XX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىنداعى الەمدىك ساياسات تاريحىندا ەرەكشە ورىن الاتىن تۇلعالاردىڭ ءبىرى – فيدەل كاسترو.

ونىڭ ەسىمى كۋبا رەۆوليۋتسياسىمەن، سوتسياليستىك جۇيەنىڭ ورناۋىمەن، سونداي-اق اقش-پەن بولعان ۇزاق قاقتىعىستارمەن تىعىز بايلانىستى. بىراق، فيدەل كاسترونىڭ بيلىككە قالاي كەلگەندىگىن ناقتىلاۋ ءۇشىن ءبىز، كۋبانىڭ ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايىن جانە كاسترونىڭ جەكە ءومىر جولىن تەرەڭ قاراستىرۋىمىز كەرەك. ويتكەنى كاسترونىڭ بيلىككە كەلۋى كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس، حالىقتىڭ عاسىرلار بويى قوردالانعان نارازىلىعى مەن الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە اسقان تاريحي پروتسەسس بولاتىن.

كۋبانىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايى

XX عاسىردىڭ ورتاسىنا دەيىن كۋبا ءىس جۇزىندە اقش-تىڭ ىقپالىنداعى مەملەكەت بولدى. فورمالدى تۇردە تاۋەلسىز بولعانىمەن، ەلدىڭ نەگىزگى ەكونوميكالىق رەسۋرستارى – قانت پلانتاتسيالارى، تەمەكى زاۋىتتارى، بانكتەر مەن ينفراقۇرىلىم – شەتەلدىك، اسىرەسە امەريكالىق كومپانيالاردىڭ قولىندا ەدى. كۋبا قانت وندىرۋدەن الەمدىك نارىقتا جەتەكشى ورىنعا شىققانىمەن، تابىستىڭ كوپ بولىگى ەل ىشىندە قالماي، سىرتقا كەتەتىن.

قاراپايىم حالىق ءۇشىن جاعداي اۋىر بولدى: اۋىلداعى شارۋالار كەدەيشىلىكتە ءومىر ءسۇردى، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى جوعارى ەدى، ءبىلىم ۇسىنۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى جەتكىلىكتى دامىماعان. وسىنداي تەڭسىزدىك قوعامدا نارازىلىق تۋعىزىپ، حالىقتى ساياسي وزگەرىستەردى تالاپ ەتۋگە يتەرمەلەدى.

بيلىكتە فۋلحەنسيو باتيستا تۇردى. ول 1952 جىلى اسكەري توڭكەرىس جاساپ، پرەزيدەنتتىككە كەلگەن. باتيستانىڭ رەجيمى اۆتوريتارلىق سيپاتتا بولدى: ول وپپوزيتسيانى باسىپ-جانشىدى، سىبايلاس جەمقورلىق جايلادى، ال اقش-قا تاۋەلدى ەكونوميكالىق ساياساتتى جالعاستىردى. بۇل حالىقتىڭ نارازىلىعىن ودان ءارى كۇشەيتىپ، جاڭا رەۆوليۋتسيالىق قوزعالىستارعا جول اشتى.

فيدەل كاسترو 1926 جىلى كۋبانىڭ شىعىسىنداعى ورەنتە پروۆينتسياسىندا اۋقاتتى جەر يەسىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. بالا كەزىنەن بىلىمگە قۇشتار، قايسار مىنەزدى بولىپ ءوستى. گاۆانا ۋنيۆەرسيتەتىندە زاڭ فاكۋلتەتىندە وقىعان جىلدارى ول ساياساتقا بەلسەنە ارالاسىپ، ستۋدەنتتىك قوزعالىستاردىڭ كوشباسشىلارىنىڭ بىرىنە اينالدى.

جاس كاسترونىڭ ساياسي كوزقاراسى ۋاقىت وتە كەلە راديكالدانا ءتۇستى. ول كۋباداعى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى ءوز كوزىمەن كورىپ، ادىلەتسىزدىككە قارسى كۇرەسۋدى باستى ماقساتىنا اينالدىردى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ-اق ول ماركسيستىك يدەيالارعا جاقىنداپ، رەۆوليۋتسيالىق قوزعالىستارعا ارالاستى.

