Айтары ойы нақты, қоғамдағы өзгерістер мен орын алып жатқан түрлі жағдайларға өзіндік ұстанымы тұрғысынан тың пікір айтып қоғамдық ойдың өсуі мен өресіне ықпал етіп келе жатқан физика-математика ғылымдарының докторы Асқар Жұмаділдаев мырза конференциямыздың жаңа жылдағы алғашқы қонағы болып, оқырмандардың сауалдарына жауап қатып отыр.

«Абай-ақпарат»

- Қайырлы таң Асқар аға! Сіз қазақтың сақалын сипап сазға отырған мына кейпіне ең алдымен жөн сілтей алар кабілеті жоқ енжар зиялы қауым кінәлі екеніне екіншіден, ез, енжар һәм жалқау қазақ халқының өзі кінәлі екеніне менімен келісесіз бе? Келіспесеніз неге? Неге қазақтар өркениет деп айтатын дүниетаным денгейінде өте төмен орналасқан?
- Жалқаулар қазақта бар.  Жалқаулар қазақ еместерде де бар. Бұдан қазақ халқының өзі кінәлі деген қорытынды шықпайды. Қазақтар дүниетаным деңгейінде төмен орналасқан деген қате пікір.
Қазақ демей-ақ коялық, өйткені, қазақ әзірше бар потенциалын ашып үлгермеген жас ұлт,  қазақтың бабалары - көшпенділер делік,  олар, мысалы,  өркениетке мынадай үлес қосқан:
1. Бұтқа шалбар киюді үйреткен.
2. Үзеңгіні ойлап тапқан
3. Көбейту таблицасын үйреткен

Айтары ойы нақты, қоғамдағы өзгерістер мен орын алып жатқан түрлі жағдайларға өзіндік ұстанымы тұрғысынан тың пікір айтып қоғамдық ойдың өсуі мен өресіне ықпал етіп келе жатқан физика-математика ғылымдарының докторы Асқар Жұмаділдаев мырза конференциямыздың жаңа жылдағы алғашқы қонағы болып, оқырмандардың сауалдарына жауап қатып отыр.

«Абай-ақпарат»

- Қайырлы таң Асқар аға! Сіз қазақтың сақалын сипап сазға отырған мына кейпіне ең алдымен жөн сілтей алар кабілеті жоқ енжар зиялы қауым кінәлі екеніне екіншіден, ез, енжар һәм жалқау қазақ халқының өзі кінәлі екеніне менімен келісесіз бе? Келіспесеніз неге? Неге қазақтар өркениет деп айтатын дүниетаным денгейінде өте төмен орналасқан?
- Жалқаулар қазақта бар.  Жалқаулар қазақ еместерде де бар. Бұдан қазақ халқының өзі кінәлі деген қорытынды шықпайды. Қазақтар дүниетаным деңгейінде төмен орналасқан деген қате пікір.
Қазақ демей-ақ коялық, өйткені, қазақ әзірше бар потенциалын ашып үлгермеген жас ұлт,  қазақтың бабалары - көшпенділер делік,  олар, мысалы,  өркениетке мынадай үлес қосқан:
1. Бұтқа шалбар киюді үйреткен.
2. Үзеңгіні ойлап тапқан
3. Көбейту таблицасын үйреткен
- Сіз математика саласында әлемдік деңгейде қызмет етесіз. Математика саласын мықты меңгере отырып және де ең бастысы - қоғамның жай-күйін талдай білетін қабілетке ие бола отырып, не себептен мемлекетке экономика саласында тұщымды кеңес яки қонымды жоспар құрып бере алмайсыз?
- Математика мен экономика екеуі екі бөлек ғылым. Екеуінің ортақ бөліктері болуы мүмкін. Мен математиканың өте кішкентай бөлігін ғана білемін. Оның да экономикаға қатысы жоқ.
- Сіз қызмет еткен, мен оқып бітірген Сүлеймен Демирел атындағы университетте сіз туралы «Жұмаділдаев - математиканын бір саласында әлемдік рейтингте 1-ші орында тұр» деген аныз бар. Осы қаншалықты рас?
- Бұл өтірік.
- Сіз Сүлеймен Демирел атындағы университеттің экономика факультетінде индивидуалды зерттеу, экономикалык зерттеу орталықтарына, мұғалімдердің сабақ беру сапасы төмен, ойдың, пікірдің алуан түрлілігіне ондағы көп адамдардың мақұрым екенін білесіз бе? Математикпін деп ақтала алмайсыз, себебі сіз онда проректорсыз.
- Білмеймін.
-  Экономикада қазіргі заманға сай білім береді деген СДУ, КИМЕП, КБТУ - университеттерінде шын мәнінде Батыстың экономикалық кұлы болуға ғана жетелейтін, мемлекетіміздің физикалық түрде емес, сонымен қатар сана ретінде құл болуға итермелейтғн экономика үйрететінін сіз білесіз бе? Білсеңіз нендей ойларыңыз бар?
- Батыстық экономика дұрыс болмаса жетпіс жыл өмір сүрген Совет Одағы неге өзінен-өзі бір-ақ күнде құлап қалды? Сырттан танк келген жоқ. Аспаннан бомба түскен жоқ.  Себеп  экономикасының дұрыс болмауынан болар.
- Студенттерге жақсы сабақ оқығаны үшін өз қалтаңыздан ақша бергеніңізге өз басым куә, ең бай ғалым (KZ) екенініңізде белгілі. Менің экономикадан жазған бір кітабым бар, егер ол жаңа ой талабына сай болса, оның шығарылуына көмектесе аласыз ба?

- Жоқ. Көмектесе алмаймын. Өйткені, экономикадан хабарым жоқ.

