдарлама әзірлеп жатыр. Мұнымен бірге заң жобасында зиянды өндірісте жұмыс істейтін азаматтарды зей­нетақымен қамсыздандыру мәселесін шешу де көзделген. Яғни жұмыс берушілер бұл аза­маттардың зейнетақы жарналарына қо­сымша 5% мөлшерінде міндетті кәсіптік жар­наларды аударады деген жаңа норма ұсынылды. Бұған дейін ол ерікті жарна тү­рінде жүріп, 4 мың адамды қамтыған. Жаңа өзгеріс енгізілсе 135 мыңдай адам осы мін­детті зейнетақы жарналарымен қамтама­-сыз етіледі деген болжам бар.

- Үкімет «Агробизнес - 2020» салалық бағдарламасын қабылдады. Ел қазынасынан ауыл шаруашылығын қолдауға қыруар қара­жат қарастырылып отыр. Әйтсе де ауыл ша­руашылығын қолдаудың 2014 жылға дейінгі бағдарламасының әлі аяқталмағанын білеміз. Жаңа бағдарламаны мерзімінен бұрын қа­былдауға не себеп?
- Агроөнеркәсіп кешенін дамытудың 2010-2014 жылдарға арналған салалық бағ­дарламасы бойынша айтарлықтай нәти­желерге қол жеткізілді. Аталған саладағы еңбек өнімділігі еселене түсті, экспорттың үлесі артты. Еліміздің азық-түлік қауіпсіз­дігін қамтамасыз етуге қатысты инфрақұры­лымдық, ғылыми алғышарттар жасалды. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне деген жаһандық сұраныстың өсіп отырған қазіргі жағдайында Қазақстанның азық-түлік өн­дірісіне тың серпіліс қажет. Бұл орайда, Елбасымыздың агроөнеркәсіп кешенінің даму көкжиегін қайта қарап, жаңа страте­гиялық мақсаттарды іске асыру туралы Үкі­меттің алдына қойған тапсырмасы бар. Сондай-ақ Кеден одағы жағдайында және Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру қарса­ңында агроөнеркәсіп кешенін түбегейлі жаңғыртудың, жаңадан салалық бағдарла­маны әзірлеудің қажеттілігі туындады. Осы­ған байланысты, жоғары технологияларды дамыту, бәсекеге қабілеттілікті арттыру өн­дірістің алдына қойылатын негізгі міндеттер болып табылады. Елбасы тапсырмасы бойынша жаңа бағ­дарламаны ақпан айында Үкіметте бекіттік. Бұл құжат жобасы еліміздің барлық өңірле­рінде жан-жақты талқылаудан өтті. Шаруа­лардың, кәсіпкерлердің, қаржы ұйымдары өкілдерінің ұсыныстары ескерілді.
Бағдарламада саланы мемлекеттік қол­даудың қуатты тетіктері қарастырылған. Оның осыған дейін қабылданған салалық бағдарламадан айырмашылығы агроөнер­кәсіп кешені субъектілерінің бәсекеге қабі­леттілігін арттыру үшін қажетті жағдай ту­ғызуға бағытталуында. Мұнда агроөнеркә­сіп кешенін мемлекеттік қолдаудың жаңа бағыты - қаржылық сауықтыру қолға алы­нып отыр. Яғни ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер берешектерін қайтаруға, не­сиелерін қайта құрылымдау, қайта қаржы­ландыру арқылы қаржылық жағдайын са­уық­тыруға жол ашылады. Бұл мақсатқа 375 млрд теңге көзделген.  Іске асырылатын тағы бір маңызды бағыт - агроөнеркәсіп субъектілері үшін астық өнімдерін сақтау, қаржылық қызметтерге қол жеткізу сияқты міндеттерді шешу үшін субсидиялаудың жаңа түрлерінің қолда­нылуы. Оған 2 трлн теңгеден астам қаражат, яғни осы бағдарламаға бөлінген барлық қаржының 74 пайызы бағытталып отыр. Ал агроөнеркәсіп кешенінің басым са­лаларында, жаңа кәсіпорын салуға арналған инвестициялық жобалардың қаржылық шығынын азайту үшін, ішінара жұмсалған шығынды өтеу жөнінде мемлекеттік қолдау көрсетіледі. 2020 жылға қарай субсидиялау көлемі 4,5 есеге артатын болады. Сонымен қатар фитосанитариялық, ветеринарлық қауіпсіздікті күшейтуге қомақты қаражат бө­лінді. Нақтырақ айтқанда, мемлекеттің міндеті - агробизнестің дамуына қажетті бар­лық жағдайды жасау.
