Селенгіге сел жауса да,

Орхон бойын оқ жауса да!..

Мен сендерді ұмытқам жоқ, бауырлар!

Әр кеш сайын сағынышым ауырлар...

Жүрегімді қалды бұлттар мекендеп,

Күн астында келем жалғыз тепеңдеп,

Дауыл жыққан қайыңдарға жүгірем,

Сұлап жатқан Ғұн сардары екен деп...

 

Сендер көрген түсті мен де көремін,

Сендер көрген құсты мен де көремін.

Алдай-алдай кетті мені уақыт,

Алданыш боп қалды жалғыз Өлеңім!

 

Бірақ, көңіл баяғыдай мұңлы емес,

Ыңылдайды бірде ерте, бірде кеш.

Орманы да мейірімді һәм жаңбырлы,

Қыз самалы кесе өтпейді алдыңды.

Бағыт алып өзі ұмтылған жайына,

Жатыр ағып, әне, Сейхұндәрия.

Қыс кетті ғой сары аязы гәуірлеп,

Сарыарқаға қонып жатыр Сәуір кеп.

Көбелектер қарсылайды Көктемді,

Мен сияқты, шіркіндерде дамыл жоқ...

 

Тек,...

Бұл - қала!

Қабағы сәл қатулы,

Қайырымдар-мейірімдер сатулы...

Оны қойшы...

Бәрі өтпелі өмір - бұл.

Біздің жаққа Көкек келді көгілдір!

Уа, көгілдір, көгілдір!

Қош шуаққа бізді тегін шомылдыр!..

 

Кімдер қонды, күлкі ұялап мұртына,

Орхон суда қалған ескі жұртыма?

Шалғын бойын шалдырмаса ед ораққа!

Шаршап жеткен құстар көкке қонақтап,

Селенгіге сел жауса да,

Орхон бойын оқ жауса да!..

Мен сендерді ұмытқам жоқ, бауырлар!

Әр кеш сайын сағынышым ауырлар...

Жүрегімді қалды бұлттар мекендеп,

Күн астында келем жалғыз тепеңдеп,

Дауыл жыққан қайыңдарға жүгірем,

Сұлап жатқан Ғұн сардары екен деп...

 

Сендер көрген түсті мен де көремін,

Сендер көрген құсты мен де көремін.

Алдай-алдай кетті мені уақыт,

Алданыш боп қалды жалғыз Өлеңім!

 

Бірақ, көңіл баяғыдай мұңлы емес,

Ыңылдайды бірде ерте, бірде кеш.

Орманы да мейірімді һәм жаңбырлы,

Қыз самалы кесе өтпейді алдыңды.

Бағыт алып өзі ұмтылған жайына,

Жатыр ағып, әне, Сейхұндәрия.

Қыс кетті ғой сары аязы гәуірлеп,

Сарыарқаға қонып жатыр Сәуір кеп.

Көбелектер қарсылайды Көктемді,

Мен сияқты, шіркіндерде дамыл жоқ...

 

Тек,...

Бұл - қала!

Қабағы сәл қатулы,

Қайырымдар-мейірімдер сатулы...

Оны қойшы...

Бәрі өтпелі өмір - бұл.

Біздің жаққа Көкек келді көгілдір!

Уа, көгілдір, көгілдір!

Қош шуаққа бізді тегін шомылдыр!..

 

Кімдер қонды, күлкі ұялап мұртына,

Орхон суда қалған ескі жұртыма?

Шалғын бойын шалдырмаса ед ораққа!

Шаршап жеткен құстар көкке қонақтап,

Дерегімді жоғалтса да, сенерімді жоғалтпай,

Көгенімді жоғалтса да, Өлеңімді жоғалтпай,

Қиқу салып жатса игі еді,

Араласып бес аталы түлікпен!

Ей, Көкек айы, жағдайларын біліп кел!

Орхонымды Ой мүжісе,

Селенгімді сел мүжісе,

Сергелдеңімнің қызыл өтінде тұрып мен,

Желден сәлем жіберермін, Жерден де ауыр үмітпен!..

.....................

«Селенгіні сел алған жоқ,

Жау алды!

Орхонсуды оқ алған жоқ,

Дау алды!

Дәм бұйырса құшағыңа бір қысарсың оларды...»..

..............

Қайтқан құстың ғазалынан у ішіп...

Уата алсам жарар еді-ау Анамды...

 

Тарлан

Мұхтар Мағауинге

Азаулыда аға болған ерлер көп еді,

Әйтсе де Алмаға ат байлағаны жоқ еді!

- Доспамбет

 

Қансоқта ғасырлар тезінде

Материктей мұз жапқан.

Мінберден түскен мінәжаты бар сөзінде,

Жете ме дауыс біз жақтан?

Қыбырсыз қарап құбыла жаққа,

Балқан тау асып барған бір.

Серкелер мүйізін деміне қақтап

Басылмай қойды ақ жаңбыр!

Таңбалы тастың бетінде,

Бұланды таудың шетінде.

Күркесінде күшіген жүнді оқ жастап,

Арқалы топта азуын қайрап сөз бастап.