- Саят Ыбырайға араша түскеніңіз белгілі. Алла разы болсын! Қалың қазағыңыз риза. Енді сол шаруаның соңы не болып жатыр? Арыстай азаматымызды қараңғы қапасқа қамап қойып, қалай тамағымыздан ас өтеді?
Бегімбет.
- Естуімше Саятқа  екі айдай неше түрлі айып таңылып,  неше түрлі іс тігуге тырысылды. Қазір ештеңе табылмағасын, енді қандай айып ойлап  табамыз деп тергеушілердің бастары қатып жатқан сықылды.
Мен білетін Саят  - Немістің әлемдегі ең беделді  Гумбольд стипендиясын алған қазақстандық үш математиктің бірі. МГУ дың түлегі. Мықты математик. Доктор , профессор. Абайды Саяттай білетін, Шәкәрімді Саяттай жатқа айтатын басқа қазақты білмеймін.  Қазақ мақтанар болса осындай болсын дейтін азамат. Саяттың әлі қапаста жатқаны өкінішті.
-Қазақтың білім-ғылым жүйесін қазақ болмысына сай өзгертіп, қазақ балаларын бала кезінен орыстандыру саясатына тосқауыл қойып, білім ошақтарында ана тілінің мерейін үстем етуге қазіргі білім министрі Бақытжан Жұмағұловтың ерік-жігері мен қабілеті жетеді деп үміттене аласыз ба?
- Бақытжан Жұмағұлов академик Жолдасбековтың шәкірті. Бақытжан Өмірбек ағамыздан тек қана ғылым үйренген жоқ.  Ғылым-білім саласын басқарудың  административтік жұмыстың бар саласынан өтті. Қарапайым ғылыми қызметкерден Жолдасбеков басқарған университет ректоры дәрежесіне дейін көтерілді. Мен үшін академик Жолдасбековтен үйрену үлкен мектеп. Бақытжан Жұмағұловтың ерік-жігері мен қабілеті  сіз бен бізден асып түспесе кем емес. Сөзді тыңдай алады.  Жақында бүкіл математиктерді жинап жиналыс өткізді. Сонда байқадым. Оның біліктілігі, ұлтжандылығы, іскерлігі ешкімнен кем емес.  Жұмысын бастатпай жатып сынай берудің қажеті жоқ. Бұдан артық министрді бәрібір таба алмайсыз. Министрдің жұмысына сәт тілеп, қолымыздан келгенінше көмегімізді берейік.
-Сіз қоғамға белгілі адамсыз. Мемлекет басшысына еліміздің білім-ғылым саласының азып-тозып тұрғаны жөнінде неге ашық хат жазбайсыз? Біз секілді қарапайым адамның сөзі өтпейді, ал сіздің сөзіңіз өтімді болар еді.
- Ғылым мен білім деңгейі өспеді, ойдағыдай деңгейге көтерілмеді. Үзіп жұлқып жасалған реформалар ғылымның титығына жетті. Бұл жөнінде  ойымды анық айтып жүрмін. Ашық хат жанрын меңгергенім жоқ. Меңгергім де келмейді.
- Қазіргі егеменді еліміздің мектеп, институттарында білім беру сапасы Кеңестер одағы кезіндегі білім беру сапасынан едәуір төмен түсіп кеткенін мойындайсыз ба? Осы екі кезеңдегі білім сапасына 5 балдық шкаламен баға берсеңіз. Мысалы: Кеңес заманында - 4+ болса, егеменді елімізде – 3 - , немесе, 2+ деген сықылды.
-Білім ғылымды шартты түрде екіге бөлуге болады. Идеологияның әсері басым гуманитарлық ғылым. Идеологияның әсері аз жаратылыс тану ғылымы.  Кеңестік дәуірдегі гуманитарлық ғылыммен шұғылданушы есебін шығара алмаса да жауабына қарай туырлайтын нашар оқушыны еске түсіреді. Өйткені не істесең де қорытынды партия съездері шешімдерімен, күн көсемдердің цитаталырымен сәйкес келу керек.  Жауабы белгілі ғылым ғылым емес. Сондықтан кеңес дәуіріндегі идеологиядық ғылым, идеологиялық білім деңгейін  2 деген бағамен бағалауға болады.   
Ал жаратылыс тану саласына келсек, іргелі ғылымдар саласына келсек,  жағдай мүлдем басқа. Кеңестік дәуірде адам алғашқы рет ғарышқа ұшты. Кеңестік дәуірде атом игерілді. Кибернетика мен генетика саласының негізі қаланды.  Рас бұл салалар Кеңестер одағында дами алмады. Себеп бұл ғылымдарға  идеологияның шабуылы орасан зор болды.  Ғарышта адам ұшқаннан кейін Америка басшылары,  Америка зиялылары сұрақты төтесінен қойды. Неге ақшасы мол, қайраты мол,  жерінде соғыс болмаған Америка кеше ғана соғыстан шыққан,  орасан зор шығын көрген Кеңестер Одағынан қалып қойды ? Кеңестер одағының біз білмейтін қандай құпия қаруы бар ?  Зерттей келе жауап та төтесінен айтылды. Кеңестер одағынын бізде жоқ құпия қаруы білімінде, идеологиялық ғылымында емес,  жаратылыс тану ғылымдарын оқыту жүйесінде. Пролетариат диктатурасы туралы ілім, КПСС тің ең озық партия екендігі жөніндегі ілім, күн көсемдердің даналығы жөніндегі ілім ешқандай ғылым емес, бәрі бос сөз,  бұған назар аударып қажеті жоқ. Кеңестер одағының орасан күшті қаруы математика, физика, химия сықылды ғылымдарды оқыту жүйесінде. Сондықтан біз де осындай іргелі ғылымдарды оқыту, дамыту бағытында жұмыс істеуіміз керек деді. Демократиялық жүйенің тоталитарлық жүйеден айырмашылығы, артықшылығы  қатені мойындай білуінде, мойындап қана қоймай қатені жөндей білуінде. Сондықтан жаратылыс тану саласындағы кеңестік дәуір оқу жүйесіне 5 деген баға қоюға болады.
Өкінішке орай біз кеңестік дәуірдегі жаратылыс тану ғылымдарын оқыту үрдісінен   алшақтап барамыз. Бұның артықшылығынан гөрі кемшілігі көптеу көрінеді. Біздің математика саласындағы жеңістеріміз инерциямен келе жатқан кеңестік дәуірдегі жетістіктеріміздің жалғасы.
- Қазіргі жаңа келген білім министрі Жұмағұлов мырза алдыңғы болған министрлерге қарағанда озық болатын сыңайлы, сіз сол кісіге неге көмекке бармайсыз? Әлде, олар сіз секілді тіке айтатын мамандарды жақтырмай ма? Әлде, сіз барамай жүрсіз бе, шақырған жерге? Қаракесек.
-Мен неге көмекші болуым керек ? Жұмағұловтың менсіз де көмекшілері жетеді. Сұраса білгенімше жауап беремін. Сұрамаса, мен неге шошаңдауым керек ?
-Сәлеметсіз бе? Жоғары оқу орнына түскісі келген жас талапкерге қай оқу орнына түсуге кеңес бересіз, Қазақстанда ақшасына білім беру базасы сай білім ордасы қайсы? Ақ-Ару
- Білмеймін. Өзім істеп жүрген университеттердің бәрі жақсы.  Өзіңіздің таңдау хұқыңызды өзгеге бермей шешімді өзіңіз қабылдағаныңыз абзал. Ертең бәрі дұрыс болып кетсе, мен бір ақылды тірлік жасаппын деп қуанып жүресіз. Шешіміңіз дұрыс болмай қалса, өзгеге орынсыз өкпелеп уақытыңызды құртпай,   қатеңізді түзеуге төтеден жол тартасыз. Кәсіптің жаманы жоқ. Тек бір кәсіпті таңдасаңыз, соның шыңына жетуге тырысыңыз.
-Сізді жерлесім және әлем мойындаған математик ретінде мақтан тұтамын. Барлық жетістікке өз еңбегіңізбен келгендігіңіз жұртқа мәлім. Қазір көбіміз өкінішке орай, "ауырдың үстімен, жеңілдің астымен" жүруді мақтан тұтатын болдық. Бұл ғылым саласына да қатысты. Жастар екі-үш диплом алып, жұмыссыз жүр. Сонда білімнің сапасы кеткен бе? Әлде мәселе басқада ма?
