Жас қазақтың «Turaluq теориясы» атты пікірсайыс клубының бұл жолғы қонақтары  - ЖСДП-ның өкілі Петр Своик пен саясаттанушы Айдос Сарым. Әңгімеге неоколониализм мәселесі арқау болды. Мұнымен қатар Алматы шаһарының атын «Алма-Ата» деп қайта өзгертудің мәні, тіл, аймақтық интеграция, геосаясат және өзге де қоғамдық-саяси мәселелер қызу талқыланды.

Жас қазақ: Ceйітқазы Матаев Алматы қаласының атауын қайтадан «Алма-Ата» деп өзгертуді ұсынды. Сіздің пікіріңіз қандай?

Айдос Сарым: Мұны ойдан шығарылған, жасанды әрі бүгінгі күннің өткір мәселелерінен қоғам назарын басқаға бұру үшін жасалған нәрсе деп білемін. Ешкім Алматыны қайтадан «Алма-Ата» деп өзгертуге бара алмайды. Уақыт өтті. Көп нәрсе түбегейлі өзгерді. Кейбіреулер қазақ қоғамы бұған бей-жай қарайды, үндемей қалады деп ойлайтын болар. Мұны барып тұрған ақымақтық деп білемін.

Петр Своик: Алматы деген атау құлаққа сіңді. «Алма-Ата» атауы қазақша емес, түсініксіз дегендердің де сөзінің жаны бар. Екінші жағынан, ескі атауды қайтару символикалық қырынан зор мәнге ие. Айдос неге үзілді-кесілді қарсы? Мәселен, мен орысша «Алма-Ата» дегенге қолдап даусымды берер едім. Өйткені, ол қалыптасып үлгерген. Қазақша Алматы деген де дұрыс. Қызылкеңірдек болып айтысудың қажеті шамалы.

Жас қазақтың «Turaluq теориясы» атты пікірсайыс клубының бұл жолғы қонақтары  - ЖСДП-ның өкілі Петр Своик пен саясаттанушы Айдос Сарым. Әңгімеге неоколониализм мәселесі арқау болды. Мұнымен қатар Алматы шаһарының атын «Алма-Ата» деп қайта өзгертудің мәні, тіл, аймақтық интеграция, геосаясат және өзге де қоғамдық-саяси мәселелер қызу талқыланды.

Жас қазақ: Ceйітқазы Матаев Алматы қаласының атауын қайтадан «Алма-Ата» деп өзгертуді ұсынды. Сіздің пікіріңіз қандай?

Айдос Сарым: Мұны ойдан шығарылған, жасанды әрі бүгінгі күннің өткір мәселелерінен қоғам назарын басқаға бұру үшін жасалған нәрсе деп білемін. Ешкім Алматыны қайтадан «Алма-Ата» деп өзгертуге бара алмайды. Уақыт өтті. Көп нәрсе түбегейлі өзгерді. Кейбіреулер қазақ қоғамы бұған бей-жай қарайды, үндемей қалады деп ойлайтын болар. Мұны барып тұрған ақымақтық деп білемін.

Петр Своик: Алматы деген атау құлаққа сіңді. «Алма-Ата» атауы қазақша емес, түсініксіз дегендердің де сөзінің жаны бар. Екінші жағынан, ескі атауды қайтару символикалық қырынан зор мәнге ие. Айдос неге үзілді-кесілді қарсы? Мәселен, мен орысша «Алма-Ата» дегенге қолдап даусымды берер едім. Өйткені, ол қалыптасып үлгерген. Қазақша Алматы деген де дұрыс. Қызылкеңірдек болып айтысудың қажеті шамалы.

Айдос Сарым: Әрқашанда ымыраға келуге болады. Онда Павлодар, Усть-Каменогорск қалаларының атын өзгертіп, қазақша тарихи атауларын қайтару қажет болады. Алматы қаласында соңғы жиырма жыл ішінде көшелердің 40 пайызының ғана атауы өзгерді. Қазақстанға үш қайнаса сорпасы қосылмайтын «Молдаванские», «Теревские», «Ангарские» секілді түсініксіз көше атаулары әлі күнге дейін тұр. Бұл ұсынысты осы мәселені көтеру үшін пайдаланған жөн деп білемін.

Жас қазақ: Бұл қисынға салсақ, біз ескі атаулардың бәрін қайтаруымыз керек емес пе? Мәселен, ертең Атырауды - Гурьев, Семейді - Семипалатинск, Таразды - Джамбул деп атауды қалайтын шығармыз...

