بقو اكىمى عالي ەسقاليەۆتىڭ،

ورال قالاسىنىڭ اكىمى

ابات شىنىبەكوۆ نازارىنا!

ءدۇنيا حالقى ديكتاتور دەپ تانىعان، سوۆەت وداعىنىڭ بيلەۋشىسى بولعان، وداقتاس ۇلتتارعا گەنوتسيدتىك ساياسات جۇرگىزگەن، سويى گۇرجى يوسيف ستالينگە ورالداعى وداعاي ويلى ءبىر توپ جۇرت ءتاۋ ەتىپ، تاعزىم جاساماق كورىنەدى.

ستالينگە سىيىنۋ، سىي-قۇرمەت كورسەتۋ ءراسىمى ەرتەڭ ورالداعى «جەڭىس» الاڭىندا وتەدى دەپ جوسپارلانىپتى. الەۋمەتتىك جەلىدە وكسانا تەرنوۆسكايا دەيتىن ايەل سولاي دەپ جازىپ، باتىس قازاقستان وبلىسى مەن ورال قالاسىنىڭ تۇرعىندارىن اتالمىش شاراعا شاقىرعان.

«بۇكىل دۇنيەجۇزىندە اتالىپ وتىلەتىن، سوۆەت حالقى فاشيستىك گەرمانيانى جەڭگەن ۇوس-نىڭ، جەڭىستىڭ 75 جىلدىعىن لايىقتى دەڭگەيدە قارسى الۋ، وعان دايىندىق جۇرگىزۋ جانە وتكىزۋ ماقساتىندا، «پوكولەنيە» قب مەن نيەتتەس (نەراۆنودۋشنىە) ازاماتتار ورال قالاسى مەن وبلىس تۇرعىندارىنا سول سوعىستىڭ جەڭىمپازدارىنىڭ نەمەرە-شوبەرەلەرىنىڭ اتىنان كسرو قك جوعارعى باسقولباسشىسى يوسيف ءستاليننىڭ 140 جىلدىعىنىڭ قۇرمەتىنە 21 جەلتوقسان كۇنى ساعات 11:00-دە «جەڭىس» الاڭىنداعى ماڭگىلىك الاۋعا گۇل قويۋدى ۇسىنادى. 

ءبىز ومىرىمىزبەن قارىز بولعانداردى ەسكە الۋعا كەلەتىن ازاماتتارعا الدىن الا ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز»، دەپ جازعان.

بوتەن تىلدەگى بەيساۋات ء(ۇتىر-نۇكتەسىز) بۇل جازبانىڭ اۆتورى وكسانا تەرنوۆسكايا. الەۋمەتتىك جەلىنى جەلدەي كەزىپ جۇرگەن بۇل ۇندەۋدى جاڭاعى تەرنوۆسكايانىڭ «Facebook» جەلىسىندەگى جەكە پاراقشاسىنان تاپپادىق. سويتسەك، ۇندەمەستىڭ ءۇنحاتى «موي ليۋبيمىي ۋرالسك!» دەيتىن توپتا جاريالانعان ەكەن.

ال «جاس الاش» گازەتى شارانى ۇيىمداستىرىپ جاتقان «پوكولەنيە» قوعامدىق بىرلەستىگىنە حابارلاسىپ، اقپاراتتىڭ انىق-قانىعىن سۇراپتى.

سۆەتلانا بويكوۆا دەيتىن ۇيىم جەتەكشىسى 21-كۇنى ءستاليننىڭ 140 جىلدىعىنا وراي ماڭگىلىك الاۋعا بارىپ گۇل قويۋدى جوسپارلاعاندارىن جانە ونى وتكىزەتىندىكتەرىن ايتىپتى.

«سەنبى كۇنى ءستاليننىڭ تۋعانىنا 140 جىل بولادى. وسىعان بايلانىستى «پوكولەنيە» ماڭگىلىك الاۋعا گۇل شوقتارىن قويۋعا بارادى»، - دەيدى الگى بويكوۆا.