- Білімнің сапасы төмендегені рас. Бірақ себеп тек осында десек қате болады. Жастардың көбі  істің парқына бармай, жылтыраққа әуестенеді.  Ертең жұмыс таппайтының белгілі болса ондай саланы игеріп не керек ?  Сіздің қалтаңызды он диплом болуы мүмкін. Керек емес университеттердің, керек емес мамандықтарын игеріп, керек емес дипломдардың коллекциясын жасап музейге тапсырмақшымысыз ?
-Біліміңіз де, біліктілігіңіз де жеткілікті. Сізде білім министрі немесе ғылым академиясының президенті болсам деген ой болған жоқ па? Егер сол қызметтерге бара қалсаңыз, халқыңызға көбірек пайдаңыз тиер еді деп ойлаймын. Бұл менің жеке пікірім.
- Кезінде болған.  Қазір ондай ой жоқ.
-Сізді намысты қазақ ретінде қабылдап, үлгі тұтамын. Бірақ кей кезде қатты қырсығып кететін сияқтысыз. Осыны мойындайсз ба және кемшілігім деп есептейсіз бе?
- Мойындамаймын. Менің кемшілігім көп.  Бірақ “қырсығуды” қатты кемшілік деп есептемеймін : )
-Құрметі Асқар мырза сіз Қазақстанда екі жақсы мектеп бар дейсіз, 7800 мектеп сабақ оқытпайма өзіңіз қай мектепті бастап оқыдыңыз?
- Қазақстанда мен білетін екі жақсы оқыту жүйесі бар. Бірі - Жәутіков атындағы Республикалық физика математика мектебі.  Екіншісі – Қазақ-Түрік лицейлері.  Ғылыми олимпиадалардағы жетістіктер бұған дәлел.  Аудан, облыс, республика деңгейіндегі емес, халықаралық деңгейдегі жетістіктер бәрі дерлік осы екі мектеп түлектерінен шығып жүр. Назарбаев университінде оқып жатқан кімдер десеңіз негізі осы мектептердің түлектері. Гарвардта, MIT де   оқып жатқандар жылдан жылға көбейіп келеді. Бәрі дерлік осы екі мектептен шығады. Ғылыми жоба жарыстарын алыңыз, медалистер санын алыңыз, тесттен ең жоғарға балл  көрсеткендерді алыңыз. Бәрі дерлік осы екі мектептін түлектері.
Бұның сыры неде десеңіз,  бұл екі мектепте де математика физиканы дұрыс оқытады. Советтік (немістік) жүйемен, бұрынғы Советтік кітаптармен оқытады. Математика мен физиканы жақсы меңгерген баланың логикасы анық болады. Логикасы дұрыс адам басқа да кез келген саланы тез меңгеріп кетеді.
Екі мектеп мықты  деген тұжырымнан басқа мектептерде сабақ оқытпайды деген қорытынды шықпайды.
Мен  Шиелі ауданындағы N 299 төрт жылдық теміржол бастауыш мектебінде, сонан соң аудан орталығындағы   Октябрьдің 14  жылдығы атындағы N 45   қазақ орта мектебінде, соңғы  үш жылды Алматыда республикалық физика-математика мектеп интернатында оқыдым.
-Балаларыңызбен қазақша сөйлесесіз бе? Қазақ мектептерінің оқушылары нашар деген ұғыммен келісесіз бе? Бұл ұғым (нашар деген) қайдан шыққан, кім, неге шығарған деп ойлайсыз?
- Балаларыммен,  үй іші бәрімен қазақша сөйлесемін. Балаларым қазақ тілінде тәп-тәуір сөйлейді.  Кейде  өзге тілде жауап аламын. Бұның себебі телевизордан деп білемін. Балалар далада еркін ойнай алмайды. Алматы өкінішке орай баяғы алма қаласы емес. Алматы --үлкен авто тұрақ. Балалар далаға шығу үшін қасына бір ересек еріп шығу керек. Үйде отырған баланың тірлігі азаннан кешке дейін телевизор көру. Мультфильм көру. «Балапан» дейтін жаңа бағдардалама шықты деп есіттім. Бірак біздін ICON да    Балапан жоқ.  Кабельдік телевидениеде толып жатқан спорт, музыка хабарлары бар. Бәрі дерлік Ресейден, не шет елден келген бағдарламалар.  Парламент заң шығарып, заңда тек қана тіл қатынасы елу де елу емес, барлық кабельдік телевидение қазақтың балаларға арналған бағдардаламаларын және оқу-ғылымға қатысты танымдық бағдардаламаларын көрсетуін міндеттеу керек деп есептеймін.
Қазақ мектептерінің оқушылары нашар деген пікірмен келіспеймін. Бұл пікір өзі тіл білмегендіктен балаларына көмектесе алмайтын ата-аналардан шығуы мүмкін.
-«Табындырушыны тыю үшін алдымен табынушылықты тыюымыз қажет». «Абай.кз» сайтының «Айтқыш екен...» айдарында тұрған қытайда мырза қамақта отырған қазақ қаламгері Қажығұмар Шабданұлының осы сөзіне орай не айтасыз?
- Мықты сөз. Бұдан артық айта алмаймын.
-Аға амансыз ба? Жағдайыңыз жақсы шығар. Жақсы болмаса Абай сайтында әндетіп жүрер ме едіңіз.
- Рахмет. Жағдайым жаман емес. Бірақ Абай сайтында  «әндетіп» жүргенім одан емес. Менің атымнан сырттай мақала жазып жіберушілер көбейді. Мен айтпаған сөзді айтты деп цитата ғылып жүргендер көбейді. Соның  бірі осы сайтта “Ғылымның көкесі – құран” дейтін мақала басылған екен. Бұл өтірік мақала. Менің сөздерімнен  әр жерінен жұлқып -жұлқып құрастырылған, менімен келісілмеген, менің қолым койылмаған мақала. Сол себепті Абай сайты  қызметкерлерінің интернет конференция  жасау ұсынысын қабылдап,  оқырмандарымен делдалсыз пікірлескенді жөн көрдім. 
- Жалпы Сізге деген ықыласым оң. Айтатын әңгімелеріңізде шындық байқалады. Абызды әңгімеңізге құрышымыз қанып қалатын сәттер де аз емес. Білім туралы сұрағым жоқ. Себебі өзім осы салада сұрақ қою үшін бір нәрсені білуім керек. Өкінішке орай өзімнің білетінім шамалы. Менің сұрағым ел туралы болмақ. Осы Нұртас Оңдасыновты білесіз бе? Білсеңіз ол кісі туралы не айта алар едіңіз?
- Нұртас Оңдасынов қазақтың бір туар азаматы. Ол туралы жеке тақырып қылып жеке әңгіме жүргізген дұрыс болар.
- Президенттің өкілеттілігін ұзарту жөніндегі реферндум туралы не айта аласыз?
- Бұның жауабын  7 қаңтарда президенттің өзі берді. Мен президентпен жағаласпай-ақ қояын.
- Мүмкін болса айналасында жүрмей 12 жілікке бөліп берсеңіз.
- 12 Жілікке бөле алмаймын. Уақытым жоқ. Білімім жетпейді.
- Білім. Демография. Экономика. Саяси тұрақтылық. Қайсысын бірінші орынға қоясыз?
- Бәрі де бірінші орында.
- ОБСЕ саммиті бізге не берді, біз оған не бердік?
- Он бір жыл бойы басы қосылмай жүрген елдердің басын қосудың өзі ерлік. Кімнің кімге не бергенін білмеймін. 
- Қонаев туралы ойыңыз және ол кісінің білім мен ғылымға қосқан үлесі.
- Қонаев та, Оңдасынов сықылды қазақтың бір туар азаматы. Елді көп жыл басқарды. Осы күнгі атқамінерледің көбісі карьерасының тұсаукесерін Қонаевқа жасатқан. Қонаевтың кезінде Алматы көркейді. Ғылым да өсті,  білім де өсті.  Қонаевтың тұсында қазақ мектептері көп  жабылды. Қонаев туралы да ат үсті айтпай, арнайы конференция ұйымдастырған дұрыс болар.
- Өткенде ғана ҚМДБ бас молдасын ба, имамын ба жабық есікте сайлап алды. Осы туралы не айтар едіңіз?

