(Қилы-қилы пікірлерден тамыр алған толғау)

Н.: «Общая покорность дает вам повод считать, что все у нас однообразно. Вы ошибаетесь: нет другой страны, где было бы такое разнообразие народностей, нравов, религий и духовного развития, как в России. Это разнообразие таится в глубине, единение же является поверхностным и только кажущимся. Вы видите здесь вблизи нас двадцать офицеров, из них только двое первых - русские, трое следующих - примирившиеся с нами поляки, часть остальных немцы. Даже ханы привозят мне своих сыновей, чтобы я их воспитывал среди моих кадет...
Астольф де КЮСТИН
(из диалога Кюстина с Николаем І. Россия в 1839 г.,
в кн: «Россия первой половины ХІХ в. глазами иностранцев».)

(Қилы-қилы пікірлерден тамыр алған толғау)

Н.: «Общая покорность дает вам повод считать, что все у нас однообразно. Вы ошибаетесь: нет другой страны, где было бы такое разнообразие народностей, нравов, религий и духовного развития, как в России. Это разнообразие таится в глубине, единение же является поверхностным и только кажущимся. Вы видите здесь вблизи нас двадцать офицеров, из них только двое первых - русские, трое следующих - примирившиеся с нами поляки, часть остальных немцы. Даже ханы привозят мне своих сыновей, чтобы я их воспитывал среди моих кадет...
Астольф де КЮСТИН
(из диалога Кюстина с Николаем І. Россия в 1839 г.,
в кн: «Россия первой половины ХІХ в. глазами иностранцев».)

Единственным местом, где татары... могли найти приют и дружелюбие, были русские княжества, с которыми ревнителей древней традиции (многие из них родились от смешанных браков)... Так появились на руси... Аксаков, Алябьев, Апраксин, Аракчеев, Арсеньев, Ахматов, Бабичев, Балашов, Баранов, Басманов, Батурин, Бекетов, Бердяев, Бибиков, Бильбасов, Бичурин, Боборыкин, Булгаков, Бунин, Бурцев, Бутурлин, Бухарин, Вельяминов, Гоголь, Годунов, Горчаков, Горшков, Державин, Епанчин, Ермолаев, Измайлов, Кантемиров, Карамазов, Карамзин, Киреевский, Корсаков, Кочубей, Кропоткин, Куракин, Курбатов, Милюков, Мичурин, Рахманинов, Салтыков, Строганов, Таганцев, Талызин, Танеев, Татищев, Тимашев, Тимирязев, Третьяков, Тургенев, Турчанинов, Тютчев, Уваров, Урусов, Ушаков, Ханыков, Чаадаев, Шаховской, Шереметьев, Шишков, Юсупов...
Лев ГУМИЛЕВ
(«Черная легенда», Москва, «Айрис-Пресс», 2003 г.)

Күні бүгінге дейін құпиясы толық ашылмай келе жатқан мәселе бар. Орыстанған басқа ұлт өкілдері неге бір кезде өзі немесе ата-бабасы, әже, анасы құрамында болған негізгі ұлттық түп-тамырына оның дініне мұрын шүйіре қарайды? Басқаны басқа дейік, тіпті орыстың ұлы ақыны болып саналатын Анна Ахматованың арғы тегі татар ұлтына, яғни мұсылман дініне барып тірелетіні белгілі. Сөйте тұра, ақынның өз түпкі ұлтына құрметпен қарауы былай тұрсын, керісінше, санасында бабаларының діни құндылығына теріс пікір қалыптастырғаны мен үшін жұмбақ. Анна Ахматованың өмірі туралы үш том күнделік жазған Лидия Чуковская ақынмен 1960 жылғы 29-қазандағы әңгімесінде былай дейді: «Не помню, по какому поводу речь зашла об исламе.
- Я никогда не любила ислам, - сказала Анна Андреевна, - и к Корану равнодушна...»
(Записки об Анне Ахматовой, том второй, Москва, «Согласие», 1997 г.)
Бір ғажабы, орыстанған өзге ұлт өкілдерінің бәрі дерлік өзінің байырғы ата-тегін, дінін еске алуға және оларға құрметпен қарауға құлықсыз. Орыстанған қырғыздар да дәл осындай мінезге ие...
Өмірбек ТІЛЛЕБАЕВ,
қырғыз ақыны
(Авторға жолданған хаттан үзінді)

