Ұлт - табиғи, мемлекет - тарихи қоғамдық-саяси категория. Соған қарамай олардың екеуiнiң арасын еш бөле-жара талдап, талқылауға болмайды. Өйткенi, ол тұтас ағза. Ұлт - жан, мемлекет - тән. Ал қазiргi ғаламдас­тыру деген ұғым-түсiнiк оның екеуiн де жоққа шығарып, жалпыхалықтық, жалпыелдiк, яғни, бiр орталыққа бағынған экономикалық-идеологиялық баланс­тағы қаржылық-интернеттiк жүйе қалыптастырғысы келедi. Бiздiң ұлт - жалқы, халық, ел - жалпы есiм деуi­мiздiң сыры сонда.

Қоғамдық-саяси айналымдағы «бiз көпұлтты Қазақстан халқы» деген ұғым-түсiнiктiң терiс мағынада пайдаланылып кеткендiгi соншалықты, соңғы кездерi елiмiзде кейбiр бiлгiштер­дiң «қазақстандық ұлт» атты абс­тракциялық, қолды-аяққа тұрып, көңiлге қонбайтын, санаға сыймайтын, шарды ыстық ауамен үргенге (түбiнде жарылып, қоғамдық-саяси, мемлекет­тiк, ел-жұрттық тыныштықты бұзатын) саятын, тарихи-табиғи негiзсiз терминнiң пайда болуына ықпал етуiне жол ашуда. Ол

Досхан Жолжақсынов

Досқан Жолжақсынов секiлдi қазақ тiлiнде сөйлеп, сол тiлге ие ұлттың нанын жеп, суын iшiп, отын оттап отырып, атақ-дәрежесiн ала жүрiп, бiлiмсiз де бiлiксiздiк таныту арқылы ұлтты жоққа шығарушылардың санын арттыруында. Тiптi, оны айтасыз, сенатор, академик Ғарифолла Есiм болса

Ұлт - табиғи, мемлекет - тарихи қоғамдық-саяси категория. Соған қарамай олардың екеуiнiң арасын еш бөле-жара талдап, талқылауға болмайды. Өйткенi, ол тұтас ағза. Ұлт - жан, мемлекет - тән. Ал қазiргi ғаламдас­тыру деген ұғым-түсiнiк оның екеуiн де жоққа шығарып, жалпыхалықтық, жалпыелдiк, яғни, бiр орталыққа бағынған экономикалық-идеологиялық баланс­тағы қаржылық-интернеттiк жүйе қалыптастырғысы келедi. Бiздiң ұлт - жалқы, халық, ел - жалпы есiм деуi­мiздiң сыры сонда.

Қоғамдық-саяси айналымдағы «бiз көпұлтты Қазақстан халқы» деген ұғым-түсiнiктiң терiс мағынада пайдаланылып кеткендiгi соншалықты, соңғы кездерi елiмiзде кейбiр бiлгiштер­дiң «қазақстандық ұлт» атты абс­тракциялық, қолды-аяққа тұрып, көңiлге қонбайтын, санаға сыймайтын, шарды ыстық ауамен үргенге (түбiнде жарылып, қоғамдық-саяси, мемлекет­тiк, ел-жұрттық тыныштықты бұзатын) саятын, тарихи-табиғи негiзсiз терминнiң пайда болуына ықпал етуiне жол ашуда. Ол

Досхан Жолжақсынов

Досқан Жолжақсынов секiлдi қазақ тiлiнде сөйлеп, сол тiлге ие ұлттың нанын жеп, суын iшiп, отын оттап отырып, атақ-дәрежесiн ала жүрiп, бiлiмсiз де бiлiксiздiк таныту арқылы ұлтты жоққа шығарушылардың санын арттыруында. Тiптi, оны айтасыз, сенатор, академик Ғарифолла Есiм болса