- Молдалықтан хабарым аз. Олардың не істеп,  не қойғанын білмеймін.

-Батыстың дамуын біраз ғалымдар Лютер мен Кальвиндер өмірге әкелген протестантизм дінімен байланыстырады. Демек, ғылым, экономика діннен бөлек болмады ғой. Ғалымдардың дінді сынайтын не жөні бар?
- Дүние жалған деген ұғымды өкінішке қарай кейбір мұсылман “білгіштері” теріс түсіндіреді. Дүние жалған нағыз өмір о дүниеде басталады.  Жұмақ,  хор қыздары,  өздігінен пісіп, аузыңа түсіп тұрған жеміс, нағыз рахат,  …бірақ бұның бәрі о дүниеде болмақ.  Демек, бұл дүниеде аса тырысып керегі жоқ, аса жан ауыртып  еңбек қылып керегі жоқ,  бәрібір бар жақсылық өлгеннен кейін басталады. Өкінішке орай бұл психология қазақтың әндеріне, аңыздарына,  ойлау болмысына терең енген.  Дүние қайран, жас кезіңде ойна да күл дейді. Тек қана бір қазақ -- Құнанбайұлы Ибраһим деген кісі «қайратың барында еңбек қыл, ғылым үйрен, мал тап» дейді.
Лютер мен Кальвиндер о дүние ұғымын жоққа шығармайды. Бірақ жұмаққа барар жол бүгіннен, өзіңнен басталады дейді. Өзіңе сен, аянбай еңбек ет, басыңды істет, нағыз сауап іс осы дейді. Батыстың қатты дамуының бір себебі осында жатқаны хақ. Сондықтан батыстың дамуын  ғалымдардың протестантизм дінімен байланыстыруы кездейсоқтық емес.
Қарсы сұрақ. Ғалымдар дінді не үшін сынамауы керек?
-Саят Ыбырайға жабылған жаладан бәріміз хабардармыз. Араша түскен сізге үлкен рахмет.
Вахаббизм деген бәледен қалай құтылсақ болады? Олардың жаны ғылымға қас. Бірдене айтсаң "шерік" деп шығады. Олардың сана-сезімі артта қалған.
-Ваххабизмнің бәле екенін қайдан білдіңіз ? Ғылымға қас деген сөзіңіз рас болса, ғылымға қастық жасап жүргендер тек ваххабистер ме ? Мен білетін ғылымға қастандық жасап жүргендердің арасында жалпы дінге сенетін адам жоқ.   Естуімше Ваххаб деген кісі  тегін адам болмаған.  Пайғамбар дәуіріндегі тазалықты сақтайық деген ұранды ұстанған.  Бұл ұранның несі жаман ? Мүмкін бұл мақсатты  практика жүзінде жүзеге асыруда қателіктер жіберілген болар. Бұл жағын білмедім.  Бірақ орыс өктемшілерінің өзінің дін аралық, ұлт аралық саясатта жіберген қателерін мойындағысы келмей, бәрін өзге дінге жаба салатын әдетіне біз неге сене беруіміз керек ?   Сауд Аравиясы дейтін мемлекеттің құрылымы осы Ваххабтың іліміне негізделген. Сауд арабтарының  біреуден кейін қалыпты дегенді естігенім жоқ. Сана-сезімі артта қалған сауд арабын көргенім жоқ. Биыл Астанада өткен математикадан халықаралық  олимпиадаға Сауд Арабия командасын басқарған адамды көріп біліміне тәнті болдым. Оксфордты бітірген кісі екен. Балалары да жақсы көрсеткіштер байқатты.
-Сопылардың да сол ваххабтардан асып тұрған ештеңесі жоқ. Бұлар да өтірік Йассауи жолын желеу етіп қазақты іштен ірітудің әрекетімен жүр. Сопылар туралы не айтасыз?
- Мен білетін Яссауи жолын ұстанып жүрген сопы Саят Ыбраев. Саяттың сөзін өтірік дей алмаймын. Өйткені ол дінге келмес бұрын ғылымда үлкен нәтижеге жетті.
-Құрметті Асқар белгілі банкир Мұхтар Әблязовқа қатысты атқарушы билік неше түрлі мәлімдемелер жасауда. Танымал кәсіпкерді ала аяқ қылып көрсеткісі келетін бұндай қадамның астарында не бар деп ойлайсыз? Және де Мұхтар Қабылұлының қатысты өз пікіріңіді білдірсеңіз? Қайрат Кенжеұлы
-Мұхтар МФТИ дің түлегі. МФТИ ді, МГУ ді бітірген көп қазақ жоқ. Осы өкімет басында отырғандардың ақылдылары, реформа жасап жатқандары, дұрыс ұсыныс айтып жатқандары негізінен Москва жоғарғы оқу орындарын бітіргендер. Рас, олардың бәрі басшы қызметте отыр деп айта алмаймын. Бірақ мықты финанстық мекемелерді алсаңыз басшысы бір “ троечник” болуы мүмкін, бірақ нағыз жұмыс істейтін орынбасары Москвада бітірген болып шығады. Мұхтардың мықты физик екенін де, логикасы бар адам екенін де күмәным жоқ. Бұл бір.
Мұхтар менің ақшамды ұрлаған жоқ. Сіздің ақшаңызды ұрлады ма ? Ұрласа өзі сықылды қалталылардың ақшасын ұрлауы мүмкін. Мен бизнеспен айналсқан адам емеспін. Бірақ бизнесте “лақтыру” ( кидать) дейтін ұғым бар екенін білемін. Сол  қалталылар бірін-бірі лақтыруы мүмкін. БТА Банкі жеке банк. Оның мемлекетке қатысы жоқ. Банкке ақша құйып жатқан акционерлер өзі рискке барады. Тек ішіндегі ең пысығы, ең жолы болғышы, ең ақылдысы, ең күштісі ақмақтауының, әлсіздеуінің ақшасын қағып кетеді. Мемлекеттің қолында барлық билік, барлық күш бар. Неге жүздеген,  мыңдаған тексерушілер ұрлықты уақытында байқамайды ? Мүмкін байқағысы келмегендіктен болар. Мүмкін тексерушілердің өз «интересі»  болғандықтан болар. Өзінен де зор қу шыққанын байқағаннан кейін ғана  шу шығарған ұрылардың өзгені ұры деп айқайлағанына сенесіз бе ?  Бұл екі.
Сіздің қораңызға қасқыр түсіп, қойыңызды қасқыр жеп кетті екен делік. Сіздің бірінші реакцияңыз. «Қасқыр деген оңбаған екен, ит екен, оны атып тастау керек, түрмеге қамау керек», деп күйіп-пісесіз. Бұл дұрыс реакция. Бұл қарапайым адамның реакциясы. Бірақ логикасы бар адам қасқырға рахмет айтар еді. Қораның тесігі қайда екенін көрсеткені үшін, сабақ бергені үшін, ақыл үйреткені үшін. Сабақ тегін болады деп, ақыл арзан болады деп кім айтты ? Бұл үш.