گازەتتىڭ جازۋىنشا، ۇيىمداستىرۋشىلار جەرگىلىكتى اكىمدىكتەن رۇقسات سۇراماپتى. سەبەبى، بۇل ميتينگ ەمەس، جاي عانا گۇل شوقتارىن قويۋ ءراسىمى-مىس.

تاقىرىپتى تاراتىپ جازىپ كورەيىكشى. قازاقستان ءۇشىن سول سۇستى گۇرجى يوسيف ستالين كىم؟ «حح عاسىردىڭ ۇلى ساياسي قايراتكەرى» مە، الدە ءوزى ماڭايىنا جيناعان از عانا «ەليتالىق» توپتىڭ ساتقىندىعىنان ءوز ناجىسىنە شىلانىپ ولگەن قاندىقول قاساپشى، قاتىنقۇمار ديكتاتور ما؟

ءستاليننىڭ رەفورمالارى (جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن، حالىقتاردى ءماجبۇرلى قونىس اۋدارتۋ ت.ب.) كەسىرىنەن ميلليونداعىن حالىق قىرىلدى. ستالين قازاق ينتەلليگەنتسياسىن قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتتى. ول بيلىك ەتكەن كەزەڭ -  ەڭ جانتۇرشىگەرلىك كەزەڭ بولدى. كۇشتەپ وتىرىقشىلاندىرۋ مەن ۇجىمداستىرۋ 1932-33 جىلدارداعى قاسىرەتتى «ۇلى جۇتقا» الىپ كەلدى. 1937-1938 جىلدارداعى جاپپاي قۋعىن-سۇرگىن مەن ساياسي قۋدالاۋ - ۇلتقا جاساعان قاستاندىق دەپ باعالاندى. كەيبىر دەرەكتەردە، 1937-1938 جىلدارى ء(بىر جىلدىڭ ىشىندە) 25 مىڭ قازاق زيالىسى رەپرەسسيا قۇربانى بولعان دەپ كورسەتىلەدى. ال سوۆەت بيلىگى قولدان ۇيىمداستىرعان اشارشىلىقتان 3 ميلليونداي (كەي دەرەكتەردە 4 ميلليون دەپ كورسەتىلەدى) قازاق قىرىلىپ قالعانى تاعى ءبىر تاريحي فاكت.

ەندەشە جاڭاعى تەرنوۆسكايالار ومىرلىك قارىزدار بوپ جۇرگەن يوسيف ستالين ءبىز ءۇشىن كىم بولۋى كەرەك؟ قازاققا قارسى گەنوتسيد جاساعان ستالين قازاق ءۇشىن كىم بولۋى كەرەك؟

تەرنوۆسكايالار سەكىلدى تەتىر ويلى تيتتەي توپ ءستاليندى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى جەڭىسى ءۇشىن اقتاپ، اق تەر، كوك تەر بولادى. ال سول سوعىستى كىم باستادى؟ 1939 جىلى گيتلەرمەن بىگىرىپ، ەۋروپانى ءبولىپ الماققا كەلىسكەن ستالين ەكەنىن ءبىزدى قويىپ، رەسەي تاريحشىلارى ايتىپ ءجۇر، قازىر. ەندەشە تەرنوۆسكايالاردىكى نە تىراشتانۋ؟

«رۋحاني جاڭعىرۋ» دەيتىن مەملەكەتتىك باعدارلاما بار. ول بويىنشا ەل اۋماعىندا ءبىراز شارۋانىڭ اتقارىلعانىن اقپارات قۇرالدارى كۇن-ءتۇنى ايتىپ جاتىر. راس، سول شارالاردىڭ ىشىندە كەرەكتىسى دە، كەرەكسىزى دە جەتەرلىك. ايتسا دا، بارلىعى سول ازاماتتاردى «رۋحاني جاڭعىرتۋ»، ولاردىڭ تاريحي «ساناسىن جاڭعىرتۋ» ءۇشىن جاسالىپ جاتىر دەپ سيپاتتالادى. بىزشە بولسا، سول «رۋحاني جاڭعىرۋ» اۋەلى دە-ستالينيزاتسيا، دە-كوممۋنيزاتسيادان باستالۋى كەرەك ەدى!