«Известно, что обрусевшие инородцы всегда пересаливают по части истинно русского настроения».
В.И.ЛЕНИН
(«К вопросу о национальностях или об Автономизации», 43 том)

Совет өкілі Жангелдин (Әліби. М.Ш.) ескі хукімет заманында қазақ шапанын кабинет киіміне, ислам дінін христиан дініне айырбастап, Жангелдіні Степновқа айналдырып, миссионер болып еді. Бірақ ол өзінің өкіл аталарының үмітін босқа шығарды...
Әлихан БӨКЕЙХАНОВ
(Шығармалар, Алматы,
«Қазақстан» баспасы, 1994 ж.)

Егер халық басқыншы тілдің алдында тізе бүгер болса, онда оның ана тілі жойылады. Бұл дәлелденген заңдылық. Біздің алдымызда екі жол бар. Біріншісі, түк бітірмей, қол қусырып қарап отыру. Екіншісі, жоғарыдағы сөзді іс жүзіне айналдыру.
Дэвид КРИСТАЛ
(«Тіл ажалы» атты кітаптан, аударған М.Жұматай,
«Ана тілі», 20 қаңтар, 2005 ж.)

Егер «телехабарлардың кем дегенде жартысы қазақ тілінде болуы керек» деген менің ұсынысым ұлтшылдық болса, онда еліміздің егемендігі жайлы әңгімені жылы жауып қою керек. Ұлтымыздың мүддесі үшін күрес ұлтшылдық па екен?!
Алтынбек СӘРСЕНБАЕВ
(«Шындықты айтпау - үлкен мәдениетсіздік».
«Түркістан», 16 наурыз, 2006 ж.)

Казахский язык - это язык застолья, песен и айтысов. Он был у нас на кухне, там и останется. Так зачем надевать на высохшее дерево праздничные букеты. Там должен висеть венок...
Владимир НУСИПХАНОВ
(«Известия-Казахстан», 15 октября 2002 г.)

...Кезінде жоғары қызметтерде болған ата-анам мен қазақ тілін екінші орынға ысырған заманым мені осылай тәрбиеледі...
Сенесіз бе, мен қазір қазақша сөйлей алмайтыныма тіпті қысылмаймын да. Мемлекет қажет етпеген тілде мен неге сөйлеуім керек екен?
Ілияс АЛШЫНОВ
(«Калбит» тілің кімге қажет?»,
«Алтын орда», №15, 2005 ж.)

...выступления нескольких писателей, включая Мухтара Шаханова, просто убили своей тупой псевдопатриотичностью и неизбывно низким полетом мысли. Предметом их стенаний, как нетрудно было догадаться, оказался казахский язык...
Тельман МЕДЕУ-УЛЫ
(«Сон с открытыми глазами или бред тарланного сознания»,
«Центральная Азия, Казахстан», 18 января 2005 г.)

Негізін «американдық ұлттан» алатын «қазақстандық ұлт» идеясы бізге мүлде келмейді... Өйткені «қазақстандық ұлт» бірте-бірте біздің сан ғасырлық ата-баба рухымен байланысымызды, тілімізді, рухани құндылықтарымызды жойып, жаңа космополиттік болашақ қалыптастыратыны ешкімге құпия сыр емес...
(«Ұлттарды жоюға апаратын қадам»
(Қазақстан Республикасының Президентіне,
Парламентіне және Үкіметіне),
«Қазақ әдебиеті», 16 қаңтар, 2009 ж.)