Қазіргі таңда агроөнеркәсіп саласында жұмыс істеп жүрген шағын және орта кә­сіпорын иелерінің 30 пайызы қаржы көз­деріне қолдары жетпейді. Бұл үшін субси­диялау, пайыздық мөлшерлемені кепіл­ден­діру әрі сақтандыру, қаржылық сауықтыру сияқты барлық тетіктер пайдаланылып, бұрын-соңды болмаған көмектер беріледі. Мұндай тың қадамға барлығы 3 трлн 122 млрд теңге жоспарланды. Сөйтіп, бағдарламаны іске асыру нәти­жесінде, ауыл шаруашылығы өнімдері өн­дірісінің көлемі 1,5 есеге, еңбек өнімділігі 3 есеге, ауыл шаруашылығы өнімдерін са­тудан түсетін экспорттық табысты 20 па­йызға өсіруге, ішкі нарықты 80 пайыз дең­гейінде негізгі азық-түлік өнімдерімен қам­та­масыз ету мүмкіндігі туады. Енді бағ­дарламаны жергілікті жерлерде тиімді іске асырылуына баса мән берілуі тиіс. Сон­дық­тан да салалық министрліктер мен өңір басшыларына қатаң талап қойылды.

- Өткен жылдың соңында «Нұр Отан» партиясының жиынында сөйлеген сөзіңізде «қуатты өңірлер - еліміздің экономикалық және әлеуметтік жаңғыруының негізі» деген едіңіз. Осы орайда тұңғыш рет өз алдына Өңірлік даму министрлігі құрылды. Сәл бұ­рынырақта дайындалған моноқалаларды дамыту бағдарламасын орындау аталған ми­нистрлікке міндеттелді. Дегенмен бағдарла­маға енбей қалған шағын қалалардың жағдайы қалай болмақ?
- Елбасының Жарлығы бойынша құ­рылған Өңірлік даму министрлігі аймақтық даму мәселелері, оның ішінде экономикалық өсім нүктелерін нығайту, кәсіпкерлікті да­мыту, тұрғын үй коммуналдық шаруашы­лығын жаңғырту, тұрғын үй құрылысы, жергілікті өзін-өзі басқару мәселелерін рет­теуде негізгі үйлестіруші мемлекеттік орган болып табылады. Біз өткен жылы моноқа­лаларды дамыту бағдарламасын бекіттік. Тізімге енген 27 қаланың экономикасын әртараптандыру, шағын және орта бизнесті қолдау, әлеуметтік және инженерлік инфра­құрылымдарды дамыту, инвестициялық жобаларды іске асыру, жұмыссыздықты азай­ту үшін тек биылғы жылдың өзінде 38 млрд теңге бөлінді. Алдағы екі жылға қосым­ша 100 млрд теңгеге жуық қаражат жұм­салатын болады. Біз ол қалаларда белсенді жұмыс істеп тұрған шағын кәсіпорындар санын 4 есе ұлғайтуды міндет етіп қойдық. Дәл қазір моноқалалар тізбесіне енбей қалған шағын қалаларды дамытудың 2020 жылға дейінгі арнайы бағдарламаcын әзір­леу жүріп жатыр. Бұл тұрғыда Мемлекет бас­шысының Үкіметке берген нақты тап­сыр­масы бар. Қазіргі таңда елімізде бағдар­ламалық құжаттармен қамтылмаған шағын қалалардың саны - 41. Әрбір шағын ша­һардың экономикалық, инфрақұрылым­дық, демографиялық ерекшеліктері зер­деленген соң, тиісті шешім қабылдаймыз.

