Әлқисса, құрметті патша көңілді оқырман! Бұл мақала 2012 жылы ақпанда жазылған. «Жел тұрмаса шөптің басы қимылдамайды» демекті, мұның жазуылуына басқа емес, Қазақстан Респуликасының Бас газеті, биліктің үні, үкіметтің айнасы – «Егемен Қазақстан» газетінде «Өз елінде өзі қонақ болғысы келетін оралман ағайындардың ойлағандары не?» (№ 46, 2 ақпан бейсенбі 2012 ж.) деген атпен  жарияланған мақала себепкер болып еді. Бұл мақала сол кезде қоғамда біраз шу болды, оралмандардың ашу-ызасын тудырды. «Бөріктінің намысы бір» демекші, шетелден келген оралманның бірі ретінде автордың бұл мақаласы туралы жеке көзқарасымды білдіріп газетке жібергем, өкінішке орай бұл мақалам жарияланбай қалды.  Қоғамдағы айғай-шудан кейін, мақала авторы орадмандардан кешірім сұрады ма, әлде Бас газет өз кемшілігін мойындады ма, ол жағы қазір есімде жоқ, әйтеуір шудың соңы  су сепкендей басылып, жабулы қазан жабулы күйде қалған болатын.

Қазіргі кезде қандастар тақырыбы баспасөзде, әлеуметтік желіде жиі көтеріліп жүр. Оның басты себебі, соңғы он жылдан бері  шетелден көшіп келген қандастардың бітпейтін жыры, шешілмейтін түйіні көбейіп кеткен. Бұл проблеманы оңтайландырып, жеңілдетейік деген не Парламент, не үкімет болмай тұр. Әсіресе, Қытайдан көшіп келген қандастардың пробламасы шашетектен. Ал бұл жұмыспен айналысатын құзырлы органдар, «заңда осылай жазылған, біз заңнан аттап кете алмаймыз» дегенді көлденең тартады.

Қазақтың ұлы көші Тәуелсіздіктің алғашықы жылдары дұрыс басталып, соңғы оншақты жылдан бері жүгі ауып, түйесі жиі сүрінетін болып жүр. Бұған қандай сеп бар? Біз білмейтін қандай күштер қазақтың көші-қонына кедергі болып жатыр? Оның анық-қанығын  дәл басып айту өте қиын.

Осы орай осыдан 12 жыл бұрын жазылып, бірақ баспасөзде жарияланбай қалған  «Бас газет оралмандарға неге шүйлікті?» деген мақаламды сіздердің назарларыңызға ұсынуды жөн көрдім. Мұндағы мақсат – ескі жаранны қайта тырнау емес, қайта он екі жылдың алдында оралмандар туралы нендей жағдайлар болғанын еске түсіріп, одан ащы сақ алса деген ой ғана. Одан басқа бетен ой жоқ.

Бас газет оралмандарға неге шүйлікті?

«Қуырдақтың көкесін түйе сойғанда көресің» демекші, Қазақстанның Бас газеті – «Егемен Қазақстан» (№ 46, 2 ақпан бейсенбі 2012 ж.) газетінде  жарияланған «Өз елінде өзі қонақ болғысы келетін оралман ағайындардың ойлағандары не?» деген мақаланың тақырыбын көргенде бойымды бүртүрлі үрей билеп, өз-өзімнен түңіліп, қалшылдап кеттім. Өйткені, бұл мақаланы жай автор емес, «Егемен Қазақстанның» меншікті тілшісі Сейфолла Шайынғазы деген журналист жазыпты. Бұл мен ғана емес, шетелден көшіп келген қандастарымызға аспан жерге аударылып түскендей сұмдық оқиға болғаны анық.

Журналист С.Шайынғазы 20 жылдан бері Қазақ еліне оралған оралмандардың саны мен олардың қай өңірге орналасқанын тайға таңба басқандай жазып келе жатып, қандай түлен түрткенін қайдан білейін, ол: «Елім» деп «еңіреп» жеткен қандастарымыздың республиканың облыстарын қоныстану жағдайына көз сала отырып нені аңғаруға болады?» – деп сұрақ қояды да, оған: «Ол – алыс-жақын шетелдерден келген бауырларымыздың негізінен Қазақстанның бес-алты облысын мекен етуді қалайтындығы» – деп жауап береді де, тағы: «Ол нені білдіреді?» деп сұрақ тастайды. Сөйтсек, авторды мазалап,  жегідей жеп, жанын қинап жүрген мәселесі басқа емес, мынау екен.

«Ащы да болса айтайық, ол жаңа өзіміз атап өткендей, «еңіреп» жеткен бауырларымыздың Қазақстанға Отаным деп емес, осында бұрыннан тұрып жатқан немесе соңғы жылдары көшіп келген ағайын-туыстарын сағалап күнелту үшін келетіндігін дәлелдейді, – С.Ш.». Бұл жаман түс көріп, ұйқысынан шошып ойанған адамның сандырағы ғой. Мұндай сандырақпен журналист «бірдеме дәлелдедім» дегенге кім сенеді. Бұрын да, қазір де көшіп келіп жатқан қандастарымыз сіз айтқандай ағайын-туыстарын сағалап күн көру үшін келіп жатқандар емес, қайта өзіне-өзі сенген, нағыз отаншылдар. Олардың көбі жеке шаруа қожалықтарын құрып егін егіп, мал бағып, алды мың қой, соңы он, он бес қой айдап отбасыларын асырап жүрсе, ал кейбіреуі жеке кәсіпкерлікпен айналысып, ел экономикасына өз үлестерін қосып келеді. Олардың осы тірлігін біле тұрып, «туыс-туғанын сағалап күнелту үшін келгендер» деп айтуға қалай ауызы барды екен?! Бүйректен сирақ шығаратын мұндай жұрналистің болғанынан болмағаны жақсы еді.

«Бұл ретте тіпті қыр-соңымыздан қалмай қойған жаны сірі рушылдықтың да қылаң беріп жатқан болуы әбден мүмкін, – С.Ш.». Қазақ ежелден руын, елін жағалап, елдің бірлігі мен тұтастығына қарай орналасқан. Демек, қыр-соңынан қалмай қойған жаны сірі рушылдықа қылаң бергізіп жүрген «оралмандар» емес, қайта журналист С.Шайынғазының өзі рушылдықтың отын тамызып, қазанын бұрқылдатып қайнатайын деп отырған жоқ па деп қалдық?! Тіпті, жергілікті халық пен оралманды бір-біріне қарысы қойып, ел арасына сызат түсірейін деген секілді. Мұның соңы мемлекеттің тұрақтылығы мен орнықтылығына кері әсері болатынын журналист пен Бас газет редакторы неге ескермеген?! Бұл айдың аманында қазақтың саусағын қазақтың қолымен кесумен бірдей ғой. Бірақ Құдай оның бетін аулақ қылсын!

Осындай да «Біріңді, қазақ, бірің дос көрмесең істің бәрі бос» деген ұлы Абайдың сөзі еске оралады. Бірақ «битке өкпелеп, тоныңды отқа таста ма!» деген аталы сөзге тағы жүгінесің де қоясың.

«Әйтпесе қазақ үшін әсіресе, алыста, жат жұртта жүріп туған елін аңсаған қазақ үшін ұлан-байтақ Қазақстанның кез келген түкпірі Отан емес пе? – С.Ш.». Сіздің құлағыңызға «оралмандар, ұлан-байтақ Қазақстанның кез келген түкпірі Отаным емес деп жүр» деп қай сайтан сыбырлап кетті екен? Оралман бауырларымызға бұлай жала жабуға қадай дәтіңіз барды?!

«Жалпы, Отан деген асыл сөзді белгілі бір облыстардың шеңберімен ғана шектеліп, мына жер жақсы, мына жер жаман деп, атамекенді алалауға бола ма өзі, – С.Ш». Әрине, алалауға ешкімнің хақысы жоқ. Бірақ, оралман ойламан, оралман айтпаған бұл сөзді сіздің зорлап таңып, оларды жазықсыз отқа итеріп отырсыз.

