ЕРЛАН ҚОШАНОВТЫҢ ЕЛДІ ЕЛЕҢ ЕТКІЗГЕН ЕКІ СӨЗІ…

Серікбосын, Әбділдин;

Әбіш Кекілбаев;

Өмірбек Байгелді;

Оралбай Әбдікәрімов;

Нұртай Әбіқаев;

Қасым-Жомарт Тоқаев;

Дәриға Назарбаева;

Марат Оспанов;

Жармахан Тұяқбай;

Орал Мұхамеджанов;

Аслан Мусин;

Қабиболла Жақыпов;

Бақтықожа Ізмұхаметов;

Нұрлан Нығматуллин…

Өздеріңіз де танып, біліп отырған шығарсыздар, бұл – Тәуелсіз Қазақстанның тарихында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің, Қазақстан Республикасы Парламенті Сенаты мен Мәжілісінің Төрағасы болып қызмет атқарған серкелер!

Кейбіреуі екі кезектен төраға болғандар.

Бесеуі дәм-тұзы таусылып, о дүниеге аттанып кетті. Имандары саламат, жатқан жерлері жайлы болсын марқұмдардың!

Қалғандары – тірі!

Қасым-Жомарт Кемелұлы Алланың бұйрығымен, халқының қалауымен президент болып, мемлекет басқарып отыр...

Қарап отырсақ, бірен-сараны болмаса, осы кісілердің қай-қайсысы да азуын айға білеген айтулы тұлғалар-тұғын. Атақтары ат көтергісіз болатын.

Әрбірі өзіне тән әртүрлі болмысымен есімізде қалыпты.

Мысалы, Нұртай Әбіқаев ағамыз жақ кірісін көп аша бермейтін үндеместігімен, Әбіш Кекілбаев ағамыз асқан шешендігімен, Орал Мұхамеджанов кең-мол пішілген қазақы дархандығымен, ал Нұрлан Нығматуллин депутаттарды сыныптағы оқушыларды бүріп ұстайтын тәртіпшіл мұғалім секілді қаталдығымен дегендей.

Қысқасы, бұл азаматтардың қай-қайсысын да туған халқы ұмытқан жоқ, бәрінің бейнесі мен әрекеті елдің көз алдында деп ойлаймын.

Тіпті, кімнің не айтқаны, қай сөзімен тарихқа қалғаны да жұрттың есінде...

Қазір Сенат пен Мәжілісті Мәулен Әшімбаев пен Ерлан Қошанов басқарып отыр.

Сол Ерлан Қошанов ағамыз биыл жоғарыдағы аттары аталған Төрағалардың ешбірі ешқашан айтпаған екі тосын сөз айтып, бізді елең еткізді. «Елең еткізді…» деген жай сөз, таң қалдырды! Тіпті, «Мына сөздерді шынымен де біздің Ерлан Қошанов айтып тұр ма?!»,-деп, өз құлағымызға өзіміз сенбей қалдық.

Иә, бұл сөздерді өз аузымен биік мінбеден айтып тұрған – біздің Ерекең – Мәжіліс төрағасы Ерлан Қошанов екен…

Оның біріншісі, өздеріңіз өте жақсы білесіздер, 19 наурызда Мәжіліс мінбесіне шығып тұрып, Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаев туралы айтқан сыны.

– Отыз жыл бойы Қазақстанда суперпрезиденттік басқару формасы қолданылды. Алайда, уақыт өте келе, ұзақ жылдар бойы жұмыс істеген модель үлкен саяси дағдарысқа алып келді. Бұған негізінен мемлекетімізге бір ғана адам үстемдік етіп, елдің бар байлығын санаулы адам иеленуі себеп болды. Бұл жайт қоғамның ашу-ызасын туғызды және елдің дамуын тежеді. Сондықтан үш жыл бұрын саяси жүйені жаңғырту процесін бастаудың маңызы зор еді, – деді Ерлан Қошанов!

Ал, енді естеріңізге түсіріп көріңіздер!

Мұндай сөзді Қазақ Парламентінің отыз жылдық тарихында ешбір Төраға айтқан емес! Нақтылап айтсақ, айта алған емес!

