Саяси ғылымдар докторы, демограф-ғалым  Мақаш ТӘТІМОВПЕН сұхбат

– Мақаш Байғалиұлы, елімізде үстіміздегі жылдың 25 ақпан – 6 наурыз аралығында екінші халық санағы болып өткені белгілі. Ең әуелі мына жайды айтыңызшы. Осы санақтың өткізілу дең¬гейіне көңіліңіз толды ма? Санақ қорытындылары осындай маңызды ұлттық науқандарға қойылатын талаптардың барлық параметрлеріне сай келе ме?
– Бұл санақ осының алдыңғысына қарағанда едәуір жақсы дәрежеде өткізілді. Әрине, үлкен ауқымдағы науқан болған соң бірен-саран кем¬шіліктер де болмай қалмаған шығар. Санаққа ілінбегендердің саны өте аз. Бұдан он жыл бұрынғы бірінші ұлттық санақта есепке ілінбей қалғандар 1,3-1,5 пайыз болса, осы жолғы санақтан сырт қалғандардың саны менің болжамым бойынша 0,3-0,4 пайызды құрайды. Сонда мыңның үшеуі, төртеуі ғана санаққа ілінбей қалды деп айтуға болады.

Саяси ғылымдар докторы, демограф-ғалым  Мақаш ТӘТІМОВПЕН сұхбат

– Мақаш Байғалиұлы, елімізде үстіміздегі жылдың 25 ақпан – 6 наурыз аралығында екінші халық санағы болып өткені белгілі. Ең әуелі мына жайды айтыңызшы. Осы санақтың өткізілу дең¬гейіне көңіліңіз толды ма? Санақ қорытындылары осындай маңызды ұлттық науқандарға қойылатын талаптардың барлық параметрлеріне сай келе ме?
– Бұл санақ осының алдыңғысына қарағанда едәуір жақсы дәрежеде өткізілді. Әрине, үлкен ауқымдағы науқан болған соң бірен-саран кем¬шіліктер де болмай қалмаған шығар. Санаққа ілінбегендердің саны өте аз. Бұдан он жыл бұрынғы бірінші ұлттық санақта есепке ілінбей қалғандар 1,3-1,5 пайыз болса, осы жолғы санақтан сырт қалғандардың саны менің болжамым бойынша 0,3-0,4 пайызды құрайды. Сонда мыңның үшеуі, төртеуі ғана санаққа ілінбей қалды деп айтуға болады.
Әуелгі кезде бірден қамтылмай қалғандар болады, әрине. Өткен санақта 300 мыңдай адам қамтылмай қалған-ды. Бұл өзі бүтін бір қала дерлік. Ресей азаматтары тұрады деген желеумен Байқоңыр қаласы да санақтан өтпей қалған-ды. Ре¬сейлік болса болсын, бірақ олар Қазақстан же¬рінде тұрады емес пе. Сондықтан, осы санаққа ілік¬тірілді. Санақтың өзі жиырма күн жүрді ғой, тұтас аудандар, ауыл-кенттер назардан тыс қалуы мүмкін емес. Қарбалас жұмыс барысында әртүрлі әңгімелер де шыққанын білеміз. Дегенмен, дәл қазіргі күндерде санақшылар бізге келмей қалды деп айтатындар санаулы ғана. Республикалық ста¬тистика мекемесіне 300-дей хат түсіпті. Солардың бәріне жауап беріліп, санаққа іліктірілген. 300 деген Қазақстан ауқымында теңіздегі тамшы. Ен¬деше, “санақтан өтпей қалдық” деп өкпелейтіндер де жоқтың қасы болса керек. Мұндайлар өткен са¬наққа қарағанда 5-6 есе азайғандығы соны аңғар¬тады. Жалпы алғанда, елдегі бұл жолғы халық санағы қай жағынан алғанда да айтарлықтай жоғары дәрежеде өтті.
– Мақа, қалың жұртшылық білмесе де санақтың алғашқы нәтижелері өзіңіздей демография маманына жақсы мәлім болғанын сезіп отырмыз. Елбасымыз да санақ қорытындысына байланысты деректерді өз сөзінде ара-тұра келтіріп жүр. Сонымен, халқымызды немен қуантасыз? Қазақстандықтардың барлық саны қанша болды, оның ішінде қазақтың үлесі өзіңіз болжағандай алты қырдан асты ма?