-Шынын айтар болсақ, қазір Қазақстандағы білім жүйесі іріп-шіріді. Оған бірі келіп, бірі кетіп жатқан, түк бітірмей, қайта бүлдіріп жатқан дарынсыз министрлеріміздің де үлесі зор екені білгілі. Құрметті Асқар аға! Егер Сізді Білім және ғылым министрі етіп тағайындаса, еліміздің білім-ғылым жүйесін көтере алар ма едіңіз? Әлде биліктен көңіліңіз әбден қалған ба?
- Министр болып көргенім жоқ. Және оған ешқандай зауқым да жоқ.
- Рефернедумды қолдап дауыс бердіңіз бе?
- Жоқ
-Асқар аға! Мектепте қаншама жыл бала оқытқан, университетте нешеме жыл жұмыс істеген, білім саласының қазанына әбден қайнаған, республика түкпірінде қандай жағдайлар болып жатқанын адам ғана Білім министрі болса деген тілегім бар. Сіз осыны қостайсыз ба? Әйтпесе небір саяси түпли жалағыштар бұл орынды мансап көріп келіп жатыр. Нәтижесі қалай болары белгілі ғой. Жауап беруіңізді өтінемін.
Құрметпен, Сансызбай
-Жауап жоғарыда берілді.
-Асеке! Білім министрі қандай адам болуы керек деп ойлайсыз. Талантсыз министрлер ел болшағына обал жасап жүр деп ойлайсыз ба?
- Жауап жоғарыда берілді.
-Асқар аға! Ататүрк те жастарды шетелдерге оқытуға қолдау көрсеткен екен. Алайда, сол жастар шетелдегі оқуын аяқтап елдеріне келгенде оларды білім-ғылым саласына жіберіпті. Бір жағынан қисынды, үйреніп келгенін қаншама отандастарына үйретеді. Ал, бірақ билікке жолатпаған. Бұлар өзге елдің идеологиясына уланып қалған болуы мүмкін, сондықтан елді бүлдіруі мүмкін деген ой болған көрінеді. Сіз осыған қалай қарайсыз. Шет елде оқып (қалай, нені оқығанын бір құдай білер) келген, еңбек тәжірибесінен хабарсыз өрімдей (байшыкештердің) балаларды жоғары лауазымдарға жайғастыруды қаншалықты қауіпті деп ойлайсыз?
- Билікке кедейдің баласы, байдың баласы, шетелде оқыған бала, шетелде оқымаған бала келу керек деген дұрыс емес. Билікке ұяты бар, ақылы бар, іскерлігі бар,  адамдармен тіл табыса, жұмыс істей алатын бала келуі керек деген дұрыс.
-Маркұм Алтынбекпен қаншалықты таныс болдыңыз?
-Алтынбек те МГУ дің түлегі.  МГУ ді бітірген көп қазақ жоқ деп айттым.  Сол себепті болар жүзбе-жүз таныспасақ та,  сырт екі тілеулес болып жүреміз.  Аса жақын болдым, табақтас болдым деп айта алмаймын. Алтынбек менің мақалаларым, интервьюларым жөнінде анда- санда телефон шалып тұрушы еді. Құралай қайтыс болғанда Москвадан арнайы телефон шалып, кейін өзі Алматыға арнайы келіп көңіл айтып еді.  Озық ойлы, терең білімді,  инабатты азамат еді. Аман жүрсе бір жерді тесіп шығар еді.  Мемлекеттің тізгінін бір жерінен ұстар еді. Бұдан қазақ ұтпаса,  ұтылмас еді.
- Математик ретінде адам Зәакең секілді өз-өзін тапаншамен үш рет ата алады дегенге сенесіз бе?
-Сенбеймін.
-Қазақстандағы ғылымды дамыту үшін ең алдымен не істеу керек? Білім саласын қалай дамытамыз? Қазақстанда ғылым мен өндіріс арасында тығыз байланыс орнату мүмкін бе? Әлде Қазақстанда ғылымды қажет ететін өндіріс жоқ па? Қазір ғалымдар ешкімге керегі жоқ қиял қуған сорлы қауымға айналған сыңайлы. Өтірік Диссертациялар қорғалып жатыр, бірақ одан ештеңе өзгермейді. Тек қағазға ғана обал. Сіз бұған не дейсіз?
-Черномырдиннің сөзі болушы еді  “Хотели как лучше, Получилось как всегда” дейтін. Бұрын жылына бір жиналмайтын ғылыми кеңестер жаңа жыл сағаты ұрғанша, мұрнынан сүріліп  жұмыс істеді. Нәтижесіне келсек … Черномырдиннің сөзін сәл модификацияға түсіру керек сияқты:  “Хотели как лучше, Получилось еще хуже” дегендей.
- Осы Олжас Сүлейменов кім?
- Қазақтың орысша жазатын мықты ақыны.
- Ол неге қит етесе, қазақ тіліне, қазақ мүддесіне қарсы шығып сөйлей береді? Батыста жүріп басы айналып қалған ба, әлде бұнысы көзапара саясат па? Саясат болса қандай саясат? Оның ұғымынша қазаққа басымдық бермеу керек екен? Айтыңызшы, қазақ қандай артықшылыққа, басымдыққа ие? Қазақ біреуге тізесін батырып, қиянат жасайтын халық па? Бейшаралығы сол, Тәуелсіздігінің жиырмасыншы жылында да өз тілінде сөйлей алмай жүр емес пе?
Ғазиз Қасен
- Бұл сұрақты Олжас ағаңыздың өзіне қойыңыз.
- Тәңертең асығыс сұрақ қойып кетіп едім, тағы сұрақ қоюға рұқсат етіңіз:
1.Соңғы кезде байқағаным, біздің елде қазақтың (жалпы алғанда) ұнжырғысы төмен. Орысша бір сөз бар еді, чмолар (қазақшасы сүмсік шығар) сықылды. Көздерінің оты жоқ, беттері тыржық-пыржық, түнімен ұйқы көрмегендей, көңілдері жабырқау, керісінше, өзге ұлт өкілдері қабақтары көтеріңкі, тіпті, базарда көк шөп сатып тұрған кәріс әйелдердің өздері тікірейіп бетіңе сен қайдан шыққан бейшарасың дегендей қарайды, ұлы, қызу қанды ұлттарды айтпай-ақ қояйын. Қазақ халқы әсіресе жастар Кеңес заманында өзіне сенімді жүретін еді. Көшеде төрт, бесеуі келе жатқанда жер қайысатын еді. Енді сұрағым: НЕЛІКТЕН ҚАЗІР ҚАЗАҚТЫҢ ҰНЖЫРҒЫСЫ ТӨМЕН?. (Бұлардың ішіне, оңай олжалы болып жүрген алшаң басқан-бандиттар, порма киіп кердеңдеген күштілер, бюдетті сорып соның есебінен күн көріп жүрген боққарын - шенеуіктер кірмейді) Себебін мен білемін, алайда, сіздің топшылауыңызды білейін деп едім. Сіздің айтқан сөздеріңіз қонымды болатындықтан. Қаракесек.
-Мен ұнжырғасы төмен қазақтарды көргенім жоқ. Сіздің ондай қазақтарды қайдан көргеніңізді білмедім. «Сәлемің қалай болса, әлейің солай болады» деген сөз болушы еді. Мүмкін өзіңіз чмо (терминология сіздікі) сықылды жүретін шығарсыз. Мүмкін өзініздің ұнжырғаңыз төмен болғандықтан айналадағыңыздың бәрі чмо сықылды көрінетін болар : )
- Асты талғап ішкенді ұнатасыз ба? Төрегелді Шарманов дейтін ақсақал «соя жеңдер, ет жемеңдер» деп жүр ғой. Сіз не дейсіз?
Ө.Ж.
- Төрегелді  ақсақалдың не деп жүргенін білмейді екенмін. Жеңгелерің не пісіріп берсе, соны жей беремін.
- Дүниежүзіндегі ең ұл математик кім қазір? Ол несімен ұлы? Сіз сол өзіңіз ұлы математик деп мойындаған адамыңызбен кездесіп көрдіңіз бе?

- А.Н Колмогоров, И.М. Гельфанд, Ж.П.Серр, … Олардың ұлылығы мықты теоремалар дәлелдегендігінде.  Мен бұлардың семинарларына қатыстым. Лекцияларын тыңдадым.

- Қазір Қазақстанда пара алмайтын, пара бермейтін сала жоқ. Бұл енді таза шындық. Оқуға түссеңіз ақша бересіз, оқу бітірерде ақша бересіз, тіпті қайбір жылы әлдебір университеттің қызыл дипломадарына дейін сатты. Мектептің беретін білім туралы куәлігін айтпай-ақ қояйық. Жұмысқа тұрсаңыз да ақша бересіз. Алғанды кім жақсы көрмейді деп ақша дәмететінін ашық айтып бастықтар жүр. Қазір пара бермейтін, пара алмайтын адамдарды "ненормальный", "тормоз" деп санайтын заманда өмір сүріп жүрміз. Пара беру бір дәстүрге айналып бара жатқандай. Өкіметтің басынан бастап, емхана-мектепке дейінгі аралықта "сауда" қызып жатыр. Қыл аяғы еден жуу үшін де пара беріп жұмысқа тұру керек. Құзырлы органдар анау-мынауларды ұстаған болады. Бірақ нән жемқорлар екі дүниеде ұсталмайтын сыңайлы. Ақиқатты айтатын азамат ретінде Өзіңізді қатті құрметтеуші едім. 1) Шыныңызды айтыңызшы, параны кімге, қандай қажеттілік үшін, неше рет және қанша көлемде беруіңізге тура келді?
- Әйелім жаман аурумен  ауырды. Келген дәрігерге де, бақсыға да, балгерге де подарка бердік. Бермесең онсыз да көңілі болмай жүрген адамды одан сайын  ауру қылады. Бірақ ешкімнің емі өтпеді.  Шешесінің жетісі өтісімен қыздарымды машина қағып кетті. Қос қайғы қатар келіп, бірталай қажытып кетті. Бірдеңе дәметпеген бір ақ дәрігер болды.  Жандосов, Манас көшесі бойында аурухана бар.  Номірін ұмытып қалдым. Балалар бөлімінің меңгерушісі Надиров деген азамат ештеңе сұрамастан адал ем жасады. Әкем ауруханаға жиі барады.   Медсестраларына бірдеңе бермесең астын да тазаламайды, уколын да жасамайды. Бұның бәрін пара десеңіз өзіңіз біліңіз.
- Шыныңызды айтыңызшы, студенттерден пара алған кезіңіз болды ма?
- Жоқ.
-Сессия кезіндегі «ставкаңыз» қанша? Жауап беруіңізді өтінемін.
Құрметпен, Дауылбай
- Сессия кезіндегі  менің студенттен алар "ставкам”  0  теңге. Менің студентке берер «ставкам» - 100  доллар. Бұл ставка жыл сайын өсіп тұрады. Егер есеп  бұл жылы шықпаса келесі жылы 200  доллар, ол жылы шықпаса келесі жылы  300 доллар дегендей. Әзірше мені   300 доллардан артық ұтқан студент  жоқ.  Демек есеп бір жылы шықпаса, көп болса үш жылда шығады деген сөз. Егер есеп шығаруға шамасы келмей, бірақ ынта танытса, табандылық танытса, есеп шығаруға ұмтылыс қылса, «ставка» - студентке бір тегін обед. Бұл менің ноу- хауым. Патенттелмеген.  Тираждамақ азаматтар болса тегін силадым.
-Ислам дініне көзқарасыңыз? Намаз оқисыз ба?
-Көзқарасым дұрыс. Намаз оқымаймын.
-Ассалаумағалйкум Асқар аға! Жаңа жылыңыз құтты болсын. Былтыр бір "Қазақ әдебиеті" газетіне шыққан сіздің өлеңдңріңізді оқып едік. Ұнады. Қазір өлең жазып жүрсіз бе? Жалпы поэзияны жақсы көретін сияқтысыз. Қазіргі қазақ поэзиясы жайында қандай пікір айта аласыз?
- Өлең құрастыратын көп қазақтың бірімін.  Көңілдің хошы келсе өлең оқығанды ұнатамын. Айтысты тыңдағанды ұнатамын. Қазіргі қазақ поэзиясы жоғарғы деңгейде. Ғылымның саласы да сондай деңгейге көтерілсе деп армандаймын.

-Асеке, екі піл бен үш тышқан тұр, сонда қайсысы үлкен 2 (екі) үлкен бе, әлде 3 (үш) үлкен бе? Қазіргі орта мектептің есептері осындай.
- 3>2   Піл мен тышқанның әңгімеге қатысы жоқ.
-Асқар мырза президенттің өкілеттігін ұзартуға қатысыт сіздің ойыңызды білуге болады ма? Назгүл
- Жауап жоғарыда айтылды.
- Бір қалада орналасқан бірнеше мемлекеттік оқу орындардың бір-бірінің мамандықтарын қайталауы неге керек? Мысалы Алматыда КазГУ, АГУ, ЖенПИ үшеуінде де филология, тарих, педогогика деген сияқты т.б мамандықтарды оқытады. Одан да бұл оқу орындарды басқаша "узкая специализация" сипатына жақындатып, басқа атумен қайта құрса болмай ма? Айталық КазГУ - астрономия, физика, химия, АГУ- тарих, философия, заң, ЖенПи - тіл, шығыстану, әдебиет, журналистика деген сияқты бірін-бірі қайталамайтын арнайы салаларды оқытса. Яғни, КазГУдегі филфактағы 20 бала, АГУдегі филфактағы 20 бала, ЖенПидегі филфактағы 20 балаға қосылып 60 студент болады. Сан жағынан ештеңе жоғалтпаймыз, бірақ сапаға көшеміз. Сабақ беуші ұстаздар арасында бәсекелестік, кітапханалары салалық болып, шығып жатқан ғылымыи еңбектерде біржүйелілікке көшер еді. Ал жекеменшік оқу орындары шамасына қарай осы мамандықтарды қайталап оқытып жатса оның жөні бөлек. Көп факультеттілік, университеттер алыс қалараға қатынасу қиын, обылыс бойынша бір-екі ғана ЖОО бар қалаларға жарасады. Ректорлардың бәйгесін тоқтату керек. Бұлай кете берсек экономист-акушер, юрист-гинеколог деп әркім ойына келген факультеттерді аша береді. Асеке, осымен қатты армандап кеттім-ау деймін? Сәлеммен Айдекең
-Құрметті Айдеке !
Бұл идеяңыз зиялы елдерде баяғыдан жүзеге асқан белгілі  идея.
КазГУ деген не ? КазГУ дегенде Тимирязев-Шашкин-Ал-Фараби көшелері бойындағы ғимарат, Жолбасбеков деген ректор еске түседі.
Кэмбридж университеті деген не ? Кэмбридж университетінің ректоры кім ? Бұл түсініксіздеу  сұрақ. Өйткені ондай университет жоқ ?!  Университет деген шартты ұғым. Колледждердің жиынтығы. Алғашқы коледждері бұдан 500  жылдай бұрын ашылса  (Тринити колледж сықылды),  соңғыларының бірі осыдан 40  жылдай бұрын ашылған Черчилл колледжі. Черчилл тек қана Ұлыбританияның екі рет премьер-министрі болған азамат емес, әдебиеттен Нобель силығын алған ғылым мен білімге қатысы бар адам екенін естен шығармайық. Кэмбридж деген Лондоннан бір сағаттай жерде орналасқан Қаскелең сықылды кішігірім қала.  Қаскелеңнен бір айырмашылығы  отыз бестей университеттен басқа ешқандай мекеме жоқ университеттік қала. Кешіріңіз, университеттерден  емес,  біздің университеттерді жүз орайтын колледж деп аталатын мекемелерден құралған қала. 
Кэмбридж университетінің ректоры кім десеңіз,  онда ректор жоқ. Диплом королева атынан беріледі. Ректор ролін канцлер, не вице-канцлер атқарады. Әр колледждің өз автономиясы бар. Колледж деген ең алдымен жатақхана, ең алдымен тәрбие. Әр колледждің өз гимні,  өз гербі,  өз әнұраны бар.  Дүниедегі традицияға, салт-санаға,  намыс деген ұғымға,  тәрбиеге ең мұқият қарайтын ұлт шамасы ағылшындар мен жапондар болса керек.  Біздегі университет дәрежесінен жүз есе артса да традиция бойынша колледж деп аталады. Колледжердің құрылуы,  ынтымақтаса жұмыс істеуі,  дәл сіз айтқан жүйе бойынша құрылған.  Бір колледжде физик те, математик те, химик те, журналист те, медик те оқи беруі мүмкін. Мысалы, физик Исаак Ньютон, Индияның премьер-министрі Джавархалал Неру, Винни-Пухты ойлап жазушы Милн-- бәрі Тринити колледждің түлектері. Сондықтан ана колледждің бірнеше математигі, мына колледждің бірнеше математигі қосылып бәрі бір жерге барып сабақ оқиды. Филологтары, медиктері де сол сықылды әртүрлі колледждерде тіркелсе де бәрі бір профессорға  барып сабақ оқи беруі мүмкін. Онда студент профессорды таңдайды. Қазіргі біздің айтып жүрген кредиттік жүйе осындай нәрселерге әкелуі керек еді, бірақ іс жүзінде олай болмай тұр. Сіз айтқандай ЖенПИ студенті КазГУге келіп, КазГУ студенттері АГУ не барып дегендей, студент профессор артынан жүруі керек еді. Бұл тек қана финанстық үнемге келмей, ғылым қуар студентке де, ғылым жасайтын профессорға да  пайдалы болар еді.  Өйткені ғылыммен шын айналысқысы келетін студент көп болмайды, көбі қиыншылыққа шыдамай кетіп қалады. Әне жерден бір-екі мына жерден бір-екі дұрыс студент табылса, олардың басы қосылса,  оларға ғылым жайлы дұрыс әңгіме айтуға болар еді, дұрыс спецкурс жасауға болар еді, ең ғанибеті осы болар еді. Бірақ біздің ректорлар мен декандар университетерін  өздерінің феодалдық меншігі болғанын қалайтындай.  Біздің декандар өз суденттерінің басқа университетке барып лекция тыңдап емтихан тапсырғанын қаламайды. Маған өздері үшін сабағыма қатысып,  емтихан тапсырып жүргендер аз емес. Бірақ олардың бұл еңбегі өз университеттерінде есепке алынбайды.  Сол себепті маған магистратураға, аспирантураға түскісі келген, бірақ осындай феодалдық жүйе себебімен түсе алмаған студенттер баршылық.  Өкінішке орай сіздің басыңызға келген идея үкім шығарар шенеуніктердің басына  келмей тұр.
-Ассалаумағалейкүм Асқар аға,
Қазақтар кіріп жатар бос қораға.
Сұрағым өсем деген елді өшіріп
Бір адам ғұмыр бойы басқара ма?
Өй, әги-га-ги-гай, гә-ги-гәй...
Ел басшысын ауыстырса,
Ол халықтың бағы ар.
Бізде билік басқаша,
Сапса жоқ саны бар.
«Әләуләйім таусылса,
Хәләуләйім тағы бар»
Хайлайлім, хайлім, хайлайлім-ай!