...для меня звучит дико, что мои потомки не будут казахами. Это может не понять только русский человек, как ты, Сергей Дуванов, как слишком рафинированный интеллигент. Вы представляете, и так у казахов не осталось ничего от природных богатств своей страны: казахской Магниткой завладел индус Миттал - «мистер Твистер»; железнорудными залежами - еврей Машкевич, бывший нищий учителишка из Бишкека; медь захватил кореец Ким, нашенский совок; еще какие-то узбеки, ушлые шадиевы и прочие захватили на халяву народное достояние.
Итого осталось всего-то у человека неотъемлемое, дарованное отцом и матерью название «казах»...
Позор нам, казахам, если позволим утвердиться закону об отмене нации...
С.Е.ЕСЖАНОВ,
ветеран труда
(«Казахи не выросли из «коротких штанишек?», «Тасжарған», 4 наурыз, 2009 ж.)

Бізді құртатын - креолдар, яғни, шалақазақтар. Ондай прецедент бар ма? Бар. Анау Латын Америкасы ана тілінсіз отыр. Мысалы, ирландықтар егемендігін алды да, тілінен айырылды. Ондай қауіп жоқ емес. Бұл жердегі ең негізгі қауіп - русофилдерден.
Әзімбай ҒАЛИ
(«Қазақстандық ұлт» - қауіпті идея»,
«Жас қазақ», 26 желтоқсан, 2008 ж.)

Понимаю, что разговоры о государственном языке невольно заставляют волноваться наших русскоязычных казахстанцев.
Это и язык, на котором люди всех национальностей имеют право получать необходимую информацию в госучреждениях. К сожалению, на дверях многих из них висят таблички только на казахском языке, создавая большие неудобства для русскоязычных посетителей. В былое время народ с присущей ему прямотой называл подобные вещи простым и понятным словом - «головотяпство»...
Напоследок я хотел бы обратить их внимание на заключительную часть речи президента Н.Назарбаева на последней сессии Ассамблеи народа Казахстана в части, посвященной развитию казахского языка: «Хочу сегодня также подчеркнуть, что пора прекратить всякие провокационные разговоры на языковую тему. Если кого-то действительно волнует судьба казахского языка - пусть вкладывает деньги и реализует конкретные проекты».
Не о вас ли идет речь, мырзалар?
Рустам ЮСУПОВ
Великий и могучий... казахский язык
«Свобода слова» 19 марта 2009 года