Ғарифолла Есім

«Қазақстан хал­қы ассамблеясының мемле­кетiк және қоғамдық қызметте­рiне қатысты жаңа лексиканы қолдануында, айталық, баяндамада бұрын жиi айтылатын «ұлт аралық қатынас», «ұлттық мүд­де», «ұлттық мәдени орталықтар», «ұлтаралық келiсiм», «ұлт­тар мен ұлыстар» деген сияқты термин­дердi таппаймыз, оның орнына жаңа маңызға ие болған «ел бiрлi­гi», «этносаралық келiсiм», «этно-мәдени орталықтар», «этнос» сияқты жаңа лексикалар қолданылған. Әрине, әлi де болса қалыптасып қалған бұрынғы түсiнiктер шырмауындағылар (?) бұрынғы түсiнiктердi қолдануда. Сiрә, бұл iске уақыт керек шығар» дей келiп, «әдет, дағдыға айналып қалған ескi түсiнiктердiң қолданылуы тек теорияға ғана емес, идеологияға да тiкелей қатысты, сондықтан журналистер, саясаткерлер, саясатшы-ғалымдар ендiгi жерде қажеттi лексиканы бүгiнгi нақтылық тұрғысынан алып, қолданғандары жөн деп санаймын» дейдi. Мiне, осы бiр сөздiң өзiнен-ақ Ғарифолла Есiм мырзаның «ұлт» сөзiнен өлердей қорқатындығын байқауға болады емес пе?

Жеме-жемге келгенде, ұлт, ұлт­шылдық секiлдi терминдер архаизмге айналатын, яғни, көнерген сөз саналатын құбылыстар емес. Олар мәңгi тарихи-қоғамдық саяси категория. Оны философ, академикке түсiндiрiп жатудың өзi ұят. Ешқандай да, жаңа лексика олардың орнын алмастыра алмайды. Дәл сол сияқты, Досқан мырза да «қазақстандық ұлттың» түр-түсi, психологиясы мен әдет-ғұрпы, тiлi мен дiлi қандай екенiн айтып бере ала ма? Әй, қайдам! Өйткенi, Алла тағала «қазақстандық ұлт» деген ұлтты жаратпаған. Ондай ұлт бола қалған жағдайдың өзiнде де ол жасанды, жалған, түбiнде күйреп тынатын қоғамның негiзi болып қалары тағы анық. Бұл тұстарда досқаншылдық пен ғарифоллашылдық жүрмейдi. Өйткенi, ол туралы орыс саясаттанушысы Егор Холмогоров «Идея, что в России живет много наций, это бомба и под единую русскую нацию, и под государственность и вообще подо все, что есть в России хорошего» десе, бiз оны неге жоққа шығарып жатсынуымыз керек. Қазақстанның да қазiргi жағдайы дәп сол орыстiкiндей, бiздiң көпұлттылығымыз бен көпдiндiлiгiмiздi алға тартып, өздерiнiң iс-әрекеттерiн өмiрмен қоян-қолтық араластырып жүр­гендер де аз емес.

Жалпы, «Бiз бәрiмiз қазақстандықтармыз, бiзде бiр-ақ ұлт, қазақстандық ұлт» деушi журналистер мен кейбiр саясаткерлердiң айтып та, жазып та жүргендерi европеизм мен атлантизмнiң шалығы тигендегi көңiл күйдiң көрiнiсi. Мұндай өркениеттiк те, мәде­ниеттiк те, сая­си-қоғамдық та модель қазақ топырағында ешуақытта да өз негiзiн таппайды.

