XX ғасырдың екінші жартысындағы әлемдік саясат тарихында ерекше орын алатын тұлғалардың бірі – Фидель Кастро.

Оның есімі Куба революциясымен, социалистік жүйенің орнауымен, сондай-ақ АҚШ-пен болған ұзақ қақтығыстармен тығыз байланысты. Бірақ, Фидель Кастроның билікке қалай келгендігін нақтылау үшін біз, Кубаның саяси, әлеуметтік, экономикалық жағдайын және Кастроның жеке өмір жолын терең қарастыруымыз керек. Өйткені Кастроның билікке келуі кездейсоқ құбылыс емес, халықтың ғасырлар бойы қордаланған наразылығы мен әлеуметтік әділетсіздіктің нәтижесінде жүзеге асқан тарихи процесс болатын.

Кубаның саяси-экономикалық жағдайы

XX ғасырдың ортасына дейін Куба іс жүзінде АҚШ-тың ықпалындағы мемлекет болды. Формалды түрде тәуелсіз болғанымен, елдің негізгі экономикалық ресурстары – қант плантациялары, темекі зауыттары, банктер мен инфрақұрылым – шетелдік, әсіресе америкалық компаниялардың қолында еді. Куба қант өндіруден әлемдік нарықта жетекші орынға шыққанымен, табыстың көп бөлігі ел ішінде қалмай, сыртқа кететін.

Қарапайым халық үшін жағдай ауыр болды: ауылдағы шаруалар кедейшілікте өмір сүрді, жұмыссыздық деңгейі жоғары еді, білім ұсыну мен денсаулық сақтау жүйесі жеткілікті дамымаған. Осындай теңсіздік қоғамда наразылық туғызып, халықты саяси өзгерістерді талап етуге итермеледі.

Билікте Фульхенсио Батиста тұрды. Ол 1952 жылы әскери төңкеріс жасап, президенттікке келген. Батистаның режимі авторитарлық сипатта болды: ол оппозицияны басып-жаншыды, сыбайлас жемқорлық жайлады, ал АҚШ-қа тәуелді экономикалық саясатты жалғастырды. Бұл халықтың наразылығын одан әрі күшейтіп, жаңа революциялық қозғалыстарға жол ашты.

Фидель Кастро 1926 жылы Кубаның шығысындағы Орьенте провинциясында ауқатты жер иесінің отбасында дүниеге келді. Бала кезінен білімге құштар, қайсар мінезді болып өсті. Гавана университетінде заң факультетінде оқыған жылдары ол саясатқа белсене араласып, студенттік қозғалыстардың көшбасшыларының біріне айналды.

Жас Кастроның саяси көзқарасы уақыт өте келе радикалдана түсті. Ол Кубадағы әлеуметтік теңсіздікті өз көзімен көріп, әділетсіздікке қарсы күресуді басты мақсатына айналдырды. Университет қабырғасында жүріп-ақ ол марксистік идеяларға жақындап, революциялық қозғалыстарға араласты.

1952 жылы Батиста әскери төңкеріс жасағанда, Кастро оны заңсыз деп таныды. Ол әділет орнату үшін қарулы күреске шығу қажеттігін түсінді.

Монкада казармасына шабуыл

Кастроның саяси карьерасындағы алғашқы үлкен қадам – 1953 жылғы Монкада казармасына шабуыл. 26 шілдеде Кастро бастаған 160-қа жуық жас көтерілісші Сантьяго-де-Кубадағы Монкада әскери базасына басып кірді. Бұл әрекет сәтсіз аяқталды: көптеген көтерілісшілер қаза тапты немесе тұтқындалды.

Фидельдің өзі қамауға алынып, сотталды. Сот процесінде ол әйгілі «Тарих мені ақтайды» атты сөзін айтты. Онда ол Батистаның диктатурасын әшкерелеп, Кубаның болашағын жаңа әділетті қоғам ретінде сипаттады. Бұл сөз кейін революциялық қозғалыстың идеологиялық манифесіне айналды.

Кастро 15 жылға сотталғанымен, 1955 жылы саяси қысымның нәтижесінде амнистиямен босатылды. Бірақ ол Кубада қалса, тағы да қуғынға түсерін түсінді. Сондықтан Мексикаға эмиграцияға кетті.