– Әлбетте, бұл санақтың алғашқы деректері бізді қуантады. Мен алдын-ала деректер бойынша ғана сөйлеймін. Себебі, санақтың жиған-терген қисапсыз қазына мәліметтері әлі толық екшеліп, есептеліп, түгел сараланып болған жоқ.
– Ол қашан есептеліп болады?
– Алдағы қыркүйек айына дейін егжей-тегжейлі сараланып, сұрыпталып болады деп отыр¬мыз. Санақтың сауалнама парақшалары тү¬гелдей электронды есептеу мәшинелерінен өт¬кі¬зіле¬ді. Сол сүзгіден өткеннен кейін барып халық¬тың толық саны шығады. Ол сол кезде ресми түрде жария етіледі. Негізінде бәріміз сол ресми ақпаратқа сүйенуіміз керек. Сол себептен де әбден сараланып болмаған алғашқы мәліметтер бойынша айтылып жатқан сөздерге, өзімнің айтатын сөзіме де мен өте абайлап қараймын.
Сонда да болса алғашқы нәтижелер ақжарыл¬қап қуанышқа бөлейді. Өзімнің алдын-ала айтқан болжамдарымда Қазақстан халқы 16,5 миллион болады деген едім. Алғашқы қорытындылар да сол болжамның үдесінен шықты. Санақтан нақты өткен адамдардың саны 16 миллион 405 мың. Сүзіп тексеру арқылы ары барғанда тағы бір 95 мыңдай, әйтпесе 55 мыңдай адам қосылады. Ол пәлендей көп те емес.
– Бірақ соның өзі жаңағы сіз айтқан он алты жарым миллионға жеткізіп тұр ғой?
– Иә, 16,5 миллионға жетіп тұр. Бұл, былайша айт¬қанда, тәуелсіз сарапшының болжамы. Шет¬елдің ғылымында ресми деректерден гөрі сарапшылардың сөздеріне көбірек сенеді. Өйткені, сарапшылар ресми деректердің өзін де сын көзбен қарап талдайды. Сонан соң өздерінің ғылыми тұжырым-пайымдарын айтады. Сондық¬тан, сарапшылардың деректері неғұрлым дәлірек келеді деген пікір де жоқ емес. Мен де тәуелсіз сарапшы ретінде ағым¬нан жарылсам, санақтың толымды сандары саясатымыз үшін де керек. Жақсы хабарларды жур¬налистеріміз де сүйіншілеп жазып жатқаны со¬дан. Көңілге де медет әрі халқымыздың да ме¬рейін өсіреді. Әсіресе тіл мәселесі жөнінде қоғам¬дық пі¬кір¬дің қыртыстарын қалыңырақ етіп қалып¬тас¬ты¬рады. Республикада қазақ халқы 67 пайызға та¬қа¬ды деп айтылып жатыр. Бұл – барлық халық¬тың үштен екісі деген сөз. Тіл мен діл, елдің тұтас¬тығы, мемлекет мәселесі болсын, мұның өзі тия¬нақ-тұғырымыздың беріктігін көрсететін жағдай. Кейде байбаламдай ұрандап, қызыл сөздер айтып кететіндердің қыжылды сөздерінен гөрі осынау бір ғана деректің өзі-ақ әлдеқайда тұшымды.
Мен Алаштың абызы Ахмет Байтұрсыновтың бұдан бір ғасырдай бұрынғы сөзімен “Әлһамділдә, енді біздер аз емеспіз, 66 пайыз қазақ бармыз!” деп айтамын. Бұл жайға түсінік бере кетсем, мә¬селе былай. Біріншіден, алғашқы 67 пайыз дегенді журналистер қағыс естуі де мүмкін. Екіншіден, 67 пайыз жалпы қазақ тілін білетіндер болып шығуы да ғажап емес. Менің өз есеп-болжамым бойынша қазақтың пайызы 62-ге тақауы керек болатын. 62-нің өзі де жаман пайыз емес, айналайын. Өткен санақта 53 пайыздан сәл артықтау болған үлесіміз. Оған қарағанда 62 дегеніміз тіптен ауыз толтырып айтарлықтай үлкен емес пе.