«Олай болмаған күнде, ата-бабаларының кіндік қандары тамған қасиетті топырақты аңсап келген бауырларымыздың көксегендері не? Бәлкім олар біз мына Шымкет пен Жамбыл өңірі тәрізді күншуақты аймақтарда қолымызды жылы суға малып отыра берейік, ал ана ауа райы қытымыр солтүстік пен батыстағылар бұрынғысынша өз күндерін өздері көре берсін деп ойлайтын болар? – С.Ш». Меніңше, ата-бабаларының кіндік қаны тамған қасиетті жерге келген қандастарымыздың көксегені Отан топырағына шыбық боп қадалып, қабырғасына кірпіш болып қаланып, елінің гүлденуі мен көркейуіне аянбай еңбек ету. Ал, «күншуақты аймақтарда қолымызды жылы суға малып отыра берейік, ал ана ауа райы қытымыр солтүстік пен батыстағылар бұрынғысынша өз күндерін өздері көре берсін» деген сіздің сасық ойыңыз, қоқынышты түсіңіз болар. Шымкет пен Жамбыл өңірінде жасап жатқан оралмандар қолын ыстық суға салып рахат өмір сүріп жатса, ол өздерінің адал еңбегінің, маңдай терінің жемісі болар. Кім олардың қолдарын ыстық суға малып отыруға жағдай жасап беріпті? Ешкімді де алаламайтын мына нарықтық экономика ешкімді де аяп жатқан жоқ.

Егер солтүстікке оралмандарды жүйелі түрде қоныстандыру туралы Қазақстан үкіметінің қаулысы, бағдарламасы болса, оралмандар ол жаққа бармаймын демес еді. Ана жылғы «Нұрлы көш» бағдарламасы жолға қойылып, оның соңы сәтсіз аяқталып еді ғой. Оған да оралмандар күнәлі ме? Тіпті, «солтүстік пен батысқа оралмандар бармады» дегеніңіз шылғый өтірік. Бұрын да, қазір де оралмандар түс-тұсынан өтіп, қоныстанып жатыр. Солтүстікке негізінен Моңғолия қазақтары көшіп келді. Ал шығыс облыстарға Қытай қазақтары көшіп келіп жатыр. Әсілі батыс пен солтүстікке Ресей қазақтары келу керек еді, бірақ неге екенін білмедік олар әзірше қозғалмай отыр. Мүмкін көшіп келгісі келмейтін де шығар, олар өздерінің ата-бабаларының қонысында отыр ғой, соны қимайтын болар. Жалпы, екі жылдан бері көші-қонның доғарысқа тап болғанын С.Шайынғазы білмейтін көрінеді. Бірақ білдей Бас газеттің журалисті білмейді дегенге кім сенеді. Жүгі ауып тұрған қазақтың көші-қоны аталмыш мақаладан кейін тағы сүрінбесіне кім кепілдік береді?

С.Шайынғазы: «Олар сол өңірлерге үйренген, олар ата-бабаларынан қалған жерлер, сондықтан ондағылардың тұра беретініне еш күмән де жоқ» – дейді. Демек, С.Шайынғазының бұл сөзінің астарынан «жергілікті халық өздерінің ата-бабаларынан қалған жерлерде жасап жатыр, сендер секілді қашқын, сатқын емес...» деп айтқысы келгендей... Қателестіңіз, бұлай айтуға сіздің еш қақыңыз жоқ. Олардың шетел асып кету себебін біле тұра бұлай кекеп-мұқап сөйлегеніңізге жол болсын. Әрбірден кейін Қазақ елі тәуелсіздік алғанан кейін елге «оралман» болып келіп жатқандардың титтей де де кінәсі жоқ. Сол замандағы билік пен саяси, тарихи жағдай күнәлі. Бұл туралы күмәнді ойыңызды құрдымға кеткен Кеңес үкіметіне айтсаңыз болады. Бірақ ол қазір жоқ қой...  Амал нешік?!

«Атажұрт деп асығып келген, сағынып келген ағайындарымыз бойларында қазақтың қаны бар екенін, азаматтығын көрсетіп, тізесін енді тіктеп жатқан жас мемлекеттің қолтығынан демеудің орнына, жылы жерге тұмсықтарын сұғып бұғып отыратын болса, ондай қандастардан Қазақстанға не пайда? – С.Ш». Сонда сіз оралмандар жатып ішер, масыл, елге еңбек етпей, қайыр тілеп жүр дегіңіз келе ме?! Бұл да бос сандырақ. Керісінше оралман ағайындар нағыз еңбекқор жандар. Бұл шындықты мойындауыңыз керек.