Айдос Сарым: Петр Своик менімен келіспейтін шығар, бірақ кері қайтпайтын боламыз.
Жас қазақ: Своик мырза, сіз: «Қазақстан отар ел болған, әлі де отар ел және отар ел болып қала береді», - деп мәлімдедіңіз. Қазақстан қай елдің отары, сонда? Нақты атап беріңізші.

Петр Своик: Тақырыпты қойған мен емес, оны журналистер жалаулатып қойған. Ал біздің отар болғанымыз, әлі де отар күйінде қалғанымыз, болашақта да отар болудан құтыла алмайтынымыз анық.
Гәп мынада, біз дамыған елдердің бір бөлігіміз - дамыған әлемдік экономикамен толықтай интеграцияға түскенбіз. Яғни біздің дербес тәуелсіз саясатымыз, егеменді идеологиямыз жоқ. Экономикаға келсек, әлемдік монетарлық жүйеге, тек шикізатымызбен әлемдік экономикаға бізге мүлде тиімсіз қырынан еніп, батпаққа белшемізбен баттық. Дамыған елдермен саяси интеграцияның жоқтығы неоколониалдық мәртебеміздің бір нышаны. Біз әлемдік несие және инвестиция процесінің бір бөлігіміз. Дербес несиеміз бен инвестициямыз жоқ. Әлемдік шикізат өндіру және тарату процесінің бір бөлігіміз. Әйтсе де, біздің ешқандай саяси ықпалымыз жоқ, соңынан атқаруға тиісті ережелерді жасауға қатыспаймыз. Сондықтан мен бұл ахуалды отар немесе неоколониализм деп атар едім.

Жас қазақ: Сіздіңше, біз кімнің отары болып отырмыз? Батысқа ма, Ресейге ме?..

Петр Своик: Қытайға да...

Айдос Сарым: Петр Владимировичтің көп жылдық тәжірибесі бар саясаткер екені белгілі. Бұл кісі кез келген тақырыпта сағаттар бойы сөйлей алады. Демагогияға тән. Своик мырзаны мықты экономист дей алмаймын. Айтқаны көңілімнен шықпайды. Ресейлік саясаттанушылар мен консперологтардың деңгейіндегі жаттанды әңгімеден аспай отыр.
Мен үш сұрақ қойып, соның айналасында сұхбаттасқым келіп отыр. Біріншісі, Своик мырза 1994 жылы бір газетте: «Қазақстан ешқашан Ресейдің ықпалынсыз субъект бола алмайды. Ерте ме, кеш пе, Ресейге өзі төрт аяқтап, қайта қосылады...» деген сөзін әділ деп санай ма екен? Екіншісі, Сіз әлі де Ресеймен арадағы интеграцияның, яғни еуразиялық кедендік одақтың жақтасы болып қаласыз ба? Үшіншісі, Сіз қаншалықты Қазақстанның адал азаматы болып саналасыз? Қазақстанда болып жатқан өзгерістерді қабылдайсыз ба? Өз болашағыңызды осындай өзгерістері бар Қазақстанмен елестетесіз бе? Жоқ әлде, бүгінгі түсінігіңіз бойынша, өзіңізге қолайлылығына қарай өмір сүресіз бе? Бұл тіпті тіл мәселесіне де қатысты. Танымал саясаткер ретінде 20 жылдан астам уақыт ішінде журналистерге қазақ тілінде қарапайым бір сұхбат бере алмағаныңыз да көп жайдан хабар береді. Бұдан қазақ тіліне, қазақ халқына деген Сіздің көзқарасыңыз көрінеді. Міне, осы үш сұрақтың төңірегінде сөйлескен әлдеқайда маңыздырақ.

Петр Своик: Жақсы, форматтан ауытқымайық. Айдостың сұрақтарын жариялаймыз десеңіздер, еркіңіз. Сіз сұрағыңызды қойыңыз.

Жас қазақ: Сарымның сұрақтарына жауап беруден бас тартасыз ба? Бұл ашық пікірсайыс клубы. Бір-біріңізге сұрақ қоюға рұқсат. Оған сіздің де  сауалыңыз бар шығар, қойыңыз!

Петр Своик: Менің Айдосқа қояр сұрағым жоқ. Оның сұрағы болса, онда бір формат бойынша келісім жасайық. Сосын сұрағыңа жауап беремін. Мен «Жас қазақ» газетіне келдім. «Жас қазақтың» сұрақтарына жауап беремін.