– Сөйтіп, қазақтың үлес салмағы қанша дегенде, қазір 67 пайыз деп айтылуда. Одан соң 66 және 62 деген сандарға тап болып тұрғандаймыз ба?
– Иә, солай. Бірақ соның қайсысы болсын кө¬ңілге тоқ. Десек те, нақты қорытынды шық¬пайын¬ша, соңғы екеуі пікір-талас ретінде қалады. Өйткені, санақтың қорытындысын, істелген істі, мемлекеттік игі шараны құрметтеу керек. Бұлар¬дың анығы алдағы уақытта белгілі болмақ. Қалай бол¬ғанда да қазақ жұртының өсімі мықты. Егемен¬дік алған тұстарда, мысалы, 40 пайызға жаңа жеткенбіз. 1999 жылғы санақта 53 пайыз болдық. Енді 62, 63-тен аттап, 66-67 болсақ, бұл өте биік көрсеткіш. Орынсыз сыпайылықты қоя тұрып, жақсы нәрсені жақсы деп жанымызды сүйіндіріп айтуымыз керек-ақ.
Бұған тағы бір қосарым, мейлі, 67 пайыз қазақ тілділер болып есептелсін-ақ. Ал елдегі түркі тіл¬дестер 8 пайыз. Олармен қосқанда 75 пайыз бола¬ды екенбіз. Сонан соң мұсылман үмбетті дін қарындастар бар. Чешен мен ингуш, дұнған мен күрд, тәжік пен парсы. Соларды қосқанда 76 пайызбыз. Оның үстіне басымызды қарайтып жүрген шығыс тектестер бар. Олар негізінен кәрістер, буряттар мен қалмақтар. Оларды қоссақ, қазақы қойдың құйрығындай дөңгеленіп 77 пайызыңыз шығады. Осы тұрғыдан келгенде, біздің Қазақстан өзінің бағзы-баяғыдағы еуразиялық келбетін қайтарып келе жатыр.
Қазақтың өз атамекеніндегі 67 немесе 62 пайыздық үлес салмағының өзі де 1932 жылғы ашаршылық алдындағы деңгейі. Біз соны енді ғана қалпына келтірдік. Ал болашақта, асықпасақ әлі елдегі пайызымызды 70-тен асыратын бола¬мыз. Аманшылық болса, 75-ке де жетеміз. Ол – бүтін халықтың төрттен үші. Керек десеңіз, 80 пайызға да тақайтын күндер келер.
– Қазақтың қазіргі санын айтыңызшы?
– Мен санын айтудан саналы түрде іркіле тұрар едім. Өйткені, ол сан әуелі ресми деректе жариялануы керек. Пайызбен сөйлеп жатқанымыз да содан. Дегенмен, санға шақсақ, елдегі негізгі ұлттың саны 10,5 немесе 10,8 миллионға қарайлас болып қалар.
– БҰҰ сарапшылары қазақстандықтардың саны осы санақта 14,5 миллион адамнан аспайды деп бол¬жаған екен. Біз, өзіңіз айтқандай, 16,5 мил¬лионға жетіп қалыппыз. Осының сыры неде? БҰҰ мамандары қай жерден қателесіп тұр деп ойлайсыз?
– Осы жайға көп журналистер көңіл аударады. Сенсация іздегендей, соны қайта-қайта қопара береді. Мамандар оған езу тартып күліп қана қойған. Себебі, БҰҰ-ның сарап¬шылары әлі күнге дейін Қазақстанның жағдайын, өзіндік ерекшеліктерін жөнді білмейді.
– Олар Еуропа мем¬лекеттерінің стандарт¬тары¬мен безбендейтін болар?
– Дәп солай. Еуропа болғанда да Ресей мен Украинаның стандар¬ты¬нан шығып отыр. Ол кез¬де бұл елдерде депопу¬ля¬ция құрдымға кетіп, өсіп-өну азайып бара жатқан. Оның үстіне біздің Қазақ¬станнан 90-шы жылдарда көшіп кетушілер де кө¬бейді. Халықтың саны азая түсті. Олар жаңағы жайды бүкіл ғасырға жайып жіберіп, осы үрдіс сақтала береді деп ойла¬ды. Содан соң, шетел ма¬мандарының ішінде біздің жас мемлекетімізге мысық тілеулестер де аз емес еке¬нін ашып айтайық. Ке¬зінде өзім сынаған Ми¬хаил Бернштам деген бар. Ол орыстың соңынан қа¬зақтың да өсіп-өнуі құр¬дымға бет алады дегенді аузы-мұрны қисаймай айтады. Себебі, қазақ әбден орыстанып кеткен, қазақтың демографиялық мінез-құлқы мұсыл¬ман¬дар¬дан гөрі христиан ха¬лықтарына жақын, сон¬дықтан да, сайып келген¬де, өсімі төмендейді деп болжамдайды.