Тек, қазіргі Мәжіліс төрағасы Ерлан Қошанов мырза ғана айта алды!

Мәжіліс төрағасының бұл сөзі БАҚ-қа мол жем тастады.

Ерекеңнің аузынан шығысымен, елімізді қойып, бүкіл дүниежүзінің ақпарат құралдары түгел іліп әкетті. Біразға дейін дуылдатып бақты. Әркім әртүрлі пікір айтып, өзінше тәпсірлеп бақты. Біреу Ерлан Жақанұлын батыр екен десе, екінші біреу арнайы тапсырмамен айтып отырған болуы мүмкін деп сәуегейлік танытты.

Қалай болған күнде де, бұл сөздің еліміздегі үшінші адам болып саналатын Мәжіліс төрағасының аузынан шығуы – бұрын-соңды болмаған тарихи оқиға болғаны анық!

Бірақ, мен Ерлан Қошанов мырзаның «Отыз жыл бойы Қазақстанда суперпрезиденттік басқару формасы қолданылды...», - деген бұл сөзін мүлде қабылдай алмадым.

Ескі-жаңа Конституцияның бәрін ақтарып, бұндай норманы таппадым.

1993 жылғы Конституцияда «Қазақстан Республикасы (Қазақстан) — демократиялық, зайырлы және біртұтас мемлекет», - деп жазылыпты.

Ал, одан бергі өзгерістер мен толықтырулар енгізілген Конституциялардың бәрінде «Қазақстан Республикасы - президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет», - деп жазулы тұр.

«Ешбір Конституцияда жоқ, бұл қайдан шыққан суперпрезиденттік басқару формасы?!», - деп, ақыры Ерлан Қошанов ағамыздың атына, сұрау салып, хат жаздық.

Сол хатымызға депутат Үнзила Шапақтың қолы қойылған жауап алдық.

Шапақ: «Қазақстан ұзақ уақыт бойы шын мәнінде суперпрезиденттік басқару моделінің белгілеріне ие болды, алайда дамудың бастапқы кезеңінде мемлекетімізге мұндай үлгі қажет болды. Бұл – ғылыми және сараптамалық деңгейде кеңінен қолданылатын саяси термин. Бұл модельдің нақты құқықтық термин ретінде заңнамада бекітілмегені рас...», - депті сол бізге берген жауабында.

Әрине, бұл жауапты Шапақ өз бетімен бере салмайды, Төрағаның бекітуімен немесе келісімімен ғана беріп отыр деп ойладым.

Мүмкін, Төрағаның тапсырмасымен Мәжілістің Аппараты дайындап берген жауапқа Шапақ қолын қоя салған шығар.

Менің онда шаруам жоқ, сұрау салған хатты Мәжіліс төрағасының Өзіңнің атына жазғаным үшін, Шапақтың бұл жауабын мен Ерлан Қошановтың жауабы деп қабылдадым.

Жалпы, мен Ерлан Қошанов ағамыздың жеке басын адам ретінде де жақсы көремін. Іштей қатты сыйлаймын.

Ал, Президент Әкімшілігінің басшысы, Мәжіліс төрағасы лауазымындағы Ерлан Қошановқа сәл басқаша қараймын. Көңілім толыңқырамайды.

Өзі қазақы ортадан шыққан, арқалы елдің тумасы ғой деп, қандастар тағдырына тікелей қатысты Көші-қон үрдісін реттеуге арналған заңдарды талқылаған кезде қаншама хаттар жаздым.

Ерекең сол хаттарымның біреуіне пысқырып қараған емес!

Қанша мәрте қабылдауын сұрап, жалындым деші.

Маңына жолатқан жоқ!

Мейлі, ол енді Ерекеңнің кісілігінің деңгейіне қатысты мәселе!

Өмірбаянына үңілсек, Кәрім Мәсімовтің премьер-министр болып тұрған шағында, Ерекең біраз жыл Үкімет кеңсесі басшысының орынбасары, басшысы қызметтерін өтепті.

Кәрім Мәсімовті жақсы білесіздер, шеттегі қазақ десе, тура әкесін өлтіргендей өш болатын!

Мүмкін, Ерлан Жақанұлына сол «мұрттың» шалығы тиген болар...