-Әләуләйім таусылса,
Хәләуләйім тағы бар»

Хәләуләйім айтатын

Бұл қазақтың бағы бар.  
Бұл қазақ кіріп жатыр бос қораға,

Нең қап ед  қорадағы масқарада?

“Еңбек ет, ғылым жаса, тірлігің қыл”

Деп айтар ем сөзді ұғар жас балаға.

- Әнұранды қай мәтінмен айтасыз, бұрынғы Жұмекен Нәжмеденов жазған сипатпен бе, әлде ақын Нұрсұлтан Назарбаев өзгерткен жолдармен айтасыз ба?
Лаура 5 сынып оқушысы
-Лаура қызым !  Мен 5 сыныпта оқығанымда ән-күйден Бұрхан дейтін ағай «Менің елім» дейтін әнді үйреткен.  Осы әнді айтып мен  5  деген баға алғанмын. Бұл әнді 7  ноябрьде, 1   майда мектеп оқушыларының бәрін демонстрацияға шығартқанда айтатынбыз. Бұл әнді Москвада оқитын қазақ студенттері жинала қалғанда айтатынбыз. Бұл әнді 1986  жылы желтоқсанда Брежнев алаңында айтқанбыз. Ұстазым үйреткен мәтін  менің жүрегімде қалыпты. Бірақ ресми жиындарда қазақстан заңын құрметтуші азамат ретінде қазақ парламенті қабылдаған мәтінді пайдаланамын.
- Ассаламағалейкум, Асқар аға! Кезінде зікіршілер немесе ираниттер телеарнаны жаулап алғанда телевизордың бетінен түспейтін едіңіз солардың қолшоқпары болып қалдыңыз ба? Әлде солармен біргесіз бе?
-Күлтөбе дейтін хабардың жабылғанына 4-5  жылдай өткен болар. Шамасы жаман бағдарлама болмаған болу керек, әлі күнге дейін көшеден біреулер ұстап алып, сол хабарлардан айтқан сөздерімді келтіріп жатады. Біреулер телевизордан түспейсің деп жатады. Шындығында телевизорға содан кейін жолауды қойғанмын. Сол хабарлардың инерциясы әлі күнге дейін жүріп жатса,  оған менің кінәм жоқ. Сондай хабар ұйымдастыра алмаған өзіңіз кінәлі боларсыз. Хабар ұйымдастырушыларды ираниттер дейсіз бе, қап, оны сол уақытта білмеген екенмін. Егер олар ираниттер болса, бұл бір дұрыс ағым екен, оны қайдан білуге болады ?
- Сіздер аға буын өкілдерісіздер! Орындарыңызды жас жалындарға босататын кез келді деп ойлайсыздар ма? Мен бүгінгі қоғамымыздағы өзі білмейді, заманнан, ғылмнан, өнерден, шығармашылықтан артта қалған, сүйте тұра білдей бір мекемелерді басқаратын, Өзінен неше есе қабілетті жастарға бұйрық соққанды ғана білетін көксоққан ағаларды айтып отырмын, қате ойлап қалмаңыз? (сұрағым зілді шықсын деп, өзімше әдейі анықтауыштар мен алғышарттарды артынан жазғаным ғой!)
Дауыл
-Түһ !  Дауыл інімнің өзі де дауыл, сөзі де дауыл екен ! Баяғыда балаларға  “әпшуді әкел, насыбайың күшті екен,  Түһ !”  деп жататын бір атамды есіме түсірдің ғой : )