<!--pagebreak-->

Сөз басында, ұлттың - жалқы, халық, ел - жалпы есiм екендiгiн тiлге тиек еткен болатынбыз. Ендеше, осы бiр қоғамдық-саяси айналымдардағы сөздердiң ара жiктерiн ажыратып алмай, бiз ешуақытта да Қазақстандағы диаспора саналатын ұлттар мен ұлыстарды,  сон­дай-ақ, ел, жер иесi қазақты дұрыс саяси-қоғамдық тыныс-тiршiлiктегi жалпы ұғым «Қазақстанның ел бiрлiгi» доктринасын сауатты да салиқалы, бiлiмдi де, бiлiктi зерттеп-зерделеуге ұйымдастыра алмаймыз. Осындайда ұлы философ Николай Бердяевтiң «Нация есть категория историческая по преимуществу, конкретно-историческая, а не абстарктно-социологическая» деп, ұлттың мемлекеттегi алатын орнын жан-жақты талқылай келiп, «Она есть (ұлтты айтып отыр) порождение совершенно своеобразной исторической действительности, и тайна ее недоступна тем, которые совершенно лишены чувства исторической действительности, которые пребывают целиком в абстрактных социологических категориях. Вы, люди абстрактного социологического миросозерцания, не можете понять тайны национального бытия, потому что вы вообще разлагаете нацию на абстрактные социологические эелементы» деген сөзi еске түседi. Осы бiр сөз түйiн - маған Бердяев тарапынан Досқан Жолжақсынов пен Ғарифолла Есiм мырзаға қаратып айтыл­ған секiлдi болады да тұрады. Ел бiрлiгiн, халықаралық қатынас тыныштығын бiз де қалаймыз, бiрақ, ол «Қазақстанның ел бiрлiгi» док­тринасының терiсiн жамылып, ұлт атты ұғым-түсiнiктi жоққа шығару болмаса керек. Санада тұр­май­тын сусыма, жалпы абстрак­ция­лық ұғым-түсiнiкке әуес Ғарифолла мен Досқан мырзаның есiне тағы бiр рет сол Бердяевтiң «Наиболее правы те, которые определяют нацию как единство исторической судьбы. Сознание этого единства и есть национальное сознание. Но единство исторической судьбы и есть иррациональная тайна» дей отырып, «В этой точке национальное сознание погружено в глубину жизни, в недра исторической реальности, единой и неповторимой» деген мағыналы сөзiн сала кеткiмiз келедi. Сондықтан да ел бiрлiгi мен мемлекеттiң негiзiн қалайтын және оған бас-көз болатын ұлттық тұтас­тықтың ара-жiгiн ажыратып беру өзiн патриот санайтын әрбiр зиялыға тән қасиет болуы тиiс. Осыған байланысты, мен жалпыхалықтық, жалпыелдiк деген жайылма ұғым-түсiнiкпен қаруланып, адамдарды абстракциялық, утопиялық-космополиттiк ұстанымдарға итермелейтiн зиялылардан қорқамын. Яғни, олардың өздерi қияли да, өмiрдiң заңдылығы мен тарихи-табиғилығына қарағанда, кездейсоқтығына иек артатын сусыма ұғым-түсiнiктермен уланып қана қоймай, өзгелердi де улайтындығын ескерсек, ондайлармен байланысудың өзi қауiптi. Олар туралы дiнтанушы Сергей Булгаков: «Проклятая русская (бұны қазақ деп оқысаңыз да болады) интеллигенция! Сначала одурила свою собственную голову, а потом развратила весь народ», - дейдi. Бiздiң бұған қосып-алар ештеңемiз жоқ.