Боза бір шөпке күнде аунап,

Бозғылтым айға түнде аунап.

Қаралы ымыртқа қайыстыра салып салмағын,

Балталы орда маңында

Дүр сілкінген тарланым!

 

...Сере сере, сере қар,

Сескенбей барып сең жарған.

Шырмауық түстес шірелі заман торынан,

Тарихымды жем болған,

Рухымды көң болған.

Қыл майқанға көтеріп қаймықпастан қолға алған.

Бұз үстіне бұрқыратып от жағып,

Абыздай ауыр ойланған.

Ау, Қазақы тектің қасқырдай қайсар  иесі,

Қамкөңіл жұрттың қобыздай көне киесі.

Ормандай елге ордадай орнын жоқтатқан,

Ойланса уақытты оқыс тоқтатқан -

Тарланым!!!

 

....Қансоқта ғасырлар тезінде

Материктей мұз жапқан.

Мінберге шыққан мінәжаты бар сөзінде,

Бөрі дауысын күтеміз аға, сіз жақтан!

Күтеміз...

 

Аңсар

 

Осынау бағдарсыз өмірде,

Қай маңнан табылар жол, тұрақ?

Мен сені күтемін қараша желінде,

Бұтадай қалтырап.

 

Жаныма бір нұрлы от жақты,

Сен жақтан ерменнің иісі.

Жолаушы кезеді сан тарау соқпақты,

Кешкі өкпек кетірген күйісін.

 

Ойында жусанды даласы,

Найзағай кемірген һәм ескі таулары.

Бөрілер жататын таласып,

Шілде де жауатын қарлары.

 

Жортуыл жолдары,

Сынған бір сойылдар арманда.

...Қарт Алтай Тәңіріге созатын қолдарын,

Көкжиек көзінен қызыл қан тамғанда...

 

Аршалар!

О, нұрлы жасындар,

Қанымда қаһарлы сел аққан.

Мен сені күтемін,

Гүлзарлар қасында,

Мұңлықтар мекені - көзінде таң атқан.

 

Ол маңда бізге енді жоқ өлім,

Жалғыздық парағы фәниден жыртылған.

Мен оған сәбидей сенемін,

Сәбидей иірімге ұмтылған.

 

Ешқашан басылмай аптығы,

Уақыт шаңдағы самайға қонады.

...Әкемнің жоғалтқан жастығы,

Анамның ескірген жамалы...

 

...Осынау бағдарсыз өмірде,

Қай маңнан табылар жол, тұрақ?

Мен сені күтемін,

Қараша желінде,

Бұтадай қалтырап...

 

Әуен

 

Сайына сан мың аруақ жасырынған,

Ауылым Серіліктаудың асуында.

...Асуға аппақ қар боп қылаулайтын,

Адасқан шағаланың жасы мұнда.

 

Тыныстап тарғыл күндер ауасымен,

Қайтейін,

Қанша үмітке жол ашып ем.

Шашымды желге жайып жылжып келем,

Шашылған сүйектердің арасымен.

 

Әлі де ұмытқам жоқ сол бөктерді,

Сол бөктер екеумізге сор бөктерді.

Сені қайдам,

Әйтеуір, мынау өмір,

Тірідей мені көрге көмбек болды.

 

Көмбек болды...

Тірідей һәм кебінсіз,

Молаң да жоқ, ізің жоқ қал - деп үнсіз.

Сенен қалған қасірет таңбасындай,

Өлік - дүние өксікке толды өзіңсіз...

 

Сығалап қараша үйдің жабығынан,

Қалып ең,

Бізді қимай жолы бұраң.

Бір ғасырға бергісіз өтті жылдар,

Жусан иісі бұрқырап адымынан.

 

Иесіз қыр,

Өшкен елес,

Өткен заман,

Сол әуен өкініш боп жеткен маған.

...Өзі де ұшты айналып шағалаға,

Шағырмақ бұлтқа ілесіп кеткен балаң...

 

Бостандық берші, ей, уақыт

 

Ғайыптың күшімен еш ойға түспеген,

Фәни мен бақилық сапарлар үстінде.

Мен бір жұмақтай түс көрем:

Кеше, бүгінім, ертеңім -

Жазылған осынау қып-қысқа үш күнге.

 

...Мың жылдың алдында,

Тағы сол фәни мен бақилық сапарлар үстінде.

Бесігін боранға тербеткен тамызда,

Құлшылық ілімді құлшына уағыздап...

Иегі бозала шаң болған софылар,

Тылсымат ғылыммен гүлденген Отырар.

Көшпенді ұлдары сақалы қауғадай,

Әндетіп өтеді түйелі арбада.

Боз атан мойнында боздаған қоңырау,

Жіберші сол күнге,

Босатшы, өмір-ау!

Сауранның құмындай тағдырым қолымда,

Кенезем кепсінші, Самарқанд жолында.

Босатшы, тәуекел, жазмыштан көрейін,

Сақсырым сықырлап ордаға енейін.

Қараханид сұлуын естуші ем бұрыннан,

Жіберші, оған да жүрейін қырындап...