- 1х0= 0
2х0= 0
3х0= 0
сонда 1=2=3 болганы ма?
- Жоқ. Өйткені  0 ге бөлуге болмайды.
- Сіз ғылымдағы әділетсіздікке қарсылық ретінде Пуанкар гипотезесын дәлелдеген Перельман құсап 2 млн. доллардан бас тарта алар ма едіңіз?
- Алдымен Перельман сықылды Пуанкаре гипотезасын дәлелдеп алайық. Оған менің өрем  жетпеді. Мүмкін жігерлі жас ұлан сенің ақылың жетер, сенің батылың жетер !
- Сахаров құсап ғаламдык деңгейде әділетсіздік үшін күресе алатын қабілетке иесіз бе?
- Жоқ. Мен бар болғаны математикпін.  Ең болмағанда бір  ғылымды дұрыстап игеріп алсам  да жаман болмас.
- Асеке, Фетхуллаһ Гүлен жөніндегі пікіріңіз. Бұл кісінің іліміне қалай қарайсыз?
-Дін деген де тірі ағза.  Молдалар мен священниктер де  заман талабына сәйкес  бейімделеді.  Дін де реформацияға,  модернизацияға түсіп жатады. Бұл дұрыс,  бұл  дұрыс емес деген пікірталас кейде қантөгіске ұштасып жатады. Менің білуімше Фетхуллаһ Гулен ислам дінін ұстаушылардың осы күні технология саласынан артта қалып бара жатқанын сезетін ғұлама. Нобель силығы берілетініне 100  жылдай уақыт болды. Осы уақытқа дейін мұсылманнан  1  ғана Нобель силығы лауреаты шықты. Оның аты Абдус Салам. Оның өзі де Ахмадия дінінде екенін, кейбір елде, мысалы Пакистанда,  бұл дін мұсылман дініне жатпайды деп есептелетінін ескерсек, мұсылманнан Нобельді алған физик болмайтын болып шығады.
Медицина деген сөздің қазақшасы  -- Ибн Синаның медеті,  Ибн Синаның шапағаты, Ибн Синаның шипасы деген сөз. Бұдан мың жыл бұрын медицина канондарын жазған Ибн Синаның құрметімен дәрігерлік ғылым бүкіл әлемде осылай аталады. Алгебра деген сөз “аль джебр уал мукабала” деген сөзден шыққан. Бұл кітапты жазған біздін де бабамыз деуге болады, Арал теңізі маңында  Хорезмде туылған Ибн Мұса Аль-Хорезми.  Алгоритм, яғни  ғылыми әдіс ұғымы осы бабамыздың латындалған  атымен аталады.  Осы сықылды ислам әлемінде туған ғылыми технологиялық жаңалықтар өте көп.  Бұл жаңалықтардың ортақ бір қасиеті бар. Олардың барлығы осыдан кем дегенде жүздеген жылдар бұрын ашылған.
Неге алгебраны ойлап тапқан, медицинаны ойлап тапқан ислам әлемі соңғы ғасырларда бір технологиялық жаңалық бере алмады ? Неге соңғы кезде ислам дегенде Ибн Сина мен Аль Хорезми емес, сақалдылар мен паранжышылар, террористер мен жанкештілер ғана еске түседі ? Бұл сұрақ көзі ашық мұсылманы бар, мұсылман емесі бар көп адамдарды толғандырады. Осындай ойлаушы адамдардың бірі Фетхуллаһ Гүлен. Ұлты түрік болса да  ортодокстардың көзқарасы бойынша, теріс ойлайсың  деген желеумен  елінен қуылып кеткен. Қазір Америкада тұрады. Мектептер ашып, онда  жаратылыс тану ғылымдарына үлкен мән беріп, исламды технократтық санамен ұштастыруға ықпал жасайды.
Менің білуімше қазаққа жетпей тұрған технократтық сана. Халваны жүз рет халва дегеннен аузың тәттіні сезбейді. Жүз жерден рух қайда деп айқайлағаннан ұйқтап қалған рух күшеймейді. Тек қана “не боп қалды өзі , бұл не шу” деп бес минутқа селк етіп көзін ашуы мүмкін,  содан кейін қайтадан ұйқыға көшеді. Менің білуімше қазақ технократтық ұлтқа айналмай, оны жапондар, ағылшындар, еврейлер сықылды өз тілімен, өз дінімен, өз салт-санасымен ұштастырмай көсегесі көгерер ел бола алмайды. Осы  бағытта жұмыс істейтін барлық адам менің көңлімнің қошына кетеді.
-Өмір тек математикамен тұрмайды. Жігіт сегіз қырлы бір сырлы болуы шарт деген қазақ. Және де көбіне, дарынды адамның барлық қырлары жақсы дамыған болады.
1. Біз білмейтін қырларыңыз жайында айтып берсеңіз?
Аға болып, өсиет айтатын жастасыз.
2. Барлық қазақтың құлағына жететін жайда, қандай өсиетті қазақ баласына айтатын едіңіз?
Жақсы ма, жаман ба, бұл заманның бір етегін ұстап, бүгінгі тарихты қалыптастырып келеміз.
3. Логикалық ойлау қабілеті басым адам ретінде, не дұрыс, не бұрыс сіз сияқты білімді адамдардың ісінде? Оған кім немесе не кінәлі?
Ізгі ниетпен Айгуль Кохаева!
-Жігіт ағасы жасына жеткенімді білемін, бұны еске салғаныңызға рахмет.  Бірақ өсиет айтуға ақылымның тарлығын байқаймын.  Бұған «кінәлі» Құнанбайұлы Ибраһим деген кісі. Не айтсам да,  не ойласам да,  біраздан соң бұл ойды Ибраһим мырзаның бұрынырақ айтып кеткенін байқаймын. Ибраһим мырза университет бітірмесе де, компьютерді білмесе де, оның ғылыми атағы болмаса да, Ибраһим мырзаның  қасында өзімді тек оқушы ретінде сезінемін. Өсиет айту Абайға ғана жарасатын сықылды. Абайды оқыңдар дегеннен артық ақыл айта алмаспын.
-Асқар аға өзіңізге тек қана сәттілік тілеймін.
- Рахмет. Сіз де бақытты болыңыз.
-Болашақ бағдарламасының түлектеріміен сөйлесіпсіз. Қарныңыз ашыпты. Қарныңыздың ашқанын ашып айтсаңыз.

- Болашақ бағдарламасын бітіргендерімен сөйлескенім жоқ. Болашақ бітіргендердің бір де бірі математикаға келмегеніне таңданыс білдірдім.
-Ассалаумағалайкүм Асқар аға! Менің сауалымның ғылымға да, саясатқа да қатысы жоқ. Қазір Қызылордаға мықтылар жиі келгіш болып кетті. Өткенде Иран-Ғайып, оның алдында келген тағы сондай «қайраткерлер» әкімнің қолынан үй алып, жырғап жатыр. Солардың арасында Сіз жоқсыз...Неге?
Сыр баласы
-Құрметті Сыр баласы !
Мен де өзіңіз сықылды сыр баласымын.  Бұл жерде менің аталарымның ізі жатыр. Бұл жерде менің іні қарындастарым тұрады. Ертең пенсияға шықсам елге барып, Бәйгеқұмның маңында Оқшы атаның түбінде тұрсам дейтін арманым бар. Өткен жылы ауылға барғанда әкімнен 8  сотық жер сатып алуға өтініш айттым. Маған сол жер де жетеді.
Иран-Ғайып қазақтың мықты ақыны. Оған қай қаладан үй берілсе де сол қаланың  мәртебесі көтеріледі.   Кезінде Иманғали Алматыда тұратын  Атыраудан  шыққан ақын -жазушыларды, академиктерді  қайта еліне шақыртып, коттедждер беріп қаланың деңгейін бір көтеріп тастап еді. Сол үрдісті Сыр бойы әкімдері қолға алса несі айып ?
- Менің ойымша, білім мен ғылым саласында ең үздік министр Жақсыбек Құлекеев болды. Сіз менің бұл ойыма қалай қарайсыз?
- Келісемін. Бірақ ол бір қателік жасады. Ғылым Академиясын жауып тастады.
- Қай жолға түскен дұрыс? Уахабиттердің бе әлде «сұрылардың » ба?
-Неге бұл екі жол? Басқа жол жол жоқ па? Мен діндарлардың көбейіп кеткеніне таңым бар. Ең дұрысы - өзіңмен-өзің болған жөн.
-Қоспасыз Исламмен жүрген жөн.
- Неге ? Мүмкін атеист болған дұрыс шығар 
- Ар ма Асқар аға? Телеарналардан ұлттық идеология хақында жиі пікірлер айтқаныңыз есімізде. бұрнағы жылдары күлтөбенің басына жиналған қауым осы тақырып төңірегінде талай қызылкеңірдек әңгіме құрды. Ақыры қоғамда ұлттық идеология қалыптастыратын нақты жобаны яки идеологияны жүзеге асыру тетігін ешкім көрсетіп бере алмады. Жабулы қазан сол күйінде қалды, кезінде қоғамда басы қылтиған осы тақырыпты көптеген ақпарат құралдары жамырай жазысып еді. Ақыры нақты жолдарын көрсетіп бере алмады. Деенмен бұл тақырып әлі өзектілігін жойған жоқ. Қазіргі өліара шақта қазақтың жігерін жанитын, мақсатты істерге жетелейтін ҰЛТТЫҚ ДАМУ БАҒДАРЛАМАСЫ керек. Онда дамудың нақты тетіктерін, пункттері мен әрекеттерін көрсету қажет. Сіздей адам бастаған ұлтшыл азаматтар осыны іске асырса арттан еретін жастардың дені көөөөп екеніне өз басым сенемін. Аға өрелі ой, өтімді сөз айтып жүргеніңізді жақсы білеміз. Енді сөзден іске көшетін уақыт жетті. Сізге өзекті сауалдар жолдағандардың дені жастар. Өзіңіз де байқап отырған боларсыз. Онда тізгін сізде. Жастардың рухани жетекшісі болуға дайынсыз ба?
-Мен өзімді логикасы түзулеу қарапайым математик есебінде ғана сезінемін.  Ешкімнің рухани жетекшісі емеспін. Біреу сөзімді тыңдаса ол оның өз шаруасы. Тыңдамаса да өз шаруасы.
- Саламатсызба, Асқар аға! Балаларыңыз қайда қызмет істейді? Өзіңіз сияқты ғылым жолын таңдағандары бар ма? Әлде, оларға мынадай алмағайып заманда ғылымнан аулақ жүр деп тәрбие бердіңіз бе?
- Үлкен қызым МГУ-дің бакалаврын бітіріп, магистратураны Германияда бітірді. Қазір жұмыс таппай үйде отыр. Кіші қызым Голландияда оқиды. Екеуінің де   Болашақ программасына қатысы жоқ. Екі ұлым жас. Әлі мектепке барған жоқ
Соңы