1917 жылғы Қазан төңкерiсiнен кейiн-ақ қазақтың ұлттық рухани және дiни салт-дәстүр, әдет-ғұрып, күнделiктi аралас-құралас тыныс-тiршiлiгiне жан-жақты «қызыл шабуыл» басталды. Ол нигилизм мен космополитизмнiң басты көзi болып саналатын марксизм-лени­низм­нiң коммунистiк, жалпы коммунизмге қол жеткiземiз деген утопиялық-социалистiк негiздiң тұғыры едi. Содан берi iргемiздегi Ресейдi былай қойғанда, қазақ халқы ұлт ретiнде басынан не кешпедi. Ендi бiр 100-150 жыл iшiнде бiз өзiмiздiң түп-тамырымыздан қол үзiп, «Совет халқы» болып қалыптасып, ұлттылығымызды жоғалтар едiк. Қазiргi «қазақстандық ұлтты» ойлап тауып жүргендердiң бастау алатын көзi де сол «совет халқында» жатыр. Осы бiр жымысқы, негiзсiз термин­нiң өмiрiнiң қысқалығын КСРО-ның таратылуы қаншалықты дәлелдеп те, анықтап та бергенiне қарамай, Қазақстан халқы ассамблеясы идеясы терiсiн жамылғандар одан еш қол үзгiлерi келмейдi. Бiр кездегi әлемдi коммунизм елесiндей кезген утопиялық сана-сезiмнiң жемiсi, бұл күнде ел-жұртымыздың арасын «қазақстандық ұлт» деген атпен кезiп жүр. Тiптi, оны айтасыз, ендi бiр өзiн саясаттанушы деп бiлетiн, ресейлiк Игорь Чубайс деген философия докторы аталған мәселеге досқаншылдардан да терең кетiп, айналымға «исламские нации» деген ұғым-түсiнiктi түсiргiсi келедi. Ол «Последние десятилетия слова «ислам», «исламский фактор», «исламское влияние» звучат постоян­но в разных контекстах и с разными интонациями. И здесь, именно в этой культуре, зародился новый социальный концепт - исламская умма. Речь идет о формирующейся исламской нации.(!) Иначе говоря, в рамках данной цивилизации нациеобразующим фактором является религиозная принадлежность» дей отырып өзiнiң соқыр сезiм-көңiл күйiне құрылған пiкiр-тұжырымын «Для нас важно другое - исламская умма находится в стадии формирования, а фактор, порождающий здесь нацию, - это ислам» деп қорытады да, оқыған зиялылардың сана-сезiмiне лайық емес абсурдқа ұрынады. Сөйтiп, ел-жұртты интелектуалды арандатуға итермелегендi былай қойғанда, сана-сезiмдiк террорға жол бередi. Бұны жауапсыздық демегенде не деймiз? Оның тағы бiр қатерлi қателiгi «Нацию формирует государство» деуiнде жатыр. Бiздiң қазiргi «Қазақстанның ел бiрлiгi» доктринасы дегендi алға тартып, «қазақстандық ұлтты» қалыптастырушылардың ұстанымы да сол. Олардың көзқарастары бойынша мемлекет аталған доктрина арқылы, «қазақстандық ұлтты» қалып­тас­тыруы керек екен. Ал саналы зиялылардың түсiнiгiнде ұлт мемле­кеттi қалыптастырады және сол жолда бар ғұмырын, яғни, ұлттық идеясын алға тартады. Егер мәселеге Игорь Чубайсша келетiн болсақ, онда оның өзi тұрып жатқан Ресейдегi жағдай «Если нация - это порождение государства, языка и культуры, то в России живут россия­не» болып шығады. Алайда, оған қосылып жатқан ресейлiк саналы ұлт өкiлдерiн көрiп отырған жоқпыз. Соған қарамай әлдеқайдағы алыс та, жақын Ресейдегi айтылған сөздiң Қазақстанда жаңғырып, доктринаға айналуы адамды таңғалдырады. Бұның барлығы да орысшыл ұғым-түсiнiктегi сана-сезiмнiң шайылған түрi емес пе? Ал Чубайс мырза болса, жоғарыдағы сөздерiн: «Понятно, что этот тезис не станет достоянием общественного сознания единовременно, к нему надо постепенно и продуманно приближаться. Таким образом, постепенно будет формироваться единая нация - нация россиян. (!) И начинать действовать в этом направлении надо не через 100 лет. Собственно, это сближение, как одна из тенденций, проявляется постоянно. Пора ее сделать основной!» деп жал­ғастырады. Бұл түйiн-тұжырымдар ұлт сөзiнен өретiн киелi де, қасиеттi iс-әрекеттерден жерiндi­ретiн мақсат-мұрат пен ұстаным екендiгiнде еш дауа болмаса керек. Ең басты өкiнiштiсi, осынау бiр абсурдқа келдi, негiзi де, түп-тұқияны, тегi жоқ пiкiр-тұжырымның Қазақстанда жаңғыруы жан ауыртып, жүрек сыздатады. Оны қос қолдап қолдап отырған досқаншылдық дертi ел iшiн аяқасты келген iндеттей жайлап кете ме деп те қорқасың. Бiздiң досқаншылдықты жоққа шығарып, оның пiкiрiне пышақ кестi кесiм айтуымыздың бiрден-бiр сыры, ұлт - бiр тiлдi, өзiндiк