БҰҰ сарапшылары қай жерден қателесті де¬генде, олар Қазақстанда миграция ары қарай жал¬ғаса береді деп ойлады. Бұл – бір қателігі. Ми¬гра¬ция тоқталды ғой. Екіншіден, туу төмен құл¬дырай береді, қазақ та орыстың соңынан тартады деп жобалады. Бұл қателік кейбіреулерге жағатын да шығар. Бірақ ол болмайтын іс. Қазақтың құрдымға кетпей, қайта шыңға өрлейтінін БҰҰ айтқан 14,5 миллионның орнына, 16,5 миллион болып өскеніміз де тағы бір айғақтап, дәлелдейді.
– Сіз бір сөзіңізде халық өсіміне әсер ететін демографияның өзіндік ішкі факторы бар деп едіңіз.
– Иә, халық өсімінің өз заңдылығы, табиғи ағымы бар. Қазірде бүкіл Еуропа, Америка өсімді тоқтатты. Ресей төмен құлдырап барады. Қытай да саябырсыды. Дәл осындай жағдай бүкіл адамзат баласын қамтымай қоймайды. Үлкен эпидемиялар келуі мүмкін. СПИД-тің өзі адамзаттың өсуіне тежеу жасаса, мына келе жатқан шошқа-тұмауы да қорқыныш туғызады. Құдайым бұлардың бетін аулақ қылсын. Дегенмен де, жаһандану бүкіл адамзат баласының демографиялық мінез-құлқын түбірімен өзгертпей қоймайды. Өйткені, халық өсіміне әсер етуші негізінен демографияның өзінің ішкі факторы, өз дамуының заңдылығы болмақ. Бұл үшін бір әйел бір-екі баламен шектелсе жетіп жатыр. Мұның демографияға келтіретін зиян-зардабы анау айтқан қырғын соғыстардан әлдеқайда артық болмаса кем емес.
Халық қартайған жағдайда, тіптен, өсімге екі баланың өзі де аздық етеді. Ол кезде өлімнің жалпы деңгейі күрт көтеріледі де, екі бала халықтың санын сақтап тұра алмайды. 2,4-2,5 бала қажет болады бұл жағдайда. Мысалы, қазір орыстың санын көтеру үшін Қазақстанда екі бала жеткілікті болса, Ресей үшін екі жарым бала қажет. Өйткені, онда өлім, халықтың қартаюы үдеп барады. Демографияның мұндай нәзік пернелерін ескермеске болмайды.
– Енді өзімізге қайта оралсақ, еліміздің орталық, солтүстік және шығыс өңірлеріндегі қазақтардың жалпы халықпен салыстырғандағы үлесі қанша? Осы үлестің жақын болашақтағы өсу келешегі қандай?
– Қазақтың өсімі, әрине, барлық жерде бірдей емес. Үлес пайызы да әр жерде әртүрлі. Мысалы, Ба¬тыс Қазақстанда, сол өңірдегі төрт облыста қа¬зақ 80 пайыздан асып отыр. Шымкент, Қызылор¬да мен Жамбыл облыстарын қосып алғандағы Оң¬түстік Қазақстанда 70 пайыздан артық. Қазақтың үлес пайызы әлі де төмен жерлер бар. Ол негізінен солтүстік өңір. Мұнда, тіпті, тың игерген уақытта 1959 жылғы санақ мәліметтері бойынша, небәрі 19 пайыз болатынбыз. Қазір, құдайға шүкір, бұрынғы Тың өлкесінің Ресеймен даулы бес облысындағы қазақтың үлесі 40 пайызға тақалды. Салыстырмалы түрде аз болмаса да, көңілді онша көншітетін пайыз емес, төменгі деңгей саналмақ.
– Республика бойынша 36 пайызды құраған кезіміз де болды ғой. Соған қарағанда...