- Орталықтан бес мыңнан астам мем­лекеттік қызметкер өңірлерге барып жұмыс істейді деген мәселе көтерілуде. Мемлекеттік билікті орталықсыздандыру реформасы қалай жүзеге асады? Қазір ауылдық жерлердегі мамандар жұмыссыз қаламыз ба деп алаңдап отыр. Осы мәселенің жай-жапсарын түсіндіріп айтсаңыз.
- Біз жуырда ғана жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту және мемлекеттік басқару органдары арасындағы өкілеттіктердің ара­жігін ажырату мәселелеріне қатысты екі маңызды заң жобасын Үкіметте мақұлдадық. Олар Парламент Мәжілісінің қарауына ен­гізілді. Заң жобасы бойынша мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы бірін-бірі қайталайтын функциялар алынып тасталады және бірқатар өкілеттіктер орталықтан өңір­лерге өтетін болады. Соған сәйкес, ор­та­лықтан өңірлерге 5 мыңнан аса штаттық бірлік беріледі. Әрине, орталық және жергілікті атқарушы органдардың құрылымы қайта қаралады, алайда бұл өңірлердегі осынша азаматтар жұмыссыз қалады деген сөз емес, өйткені қосымша бөлініп отырған штаттық бірлік бар. Нақтылай айтқанда, орталықта, яғни министрлік деңгейінде мемлекеттік реттеу саласындағы бақылау, қадағалау, қоғамдық тәр­тіп, әлеуметтік көмек сияқты азамат­тардың қауіпсіздігімен тікелей байланысты жекелеген өкілеттіктер, кедендік, салықтық реттеу сияқты стратегиялық функциялар қалады. Ал орталықтан облысқа, облыстан ауданға, ауданнан ауылға денсаулық, ауыл шаруашылығы, көлік саласындағы бірқатар қызмет түрлерін лицензиялау, аттестациялау, оралман, қоныс аударушы мәртебесін беру туралы шешімдерді қабылдау, спорттық ұйымдардың қызметін үйлестіру, мүге­дек­терге көмек ұйымдастыру сияқты көптеген функциялар ұсынылады. Жалпы, ауылдық округтер әкімдеріне берілетін функцияларды ескере отырып, 66 функция заңнамалық түрде бекіту қарастырылуда. Бұған қоса, биыл аудандық маңыздағы қалалардың, ауыл­дық әкімдердің сайлауы өтеді. Әкім­дерді сайлау арқылы жергілікті мәселелерді шешуде сол өңір тұрғындарының рөлі ар­тады. Әкімдерге ауылдың кіріс көздерін қа­лыптастыру құқығы да жүктеледі. Әкімдік­тердің иелігіндегі меншікті жалға беру, айып­пұлдардың жекелеген түрлері, сыртқы жар­нама орналастыру үшін төлемдер сияқ­ты, т.б. кіріс көздері әкімнің экономика­лық және қаржылық дербестігін арттырса, халық та ол қаражаттың қайда, қалайша жұмсалғанынан хабардар болуға мүмкіншілік алады.

- Ең өзекті мәселенің бірі - халықты қолжетімді баспанамен қамтамасыз ету. Бұл орайда жаңадан бағдарлама қабылданды, оның болашағы қандай? Орташа табысы бар азаматтар арзан баспанаға шынымен қол жеткізе ала ма?