«Елге жандары ашымайтын, келмей жатып талап қоятын қазақтарды шақырып, құшақ жая қарысы алу қаншалықты дұрыс деген сауал да осындай да туындайды, – С.Ш». Сонда «елге жандары ашымайтын, келмей жатып талап қоятындар» кім болды екен? Мына сөзіңізге қарағанда, осылай айтып жүргендерді жақсы біледі екенсіз, онда неге атын атап, түсін түстеп айтпайсыз. Бұл көпке топырақ шашқанмен бірдей ғой.

Демек, олар Қазақстанға келгісі келмегендер болар. Ақиқатын айтар болсақ, шетелдегі қазақтың бәрі көшіп келейін деп отырған жоқ, Өйткені, сіз айтқандай олар өздерінің ата-баларының кіндік қаны тамған жерінде жасап жатыр. ҚР президенті Н.Ә.Назарбаевтың 2004 жылы Шыңжаңға барған сапарында сөйлеген сөзінде: «Қытай қазақтарында кейбір елдердегідей жалпы беткей көшу мәселесі жоқ. Өйткені Қытай қазақтары өздеріңіздің ата-бабаларыңыздың мекенінде отырсыздар. Екі ел қазақтары арасында қалыпты барыс-келіс, туысшылау өз алдына. Ал енді екі ел арасындағы келісімге сай ішінара адамдардың қоныс аударуы, меніңше оңай шешім табады. Өйткені, мен бұрын төраға Жияң Зыминмен, ал қазір төраға Ху Житаумен де жақсы достасатыныма сенемін. Шыңжаңда мына Уаң Лычуан мырзамен де достық қатынас орнаттым. Демек, екі ел халқы ұрпақтан-ұрпаққа осылай достаса береді деді» (Жақып Мырзақанов, «Тау тұлға». «Шалқар-2» № 51-52, желтоқсан 2011 жылы) деп нақтылап айтқан екен.

«Біз бұл жерде тиесілі квотаны алып, соған сәйкес белгілі бір жеңілдіктерді пайдаланып, артынша келген жақтарына қайтадан қашып кеткен қазақтар туралы тіпті айтып та отырған жоқпыз. Ал ондайлар жетіп-артылады. Міне, туған жерді сағынудың, құрметтеудің бір көрінісі – С.Ш». Әркім өз күнәсін, жасаған қылмысын өзі өтеуі керек. Ал квота алып қайтадан қашып кеткендерге квота берген мемлекеттік мекеме жауап беру керек. Не үшін олар квотаны ала салып қашып кетеді? Оларға ондай мүмкіндік берген кім? Олардың көші-қон мен сыбайластығы жоқ екеніне кім кепілдік береді. Егер сіз бәрін білсеңіз неге журналистік зертеу жүргізіп фактіге сүйеніп, осы тақырыпты қаузап мақала жазбадыңыз? Неге құқық қорғау мекемелері олармен  айналыспады? Олардың артынан қуып барып, қылмыстарын мойындатып, алып кеткен қаржыны елге қайтару керек қой. Жоқ, бұған олардың қауқары жетпей ме? Сондықтан жалпылама, ой-жота айтасалу журналистік этикаға жатпайтды! Бұл да көпке жаққан күйе болмақ.

Квота демекші, шекарадан өткен қазақтың бәрі квота мен жеңілдікке ие болады деген бос сөз. Ақиқатын айтсақ, елге оралған ағайындардың 50 пайызы квота алса алған шығар, оның жартысы ондай мүмкіндікке ие бола алған жоқ қой. Себебі, біркезде оралмандардың квотаға ілігуі қиямет қайымның қыл көпірінен өтуден де қиын болған. Әсіресе, Қытай қазақтарына квота жоқ деп  бермей қойған кедер болған. Осыдан барып араға «делдал» деген әзәзіл пайда болды. Квотаның біразын солар алып қалатын. Оларсыз квота алу деген ешкімнің түсіне кірмейтін. Бұған да оралмандар кінәлі ме?