Әйтеу, Ерлан Қошановтың аузынан «Қандастарым!» деген сөзді естіген емеспін!

Оны қойып, Көші-қонға қатысты заңды талқылауға арналған жұмыс тобын бір ауыз қазақша білмейтіндерден құрғызып, аталған заң жобасын орыс тілінде талқылатқанын қайтерсің?!

«Иттің иесі болса, бөрінің Құдайы бар!» деген, шеттегі алты-жеті миллион қазақтың тағдыры тәп осы Ерлан Қошановқа қарап қалған жоқ!

Атажұртқа оралған бір жарым, екі миллионға таяу қазақ тұрғанда, ол қазақ ешқашан далада қалмайды!

Оның үстіне, Ерлан Жақанұлы да жасы алпыстан асып, базардан қайтуға таяу тұрған кісі!

Бүгін бізді маңына жолатпағанымен, ертең Ұлы көшке мүдделі қауымның өкілдері көшеде, той-төкінде жүрген жерінен ұстап алатын уақыт алыс емес…

Иә, осы Көші-қон мәселесіне байланысты, сыпайылап жазған хаттарымызға пысқырмаған соң, Ерекеңнің де біраз шаңын қаққанымыз рас.

Сол үшін болса керек, Ерлан ағамыз маған қатты өкпелеп жүр екен.

Өкпелей берсін!

Айтпақшы, оны да айта кетейік, артық кеткен жерімізді аңғарып, Ерлан Жақанұлынан ашық кешірім де сұрадық.

Иілген жоқ!

Бірақ, мен Ерлан Қошановты соншалық күресінге лақтырудан аулықпын. Мәжіліс Төрағасы ретіндегі оның басқа қырлары маған ұнайды.

Біріншіден, болмысы, келбеті төрағалыққа әбден лайық азамат;

Екіншіден, аттан түспей келе жатқан өте тәжірибелі басшы;

Оның Мәжіліс отырысында аға-іні әріптестеріне айтып отыратын сыпайы әзілдері мен мысқылдарын жақсы көремін. Үнемі езу тартып, күліп жүремін...

Енді Ерекеңнің атақты сөзіне оралайық.

Сөйтіп, Мәжіліс Төрағасы Ерлан Қошанов «Отыз жыл бойы Қазақстанда суперпрезиденттік басқару формасы қолданылды...» деп, Мәжілістің төрінен перді де жіберді!

Масқара болғанда, Тәуелсіз Қазақстанның тарихында суперпрезиденттік басқару жүйесінің өмірі болмағанын, «Бұл модельдің нақты құқықтық термин ретінде заңнамада бекітілмегені рас...» деп, әне, беттері бүлк етпей, Өздері мойындап отыр.

«Саяси термин» екен деп, нақты құқықтық термин ретінде заңнамада бекітілмеген, көшедегі сөзді Заң шығарушы органның білдей Төрағасының қасиетті мінбеден бүкіл дүниежүзінің алдында шімірікпей айтып тұрғаны –  ойлаңызшы, дұрыс па өзі?!

Өзі өмір бойы жоғары лауазымды қызметтерде жүріп, өз елінің қандай басқару жүйесіндегі мемлекет екенін білмейтін Ерлан Қошанов секілді шенеунік ешбір елдің тарихында, әй, болмаған шығар!?

Масқара!

Заң үстемдік ететін «Әділетті Қазақстан» құрып жатырмыз!

«Заң мен тәртіп» – мемлекеттік құрылыстың басты қағидаты!», - деп, Қасым-Жомарт Кемелұлы жиналыс сайын әр сөзінде қақсап айтып келеді.

Ал, соны жүзеге асыратын Мәжіліс Төрағасының сыйқы – мынау!

Қызық болғанда, дәл осындай сөзді «Бір реттік Президенттік мерзім туралы бастама суперпрезиденттік модельден түпкілікті кету бойынша жүзеге асырылған қадамдардың қисынды жалғасы», - деп, Мемлекеттік Кеңесші Ерлан Қарин де көскитіп айтып салғаны бар.