Тесілген қалқанға ұя сап құзғындар,

Саусағым ұшында ерісін мұз жылдар.

Ертектегі ерлерше қаңғып бір кетейін,

Есілде ес жинап, Ертістен өтейін.

Сүйегім қурасын төсінде даламның,

Обал жоқ,

Ол жаққа бар депті маған кім?!

Сол ұлы даланың даңқты халқы үшін,

Боз бие қанымен Хан алдында ант ішіп.

Жапырақша жусатып, жау шебін жапырып,

Сардарын састырып, аюдай ақырып!

...Жүрейін нөсерлі түндерде адасып,

Қарақшы тобының жыртайын жағасын...

 

...Қиялшаң өмірім,

Үмітшіл тағдырым,

Түк емес, ей, өмір,

Жасаған тарлығың!

Оралмас қайсы бір уақытқа елеңдеп,

Іздегем мен сені,

Іздегем өлеңнен...

Сұрыңнан қорқамын табыттай көнерген,

...Алты қаз тағы ұшып барады төбемнен...

Босатшы мені, ей, уақыт!

 

Елубайдың құдығы

 

Ауылдан алыс қиырға жетелейтін шаңдақ жолдың иек астында ақ мұнарға оранып ескі құдық тұр. Үнсіздігін көктемнен күзге, іңірден таңға жалғаған бұл көне құдықты ауыл адамдары күндіз болмаса, түнде жиі есінен шығарып алатын...

 

 

Ай астында ақ қырауға малтығып,

Қаңтар желі қарашығыма қар тығып.

О, бейкүнә, меңіреу құдық

Мен сені,

Жер бетінен іздеп жүрмін шарқ ұрып.

 

Уақытқа айырбастап барлығын,

Мен де сендей жаралымын, зарлымын!

Күн астында күңірене жортып өтіпті-ау,

Көктеректен көкке ұмтылған тағдырым!

 

Үнсіз қыстақ,

Ой түтіні будақтап,

Тыныштықта тұншығатын қыр да аппақ...

...Тыныштығы түрмеленген бір ақын,

Мезгілге енді мекенін де ұрлатпақ.

 

О, қаншама өкінішті, қайғылы,

(Ол мекеннің қайғысы да әйгілі!..)

Жалғыз құдық жыламсырайды алыстан,

Жалғыз оны жұбатады Ай нұры.

 

Қалды артымда қатері мол қанды ұшпақ,

Қайғырамын,

Өкінішімді қолға ұстап.

Соңғы азғын ұрпақтарын қарғыстап,

Жер үстінен жоғалуда сол қыстақ.

 

Асыл рухын өз қолымен пышақтап,

Айбынды ұлдар кетті мүмкін ұсақтап.

Қыл арқанға тапсыруда тағдырын,

Қара кеште қылқобызын құшақтап!

 

Тым мұңлы үнін алдына алып сол кештің,

Жетім құдық!

Жылай-жылай сен де өштің.

...Онда өлген соңғы адамның мүрдесін,

Жолға апарып жерлемейді енді ешкім!

Тауға апарып жерлемейді енді ешкім!!

 

...Қош болыңдар!!!

Жалғыз емен жапырағындағы жыр

 

Көктемдерге барар жолын сел жапқан,

Жан төрінде қалды түнеп шерлі ақпан,

Ымырт басқан қараң-құраң сұлбамды,

Суық леп ұрады әркез сен жақтан.

 

Түстік желі тынымсыз һәм азалы,

Азалы жел күнде жоқтау жазады.

Тауын аңсап тағаты ұшқан бір ақын,

Ай бетінен өз қабірін қазады..

 

Қалды шалғай қырау құшқан орманың,

Мекен аңсап мен де сендей сорладым.

...Бізді күтіп жатыр ма әлде құлазып,

Ұлы жұң го қорғаны.

 

Бұл әншейін сапар ғой деп басында,

Қорқынышымды адамдардан жасырғам...

Шетінен бір суық қолдар сүйрелеп,

Бесігімнен лақтырды осында.

 

Сен де бірдей - шағаласыз көл де бір,

Мен де бірдей - саясы жоқ бел де бір.

Келші, менің жүрегімнен көктеші,

Балталылар көп-ақ мынау жерде бұл...

 

Апанынан алыс кеткен Ай мініп,

Мен секілді аңсайды екен қай жігіт?

Селдір-селдір бұтағыңды сипалап,

Маскүнем шал отыр әне қайғырып.

 

Мәңгі қанбас шөлі оятқан ертемен,

(Ол қарттың да жайы менен сәл төмен...)

Бай мен бектің қан түкірткен даңқынан,

Биік менің өлеңдегі мәртебем!

 

Айбарынан қалған сонау-у-у Оғыздың,

Сабы сынық мен бір ескі қобызбын.

Көзін ашып кеуіп қалған сол іздің,

Таңдайыңа жалғыз тамшы тамыздым.

 

Сырқат емен,

Шерлі шайыр,

Жетім күн,

Мен сендермен бір қалуға бекіндім!

Жапырағыңа жазған анау хатымда:

«Үшеуімізді ұмытпа!..» - деп өтіндім.