Ардақты Мұхтар аға, республикамыздағы 17 министрлікті, немесе Президент әкімшілігі мен Үкімет басшылығын мысалға алалық: Оларда қызмет атқаратындардың 80-90 пайызы қазақ ұлтының өкілі екені белгілі. Бірақ сол қазақтардың 70-80 пайызы, кей министрліктерде 90 пайызы өз ана тілінде оқып, жаза алмайды. Сіздердің мемлекеттік тілді өз орнына қоямыз деп арамтер боп жүргендеріңізге аяушылықпен қарауға тура келеді. Жуырда мемлекеттік тілді дамыту жөніндегі Президенттік қордың директоры Берік Әбдіғалиев бұрын өзінің ұлтжанды адамдардың қатарында болғанын тарс ұмытып, қызметінің ыңғайына орай «қазақстандық ұлтты» мадақтап шыға келуі бәрімізді қайран қалдырды. Сол жігіттің жұртты алдаусыратқан мақаласына сүйенсек, тіл дамытуды (жоғарғы басшылыққа тиіспей) тек төменнен бастауымыз керек екен. Біздіңше, бұл мәселені жоғарыдан, Президент әкімшілігі мен Үкіметтен бастамай іс оңалмайтыны айқын. Оларда жүріп жататын сансыз жиындардың күні бүгінге дейін, тым құрыса, біреуі бастан-аяқ мемлекеттік тілде өтіп пе? Бүкіл ел, бүкіл төменгі басшылық соларға еліктейді, солардан тәлім алады.
Менің алдымда «Қазақ әдебиетінің» 2005 жылғы 31-ші саны жатыр. Онда былай делінген:
«...Министрлік Ақмола облысының Әділет департаментінің қызметін тексерген болатын. Әділет департаменті аппаратында қазір 46 қызметкер жұмыс істейді. Олардың 34-і жергілікті ұлт өкілдері бола тұра, 3-еуі ғана қазақ тілінде іс жүргізіп, құжат әзірлей алады...»
Менің түсінігімше, жоғарыдағы министрліктердің арасында ауыл өміріне ең жақын, былайша айтқанда, қазақы министрлік Ауыл шаруашылығы министрлігі болуы керек еді. Жуырда интернеттен оқыдым. Министрліктің су ресурстары комитетінде 34 адам жұмыс істесе, соның 33-і қазақ ұлтынан. Комитетте іс-қағаздарының 80 пайызға жуығы тек орыс тілінде жүргізіледі екен...
Кез келген министрлікте, Астана мен Алматыда (Қызылордадан өзге қалалардың мекемелерінде) осыған ұқсас жағдай қалыптасқан.
Басқасын былай қойғанда, Үкіметтің өзінде саусақпен санарлықтай адам ғана туған ана тілінде оқып, жаза алады. Бірақ бұл билік ордасының 80-85 пайызы қазақ ұлтының өкілі десек те, көпшілігі өзіңіз айтқандай МҒҚ (Мордиясы ғана қазақтар). Масқара емес пе? Өз ана тілін жетік меңгерген білікті қазақтар қашанға дейін шеттетіледі? Егеменді ел атанғанымызбен орыстандыру саясатының тоқтар кезі бола ма? Билік «американдық ұлт» сияқты «қазақстандық ұлтқа» енуімізді, яғни қазақ ұлтының жойылуын неге жан-тәнімен қолдап отыр? Орыстанған қандастарымыздың көпшілігі «қазақстандық ұлттан» өз ұлтын қорғаудың орнына неге оны жақтап шықты? Өзіңіз жиі жазып жүргендей, үлкен билік басындағылардың бірде-біреуі баласын, қызын, немересін қазақ тілді балабақша мен мектепке бермеуінде және беті бүлк етпей өз ұлтын жарға қарай итеруінде қандай сыр, қандай заңдылық бар?
Жанкелді ШЫМШЫҚОВ,
экономика ғылымдарының кандидаты, профессор
Астана қаласы.
(Авторға жолданған хаттан үзінді)

Кім өзінің тілін, ұлтын, басқа тілге, басқа ұлтқа
Айырбастап жіберсе егер, сатқындық па ол, жастық па?
Әлде заман зорлығы ма, мейлі, солай болғанмен,
Басқа тілде көрілген түс, басқа тілмен алған дем,
Не себепті тоғыспайды негізгі ұлттық талғаммен,
Неге олардың сұрқы бөтен, даңқы шырқау жанғанмен?

Мысалға алсақ, қазіргі орыс халқының зор бөлегі,
Таза орысқа ұқсас қызмет еткенімен өрелі,
Қилы тағдыр жолдарынан өтіп мың сан бұралған,
Тілі, ділі, діні бөлек ұлттардан құралған.

Алғашында ұлты атойлап тұрғанымен түрінде,
Олар неге намыстанған сөйлеуге ана тілінде?
Қосақталып алғаннан соң өзге ұлтқа құлыпсыз,
Секілденген туған ұлты кейінгі ұлттан сұрықсыз,
Екі-үш ұрпақ өтпестен-ақ түрін уақыт жалмаған,
Ақырында өз ұлтынан, тіпті жұрнақ қалмаған...