Тіпті, жаңылмасам, бұлар бұл сөзді Президенттің де аузынан бірнеше мәрте айттырып жіберді-ау деймін…

Заңның тілімен айтсақ, Ерлан Қошановтың «Қазақстан ұзақ уақыт бойы шын мәнінде суперпрезиденттік басқару моделінің белгілеріне ие болды...» дегені – Тұңғыш Президентке жауып отырған қып-қызыл жала болып шығадлы.

Нұрсұлтан Әбішұлы қайта момын адам екен.

Егер, «Қазақстан Республикасының Президентi туралы» заңының 34-бабындағы «Республиканың экс-президентiне, оның абырой мен қадiр-қасиетiне ешкiмнiң тиiсуiне болмайды. Республика экс-президентiнiң абыройы мен қадiр-қасиетiне қол сұғушылық заң бойынша қудаланады...», - деген нормаға сүйеніп, сотқа жүгінгенде, екі Ерланның да аяқтарын көктен келтіретін еді! Ең кемінде, сүмірейіп кешірім сұрап тұрғандарын көретін едік!

Міне, бұл жалалардың жабылғанынына біраз уақыт өтті, бірақ Нұрекең ондай қадамға барған жоқ. Бармайтын да секілді...

Жалпы, Тұңғыш Президентті сынауға болады. Тіпті, жауапқа тартып, соттауға да болатын шығар...

Бірақ, Ерлан Қошанов құсап, нақты құқықтық термин ретінде заңнамада бекітілмеген айыппен емес, нақты фактімен…

Айтпақшы, Ерлан Қошановтың Шапақ арқылы берген жауабында тағы: «Қазақстан ұзақ уақыт бойы шын мәнінде суперпрезиденттік басқару моделінің белгілеріне ие болды...», - деген де сөз бар.

«Ол қандай белгілер?!», - деп қайта сұрау салып хат жазсам, Шапақтың қолымен Ерекеңнің оған да шатып-бұтып жауап беретін түрі бар.

Жоқ нәрсенің көлеңкесі бола ма?!

Сол секілді, нақты құқықтық термин ретінде заңнамада бекітілмеген «Суперпрезиденттік басқару формасының», айтыңызшы, қандай «белгілері» болуы мүмкін?!

Әрине, болмайды!

Соны ойладым да, кінәсіз ақ қағаздың беті мен алтын уақытымды бұларға қор қылмайын деп, ол хатты жазбадым.

Құдай-ау, осы хатқа жауап берерде, анау Конституциялық Кеңестің мүшесі болған «айтулы заңгее» де, «Құрметті Ерлан Жаканович, суперпрезиденттік басқару формасы деген ешбір Конституцияда жоқ қой. Мен мына жауапқа қалай қол қоям?!» деген сөз болмай екен ғой.

Шапаққа бәрі бір секілді, «Көп айтса көнді, Жұрт айтса болды...» деп Абай атам айтпақшы, Төраға айтса болды, оның заңды-заңсыздығына қармастан, қолды былшылдатып қоя береді екен.

Демек, бұлар «Әпкеме жездем сай, сасынған етке борыған майдың» дәл өзі болып тұр!

«Батыл реформалар жасамады...» деп, жұрттың бір парасы, тіпті басым бөлігі Қасым-Жомарт Кемелұлын жазғырып жатады.

Мен ел құсап, Президентті ешқашан сынап-мінеген емеспін.

Бірақ, батыл реформаны күтіп жүргендердің бірі – менмін.

Ол ойымды Президентке өтініш ретінде үнемі айтып та келемін.

Ерекеңдердің мына қылығы мен деңгейін көрген соң, мен Қасекеңді тіпті де терең түсіне бастадым.

Тіпті, аяп кеттім асыл Ағаны!

«Сенген серіктерінің деңгейі мен сыйқы мынау болса, оларға сеніп, қалай батыл қадамдарға бара алады Қасекең?!»,-деген ойға қалдым.

Мен үнемі айтып келемін, «Мәжілістің VIII шақырылымының орны бөлек. VIII шақырылым – «Жаңа Қазақстанның» тұлабойы тұңғышы!» деп.

Қазақ ұғымында тұңғыштың орны тіптен бөлек, міндеті де өте ауыр. Өзінен кейінгілерге биік асулардан асатын даңғыл жол мен асау өзендерден өтетін кең көпір салу – тұңғштардың парызы мен қарызы!