Айдос Сарым: Своик мырзаны мысалға алсақ, ол өзінің саналы саяси өмір жолында қаншама рет қазақтардың намысына тиетін сөз айтты. Енді сұрақтарыма жауап беруден де бас тартып отыр.
Менің пікірімше, Петр Своик - мақалалары арқылы неоколониализм бағытын белсенді дәріптеуші саясаткердің бірі. Ол Ресеймен бұдан да тығыз жақындасуымызды көздейді. Қазір шын ойын жасырып отырған шығар, бірақ ол ескі Алма-Атаның, ескі дәуірдің жақтаушысы. Петр Своик мырзаның көзқарасы колониалдық дискурсқа, кеңес дәуірін аңсаушылыққа негізделген.

Жас қазақ: Қазақстан әлі де отар ел, отар болып қала береді деген сөзімен келісесіз бе?

Айдос Сарым: Отаршылдықтың, қолдан жасалған геноцидтің кесірінен Қазақстан халқының 50-60 пайызы қырғынға ұшырады. Своик мырза аузының суы құрып, мадақтайтын Кеңес Одағы ұстанған саясат осындай апатқа алып келді.

Жас қазақ: Сіздіңше, Ресеймен бізді жақындастыратын Кеден одағы, ҰҚШҰ және Еуразиялық одақ секілді интеграциялық бастамалар неоколониализмнің бір түрі ме?

Айдос Сарым: Бұл - сыртқы орамы басқаша болғанымен, неоколониалдық, импершілдік, кеңестік жобалар. ҰҚШҰ, Кеден Одағы және Еуразиялық одақтың қалай құрылғанына, ресейлік саясаткерлер мен шенеуніктердің ашық айтып жатқанына қарағанда, бұл Кеңес Одағын, Ресей империясын қайта тірілту екені анық байқалады. Бұл үшін жалған дискурстар мен еуразияшылдық секілді жасанды тұжырымдамалар жасалуда. Шын мәнінде, одан ештеңе өнбейді.

Петр Своик: Қазақстанда мемлекеттің саясаты мен экономикасын түзетіндей біртұтас қоғамдық, жалпыұлттық пікір жоқ. Өте ала-құла. Айдос Сарым  ұлт-патриотизмі жетекшілерінің бірі. Мұнымен келіспейтін, қатты алаңдаушылық білдіретін халықтың басқа бір бөлігі де бар. Айдос Сарым Қазақстан халқының үлкен бір бөлігінің пікірінен хабар береді. Мен де қарасы көп Қазақстан азаматтарының пікірін жеткізушімін. Осыны ескеру керек. Ақиқат біреуді біреу жеңуде емес, ортақ мәміледе екенін түсінуге тиіспіз. Менің ойымша, Қазақстандағы барлық саяс­и алаңқайдың да, ұлттық патриотизмнің де басты кемшілігі - қарсы тараптың реакциясы арқылы өзін көрсетеді. Бірақ не ұйымы, не бағдарламасы жоқ. Айдос Сарым ұлт-патриоттарының ішінде ең көрнектілерінің бірі. Олардың бәрі де жалғыз. Тіпті танымал үш ұлт-патриотын қатар отырғыза алмайсың. Бас басына бір-бір ұйым құрады. Ортақ идеология жоқ. Өз басым Айдос Сарымның мақала емес, бағдарлама ретінде нақты тезистерді жасағанын қалар едім.
Айдостың: «Қазақ тілін білмесең, бұл жерде ешқандай болашағың жоқ. Қазақ тілін оқуға міндеттісің!» - деп айтып жүрген сөзіне үзілді-кесілді қарсымын. Бұл дұрыс емес әрі конституцияға қайшы. Конституция мұны меңземейді. Әрі-беріден соң, бұл мүмкін де емес. Егер мен 10-20 жылдан кейін Қазақстанда қазақ тілінсіз өмір сүру мүмкін болмаса, онсыз болашағың болмаса, балаларым мен немерелерім мұнда тұрмас еді. Ол үшін ешкімді кінәламас едім.

Жас қазақ: Біз тіл мәселесіне әлі тоқталамыз. Сіз менің сұрағыма жауап бермедіңіз.

