Маңғыстау облысында әлеуметтік мәселелерді шешкенге қарағанда, кәсіпкерлерге негізсіз айып тағуды жөн санай ма?!

Еңбек даулары Жаңаөзен халқы үшін үйреншікті жағдайға айналған. Алайда, аймақта бұл мәселелерді шешу ерекше әдіспен жүзеге асып жатыр.Яғни, жеке кәсіпкерлерге қысым көрсету арқылы көрініс тапты.Осы орайда «Кезби» ЖШС өкілдері компания басшысы Ержан Кезбаевтың қамауға алыну себебін жергілікті биліктің осындай айлалы әдісінен көреді, деп хабарлайды бас тілші.

Естеріңізге сала кетейік, «Кезби» ЖШС басшысының ұсталғаны туралы Маңғыстау облысының экономикалық тергеу департаменті 3 қарашада хабарлаған болатын. Хабарламада күдіктінің «ӨзенМұнайГаз» АҚ қызметкерлерінің жалақысын төлеу үшін бөлінген 321 миллион теңгені жымқыруда және 1,5 миллиард теңгеге жуық салық төлемегені үшін айыпталып жатқаны айтылды.

Бұл жағдайға байланысты редакцияға Ержан Кезбаевтың жұбайы Эльвира Кезбаева жүгінді. Ол күйеуіне қатысты қылмыстық істің негізсіз екенін атап өтіп, олардың отбасының әрқашан аймақ тұрғындарына қолдау көрсетуге тырысқанын айтты. Эльвираның сөзінше, «Кезби» ЖШС қиындықтарға қарамастан, қызметкерлерінің жалақысын және салықтарды уақытылы төлеп отырған.

Сурет: kezbi.su сайтынан алынды.

2022 жылы Кезбаевтар отбасы орны толмас қайғыға душар болды – олардың ұлы Мейірхан Битім, Қазақстанның Шекара қызметі академиясының курсанты, қаңтар оқиғалары кезінде қызмет бабында қаза тапты. Ол ел мүддесін қорғауда көрсеткен ерлігі мен жанқиярлығы үшін III дәрежелі «Айбын» орденімен марапатталды.

Эльвира Кезбаеваның әділдікке жету жолындағы күресін «Кезби» ЖШС өкілдері қолдап отыр. Олар мемлекет, ЭТД атынан әрекет етіп, компанияны «жойып жатыр» деп санайды.

«Біз «Кезби» ЖШС басқарушы директоры Ержан Кезбаевқа тағылған айыптармен келіспейміз. 2024 жылдың көктемінде «ӨзенМұнайГаз» АҚ-ның аудиті 2022 жылы жалақы қорының 71%-ы және 2023 жылы 93%-ы қызметкерлерге төленгенін растады. Бұл көрсеткіштер компанияның осы кезеңдегі үлкен шығын шеккенін ескергенде жөн деп санаймыз» – деді «Кезби» ЖШС заң мәселелері бойынша бас директордың кеңесшісі Римма Салина.

Салина атап өткендей, 2021 жылдың күзінде компанияда жалақыны арттыру талабымен 300-ден астам қызметкердің қатысуымен ереуіл болды.

«Бұл аймақтағы ең төменгі жұмыс бригадасының тарифіне байланысты орын алды. Компания жалақыны 50%-ға көтеруге мәжбүр болды, ол үшін бүкіл мүлкін кепілге қойып, несие алды. Құрылтайшы Битім Кезбаевтың жеке жылжымайтын мүлкі де осы мақсатқа пайдаланылды. Осылайша, 2022 жылдың қаңтарында қақтығыстар мен әлеуметтік шиеленісті болдырмау мүмкін болды,» – деп еске алды Римма Салина.Алайда, оның айтуынша, қаңтар айындағы қиын кезеңді өткергеннен кейін, наурызда «Кезби» қызметкерлері басқа компаниялардың талаптарына еріп, жалақыны 20%-ға арттыру және 11 сағаттық жұмыс уақытын 12 сағатқа өзгерту туралы жаңа талап қойды.

«Содан кейін «Кезби» қызметкерлері де жалақыны арттыруды талап етті. Бұл бір-біріне әсер еткен жағдай. Нәтижесінде, 2022 жылдың 11 наурызында еңбек арбитражы құрылып, жұмысшыларды 12 сағаттық режимге көшіру және еңбекақыны 15%-ға арттыру туралы шешім қабылданды. 2022 жылдың мамыр айында «ӨзенМұнайГаз» АҚ-мен келісімшарт жасалып, тариф 76 036 теңге және қосымша коэффициент 1,1442 болып бекітілді. Бірақ 2023 жылы тапсырыс берушілер бұл коэффициентті ескере отырып, төлем жасай алмады, бұл 1,8 миллиард теңге тапшылыққа әкелді,» – деп түсіндірді Римма Салина.