Мына түріне қарасақ, «Жаңа Қазақстанның» тұлабойы тұңғышы болған VIII шақырылым депутаттары мен оның Төрағасы ескі биліктің қолымен узурпацияланған жүйенің мұртын бұзбастан, осындай өтірік-шынды суша сапырып, сөйлеп-сөйлеп кететін секілді.

Абай атам мұндайларды «іс бітті, қу кетті» деп, сыйпаттаушы еді ғой.

Дәл соның өзі болғалы тұр..

Абай дегеннен еске түседі, Ерлан Қошанов ағамыздың 19 наурызда айтқан сол атақты сөзінен кейін менің есіме марқұм Крыловтың Абай атам аударған: «Жұрт мұнымды көрмей ме? Батыр атақ бермей ме? Қой, бұл қанден – ер шіркін, Пілге де үрген демей ме?» деген атақты өлеңі жиы-жиы орала беретін болды.

Бұл әңгімеге сөз соңында тағы бір айналып соғамыз…

Енді, Ерекеңнің екінші тарихи сөзіне тоқталайық.

Ерекең – Ерлан Жақанұлы жақында тағы да Мәжілістің төрінде сөйлеп жатып, «Осы жерде не ғып отырмыз, осы мәселені шешпесек?!» деп қалды!

О, міне, «сөз»,- деп осыны айт!

Дау жоқ, бұл – нағыз жігіттің сөзі!

Ал, енді естеріңізге түсіріп көріңізіздер, мақаламыздың басында ардақты аттары аталған алып тұлғаларымыздың қайсысы Парламенттің мінбесінен қашан «Осы жерде не ғып отырмыз, осы мәселені шешпесек?!!», деп айтып еді?!

Менше, біреуі де айтқан емес!

Тіпті, патшаның қызы Дәриға Назарбаеваның аузынан дәл мұндай сөз шыққан жоқ!

Мұндай сөзді айту қайда, «Микрофонды аузыма тықпаңыз!» деп, Дәриға байқұс қабаттан-қабатқа секіріп, журналистерден қашып жүретін...

Демек, осынау нағыз жігіттік сөзді айту бақыты Қазақ Парламенті төрағаларының тарихында тұңғыш рет Ерлан Қошановқа бұйырыпты.

Құдай бұл Ұлы сөзді тек Ерекеңнің аузына ғана салып, Ерекеңнің ғана айтуын нәсіп етіпті!

Бұл – Алланың Ерлан Қошанов ағамызға берген үлкен сыйы!

Ерлан Қошанв тарихта осы екі сөзімен қалуы мүмкін!

Қалмаса, міне, тасқа басып, біз қалдырып жатырмыз!!

Жасыратын несі бар, «Қандастарымызға қатысты бір ауыз сөз айтпады, Көші-қон үрдісін реттеуге арналған заңды дұрыс қарамады…»,- деп, Ерлан Қошановқа мен қатты өкпелеп жүрген азаматпын.

«Осы жерде не ғып отырмыз, осы мәселені шешпесек?!!» деген осы жігіттік сөзді Қазақ Парламенті Төрағаларының ішінен бірінші болып айтқаны үшін, мен сол өкпе мен ренішті тастап, Ерекеңің сол кісілікке жат қылықтарын Құдай алдында кешірдім!

Ереке, осы мақаламды оқып отырған болсаңыз, тағы қайталап айтайын, мен Сізді кешірдім!

Шын айтам, «Осы жерде не ғып отырмыз, осы мәселені шешпесек?!» деген бұл сөз – нағыз жігіттің жігітінің ғана аузынан шығатын Ұлы сөз!

Ендеше, бұл ұлы сөз айтылған жерінде қалмауы тиіс!

Мәжілістің қалған тоқсан жеті депутаты Ерлан Қошановтың бұл сөзін тұмар қып, мойындарына тағып алса болады!

Әр күні Мәжіліс залындағы орындарына отырғанда, депутаттар бұл сөзді дауыстап айтып шығулары керек!!