Петр Своик: Қазіргі әлемде жарты миллиард халқы бар саяси, экономикалық кеңістікте ғана нағыз егемен бола аласың. Сондықтан біз де интеграцияға түстік. Алдымен патшалық Ресеймен, сосын Кеңес Одағымен интеграция жасадық. Енді әлемдік доллар жүйесімен интеграцияға түстік. Бүгінгі Кеден Одағы жобасы - олигархиялық, жемқор топтардың жобасы. Осы қырынан алғанда, онша пайдасы жоқ. Бірақ бағыты дұрыс. Егер еуразияшылдық болмаса, осы кеңістіктегі елдердің бәрі отарға айналады.

Айдос Сарым: Своик мырза бірде-бір мәнді сөз айтқан жоқ. Еуразияшылдық тұжырымдамасы әрі кеткенде 100 жыл бұрын жасалған. Оны ойлап тапқан большевиктер, оның артында Кеңес Одағының және бүгінгі Ресейдің кеудемсоқтығы тұр. Бүгінде оны доллардың құлдырауы, Шыңғыс хан мұрасы және басқа да далбаса дүниелермен, жалған тұжырымдамалармен әрлендіруге ұмтылуда. Еуразиялық одақтың жаназасы шығып жатқанда, долларға жүз мәрте «суық» тиюі мүмкін. Доллар әлі күшінде қала береді. Оған балама әлі жасалған емес.
Бұрын айтып жүргенімдей, Своик мырза - елімізде Ресейдің жыртысын жыртып жүрген ресейшіл саясаткер. Своик мырза қазақ басылымдарын оқымайды, оқуды керек деп те есептемейді.
Бізді біріге алмайды дегені де өтірік. Принциптік мәселелер бойынша қазақтар әрқашан бірге. Кеден Одағына, мемлекеттің егемендігіне, қазақ тілінің мәселесіне қатысты пікіріміз бір. Пікір алауыздығы жоқ. Мәселе бар болса, ол қандай платформада, қандай базада жұмыс істеу керек деген әңгімеге келіп тіреледі.
Своик мырза бәрін өзіне қабылдап алып жатыр. Шын мәнінде, қазақ тілін білмесең, болашақта мемлекеттік қызметте істей алмайтын боласың. Бұл дұрыс нәрсе. Ол Своик мырзаның құқығын таптаушылық емес. Қазақ тілін білмесең, ірі бизнеспен айналыса алмайсың. Өйткені, ол кезде мемлекетпен қарым-қатынас жасап, тендерге, мемлекеттік сатып алымдарға және тағы басқа нәрселерге қатысып, салық төлеуің керек. Қазақ тілін білмей дәрігер, полиция қызметкері болу қиын. Саған арнайы тілмаш ешкім бермейді.

Жас қазақ: Жақында саясаттанушы Досым Сәтбаев: «Кеден Одағы өзін-өзі ақтаған жоқ», - деп мәлімдеді. Өзге сарапшылар да ТМД секілді қағаз жүзінде қалатын ұйым болады деп айта бастады. Мұнымен келісесіз бе?

Айдос Сарым: Мен алғашқы күндері-ақ бұл ұйымдардың болашағы жоқ деп айтқанмын. Уақыт өткен сайын азып-тозып барады. Өйткені, үлкен саяси тұжырымдамасы жоқ. Біріншіден, сыйластық жоқ, бірі өзін аға санайды, қалғандары маған қызмет көрсетсін дейді. Мұның өзі неоколониализмнің көрінісі. Ресейдің неге интеграцияға дайын емес екені туралы Своик жақ ашқан жоқ. Танымал ресейлік саясаткерлер, саясаттанушылар мен философтардың өздері: «Ресей өзгермесе, ешкімге тартымды көрінбейді», - деген пікірді айтып жүр. Орыс тілі де, орыс әдебиеті де тартымды болудан қалады. Сыйластық, жақсы қарым-қатынас, байыпты саяси бірлік болмай, яғни Ресей геноцид үшін, тарихи қылмыстары үшін кешірім сұрамай, ешқандай интеграция болмайды. Оның ешқандай болашағы жоқ екенін өмірдің өзі дәлелдеп беріп отыр.