- Баспана проблемасы - сөз жоқ, әрбір адамға қатысы бар әлеуметтік өткір мәсе­ленің бірі. Өйткені басында үйі, тұрақты жұмысы бар отбасының көңіл күйі де, тұр­мысы да жайлы. Сондықтан мемлекеттік деңгейде елімізде тұрғын үй құрылысын да­мытуға қатысты бірнеше маңызды бағдар­ламалар қабылданды және тиісті қаражатпен қамтамасыз етілді. Олар өз деңгейінде жеке тұрғын үй құрылысын ынталандыру, ипоте­калық нарықтағы тұрақтылықты қамтама­сыз ету, үлескерлердің құқықтарын қорғау, тұрғын үй құрылыс жинақтары жүйесін дамыту сияқты негізгі міндеттерін орындауға бағытталған. Аталмыш деңгейде жүргізілген жүйелі іс-шаралардың нәтижесінде 2005 жылдан бері қарай елімізде жалпы алаңы 50 млн шаршы метрден астам тұрғын үй пай­далануға берілген екен. Бұл - аз көрсеткіш емес.  Жаңа бағдарламаның міндеті - аты айтып тұрғандай, халықты бағасы арзан, қолжетімді үймен қамтамасыз ету. Ол үшін сұранысқа сай ұсынысты да реттеп отыру керек. Жаңа қадам өз кезегінде тұрғын үй құрылыс жинақтары желісі және Қазақстан ипотекалық компаниясы арқылы бірнеше бағыт бойынша іске асырылуда. Тұрғын үй жинақтары желісі арқылы халықтың барлық санаттары үшін үй салынатын болса, бағ­дарламаның одан бөлек, коммуналдық тұр­ғын үй кезегінде тұрғандарға, жас отбасы­ларға, жалға берілетін тұрғын үй, апатты жағдайдағы үйлерді бұза отырып, әлеуметтік тұрғын үй салу, жеке тұрғын үй құрылысын ынталандыру, инженерлік - коммуника­ция­лық инфрақұрылымдарды дамыту сияқ­ты бағыттары бар. Бағдарлама бойынша орташа табысы бар азаматтардың тұрғын үй алуына мүмкін­діктері жетерлік. Нақтылап айтсақ, салынып жатқан тұрғын үйдің алаңы 35 шаршы метрден 75 шаршы метрге дейін. Әр шаршы метрі 80 мыңнан 100 мың теңге шамасында белгіленді. Орташа айлық төлемнің мөлшері бағдарламаның бағыттары бойынша 30 мың теңгеден бастап 50 мың теңгеге дейін ба­рады. Ипотекалық несие бойынша төлем құны - 86 мың теңге. Бұл қалың көпшілік үшін қолжетімді баға деп ойлаймын. Жаңа бағдарлама бойынша 2020 жылға қарай жалпы алаңы 63 млн шаршы метр тұрғын үй салу жоспарланып жатыр. Шамамен, 1 млн отбасы тұрғын үй жағдайын жақсартады деп күтілуде. Отандық құрылыс материалда­ры­ның ішкі нарықтағы үлесі 65%-дан 90%-ға дейін артады. Биыл бағдарламаны іске асы­руға республикалық бюджеттен 107 млрд теңге бөлінді. 6,6 млн шаршы метр жаңа тұрғын үй пайдалануға беріледі. Жылдың соңына дейін 7 тұрғын үй құрылысы ком­бинатын іске қосу жоспарланып отыр.

- 2017 жылғы «ЭКСПО» көрмесін өткізу құқығын жеңіп алдық. Халықаралық маңызы бар шара, әрине, еліміздің беделіне, әлемдік аренадағы абыройына үстемдік қосары сөзсіз. Дегенмен аталған шара экономикамыздың дамуына, жекелеген азаматтардың әл-ауқа­тын арттыруға қандай мүмкіндіктер береді?
- Бір жарым ғасырдан астам тарихы бар «ЭКСПО» көрмесі -  халықаралық маңызы бойынша әлемдегі ең ірі экономикалық форумдармен салыстыруға болады, ал тар­тымдылығы жағынан Олимпиадалық ойын­дар мен футболдан әлем чемпионатынан кейін үшінші орында тұрған ең ірі, беделді оқиғалардың бірі. Мұндай шараларға алты құрлықтан миллиондаған адам жиналады. Онда әлемнің барлық елдері технологиялық, ғылыми, мәдени жетістіктерін паш ете отырып, жаһандық дамудың жаңа тәртібін қалыптастырады десек те қателеспейміз.