ال بىزدە شە؟ بىزدە قازىر «كەڭەستىك بيلىك تۇسى ومىرىمىزدەگى ەڭ كەرەمەت كەزەڭ ەدى» دەپ ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولىپ، «تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ادامدارى لەنيندى قۇرمەتتەمەيتىن بولدى» دەپ زار جىلاعان كوممۋنيستتەر ەلىمىزدىڭ ەڭ نەگىزشى زاڭ شىعارۋشى ورگانىندا، ماجىلىستە دەپۋتات!

ەستەرىڭىزدە مە، 2018 جىل. بريتانيا مەن فرانتسيا بىرلەسىپ تۇسىرگەن «ءستاليننىڭ ءولىمى» اتتى كوركەم ءفيلمدى قازاقستاندا كورسەتكەن جوق. سوۆەت ليدەرىنىڭ ساياسي كاريكاتۋراسى دەپ الەم مويىنداعان تۋىندىنى بىزدە كورسەتپەۋىنە «سۇرانىس جوق» دەگەن جالاڭ سىلتاۋ ايتىلعانىمەن، ول رەسەي ىقپالىمەن بولعانىن جۇرت سول كەزدە-اق ايتتى.

كۇنى كەشە عانا، 16 جەلتوقسان قازاقستان حالقى تاۋەلسىزدىك كۇنىن اتاپ ءوتتى. 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىك الساق، 1986 جىلعى 16 جەلتوقساندا قازاققا قازاقتان باسشى تالاپ ەتكەن قازاق جاستارىن سوۆەت بيلىگى اسقان قاتىگەزدىكپەن ءولتىردى، تىرىلەرىن وقۋدان شىعارىپ، قۋدالاۋعا ءتۇسىردى.

سول قاسيەتتى داتادان اپتا وتپەي جاتىپ-اق، انە، تەرنوۆسكايالار سوۆەت ديكتاتورىنا ءتاۋ ەتۋ ءۇشىن جۇرتتى شاقىرىپ شىقتى. بۇل - تاۋەلسىزدىكتى مويىنداماۋدىڭ دەمونستراتيۆتى فورماسى ما؟ 9 مامىردا دەسە، تاعى ايتار ەك: «جىلداعىسى عوي» دەپ... الدە تاۋەلسىزدىك كۇنىنەن تۇپ-تۋرا 5 كۇن ءوتتى دەگەندە يوسيف ستالينگە ءتاۋ ەتۋ شاراسىن وتكىزۋ ادەيى ۇيىمداستىرىلعان پروۆوكاتسيالىق ارەكەت پە؟

اتالمىش شارا ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس قۇرباندارىن ەسكە الۋ شاراسى بولا جانە ءبىر ءسارى. ال يوسيف ءستاليندى ەرەكشەلەپ قۇرمەتتەيتىندەي - ول قازاقستاننىڭ تۋماسى ەمەس. ول قازاقتىڭ مەملەكەت قايراتكەرى دە ەمەس! قازاقستانعا، قازاققا ءۇش قايناسا سوپراسى قوسىلمايتىن ادام.

سوندىقتان، عالي ەسقاليەۆ مىرزا باسشىلىق ەتەتىن باتىس قازاقستان وبلىسى اكىمدىگى، ابات شىنىبەكوۆ باسشىلىق جاسايتىن ورال قالاسى اكىمدىگى مۇنداي پروۆوكاتسيالىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋى كەرەك!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz