ەركىن ەسىمدى اعام تاشكەنتكە بارىپ كەلدى. نەمەرەسىن ەمدەۋگە اپاردى. تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلىپ كورگەن، بىلگەنىن، تۇيگەنىن تامسانا ايتىپ بەردى.
"قازاقستاننىڭ كەدەندىك پۋنكتىنە كەلگەنىمىزدە جەر-جەردە شاشىلىپ جاتقان مۋسورلار كوزگە شالىندى. ادامدارى تىم دورەكى. ال وزبەكستانعا وتكەنىمىزدە تاپ-تازا، جىلى ءجۇزدى ادامداردى كوردىك. الماتى، نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى تاڭداۋلى اۋرۋحانالارعا بارعانىمىزبەن نەمەرەمە ەم تاپپادىق. ال تاشكەنتتەن ونىڭ تالما ارۋىنا ەم الدىق. كوكتەمدە قايتا بارامىز. قازاقستاننىڭ دامىعانى قايدا؟" دەدى ول.

ويلانتاتىن نارسە، ءيا! ءبىز ورتا ازيانىڭ بارىسىنا اينالامىز دەپ جۇرگەندە وزبەكستان ايقاۋ-شۋسىز، تالاسىپ-تارماسپاي دامىپ كەلەدى.

قايبىر جىلى جاڭاقورعان اۋدانىنىڭ باسشىلارى تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا وزبەكستانعا باردى. ونداعى اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردى كورگەن اكىمنىڭ ورىنباسارى:

– ەگەر وزبەكستان شەكاراسىن اشىپ، نارىققا ەتەنە جاقىنداي تۇسسە سۋبسيديامەن كۇن كورىپ وتىرعان ءبىزدىڭ شارۋاشىلىقتار بانكرودقا ۇشىرايدى. "باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي" حالىقارالىق جولىمەن اعىلىپ جاتقان جۇك كولىكتەرىنىڭ كوبىسى وزبەكستانعا بارادى ەكەن. اسىرەسە قىستىڭ سوڭعى ايلارى مەن كوكتەمنىڭ العاشقى ايىندا رەيسەيلىكتەر وزبەكتەردىڭ قيارى مەن قىزاناعىنا اڭسارى اۋىپ، كاماز-كاماز كوكەنىس تۇرلەرىن الدىرادى. ونداعى كوكونىستى ساقتايتىن قويماسىن كوردىك. ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم. سوڭعى تەحنولوگيامەن جابدىقتالعان قويماداعى ءاربىر ەسىكتە كوكونىستىڭ قۇرامىنداعى ىلعالدالىق دەڭگەيى، ۆيتاميندەرى، ميكروەلەمەنتتەرى تۇگەل جازىلعان. جىلىجايىندا انار، ليمون، اپەلسين جانە ت.ب تسيترۋستىق جەمىس-جيدەكتى كوردىك. وزدەرى اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكاسىنىڭ نەشە ءتۇرىن شىعارىپ وتىر، – دەگەنى ءالى ەسىمدە.

بىلتىر ماسكەۋدەگى حالىقارالىق كونفەرەنتسياعا قاتىسقانىمىزدا تاشكەنتتەگى جۋرناليستيكا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ستۋدەنتتەردى ۋاقىت تالابىنا ساي وقىتىپ جاتقاندارىن، زاماناۋي ترەندتەردى مەڭگەرۋگە باسىمدىق بەرىلگەنىن ايتقان ەدى...

جازدا سىر ءوڭىرىنىڭ ءبىر توپ قالامگەرى تۋريستىك ساپارمەن تاشكەنت، ساماركاند، بۇقاراعا بارىپ قايتتى. ولار دا اۋىزدارىنان سۋ اققانشا كورگەن-بىلگەنىن ايتىپ، سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىن جىر قىلدى.
ايتا بەرسە كوپ...