мемлекет құрған, аумақтық-аймақтық тұрғылықты жерi бар, табиғи-тарихи қоғамдық қалыптасқан құбылыс. Тiптi оны айтасыз, бiз бiр кездегi социалис­тiк-коммунистiк идея мен идеяологиядан қол үзген кезiмiзде Ленин томдарындағы бiрлi-екiлi пiкiрге ден қойсақ, ұлт туралы мәселе «нельзя было из феодализма перейти к капитализму без национальных идей» (Полное собрание соч. Том 26, стр 35.) болып шығады. Ендеше, Ленин­нiң тағы бiр пiкiрiне көз жүгiртсек «Сформировавшаяся Нация имеет отчетливо выраженный «экономический признак» (Ленинский сборник, 1937, с.53)» екен. Бұдан келiп шығатын қорытынды ә деген кездегi ұлт мәселесiндегi Ленин ұстанымы соншалықты қатер­лi болмаған. Соған қарамай, социализм мен коммунизм құрылысын қалау барысындағы ұстаным кiлт өзгередi де, ол кейiн келе-келе утопиялық ұғым-түсiнiкке айналып, ұлт бастапқы әлеуметтiк-типтiк мән-мағынасын жоғалтып, өзiнiң социалис­тiк таптық құрылымын саяси тұрғыдан қалыптастырып, рухани мазмұн-мәнiн утопия­лық негiзде жалғастырады. Бұл туралы Үлкен советтiк энциклопедия «Новые черты социалистических Нация формируются под решающим воздействием рабочего класса, ведущей интернациональной силы» дей келiп , «Одной из самых существенных черт социалистических Нация является их братское сотрудничество и взаимопомощь на основе принципов социалистического интернационализма, которые приводят к развитию новых интернациональных общностей, таких, как советский народ, (!) крепнущее содружество социалистических народов» десе, ол одан әрi ұлттың жойылып кетуiне бiрден-бiр себептiң сыры коммунизм құрылысының етек алуына байланысты болатындығын айта келiп, «В ходе строительства коммунизма ускоряется процесс сближения Нация, который ведет к стиранию их различий, связанных с устаревшими формами жизни, и даже к слиянию отдельных малочисленных этнических общностей» десе, оның қортындысын «...полная победа коммунизма во всем мире создаст условия для слияния Нация и все люди будут принадлежать к всемирному бесклассовому и безнациональному (!) человечеству» деп түйiн­дейдi. Мiне, бұл бiздiң қазiргi ұстаным , бағыт-бағдарымыздың толық көрiнiсi. Яғни, бiз мемлекет ретiнде КСРО-ның шағын көшiрмесi екенбiз, егер ел-жұртқа талқылауға ұсынылған доктрина қазiргi күйiн­де қабылданып кетсе, сөз жоқ бiз ыдыраған КСРО-ның кейпiн киемiз. Өйткенi, доктринаны да­йындаушылардың сана-сезiмдерi болашаққа қарағанда, өткеннен ары аса алмай, «советтiк кезеңдегi утопиялық достықтың немесе бiрлiктiң» шеңберiнен шықпай қалған. Ал оның алыс болашақта Қазақстанның тарихи-табиғи эволюциялық жолмен дамып келе жат­қан бiрлiгiне ши жүгiртiп, «қазақстандық ұлт» деген негiзсiз де, тексiз, жалаң да, құрғақ тер­миндi қалыптастырып, түбi елiмiздi азамат соғысына бастайтыны анық. Өйткенi, оны әлемдiк тәжiрибе көрсетiп отыр. КСРО-ның тарауы да сол жалған достық пен бiрлiкке құрылған, утопиялық коммунизм идеясы және идеологиясымен суарылған «совет халқы» деген жал­қыға қарағанда жалпы ұғымның негiзiнде жатыр. Республикамыздың «қазақстандық ұлт», «қазақстандық ел» дегендi таңдауының өзi болашағы нық мемлекетiмiздiң негiзiн шайқалтатын құбылыс. Ендеше, неге билiк ұлттың өзiнiң әлiмсақтан берi құрып, қалыптастырған, кейiн әртүрлi тарихи жағдайлармен күнi кешеге дейiн жоғалтып алған тәуелсiздiгi мен егемендiгiн, мемлекеттiгiн өзiне қимайды. Оны қолдап, қорғаушыларды көргенде жүрегiң тағы да сыздайды. Кезiнде ондайлар жа­йында белгiлi ұлт пен ұлтшылдық туралы зерттеушi Э.Геллнер «Человек без нации бросает вызов общепринятым нормам и потому вызы­вает отвращение. У человека долж­на быть национальность, как у него должны быть нос и два уха; в любом из этих случаев их отсутствие не исключено, и иногда такое встречается, но это всегда результат несчастного случая и само по себе уже несчастье» десе, еш таңғалуға болмайды. Шынында да, кейбiр демогогтар өздерiнiң жүрiп тұрған жерлерiнде ұлт, ұлтшылдық деген қасиеттi ұғымдардың тонын айналдыра түсiндiрiп, оны құбыжық көрсететiнiн кiмнен жасырамыз. Оны көрiп те, бiлiп те жүрмiз.