Тіпті, Ерекеңнің бұл сөзінен «ішірткі» жасап, Ардақ Назаровтан Жигули Дайрабаевқа, Ринат Зайыттан Руслан Қожасбаевқа дейінгі бір бөлім депутаттарға күніне үш уақ ішкізіп отырса, артықтық етпейді…

Дәл осылай істегенде ғана депутаттар өздерінің Мәжіліске не үшін келгендерін сезініп, ойлана бастайды.

Көздері ашылып, еңселерін көтеретін болады…

Алла бұйырса, Ерлан Жақанұлы менің бұл ұсынысымды орындайды деп сенемін!

Дәл осы жерде Ерекеңнің бірінші сөзіне қайта айланып соғуға тура келіп тұр.

Жалпы, мен Ерлан Жақанұлының сол 19 наурызда айтқан әйгілі сөзін түгел жоққа шығарудан, терістеуден мүлде аулақпын.

Мен Ерлан көкеміздің «Алайда, уақыт өте келе, ұзақ жылдар бойы жұмыс істеген модель үлкен саяси дағдарысқа алып келді. Бұған негізінен мемлекетімізге бір ғана адам үстемдік етіп, елдің бар байлығын санаулы адам иеленуі себеп болды…», - деген тұжырымымен толық келісемін!

Солай болғаны рас!

Бірақ, мемлекетті дәл осындай жағдайға алып келген супеппрезиденттік басқару модель емес, әдеттегі президенттік басқару жүйесі екенін Ерекеңнің есіне екінші ұмытпастай етіп салғым келеді!

Ерекең біліп жүрсін, бәрін құртқан – президенттік басқару жүйсі!

Демек, президенттік басқару жүйесі арқылы-ақ, Ерлан Қошанов ағамыз айтқандай, уақыт өте келе, президенттер мемлекетті үлкен саяси дағдарысқа алып келді екен;

Президенттік басқару жүйесі арқылы-ақ мемлекетімізге бір ғана адам үстемдік етіп, елдің бар байлығын санаулы адам иеленуіне жол ашады екен...

Осы жерде шегелеп тұрып айтарым, құрметті Ерлан Қошанов мырза біздің қазірі Ата Заңымызды ашып, 2-бабында не деп жазылғанын бір мәрте мұқият оқып қойса болады!

Онда әлі «Қазақстан Республикасы - президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет.»,-деп жазулы тұр!

Мемлекеттік басқару жүйесі тұрғысынан ештеңе өзгере қойған жоқ!

Сондықтан, «Осы жерде не ғып отырмыз, осы мәселені шешпесек?!», - дегені рас болса, Ерекең мен Ол басқарып отырған Мәжіліс шешетін мәселе әлі алда!

Ол – «Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасы туралы» заңының күшін жойып, қоданыстағы заңдар мен номативтік құжаттарды Ұлттық кәсіпкерлер палатасынан түгел залалсыздандыру!

Ескі биліктің ең жанды жері – осы Заң!

Еркең айтып отырған мемлекетті үлкен саяси дағдарысқа алып келген де, елдің  бар байлығын санаулы адамның иеленуіне себеп болған да – дәл осы Заң.

Ол аз десеңіз, «Қанды қаңтар» көтерілісін тудырып, 238 адамның қанының төгілуіне де дәл осы Заң алып келді…

Ерлан Қошанов мырза оны білмейді емес, өте жақсы біледі!

Бірақ, оған жолағысы келмейді!

Әшейін, «Отыз жыл бойы Қазақстанда суперпрезиденттік басқару формасы қолданылды…» деген секілді қу сөзбен құтылып кеткісі келеді!

Бұл – дұрыс емес!

Бұнымен бізді алдай алмайды Ерекең!

Біз бұл Заңға қатысты күресімізді бастадық.

Өкінішке орай, Ерлан Қошанов көкем мен оның командасы біздің алғашқы жіберген хаттарымыздың бетін де ашқан жоқ, Аппараты сырғытпа жауапен қайтара салды.

Алла бұйырса, күзде күресімізді қайта жалғастырамыз!

Мәжіліс және оның төрағасы Ерлан Қошанов, «Осы жерде не ғып отырмыз, осы мәселені шешпесек?!» деген жігіттік сөзінде тұрып, соған дайын болсын!

Ауыт Мұқибек

Abai.kz