وسىندايدا ابايدىڭ ەكىنشى قارا سوزىندەگى مىنا ويى ويعا ورالادى: "مەن بالا كۇنىمدە ەستۋشى ەدىم، ءبىزدىڭ قازاق سارتتى كورسە، كۇلۋشى ەدى «ەنەڭدى ۇرايىن، كەڭ قولتىق، شۇلدىرەگەن تاجىك، ارقادان ءۇي توبەسىنە سالامىن دەپ، قامىس ارتقان، بۇتادان قورىققان، كوز كورگەندە «اكە-ۇكە» دەسىپ، شىعىپ كەتسە، قىزىن بوقتاسقان، «سارت-سۇرت دەگەن وسى» دەپ. نوعايدى كورسە، ونى دا بوقتاپ كۇلۋشى ەدى: «تۇيەدەن قورىققان نوعاي، اتقا مىنسە – شارشاپ، جاياۋ جۇرسە – دەمىن الادى، نوعاي دەگەنشە، نوقاي دەسەڭشى، تۇككە ىڭعايى كەلمەيدى، سولدات نوعاي، قاشقىن نوعاي، باشالشىك نوعاي» دەپ. ورىسقا دا كۇلۋشى ەدى: «اۋىلدى كورسە شاپقان، جامان ساسىر باس ورىس»

ورىس ويىنا كەلگەنىن قىلادى دەگەن... نە ايتسا سوعان نانادى، «ۇزىن قۇلاقتى تاۋىپ بار دەپتى» دەپ. سوندا مەن ويلاۋشى ەدىم: ەي، قۇداي-اي، بىزدەن باسقا حالىقتىڭ ءبارى انتۇرعان، جامان كەلەدى ەكەن، ەڭ ءتاۋىر حالىق ءبىز ەكەنبىز دەپ، الگى ايتىلمىش سوزدەردى ءبىر ۇلكەن قىزىق كورىپ، قۋانىپ كۇلۋشى ەدىم. ەندى قاراپ تۇرسام، سارتتىڭ ەكپەگەن ەگىنى جوق، شىعارماعان جەمىسى جوق، ساۋداگەرىنىڭ جۇرمەگەن جەرى جوق، قىلماعان شەبەرلىگى جوق. وزىمەنەن ءوزى اۋرە بولىپ، بىرىمەنەن ءبىرى ەشبىر شاھارى جاۋلاسپايدى! ورىسقا قاراماي تۇرعاندا قازاقتىڭ ءولىسىنىڭ احيرەتتىگىن، ءتىرىسىنىڭ كيىمىن سول جەتكىزىپ تۇردى. اكە بالاعا قيمايتۇعىن مالىڭدى كىرەلەپ سول ايداپ كەتىپ تۇردى عوي. ورىسقا قاراعان سوڭ دا، ورىستىڭ ونەرلەرىن بىزدەن ولار كوپ ۇيرەنىپ كەتتى. ۇلكەن بايلار دا، ۇلكەن مولدالار دا، ەپتىلىك، قىرمىزىلىق، سىپايىلىق – ءبارى سولاردا. نوعايعا قاراسام، سولداتتىققا دا شىدايدى، كەدەيلىككە دە شىدايدى، قازاعا دا شىدايدى، مولدا، مەدرەسە ساقتاپ، ءدىن كۇتۋگە دە شىدايدى. ەڭبەك قىلىپ، مال تابۋدىڭ دا ءجونىن سولار بىلەدى، سالتانات، اسەم دە سولاردا. ونىڭ مالدىلارىنا، قۇزعىن تاماعىمىز ءۇشىن، ءبىرىمىز جالشى، ءبىرىمىز قوش الۋشىمىز. ءبىزدىڭ ەڭ بايىمىزدى: «ءسانىڭ شاقشى اياعىڭ ءبىلان پىشىراتىرعا قويعان ءيدان تۇگىل، شىق، ساسىق قازاق»، – دەپ ۇيىنەن قۋىپ شىعارادى. ونىڭ ءبارى – ءبىرىن-ءبىرى قۋىپ قوربولماي، شارۋا قۋىپ، ونەر تاۋىپ، مال تاۋىپ، زور بولعاندىق اسەرى. ورىسقا ايتار ءسوز دە جوق، ءبىز قۇلى، كۇڭى قۇرلى دا جوقپىز. باعاناعى ماقتان، باعاناعى قۋانعان، كۇلگەن سوزدەرىمىز قايدا؟".

P.S.: ەندى وزدەرىڭىز توپشىلاي بەرىڭىزدەر. بالكىم اسىرا ايتقان دا بولارمىز... قالاي بولعاندا دا، كوز كورگەندەردىڭ ايتقانى وسى...

نۇرلات بايگەنجەنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىنان

Abai.kz