Петр Своик: Кеден Одағы экономикалық емес, саяси жоба. «Кеден Одағы үмітті ақтамады, баға өсті, тауар айналымы Қазақстанның пайдасына шешілген жоқ» деген пікір дұрыс. Бірақ терең мәнді баға емес. Бұл өмірлік жар етіп, бала сүюді қалайтын жұбайыңды белдемшесінің етегінің ұзындығына қарап бағалаумен бірдей нәрсе. Келісетін нәрсем, сенім мен құрметтің жайы. Бірақ олар Мәскеуден емес, өзімізде болуы керек. Жоғары саяси сапасы бар ел болуымыз керек.
Мен Айдостың сөзіне мән бермеуге тырысып отырмын. Жеке басқа тиісу, айыптау - ұлт-патриоттарының әдеті. Радикалдық русофобия - табиғи емес, жасанды нәрсе. Мыңжылдық доллар империясының либерализмін мадақтауы, орыс тілі күйрейді деп күтуі, Айдостың табиғи патриоттығы емес, ол мойнына алған, атқаруға тиісті міндеті. Ресеймен жақындасуға қалайда кедергі жасауы керек.

Айдос Сары­м: Сіздіңше, Батыстың тапсырысын орындап жүрмін бе?

Петр Своик: Сайтан білсін, сен тікелей тапсырма орындап жүрген жоқ шығарсың, бірақ сенің ойыңша...

Айдос Сарым: Ашығын айтсаңызшы, бұл тағы қандай сандырақ! Сіз соған меңзеп отырсыз. Енді русофобия туралы сөз қозғадыңыз. Мен орыс тіліне, орыс әдебиетіне жақсы қараймын...

Петр Своик: Доғар, сен нағыз русофобсың. Русофобияны белсенді түрде дәріптеп жүрсің.  Сен секілді ұлт-патриоттары өзгелерге деген өкпесімен, айыптаумен өмір сүреді. Своикқа килікпей жүре алмайсың. Сенің басқа ұстанымың да жоқ.

Айдос Сарым: Өзіңізді тым жоғары бағалайды екенсіз. Петр Владимирович бір сөзінің екінші сөзіне қайша келіп жатқанын өзі де байқамайды. Ол «біз Еуразиялық конфигурацияны құруымыз керек. Сонда шикізат елі болмаймыз», - дейді де, Кеден Одағына қатысты «қорқатын түгі жоқ, тауар айналымы жоқ па? Онда болмай-ақ та қойсын. Керегі де жоқ», - дейді. Ресейге қатысты сөйлеген сөздеріңізге мүлде сыни көзбен қарамайсыз-ау деймін.

Петр Своик: Егер сен ұлт-патриоттарының көшбасшысы болсаң, өз бағдарламаңды жаса, ешкімге ұрынып-соғынба. Мен халықтың өте үлкен бөлігі білетін және солай ойлайтын нәрселерді айтып отырмын. Пайыздармен өлшемей-ақ қоялықшы. Сені жеңіліп қалама деп қорқамын. 1994 жылдан бері мұқият аңдып, менің сөздерімді бұрмалап, бірдеңелерді ойлап тауып, қосып қойдың!

Айдос Сарым: Мен не ойлап тауыппын?

Петр Своик: Сол сөзімді көрсетші, қане.

Айдос Сарым: Жарайды, ертең көрсетейін. Мен сіздің намысыңызға тиіп кеттім бе?

Петр Своик: Аздап.

Айдос Сарым: Сіз «Алма-Ата» атауын қолдау арқылы және басқа да сөздеріңізбен қазақтың намысына тимеймін деп ойлайсыз ба? Қазақ тілінің болашағы жоқ деген сөзіңізді ұмыттыңыз ба?

Петр Своик: Павлодардың атын өзгерту - барып тұрған арандатушылық. Мұны саналы түрде айтып тұрсың. Сен ақымақ емессің ғой.

Айдос Сарым: Бұл - менің көзқарасым. Атын өзгерту керек! Бүгінге дейін көп нәрсе - бейбітшілік, азаматтық келісім бәрі де қазақтардың есебінен жасалып келді. Олардың ұзақ уақыттан бері төзімділік көрсетуінің арқасы.

Петр Своик: Қойсаңшы, басында қазақ тұрған қазақ мемлекетін құрдыңдар. Басты әкімшілік орындарында қазақтар. Басты бизнес қазақтарда. Қазақ тілін біл деген ұран да - қазақ әкімшілігі мен қазақ бизнесін бекітудің тәсілі. Әдейі қазақ тіліне жармасып, білмесең, қызметке ие бола алмайсың деуің  - қолдан жасалған, қулық элементтерінің бірі. Орыс тілін уақытша реалия деу - не сауатсыздық, не арандатушылық!

Айдос Сарым: Сізге ұнамайтын нәрселердің бәрі арандатушылық емес.