«Енді оралмандар әзірейілдей көретін еліміздің батыс және солтүстік облыстарына келер болсақ, бұл өңірде халық ежелден сирек қоныстанған. Сол сирек қоныстанған халықтың арасында қазақтар тіптен аз. Бұл – бір. Екіншіден, жұмыс күші де дәл осы облыстарда жетпей жатыр. Үшіншіден, жергілікті ұлт өкілдері санының аздығы аталған өңірлерде ана тіліміздің өркендеуіне де елеулі нұқсан келтіріп отыр. – С.Ш». Демек, мына сөзіңізге жүгінсек, оралмандардан бұрын жергілікті халықтың өзі батыс пен солтүстікті әзірейілдей көретін болды ма? Егер үкімет ішкі көші-қонды жолға қойып, жергілікті қазақтың өзін көшіруге болар еді ғой. Оған бола неге оралмандарды батыс пен солтүстікке бармайсың деп айыптауымыз керек. Батыс пен солтүстіктегі қазақтың санын көбейтуді оралманның есебінен толықтаймыз, тілін қазақшалаймыз деу жаңсақ пікір. Егер сіз ойлағандай болса, ішкі көші-қонды өзіміз бастап оралмандарға үлгі көрсетуіміз керек. Жергілікті қазақтың да екі қолға бір күрек таппай сенделіп жүргені қаншама. Олар да батыс пен солтүстіктің жұмыс күшін еселеуге, қазақ тілінің өркендеуіне, ел экономикасының көтерілуіне өз үлестерін қоссын.

«Осы айтылғандарды және кең-байтақ Қазақстанның барлық жерлерінің де қазақтар үшін Отан болып табылатынын ескере келгенде, алыста жүрген ағайындарымыздың біртұтас Қазақ елінің кейбір өңірлеріне мұрындарын шүйіре қарауын түсіну де, түсіндіру де өте қиын, – С.Ш.». Бір сөзді жиі қайталаудан жазбайтын С.Шайынғазы мырзаға қарысы пікір айтып мақала жазып жүрген біз де ақмақ екенбіз. Сонда елге оралмай жатып «Қазақ елінің кейбір өңірлеріне мұрындарын шүйіре» қарайтындар сол елінде өмір сүре берсін. Оларға «елге келіңдер, батыс пен солтүстікке барыңдар» деп айтудың өзі тумаған сиырдың уызынан дәметкенмен бірдей ғой. Бұған бола аспан аттандап елді дүрліктірудің қажеті қанша. Оны түсініп те, түсіндіріп те әуре болудың қажеті жоқ. Олар Қазақ елін сағынбайды, сағынбаған соң келгісі келмейді. Сырттағы 5 миллион қазақтың 3 миллионын елге оралта алсақ, осының өзі үлкен олжа. Отанын сағынатындар осыдан 10-20 жылдың алдында келіп болған. Олар еліміздің әрсаласында қызмет жасап жатыр. Қазіргі көшіп келіп жатқандардың көбі малшы мен диқандар, оларды аузым бар деп келсе-келмес жазғыру қаншалықты ақылға сия қояр екен. Оның өзін «Отаным» деп келмедіңдер деп айтуға біздің еш хақымыз жоқ.

«Осыдан оншақты жыл бұрын қызмет бабымен Германияда болған кезімде, егде жастағы неміс әйелінің әңгімесін естігенім бар. ...Германияға оралып жатқан немістерге қандай жақсылықтар мен жеңілдіктер жасалуда деген сауал қойылды,  – С.Ш». Міне, Қазақстанның Бас газеті «Егемен Қазақстанның» тілшісі көшеде жүрген егде жастағы неміс әйеліне (мүмкін алжыған кемпір болар, кім білсін) сауал қойғаны қызық болған екен. Отбасы ошақ қасынан ұзап шықпаған, Германия елінің көші-қоны мен ұлттық саясатының маңыздылығын түсіне бермейтін егде әйел қандай жібі түзу пікір айтсын. Тыңдап көрелік. «Бұл сауалға әлгі неміс ұлтының өкілі сырттан келген немістерге неліктен жақсылық жасалуы тиіс, олардың бүгінгі Германияның өсіп-өркендеуіне қандай еңбектері сіңді. Жақсылық осы елді дамытуға үлес қосып жүрген немістерге жасалуы керек, ал енді ғана көшіп келіп жатқандардың бізге қандай да бір талаптар қоюларына құқықтары жоқ, алдымен еңбектерін сіңіріп, содан кейін ғана талап қойсын деп жауап берді – С.Ш.». Бұл сөзді неміс ұлтының өкілі айтты дегенге кім сенеді. Елдің бәрін ақмақ санайтын журналист С.Шайынғазының ойлап тапқан амал-айла ма деп қалдық. Өзінің көкейіндегі айта алмай жүрген қыжылын «егде неміс әйеліның» аузына салып мақалаға әдейі жазған шығар, ол жағын итім біп пе? Болмаса біржақтағы неміс өкілінің он жылдың алдындағы сандырағының  мұнда не қажеті бар?!  Әрбірден кейін үш қайнаса сорпасы қосылмайды ғой. Бұл құдды пейілі тар, пиғылы нашар адамның айтатын сөзі.