Сол жылы, кеңесші Римма Салинаның айтуынша, «тапсырыс берушілердің алдыңғы басшылығының негізсіз тендерлік саясатының» салдарынан тариф 58 600 теңгеге дейін төмендеді. Бұл шешім сотта шағымданып, Жоғарғы сот компанияның талаптарын қанағаттандырды. Алайда, осы аралықта «Кезби» ЖШС бұрынғы келісімшарттар бойынша еңбекақы төлеуді жалғастырғандықтан, компанияның шығындары артты.

Жоғарғы сот біздің талаптарымызды қанағаттандырғанымен, «Кезби» ЖШС осы уақыт ішінде келісімшарт бойынша жалақы төлеуді жалғастырды, бұл үлкен шығындарға алып келді. Осыған байланысты 321 миллион теңге жымқырылды деген айыптар негізсіз және ойдан шығарылған. Қаржылық шешімдердің салдары ретінде қарастырылатын бұл айырмашылық қылмыстық әрекетке жатпайды. Ал салық бойынша қарыздар бірден пайда болған жоқ, және мемлекеттік органдар аймақтағы әлеуметтік шиеленістің өсуін ескере отырып, компанияның алдымен жалақы төлеу мәселесін шешуге тырысып жатқанын білген.

Компания ең алдымен еңбек ақысын қамтамасыз етуге тырысты, өйткені орташа жалақы шамамен 800 мың теңгені құрады. Бұл басқа маңызды шығындарға – отын, тамақ, логистика – әрең жеткілікті болды, – деп түсіндірді заңгер.

Компания салық төлеу бойынша өз міндеттерінен бас тартпайтынын атап өтті.

– Барлық мәселелер қолданыстағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес бөліп төлеу арқылы реттелуі мүмкін деп санаймыз, – деп қорытындылады «Кезби» ЖШС өкілдері.

Редакция сараптамалық пікір алу үшін «Юстус» заң консультанттары палатасы кеңесінің төрайымы Дана Жанадилге жүгінді. Ол жеке компаниялардың жалақы төлеуге қатысты мәселелерін қылмыстық құқықтық кеңістікке көшіру орнына, азаматтық заңнама аясында шешу қажет деп санайды.

– Ашық дереккөздерден алынған ақпарат пен қазіргі үрдістерді ескере отырып, азаматтық-құқықтық қатынастарды қылмыстық қудалауға көшірудің бұл жағдайы теріс құқықтық тәжірибенің айқын мысалы болып табылады деген ойдамын. Бизнес пайда табуға заңды түрде құқылы, ал пайданы бөлу меншік иесінің шешіміне байланысты. Салықтар бойынша қарыздарды бөліп төлеу заңнама нормаларына қайшы келмейді және әлі күнге дейін жүзеге асырылмаған, – деді сарапшы.

«Қазақстан заң-кеңес» заң консультанттары палаталары қауымдастығы кеңесінің төрағасы Фарид Әлиев те аймақтағы кәсіпкерлердің жалақыны көбінесе өздеріне зиян келтіруге мәжбүр екенін айта өтті.

– Мемлекет бизнестен белгілі бір әлеуметтік міндеттерді орындауды талап етеді, бірақ менің ойымша, бизнес бұл міндеттерді әрдайым орындай алмайды. Кәсіпкерлерге қатысты қылмыстық істер қозғау, ең алдымен, олардың жұмыс істеуіне, жалақы мен салық төлеуге және жұмыс орындарын сақтауға мүмкіндік бермейді, – деп санайды Фарид Әлиев.

Сарапшылар «Кезби» ЖШС-ның экономикалық қиындықтары мемлекеттің тендерлік саясатының жалпы мәселелерімен, уақытылы төлемдердің болмауымен және шенеуніктердің бюрократиялық кедергілерімен байланысты екенін алға тартады. Олар компанияның салықтар мен жалақы төлеу бойынша белсенді түрде жұмыс істеуге мүмкіндігі болғанын, бірақ қазір оның қызметі тоқтап қалғанын айтады.

Жаңаөзенде әдеттегі жағдайға айналған наразылықтарға осындай қатаң әдістер арқылы жауап беру жеке бизнесті одан әрі ығыстырып, бұл проблемаға толы өңірден инвесторларды бір қадам артқа шегіндірді. Қайталанып жатқан жағдайларға азаматтық-құқықтық негізде жауап беру орнына, қылмыстық қудалауға ауыстыру Қазақстанның жалпы іскерлік беделіне көлеңке түсіреді.

Осындай жағдайда кәсіппен айналысу немесе инвестиция тарту мүмкін бе? Әр кәсіпкер кез келген сәтте барынан айырылып қалуы мүмкін болса, қалай жұмыс істеуге болады?

«Кезби» ЖШС өкілдері билік пен құзырлы органдардың бұл мәселеде шектен шыққанын түсініп, ақылға қонымды шешімге келетініне үміттенеді.

Abai.kz