Жалпы, ұлтшылдық адамның оған деген көзқарасына орай әртүрлi мазмұн-мағынада құбылып тұратын қасиет. Егер, кiм болса да ол туралы жақсы мағынада ойласа, оның ұлт мәселесiне келгендегi iс-әрекетi оң болып тұрады да, ал оған терiс ниет-пиғылмен көзқарас қалыптастырсаң, одан шовинистiк пиғылдың иiсi мүнкитiндiгi бек мүмкiн. Сондықтан болуы керек, ресейлiк Егор Холмогоров ұлтшылдықты «Национализм - это технология мобилизации нации, а никак не ее создания. И в качестве технологии национализм действительно современен» дейдi де, досқаншылдық «қазақстандық ұлт» пен Игорь Чубайсшiлдiк «единая нация - нация россиян» деген ұғым-түсiнiк­тердi жалған да, қасаң-қатқыл, абстракциялық пайым ретiнде қабылдап, ойдан ұлт ойлап табуды жоққа шығарады. Ол туралы Холмогоров «Если нация может быть «изобретена», то получает совсем другой статус. ...Историческая концепция нации позволит отличить нации-подделки от подлинных наций, а западный «конструктивизм» их смешивает» дейдi. Ендеше, ұлт мәсе­лесiне келгенде ешқандай да уто­пия­лық коммунизмшiлдiк, жалған интернационализм мен космополитизм сын көтермейдi екен. Яғни, «қазақстандық ұлт» та, «россий­ская нация» деген ұғым-түсiнiктiң өзiн былай қойғанда, терминнiң өзi де «нации-подделки» деген қисынсыздықтың негiзi болып табылады. Сондықтан да ұлт (нация) пен халық, ел (народ, народность) деп аталатын ұғым-түсiнiктердiң ара-жiгiн ажыратып алмай, «қазақстанның ел бiрлiгi» доктринасына еш сенуге болмайды. Ал Ғарифолла Есiм мырза болса, өзiнiң доктрина туралы ойларын бiлдiре келе, «бiз қазақ ұлты дегеннен оған қарағанда ауқымы және мазмұны әлдеқайда кең «Қазақ елi» дегенге ынталымыз» дейдi. «Бiз» дейтiнi өзi секiлдiлер болуы керек, ал бiздiң түсiнiгiмiздегi ел-жұрт, халық жалпы ұғым да, ұлт жалқы ұғым. Сондықтан да оның екеуiн араластырып, наурыз көже жасауға болмайды. Бұл тұрғыда Егор Холмогоровтың «Однако между народом и нацией надо проводить строго различие. Народ - это носитель культурной самости, носитель идентичности, которая утверждается и отстаи­ва­ет­ся в историческом конфликте. Но народ может быть и не конфликтен, может существовать «в себе», не входя в «большую историю», но и не теряя от этого своего лица. Нация рождается в конфликте, нации не существует до тех пор, пока на горизонте исторического существования народа не появится «другой», причем этот другой выступает как в той или иной степени «враг» - представитель не просто иной культуры, но конкурирующих притязаний на то же жизненное пространство» деуiнде үлкен мән бар. Бiрақ, бұған қарап ұлт қақтығыс арқылы, (конфликт), немесе жау (враг) iздеу арқылы қалыптаспайтындығын ескергенiмiз жөн. Оны айтып отырған себебiмiз, жоғарыдағы Холмогоров сөзiндегi «конфликт, враг» тiркестерiн дұрыс түсiну керектiгiн меңзегенiмiз. Ал, Ғарифолла Есiм мырза қорқатын «ұлт», «ұлтаралық қатынас», «ұлттық мүдде», «ұлттық мәдени орталықтар», «ұлтаралық келiсiм», «ұлттар мен ұлыстар» терминдерi ешқандай да қорқы­ныш­қа толы «бөжей» тiркестер емес. Қайта, жалпы, жайылма ұғымға қарағанда жалқы, әрi нақтылыққа негiзделген әлемдiк айналымдағы сөздiк қорларымыздың бiрi де бiрегейi. Оны ел-жұртқа терiс жағынан көрсету орынсыз.