«Біз сияқты көлгірсуді, жылтыр сөзді білмейтін, өмір сүру тәжірибелері мол, салтына берік, өркениетке жеткен, содықтан да әр нәрсені өз атымен атайтын неміс халқының өкілі осындай дейді. Дәлелімен келтірілген бұл сөзге қарысы дау қиын, – С.Ш.». Мына, Сейфулла деген журналист емес, барып тұрған антұрғанның өзң екен. Өз ұлтын неміс ұлтынан төмен санаудан артық қорлық бар ма қазаққа. Немістің алжыған әйелінің сандырағын «дәлелмен келтірілген сөз» деп айтуға қалай ғана дәті барды екен. Ол неміс, біз қазақпыз ғой. «Елге ел қосылса – құт» деп неміс емес, біздің қазақ атам айтып еді ғой?!

С.Шайынғазы мақаласының соңынала «патриоттық» туралы бар білгенін айта келіп: «Әрине, мұндай қасиетті бойға сіңіру үшін адам өзінің туған елінде тұрып, өз халқымен қоян-қолтық өмір сүруі тиіс. Жай ғана өмір сүріп қоймай, сол елдің ыстық суығын сол елде тұратын халықпен бірдей көруі керек. Осылайша елмен біте қайнасқан адам ғана сол елдің патриоты болуға қабілетті», –  дейді. Демек, сырттан келген қандастарымыздың бойынан сіз қазірге дейін патриоттық сезім байқамаған болдыңыз ғой. Сонда сіз 20 жылдан бері оралған миллионға жуық қандастарымызды сол елдің ыстық-суығын бұл елде тұратын халықпен бірге көрмеді дегеніңіз келе ме? Бұл «Өзіңді өзің сыйламасаң, жат жаныңнан түңлірдің» өзі ғой.

Ол және: «Ал өмір бойы сыртта жүрген адамдар туралы олай деп айту қиынырақ. Қазақта «тапқан әке емес, баққан әке» деген сөз бар. Бұл сөздің мағанасы адам қай жерде, кімнің қолында өссе, оған сол жер мен сол адам ыстық болады дегенді білдіреді», – дейді. Сонда сенің баққан әкең қасқыр, бөрінің  бөлтірігі тауға қарап ұлиды, қасқыр қасқырлығын істемей қоймайды, сенің әкең түлкі, түлкі алақтығын қоймайды дегіңіз келе ме? Онда Қазақстанда ежелден жасап жатқан халықты 70 жыл билеп-төстеген Кеңес үкіметі олардың «баққан әкесі» болып шықпай ма? Мұны қалай жоққа шығарамыз. Тұрғылықты халықтың «қара қытай қаптаса, көккез орыс әкеңдей болып көрінеді» дейтіні содан болды ғой. Міне, осыдан барып біріміздің баққан әкеміз – қытай, енді біріміздің баққан әкеміз – моңғол, енді біріміздің баққан әкеміз – түрік, енді бірінің баққан әкеміз – неміс болып «аққу, шортан, шаян» секілді жан-жаққа тарсақ не болғанымыз? Сонда «біздің қазақпыз, алты алаштың ұрпағымыз, бәріміз бір тудың астыла жиналып құдыретті ел боламыз» дегеніміздің бәрі бос сөз болғаны ма?! Өзімізді өзіміз осылай алаласақ басқалар артын ашып күлмей ме? Сондықтан да Абай кезінде: «Бас-басыңа би болған өңкей қиқым!» деп бекер айтпаған ғой.  Бірақ Абайдың ғасыры басқа, ал біздің ғасыр мүлде басқа ғой. Бұл тәуелсіз елмізге сын, ағайын!

Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйініне келер болсақ, осындай ел арасына іріткі салатын сандырақ мақаланы «Талғамалық толғаныс» деген айдармен жариялап отырған жалпы ұлттық республикалық «Егемен Қазақстан» газетінің көздегені, ойлағаны не болды екен?..

Әлімжан Әшімұлы

Abai.kz