1952 جىلى باتيستا اسكەري توڭكەرىس جاساعاندا، كاسترو ونى زاڭسىز دەپ تانىدى. ول ادىلەت ورناتۋ ءۇشىن قارۋلى كۇرەسكە شىعۋ قاجەتتىگىن ءتۇسىندى.

مونكادا كازارماسىنا شابۋىل

كاسترونىڭ ساياسي كارەراسىنداعى العاشقى ۇلكەن قادام – 1953 جىلعى مونكادا كازارماسىنا شابۋىل. 26 شىلدەدە كاسترو باستاعان 160-قا جۋىق جاس كوتەرىلىسشى سانتياگو-دە-كۋباداعى مونكادا اسكەري بازاسىنا باسىپ كىردى. بۇل ارەكەت ءساتسىز اياقتالدى: كوپتەگەن كوتەرىلىسشىلەر قازا تاپتى نەمەسە تۇتقىندالدى.

فيدەلدىڭ ءوزى قاماۋعا الىنىپ، سوتتالدى. سوت پروتسەسىندە ول ايگىلى «تاريح مەنى اقتايدى» اتتى ءسوزىن ايتتى. وندا ول باتيستانىڭ ديكتاتۋراسىن اشكەرەلەپ، كۋبانىڭ بولاشاعىن جاڭا ادىلەتتى قوعام رەتىندە سيپاتتادى. بۇل ءسوز كەيىن رەۆوليۋتسيالىق قوزعالىستىڭ يدەولوگيالىق مانيفەسىنە اينالدى.

كاسترو 15 جىلعا سوتتالعانىمەن، 1955 جىلى ساياسي قىسىمنىڭ ناتيجەسىندە امنيستيامەن بوساتىلدى. بىراق ول كۋبادا قالسا، تاعى دا قۋعىنعا تۇسەرىن ءتۇسىندى. سوندىقتان مەكسيكاعا ەميگراتسياعا كەتتى.

مەكسيكادا كاسترو ءوزىنىڭ توڭكەرىستىك جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. مۇندا ول ارگەنتينالىق دارىگەر چە گەۆارامەن تانىستى. ەكەۋى ورتاق ماقسات – كۋباداعى ديكتاتۋرانى قۇلاتۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرەدى. سونداي-اق، راۋ́ل كاسترو باستاعان سەنىمدى سەرىكتەرىن جينادى.

1956 جىلى ولار شاعىن عانا «گرانما» ياحتاسىن ساتىپ الىپ، كۋباعا جاسىرىن تۇردە ورالدى. ەكسپەديتسيا قۇرامىندا كەمى 82 ادام بولدى. بىراق جاعالاۋعا شىققان كەزدە ولاردى باتيستانىڭ اسكەرلەرى توسىپ الىپ، كوتەرىلىسشىلەردىڭ كوبى قازا تاپتى. تەك ءبىراز عانا بولىگى – 12-گە جۋىق ادام ءتىرى قالدى. ولاردىڭ ىشىندە فيدەل كاسترو، راۋ́ل كاسترو جانە چە گەۆارا بار ەدى.

كاسترو مەن ونىڭ سەرىكتەرى سەررا-ماەسترا تاۋلارىنا جاسىرىندى. وسى جەردەن باستاپ ولار پارتيزاندىق سوعىستى جۇرگىزدى. حالىقتىڭ قولداۋىنا سۇيەنگەن كوتەرىلىسشىلەر بىرتىندەپ كۇشەيە ءتۇستى.

پارتيزاندار تەك اسكەري ارەكەتتەرمەن شەكتەلمەي، اۋىل تۇرعىندارىنا كومەكتەستى: ءبىلىم ۇسىنۋ، مەديتسينالىق كومەك ۇيىمداستىردى، جەرگىلىكتى ادىلەتتى باسقارۋ جۇيەسىن ەنگىزدى. بۇل قاراپايىم حالىقتىڭ سەنىمىن ارتتىردى.

سونىمەن قاتار، ولار باتيستانىڭ اسكەرلەرىنە توسىن شابۋىلدار جاساپ، ءوز ىقپالىن كەڭەيتە بەردى. 1958 جىلعا قاراي كوتەرىلىس بۇكىل كۋباعا تارالدى. باتيستانىڭ رەجيمى السىرەي باستادى، اسكەردىڭ ءوزى دە كوتەرىلىسشىلەر جاعىنا ءوتىپ جاتتى.