Жеме-жемге келгенде, ұлт болып қалыптасу әлiмсақтан келе жатқан құбылыс. Бiздiң ұлт пен мемлекеттi бөле-жара қарамауымыздың сыры да сонда. Мемлекет ұлтты қалыптастырмайды, қайта ұлт мемлекеттi қалыптастырады. Ендi бiз назарларыңызға, өздерiңiзден кешiрiм сұрай отырып, сол Холмогоровтың ұзақ та болса бiр пiкiрiн алдыларыңызға тартқымыз келедi. Ол «Первые прото-нации появились тогда, когда древние племена впервые столкнулись в борьбе за территории и ресурсы, а настоящие нации появились, когда ставкой в игре стали большие пространства, великие властные притязания и «общечеловеческие» религиозные и культурные идеи. Эпохой рождения «настоя­щих» нации следует считать период «осевого времени», то есть эпоху, когда поведению и мифам этнических групп дается «общечеловеческое» истолкование, порождающее возможность настоящего непримиримого конфликта» дей келiп, ойын одан әрi « Первым документом этого этического национализма является Ветхий Завет, конституирующий Израиль как «нацию», сот­воренную, подробно первому человеку, непостредственно Богом. Именно ветхозаветный дух придал особую интенсивность европейскому строительству наций и национализму, который далеко обошел национализмы других цивилизаций по степени разработанности и уровню самосознания» деп таратады. Құранда да соны айтады. Сондықтан да әлемдiк айналымдағы қоғамдық-саяси, әлеуметтiк-тұрмыстық, экономикалық-мәдени қарым-қатынастың негiзi болып саналатын мемлекеттiң дiңгегi ұлт сөзiн «өлтiрiп», оның орнына өзiндiк мән-мағынасы бар жалпы түсiнiкке сая­тын ел-жұрт, халық тiркестерi арқылы жалпыұғым «қазақстандық ұлт» дегендi санаға құюға тырысу қисынға келмейтiн қиянат әрi абсурд. Егер 1954 жылы шыққан Х.Махмудов пен Ғ.Мұсабаевтың, тiптi одан да бергi «қазақша-орысша сөздiктерге» жүгiнсек ел, халық ұғым-түсiнiгiнiң ұлт ұғым-түсiнiгi арасында айырмашылық барын байқаймыз. Оларды бiр-бiрiмен шатастырып, қарапайым халықты еш адастыруға болмайды.