Әрине, бұл көрме әлем елдерінің бізге көрсеткен шынайы сенімімен бірге, елімізге аса зор жауапкершілік жүктейді. 2017 жыл­дың маусымынан бастап үш ай бойы өтетін көрмеге 100-ге тарта мемлекеттен 2-3 мил­лион аралығында адам жиналады деген болжам бар. Көрменің Астанада өтуі елі­міздің өндірісі мен өнеркәсібін жаңа сатыға көтеруге ықпал етеді. Қазіргі таңда әлемде энергия тапшылығы айқын сезілуде. Мен осыған дейін айтып кеттім, біздің еліміздің барлық аймағында табиғи энергия көздерін алуға мүміндік мол. Осы орайда, көрмеге «Болашақ энергиясы» тақырыбын ұсынған Қазақстан әлемдік деңгейдегі мәселені қоз­ғайды. Бізге жаңартылмалы қуат көздерін өндіру үшін қосымша инвестиция тартудың мүмкіндігі зор. Бұл өз кезегінде Елбасы­мыз­дың «Жасыл энергияны» дамыту туралы жаһандық бастамасын жалғастырады. Сон­дықтан Қазақстан өз жерінде ең ірі жоғары технологиялық көрменің өтуіне күш салатын болады. Сондай-ақ ЭКСПО арқылы еліміз жаңа технологиялар мен инновацияларға қол жеткізіп қана қоймай, шағын және орта биз­нестің дамуына, жаңа жұмыс орындары­ның ашылуына, астана инфрақұрылымы­ның дамуына, шетелдік туристерге ұлттық дәстүрлерімізді дәріптеуге, қонақжайлы­лығымызды көрсетуге мүмкіндік алады. Бү­гінде көрмені ұйымдастыру мен өткізу мәселелері бойынша Мемлекеттік комиссия құрылды, ұзақмерзімді Ұлттық жоспар қабылданды. «Астана ЭКСПО - 2017» Ұлттық компаниясы жұмысын бастады. Ұлт­тық жоспарға сәйкес, біз биылғы жыл­дың соңына дейін Тіркеу құжаттамасын бекітуге, көрмені тіркетуге және Халықара­лық көрмелер бюросының ресми лого­ти­пін, туын алуға тиіспіз.

- Бұйыртса, Дүниежүзілік сауда ұйымы­-на өткелі жатырмыз. Келіссөздерді аяқтау қай мерзімге жоспарланып отыр? Бірыңғай эко­номикалық кеңістік пен Кедендік одақ ая­сында әлемдік ұйыммен байланысымыз қалай өрбімек?
- Бүгінгі таңда Қазақстанның Дүние­жүзілік сауда ұйымына кіруі бойынша тиісті жұмыстардың негізгі бөлігі еңсеріліп қалды және келіссөздер жүргізу процесі аяқталуға жақындады. Ұйымға мүше мемлекеттердің барлығымен тауарлар мен қызмет түрлерінің біздің ішкі нарыққа келуі турасындағы екі­жақты келіссөздер толығымен аяқталды. Ал ауыл шаруашылығы және тағы басқа да жүйелер мәселелері бойынша ел мүддесін қорғау мақсатында көпжақты келіссөздер жалғасуда. Олар, негізінен, субсидиялар беру, санитарлық және фитосанитарлық талаптар, сауда саласындағы техникалық кедергілер, ауыл шаруашылығын қолдаудың көлемі сияқты біздің ұлттық экономи­ка­мыздың даму жағдайына тікелей әсер ететін өте сезімтал мәселелер. Сондықтан келіс­сөздерді аяқтау мерзімі ДСҰ-ға мүше мем­лекеттермен келіссөздердің нәтижесіне бай­ланысты болып отыр.
Ал Кеден одағы мен Бірыңғай эконо­микалық кеңістік аясындағы интеграция­лық үдерістерге келсек, Кеден одағы елдері 2011 жылы Кедендік одақтың көпжақты сауда жүйесі аясында жұмыс істеуі туралы шартқа қол қойған. Аталған шарттың ережелеріне сәйкес, ДСҰ-ға кірген елдердің міндеттемелері Еуразиялық экономикалық комиссияның құзырына жататын болса, онда Кеден одағының келісім базасының бөлігі ретінде табылады. Демек, ДСҰ-ға кірген Кеден одағы мемлекеттерінің мін­деттемелері одақтың шартына сәйкес үй­лестіріледі. Осыған байланысты, өз кезегінде Кеден одағы елдері қабылданатын мін­дет­темелер туралы бірін-бірі хабардар етіп оты­рулары тиіс.

- Журналистік қызметімізге байланыс­ты үкіметтік жиындардан, сіздің ресми сай­тыңыздан көріп, бақылап отырамыз, Үкімет отырыстарын мемлекеттік тілде жүр­гізіп келесіз. Қоғамдық пікір мұны жоғары баға­лады. Тілдік мәселеге, оның ішінде латын әліпбиіне көшуге көзқарасыңыз қандай?