Жас қазақ: Сіз орыс тіліне екінші мемлекеттік тіл мәртебесін беруді қолдайсыз ба?

Петр Своик: Қазіргі конституцияда, екіұшты болса да, дұрыс нәрсе жазылған. Қазақ тілі мемлекеттік тіл, орыс тілі ресми тіл ретінде тең қолданысқа ие екені көрсетілген. Мен осының сақталғанын қалаймын. Солай болуы керек те. Сарым мен Своиктің не дегеніне қарамастан, орыс тілінің болашағына кепілдік бар. Орыс тілі қазақ мемлекетінің егемендігінің кепілі болып отыр.

Айдос Сарым: Қалайша?

Петр Своик: Ұлттық тұрғыдан да, азаматтық тұрғыдан да. Қазіргі әлемде мемлекеттілік қызметі әлемдік тілдердің бірінде жүргізілуге тиіс. Әлемдік тілдер таңдалып қойылған. Әлем университеттері орыс тілін оқытады. Қазақша оқытпайды. Сондықтан Қазақстанда тек қана қазақ тілі қалады деген әңгімелер жүзеге аспайды.

Айдос Сарым: Ағылшын тілі, түрік тілі бар емес пе?

Петр Своик: Түрік тілі мұнда болмайды. Қытай тілі болады.

Айдос Сарым: Сіз пайғамбар емессіз бе, осы?

Петр Своик: Мен пайғамбар емеспін. Қазақстанда қос тілділікті дамыту керек. Орыс тілінің жағдайы жақсы, қазақша үйрету керек.

Айдос Сарым: Своик мырза бір нәрсені айтады, мүлде басқа нәрсені меңзейді, бірақ мүлде басқа нәрсемен айналысады. Сіз саясаткерсіз, жақсы үлгі бола аласыз. Қазақ тілін оқытатын тегін курсқа жаздырайын. Своиктің оған бармайтынына кәміл сенімдімін. Өйткені, ол қазақ тілін оқуға арланады. Қазақ тілін үйрену оның абыройына нұқсан келтіреді. Ол «Қазақстан Ресейсіз күн көре алмайды» деп есептейді. Бұдан өзге басқа даму үлгілерін теріске шығарады. Қазақстанның Ресейдің көлеңкесінде жүргенін, тілдік және басқа да қойыртпақтың жалғасқанын қалайды. Мен бұл жағдайдың ұзаққа созылмайтынына сендіргім келеді.

Жас қазақ: «Қазақтар тұрғылықты ұлт, оның өз егемендігі мен мәдениетін қорғау құқығы бар» деген тезиспен келісесіздер ме?

Петр Своик: Бүгінде ұлттық мемлекетті этникалық емес, азаматтық негізде ғана құруға болады. Демографиялық, мәдениеттанушылық дефиницияны саясатқа әкелу ақымақтық, арандатушылық әрі конституцияға қайшы. 

Айдос Сарым: Своик мырза бұл сөзімен саясаттану курсын да оқымағанын көрсетіп отыр. Чехияны ешкім этнократиялық мемлекет деп атамайды. Бұл елде дамыған азаматтық қоғам бар. Біздегі бар гәп, Своик мырза мен оның әріптестері, Қанат Нұров және қайдағы жоқты айтатын басқа да азаматтар әдейі қоғамға шоқ тастап, «қазақтар этнократиялық мемлекет құрмақ» деп байбалам салуда. Бұл - үлкен қателік.

Петр Своик: Қазақстанда қазақ және орыс мектептері деген болмауы керек. Барлық мектептер стандартты түрде екі тілді оқыту ләзім. Бірақ бар баланы бір тілге тоғытпай, балабақшадан бастап екі тілді де оқыту қажет.

Айдос Сарым: Неге олай дейсіз? Жиырма жылдан кейін орыстар саны жағынан Қазақстандағы төртінші ұлтқа айналады емес пе?

Петр Своик: Тіпті оныншы орында болсын. Бірде-бір орыс болмаса да, қазақтар орыстілді болған, орыстілді болып қала береді. Сені қоса алғанда, сенің балаларың да, немерелерің де орыстілді болады!

Айдос Сарым: Маған сеніңіз, олай болмайды! Жақын болашақта саны жағынан өзбектер екінші орынға, ұйғырлар үшінші орынға шығады. Қазақстан түркі-мұсылман мемлекетіне айналады.

Шадияр Өстемірұлы

«Жас қазақ» газеті