–Иә, болды. Егемендік алған кездегі орташа халімізге терістік өңірімізде енді ғана жетіп отырмыз. Шығыстағы үлесіміз 60 пайыздай. Бірақ онда Бородулиха, Шемонаиха т.б. аудандар бар. Олар¬дағы қазақтың пайызы мүлдем аз. Өске¬мен¬нің өзіндегі қазақ та 30 пайыздың маңында қалып отыр. Кезінде мұндағы қандастарымыз 2-3 пайыз ғана болғанына не дерсіз.
– Бұл ахуалды қалай түзетуге болады?
– Ол үшін ішкі көші-қонды реттеуіміз керек. Ол реттелсе, солтүстік облыстардағы қаракөздердің өсу перспективасы да молырақ болары сөзсіз. Ішкі миграция сол мақсатқа сай икемделіп те жатыр. Оралмандарды Түркістан мен Шымкенттің, Алматының айналасына иіре бермей, терістік облыстарға жіберген жөн. Артық жұмыс қолдарын күнгейден теріскейге көшіру керек. Міне, ішкі көші-қонды осылай реттеу арқылы солтүстіктегі қазақтың үлесін біршама көтере алмақпыз.
– Бұл орайда Астананың да игі әсері болып жатыр-ау.
– Әрине, Астана да тартудай-ақ тартып жатыр қандастарды Сарыарқаға. Айталық, Қарағанды облысында қазақтың пайызы бір кезде 28-29 болса, қазір қаланың өзінде 40-қа жақындады. Өткен жылы Теміртау қаласының 50 жылдығында болдық. Сол Теміртауға алғаш келгенде онда қазақты мүлде көрмейтінбіз. Қазір осы қаладағы қазақтар 17 пайыз көрінеді. Оны маған қала әкімі айтты. Әрине, әлі де аздау. Бірақ 17 пайыздың өзі де Теміртау қазақтарын біраз белеске асыратын сияқты болып көрінеді маған.
Сол сияқты, қазақтың пайызы Қостанай, Петропавл, Павлодар қалаларында да азырақ. Астана 60 пайызға тақап, бұлардан біраз алда тұр. Көкшетау қазағының да пайызы 50-ден асты. Демек, біз орталық, шығыс өңірлерді әлі де игере түсіп, этнодемографиялық жағынан біркелкілікке жеткеніміз абзал. Ортақ көрсеткіш болашақта 70 пайыз болғаны дұрыс. Менің ылғи қазақ 70 пайызға жетпей өзінің мемлекеттігін де, тілін де, ділін де, елдігін де ұстап тұра алмайды деп қайта-қайта айтып жүргенім бекер емес.
– Мақа, қала халқы мен ауыл халқының санына байланысты болжамдарыңыз дұрыс шықты ма? Нақты айтсақ, қазір қазақтың қанша пайызы ауылда, қаншасы қалада тұрады?
– Қала мен ауыл, дала мен қала жөнінде әң¬гіме қ¬озғар болсақ, қазір қазақ әлемдік урба¬низа¬ция¬ның ортан беліне келді. Бүгінгі таңда қазақ¬тар¬дың 50 пайыздан астамы қалада, 50 пайызға жуығы ауылдық жерлерде тұрады. Бұл ілгері баса беретін үдеріс. Сөйтіп, енді бір 10-15 жыл¬дан кейін қазақтың ауылда үштен бірі қалады да, үштен екісі қаладан табылады. Осылайша біз¬дің қазақ та басқа халықтар сияқты урбанизация төріне еркіндеп енеді дей аламыз. Олай енбесек, кенже қалып қоя береміз, сы¬бағамыздан қағыламыз. Өйткені, өркениет игіліктерінің бәрі қалада. Қазір қазақтың көп мәселесі, түйткілдері қалада жинақталып, қордалана түсуде. Сондықтан, қаладағы қазақтың мәселесіне көбірек мән беруді, жітірек үңілуді Үкіметтің есіне саламыз.
– Ауылдағы ағайынға беретін кеңесіңіз қандай?
– Қазақ ауылы сақталады. Егер ауылдың агротехникасы орташа еуропалық деңгейге жеткізілсе, қазақтың үштен бірінің ауылда тұрғаны әбден жеткілікті, азық-түлік мұқтаждығын қамтамасыз ете алмақ. Дәл Даниядағыдай болмаса да, Италияның оңтүстігіндегі Сицилиядағыдай агротехникамыз болса, жалпы Қазақстан 25 пайыздық селолық халықпен-ақ өзін-өзі толықтай асырай алады. Бар гәп агротехниканың деңгейі мен мәдениетіне байланысты. Әрине, Еуропада бір сиырдан алынатын сүтті біз бес сиырдан әрең алсақ, онда береке болмайтыны белгілі. Америкада 5 пайыз фермер бүкіл елін асырайды. Ол неліктен? Себебі, агротехникасы күшті. Жетіліп жарақтанған, жұмысты жолға қойған. Біз де соған жетуге ұмтылуымыз керек.
– Осы санақтың алдын-ала қорытындыларына қарап біз сапалық тұрғыдан ауыз толтырып айтарлықтай қандай жағдайлар бар дей аламыз? Жалпы қазақ тұрғысынан алғанда да, Қазақстан халқы тұрғысынан алғанда да?
– Біріншіден, қалада тұратын қазақ жұртының экономикалық белсенділігі артып отыр. Жұмыссыздық байқалса да, қазір жұмысшы болуға тырысып, жаңа мамандықтарды меңгеруге құлшыныс көбейді. Не істерге білмей сасқалақтап қалған ешкім жоқ. Тіпті, мен айтар едім, Орта Азия халықтарының ішінде қазақтар мына өзбек, қырғыз, тәжік, түркімен бауырларға қарағанда әлдеқайда пысық, ілгері тұр. Компьютерді меңгеру, шет тілдерді білу жағынан болсын, мал табу, ғылым іздеу, қазіргі өмірге бейімделу жағынан болсын, көп жағдайда қазақ әлдеқайда жоғары тұр, алда келеді. Мысалы, Өзбекстанның өзінде қазір, “аграрный перенаселенность” дейді, халық қышлақтарға жиналып қалып, жұмыссыздық белең алған. Білім деңгейі төмен, еңбек өнімділігі нашар жағдайда қалып отыр. Бұл жақсылық емес. Өзбектер көп өсіп келеді деп ылғи айтып жүрміз. Түбінде осылай тез өсуі өзбекті де, басқаларын да бірсыпыра қиыншылықтарға душар етеді. Өйткені, бұл жайт жұмыссыздықты көбейтеді, халықтың тұрмысын нашарлатады. Оларда бұл түйткілдердің тиянағын табатын нақ Қазақстандағыдай кең мүмкіндіктер жоқ.
– Осы санаққа байланысты өзіңіздің тағы қандай айтпақ пікірлеріңіз бар? Келесі санақта халқымыздың саны қаншаға жетеді деп ойлайсыз? Және оның ішінде қазақ қанша болмақ? Жалпы елдегі демографиялық саясаттың қай арнада жүргізілгені мақұл?
– Қазақтың нағыз өсетін кезеңі алдағы 10 жыл. Өйткені, демографиялық “Беби-бумның” шыңы да алда. Бірақ та мына қаржы тапшылығы оның ұшар басын аздап кесіп тастауы мүмкін. Әйтсе де бұдан үлкен кесел келе қоймайды. Сондықтан, алдағы кезеңде әсіресе мына “Нұрлы көш” бағдарламасы жүзеге асатын болса, қазақтың өз тарихындағы ең бір мықты өсімі осы кезеңге сәйкес келмек. Орта дәрежеде дамығанның өзінде біздің алдымызда үлкен де қарқынды өсім тосып тұр. Бұл уақыт ыңғайына қарай күрделі үдеріс те болатын сыңайы бар. Оның толық сипатын алдағы өмір көрсете жатар. Десек те, келесі санақта, яғни 2020 жылы біздің болжамдарымыз бойынша, Қазақстан халқы 22-23 миллиондық межені еңсермек. Сол кезде оның 75 пайызы қазақ болады. Бұл дегеніңіз 15 миллион, бар халықтың төрттен үші. Алла жазса, сол жағдайға жетеміз, атажұртымызда, тарихи Отанымызда байырланамыз.
– Әңгімеңізге рахмет.

Авторы: Әңгімелескен Қорғанбек АМАНЖОЛ.
“Егемен Қазақстан” газеті №184-187 (25584) 27 мамыр 2009 жыл