<!--pagebreak-->

Қазақ орыс отарлауына көшкен сәттен бастап-ақ, ол толыққанды ұлт болудан қалды. Халық өзiнiң ұлттық болмысын жоғалта бастады. Ол сол екпiнмен күнi бүгiнге дейiн созылып келедi. Бiз көп диаспоралы елге айналып, осы тұста өзiмiз­дiң түп қазығымызды жоғалтып алудың үстiнде тұрғанымызды мо­йындамасақ тағы болмайды. Ендi ХХI ғасырда өз тәуелсiздiгiмiз қолымызға тигенде, болашақта толыққанды мемлекет болмасақ, онда өз обалымыз өзiмiзге. Сондықтан да, ұлттың мемлекеттен де, билiктен де жоғарғы құндылық екен­дiгiн жақсы сезiнбесек ел емес­пiз. Мемлекет те, билiк те ұлтқа қыз­мет етпесе, онда құнымыз көк тиын. Қазiргi ел талқысындағы доктрина сол бағытта дайындалуы тиiс. Ендеше, мемлекет ұлтты емес, ұлт мемлекеттi қалыптастырғандығын бiр сәт те естен шығармауымыз керек. Осыған орай орыс философы Николай Бердяев өзiнiң «О нации» деген еңбегiнде «...всякая нация стремится образовать свое государство, укрепить и усилить его. Это есть здоровый инстинкт нации. Государственное бытие есть нормальное бытие нации. Потеря на­цией своего государства, своей самостоятельности и суверенности есть великое несчастье, тяжелая болезнь, калечащая душу нации» дейдi. Мұндай жағдайда ұлттың өзi құрған мемлекет арқылы өркениет пен мәдениетке дәстүрлi тұрғыдан қол жеткiзiп, қазiргi ғаламдастыру талап-тiлектерiнен табылмаса болмайтындығына қазақ та ұлт ретiнде жан-жақты көз жеткiзуi керек. Заман мен уақыт ағымынан кейiн қалып, iлгерi баспау - халықтың толыққанды ұлт болып қалыптаспағандығының басты белгiсi. Ендеше, қазақ ұлт ретiнде Қазақстандағы диаспора өкiлдерi арасында саяси тұлғаға айналуға тиiс. Ол үшiн мемлекет те, билiк те өздерiнiң бетiн Қазақстанның жер-суына ие, республика атын алып отырған кiндiк ұлтқа толық бұрмаса - үлкен кемшiлiк. Осындайда есiңе тағы да сол Н.Бердяевтiң «Через государство раскрывает нация все свои потенции. С другой стороны, государство должно иметь национальную основу, национальное ядро, хотя племенной состав государства может быть очень сложным и многообразным» дегенi түседi. Сондықтан да болашақ ұрпағымызға өздерiнiң қазақ болып туғандығын мақтан етiп қана қоймай, қазақ болып қалуы керектiгiн де ескертуге тиiспiз. Солай тәрбиелемесек те болмайды. Осы тұста, Н.Бердяевтiң болашақ ұрпақ туралы «И то поколение, которое порвет всякую связь с национальным прошлым, никогда не выразит дух нации и воли нации. Ибо в духе нации и воле нации есть сила воскрешающая, а не смертоносная. Пора, пора уже обратиться нам не к «народу», а к нации, т.е. перейти от поверхности к глубине, от количества к качеству. Национальное начало в общественной жизни есть начало качественное, а не количественное» деуiнiң өзiнде үлкен мән жатыр.

Қазiргi қазақ қоғамын алаңдатып отырған жағдай, елiмiзде досқаншылдық пен ғарифоллашылдықтың кең етек алып, нақты да, жалқы ұғым, ұлт атты қасиеттi де, киелi пайым-түсiнiктен бас тарттырып, жалпы - жайылма жалқы ұғым абсурд та, абстракциялық мән-мағынадағы және тексiз, түп-қиян, негiзсiз «қазақстандық ұлт» деген терминге бастаушылардың көбейiп тұрғаны кезiнде, қазақ жалпы ұғым халықтан толыққанды саяси ұлт дәрежесiне көтерiлмесек, онда ғаламдастырудың бiздi жұтып қоятыны анық. Ол үшiн досқаншылдық пен ғарифоллашылдық­тар­ға жол бермеуiмiз керек.

Жас Алаш №102 (15456) 24 желтоқсан, бейсенбі 2009 жыл