Үйде балаларыңызбен қай тілде сөйлесесіз?
- Халқымыздың болашағы үшін латын графикасына көшудің рухани және саяси мәні зор. Бұл жөнінде Мемлекет басшысы да өзінің кесімді ойын білдіріп, 2025 жылдан бастап әліпбиімізді латын қарпіне көшіруге кірісу қажеттігін қадап айтты. Менің жеке пікірімді білгіңіз келсе, мен бұл идеяны то­лық қолдаймын. Бірақ мұның бір күндік шаруа емес екенін ескеру керек. Ол - үлкен дайындықпен, әбден зерттеліп, ойласты­рылып жүргізілуі тиіс шара.
Елбасының Жарлығына сәйкес қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру жө­ніндегі мемлекеттік комиссия ағымдағы жыл­ғы қыркүйек айына дейін құрылатын болады. Қазіргі уақытта, Мәдениет және ақпарат министрлігі қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру мәселесін зерделеу және пысықтау жөніндегі ведомствоаралық жұмыс тобының ережесі мен құрамын әзір­леді. Жұмыс тобының құрамына мүдделі ведомстволардың жауапты тұлғалары, де­путаттар, ғалымдар мен тіл мамандары тар­тылып отыр.  Бұдан басқа, қазақ әліпбиін латын гра­фикасына көшіру жөніндегі ғылыми және оқу-әдістемелік жұмысты ұйымдастыру жөніндегі жұмыс тобы қызметіне кірісті. Соған сәйкес тиісті ұсыныстарды әзірлейтін лингвистикалық комиссияның құрамы бекітілді.Түптеп келгенде, бұл - қазақ тілі­нің болашағы үшін жасалып отырған ма­ңызды қадамның бірі. Әрине, қазақ тілінің билік тармақтарындағы қолданыс аясын кеңейтуде, тіл саясатын мемлекеттік дең­гей­де дамытудың маңызы айрықша. Осы тұрғыдан алғанда үкіметтік жиындарды іс жүзінде қазақ тілінде өткізудің тиімділігі мен пайдасы зор. Сондықтан Үкіметтің ке­ңейтілген отырыстарының қазақ тілінде өтуіне ерекше назар аударылып келеді. Өз басым, көптілділікті жақтаймын. Ба­лаларым да, немерелерім де, құдайға шүкір, қазақ тілін біледі. Үйде қазақша да, орысша да сөйлесе береміз. Сонымен қатар ағылшын тілін де меңгерген. Мен болсам, осы жасқа келгенше тіл үйренуден ешқашан жалыққан емеспін. Әлі де болса ағылшын тіліндегі білімімді жетілдірудемін.

- Өзіңіздің үнемі ұстанатын қандай да бір хоббиіңіз бар ма?
- Бала кезімнен әртүрлі төсбелгілер жи­науға ерекше құмарттым. Сол қызығу­шы­лығымның нәтижесі ретінде бүгінде бес жүзден аса әртүрлі тақырыптағы төсбелгі жиынтығы бар. Есейе келе, қызмет жағ­дайына байланысты республика, Одақ кө­лемінде жолсапарға жиі шығып жүрдім. Кейде шетелге де жолым түсетін. Ел аралау, жер көру әртүрлі елдердің қағаз және металл ақшаларын жинауға әуестендірді. Бұл саладағы жетістігім де жаман емес. Ал бүгінде тұрақты түрде шұғылданып жүрген хоббиім жоқ. Үнемі өндірісте, мем­лекеттік қызметте жүрген соң, оған уақыт та­будың өзі де қиын. Дегенмен қалт еткен бос уақытымда, жан сергітер жаяу серуенді, хоккей ойнағанды ұнатамын. Сондай-ақ бала кезгі айнымас «досымның» бірі - кітап. Оны­мен «ақылдасып отырудан» еш жалық­паймын.
- Әңгімеңізге рақмет!

Сұхбаттасқан
Бейсенбай ТӘЖІБАЕВ

«Айқын» газеті