Мексикада Кастро өзінің төңкерістік жоспарын жүзеге асыруға кірісті. Мұнда ол аргентиналық дәрігер Че Геварамен танысты. Екеуі ортақ мақсат – Кубадағы диктатураны құлату үшін күш біріктіреді. Сондай-ақ, Рау́ль Кастро бастаған сенімді серіктерін жинады.

1956 жылы олар шағын ғана «Гранма» яхтасын сатып алып, Кубаға жасырын түрде оралды. Экспедиция құрамында кемі 82 адам болды. Бірақ жағалауға шыққан кезде оларды Батистаның әскерлері тосып алып, көтерілісшілердің көбі қаза тапты. Тек біраз ғана бөлігі – 12-ге жуық адам тірі қалды. Олардың ішінде Фидель Кастро, Рау́ль Кастро және Че Гевара бар еді.

Кастро мен оның серіктері Сьерра-Маэстра тауларына жасырынды. Осы жерден бастап олар партизандық соғысты жүргізді. Халықтың қолдауына сүйенген көтерілісшілер біртіндеп күшейе түсті.

Партизандар тек әскери әрекеттермен шектелмей, ауыл тұрғындарына көмектесті: білім ұсыну, медициналық көмек ұйымдастырды, жергілікті әділетті басқару жүйесін енгізді. Бұл қарапайым халықтың сенімін арттырды.

Сонымен қатар, олар Батистаның әскерлеріне тосын шабуылдар жасап, өз ықпалын кеңейте берді. 1958 жылға қарай көтеріліс бүкіл Кубаға таралды. Батистаның режимі әлсірей бастады, әскердің өзі де көтерілісшілер жағына өтіп жатты.

Кастроның басты күші – халықтың кең қолдауына ие болуы еді. Ол байлардың емес, кедейлердің мүддесін қорғады. Ауыл шаруаларымен одақ құрып, әлеуметтік әділеттілік орнатуға уәде берді.

Сонымен қатар, халықаралық жағдай да оның пайдасына шешілді. АҚШ алғашында Батистаны қолдағанымен, кейіннен оның диктатурасын әрі жемқорлығын сынай бастады. 1958 жылдың соңында Вашингтон Батистаның әскерін қарумен қамтамасыз етуді тоқтатты. Бұл көтерілісшілерге үлкен артықшылық берді.

1958 жылдың желтоқсанында көтерілісшілер ірі шайқастарда жеңіске жетті. Че Гевара бастаған отряд Санта-Клара қаласын азат етті. Бұл шешуші сәт болды.

1959 жылдың 1 қаңтарында Фульхенсио Батиста Кубадан қашып кетті. Осылайша Куба революциясы жеңіске жетті. Халық көтерілісшілерді қуанышпен қарсы алды. Фидель Кастро елдің жаңа көшбасшысына айналды.

Фидель Кастроның билікке келуін бірнеше факторлармен түсіндіруге болады:

Әлеуметтік теңсіздік пен халық наразылығы. Кедейлердің жағдайы мен байлардың артықшылығы арасындағы айырмашылық революцияға алғышарт болды. Кастроның жеке көшбасшылық қасиеті. Ол шешен, батыл, табанды, харизматикалық тұлға болды. Партизандық соғыстың тиімді тактикасы. Сьерра-Маэстрадағы партизандар халықпен тығыз байланыс орнатты. Халықаралық жағдай. АҚШ-тың Батистадан қол үзуі революцияның тез жеңіске жетуіне әсер етті. Идеологиялық айқындық. Кастро халыққа әлеуметтік әділет пен тәуелсіздікке негізделген жаңа Куба құруды ұсынды.

Фидель Кастроның билікке келуі – тек бір адамның жеке ерлігі емес, бүкіл халықтың күресінің нәтижесі. Ол тарихи жағдайда әлеуметтік әділетсіздікке қарсы шыққан, халық қолдаған революционер ретінде Куба тарихында өшпес із қалдырды.

Куба революциясы бүкіл Латын Америкасы мен әлем үшін үлкен маңызға ие болды. Ол азаттық, тәуелсіздік пен әлеуметтік теңдік жолындағы күрестің символына айналды. Фидель Кастроның билікке келу тарихы – бұл халықтың еркіндікке деген ұмтылысының, әділет үшін күрестің, сондай-ақ табанды көшбасшылықтың айқын көрінісі.

Бейсенғазы Ұлықбек,

Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі.

Abai.kz