Ғасырлардан ғасырларға шашқан мұңлы жаңғырық
Жатыр мұнда бір кездері Ленин айтқан заңдылық:
«Жағынудың жолын ойлап олар орыс халқына»,
Талай батпан залал қосқан туған ұлттық парқына.

Ленин және бұл қауіптің құлпын ашпақ ойменен,
Ұлтын сатқан Сталинді мысалға ала сөйлеген...
Үш жүз жылдық орыстану бостан-босқа самғай ма?
Ұлттан қашқан қазақтардың көбі осындай жағдайда.

Туа сала орыс тілін санасына сіңдірген,
Қазақ аз ба осы тілде шын қуанған, шын күлген,
Өз асылын басқа ұлттың бүркітіне ілдірген?..
Үлкен тілде басқыншылық күш жатарын кім білген?!

Билік жақтан қанат қағып ұлтсыздық дастаны,
Бұл күндері қазақтың тең жарымынан астамы
Оқып, жаза алмаған соң ата-баба тілінде,
Баба тілге деген құрмет күрт шегінген үнінде.

Қай тілменен көзін ашса, сол тіл ме оның анасы,
Ой-талғамын кім меңгерсе, сол болмақ па панасы?
Сәби шақтан жауланған соң тілі, рухы, санасы,
Өз тіліне жау боп шықты талай қазақ баласы.

Орыс тілді газеттерден мінез ашып адуын,
Кейбіреуі жасап жатыр өз ұлтына шабуыл.
«Қазақстандық ұлт» атанған ұлтты жою жоспары,
Космополит қандастарды жаңа жолға бастады.

Ана тілін үйренем деп енді әуре болмайды,
Бірден әлем азаматы айдынында самғайды.
Олар рас, сырт көздерді іскерлікпен баураған,
Билікті де, негізінен, ҰТММ*-лар жаулаған.
_____________________________
* ҰТММ - ұлтын, тілін менсінбейтін мәңгүрттер

Кім ұлтқа тас лақтырса, сол билікке ұнай ма?
Ұлтын сүймеу, қарсы шығу емес пе бұл Құдайға?
Енді біздің көнбіс қазақ оңға, солға ойқастап,
Өз халқының іштен шыққан жауларымен шайқаспақ.

Қайсар шындық алға шықты: егер билік ұлтқа
Жауығуын тоқтатпаса, сылтау іздеп сыныққа,
Онда мәңгүрт қазақтар да кіжінуін қоймайды,
Себебі олар билікпен бір кеңістікте ойлайды.

Билік өрге оздырды да қызмет қамын, бас қамын,
Тіпті таза қазақты да сатып ала бастады.
Екіжүзді мінезімен олар елді ластады,
«Қазақстандық ұлт» - керемет» деген ұран тастады.

Мұны қолдап кей жағымпаз газеттер де сайрады,
Жұрт шатасып, оң қол парқын сол қол күші байлады...
Үлкен қауіп, құйтырқы істің мақсат, нарқын ашпасаң,
Ұлтты допша теуіп ойнау болмап еді ешқашан...

«Қазақстандық ұлтта» бар ұлт орыстана астаспақ,
Сөйтіп, олар өз тілімен, өз ділімен қоштаспақ.
Күллі әлемге үлгі етілмек бұл жеңістің жарқылы,
Базбіреулер алғыс алмақ ұлтты жығу арқылы.

Рухын тартыс тоқтысы еткен қаптап кетті көкпарлар,
Бұл зорлықты көрген сайын намысыңды от шарлар.
Қызметінің ыңғайымен ұлт мүддесін сатқандар,
Сендерге де есеп берер күн келеді, тоқтаңдар.

Мәселе айқын: «ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҰЛТТЫ» ЖАҚТАП ЖОЛ БЕРУ -
ОЛ, ӘРИНЕ, ҰЛТТЫ ЖОЯМ ДЕГЕНДЕРГЕ ҚОЛ БЕРУ!