كاسترونىڭ باستى كۇشى – حالىقتىڭ كەڭ قولداۋىنا يە بولۋى ەدى. ول بايلاردىڭ ەمەس، كەدەيلەردىڭ مۇددەسىن قورعادى. اۋىل شارۋالارىمەن وداق قۇرىپ، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك ورناتۋعا ۋادە بەردى.

سونىمەن قاتار، حالىقارالىق جاعداي دا ونىڭ پايداسىنا شەشىلدى. اقش العاشىندا باتيستانى قولداعانىمەن، كەيىننەن ونىڭ ديكتاتۋراسىن ءارى جەمقورلىعىن سىناي باستادى. 1958 جىلدىڭ سوڭىندا ۆاشينگتون باتيستانىڭ اسكەرىن قارۋمەن قامتاماسىز ەتۋدى توقتاتتى. بۇل كوتەرىلىسشىلەرگە ۇلكەن ارتىقشىلىق بەردى.

1958 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا كوتەرىلىسشىلەر ءىرى شايقاستاردا جەڭىسكە جەتتى. چە گەۆارا باستاعان وترياد سانتا-كلارا قالاسىن ازات ەتتى. بۇل شەشۋشى ءسات بولدى.

1959 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا فۋلحەنسيو باتيستا كۋبادان قاشىپ كەتتى. وسىلايشا كۋبا رەۆوليۋتسياسى جەڭىسكە جەتتى. حالىق كوتەرىلىسشىلەردى قۋانىشپەن قارسى الدى. فيدەل كاسترو ەلدىڭ جاڭا كوشباسشىسىنا اينالدى.

فيدەل كاسترونىڭ بيلىككە كەلۋىن بىرنەشە فاكتورلارمەن تۇسىندىرۋگە بولادى:

الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك پەن حالىق نارازىلىعى. كەدەيلەردىڭ جاعدايى مەن بايلاردىڭ ارتىقشىلىعى اراسىنداعى ايىرماشىلىق رەۆوليۋتسياعا العىشارت بولدى. كاسترونىڭ جەكە كوشباسشىلىق قاسيەتى. ول شەشەن، باتىل، تاباندى، حاريزماتيكالىق تۇلعا بولدى. پارتيزاندىق سوعىستىڭ ءتيىمدى تاكتيكاسى. سەررا-ماەستراداعى پارتيزاندار حالىقپەن تىعىز بايلانىس ورناتتى. حالىقارالىق جاعداي. اقش-تىڭ باتيستادان قول ءۇزۋى رەۆوليۋتسيانىڭ تەز جەڭىسكە جەتۋىنە اسەر ەتتى. يدەولوگيالىق ايقىندىق. كاسترو حالىققا الەۋمەتتىك ادىلەت پەن تاۋەلسىزدىككە نەگىزدەلگەن جاڭا كۋبا قۇرۋدى ۇسىندى.

فيدەل كاسترونىڭ بيلىككە كەلۋى – تەك ءبىر ادامنىڭ جەكە ەرلىگى ەمەس، بۇكىل حالىقتىڭ كۇرەسىنىڭ ناتيجەسى. ول تاريحي جاعدايدا الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىككە قارسى شىققان، حالىق قولداعان رەۆوليۋتسيونەر رەتىندە كۋبا تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىردى.

كۋبا رەۆوليۋتسياسى بۇكىل لاتىن امەريكاسى مەن الەم ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە بولدى. ول ازاتتىق، تاۋەلسىزدىك پەن الەۋمەتتىك تەڭدىك جولىنداعى كۇرەستىڭ سيمۆولىنا اينالدى. فيدەل كاسترونىڭ بيلىككە كەلۋ تاريحى – بۇل حالىقتىڭ ەركىندىككە دەگەن ۇمتىلىسىنىڭ، ادىلەت ءۇشىن كۇرەستىڭ، سونداي-اق تاباندى كوشباسشىلىقتىڭ ايقىن كورىنىسى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz