ەلىمىزدە بەيبىت زاماندا قان توگىلدى. اتا-انالار پەرزەنتىنەن ايرىلىپ، ايەلدەر جەسىر، توعىز ايلىقتاعى بالاعا دەيىن جەتىم قالدى. الەۋمەتتىك، مەملەكەتتىك اۋقىمداعى تراگەديا ورىن الدى. الەمدىك تاجىريبەدە كەزدەسە بەرمەيتىن 130 ۇلتتىڭ تاتۋلىعىنىڭ شيكى تۇستارى اشىلدى. قازاقستاندا وسىناۋ بايتاق مەملەكەتتى قۇراۋشى قازاق ۇلتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى شەشىمىن تاپپاعاندىعى، ولاي بولسا ەلدىڭ كەلەشەكتەگى تاعدىرىنىڭ تابيعاتى ءالى تانىلىپ بولماعاندىعى تاعى دا كورىندى.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ ىشكى تۇراقتىلىق پەن وركەندەۋدىڭ نەگىزى – قوعامدىق ديالوگ، ەستيتىن مەملەكەت ەكەندىگىن مالىمدەۋىنىڭ مانىسىنە كوزىمىز ابدەن جەتە ءتۇستى. الايدا، وسى ارادا مىنانى ايتۋىمىز قاجەت. جالپى، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە مەملەكەت باسشىلىعىنىڭ، پارلامەنت پەن ۇكىمەتتىڭ بيىك مىنبەلەرىنەن ايتىلىپ جاتقان جايتتاردىڭ ءاربىر ايماق، اۋدان، ەلدىمەكەنگە جەتىپ ۇعىنىلۋى قانشالىقتى دەڭگەيدە. اسىرەسە، قورداي تراگەدياسى كورسەتىپ وتىرعانداي، بەلگىلى ءبىر مەكەندەردە تىعىز، توماعا تۇيىق، جابىق كۇيدە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان شاعىن دياسپورالار اراسىندا. ويتكەنى، جاپ جاس بالالاردىڭ جالاڭاش قولمەن ەڭگەزەردەي قارۋلى پوليتسياعا، ياعني بيلىك وكىلىنە شابۋىل جاساۋى مۇلدە تەرەڭدەگەن داعدارىستى دالەلدەپ بەردى. ولاردىڭ قازاقستان مەملەكەتىنىڭ اۋماعىندا، ونىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىنا، يدەولوگياسىنا ساي ءومىر ءسۇرىپ وتىرماعاندىعى بۇرىننان ايتىلىپ جۇرسە دە، بيلىك ورىندارىنىڭ، مۇددەلى، ارنايى مەكەمەلەردىڭ نازارىنان تىس قالىپ قويعاندىعى اقىرى اقتارىلدى.

سىرتقى ساياسات دەمەكشى، دۇنگەن دياسپوراسى جەتەكشىلەرىن شەت ەلدەردىڭ ەلشىلەرىنىڭ، سىرتقى ساياسي ۆەدومستۆو وكىلدەرىنىڭ جاريا تۇردە رەسمي قابىلداۋلارى ۇلكەن سۇراقتار تۋعىزۋدا. بۇل كەزدەسۋلەردىڭ ءمانىسى نەدە، قانداي تاقىرىپتا اڭگىمەلەر ايتىلىپ، قاي باعىتتاعى قولداۋ كورسەتىلۋدە. بۇل ارنايى نازار اۋدارىلاتىن جايت.

ىشكى ساياساتقا، ۇلتتىق يدەولوگيا، قوعامنىڭ بىرتۇتاستىعى تاقىرىبىنا كەلسەك، قازاقستاندا تۇراتىن تيتۋلدى ەمەس ەتنوس وكىلدەرىنىڭ باسىم بولىگى مەملەكەتتىك تىلدە ەمەس، ورىس تىلىندە وقيتىندىقتارى ءمالىم. دەمەك، مەملەكەتتىك قاراجاتقا حالىقتىڭ 70 پايىزىنىڭ ءتىلى، اقىر سوڭىندا مەملەكەتتىك مارتەبەلى ءتىلى ەمەس، وزگە ەلدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى وقىتىلادى. مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلمەيتىن، مەملەكەت قۇراۋشى حالىقتان وقشاۋ ءومىر سۇرەتىن پەندەنىڭ وي-ءورىسى دە، ساناسى دا، ولاي بولسا كوزقاراسى دا بۇل قوعامنان وقشاۋ، بوتەن بولاتىندىعى ساڭىلاۋى بار اركىمگە ايان. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ەلدىڭ تۇراقتىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدىڭ ستراتەگيالىق مىندەتتەرى تۇرعىسىنان شاعىن دياسپورالاردىڭ تىعىز ءارى وقشاۋلانۋ ۇردىسىنە جول بەرمەۋ شارالارىن تۇپكىلىكتى قاراۋ لازىم.

قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدە جاڭا كوشى-قون زاڭى قاراستىرىلىپ جاتقانى، وندا حالىق تىعىز ورنالاسقان وڭتۇستىك وڭىرلەردەن ەكونوميكالىق قاجەتتىلىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ، ەلدىڭ سولتۇستىگىنە قونىس اۋدارۋىن ىنتالاندىرۋ شارالارى كوزدەلۋدە. مىنە، وسى زاڭ اياسىندا بۇعان دەيىن قوعامعا ىقپالداسۋدان تىسقارى قالىپ كەلە جاتقان دياسپورالاردىڭ، ءبىرىنشى كەزەكتە جاستاردىڭ ءارتۇرلى ايماقتارعا قونىس اۋدارۋىن ىنتالاندىرۋ تەتىكتەرى دە جان-جاقتى قاراستىرىلۋى بارىنشا ماڭىزدى، ەڭ باستىسى بالالارىنىڭ قازاق مەكتەپتەرىنە وقۋىنا تابيعي سۇرانىس تۋىنداۋى ءتيىس. الىسقا بارماي-اق، كورشىلەس قىتايدا قازاق مەكتەپتەرىنىڭ ىشكى ساياسات تالاپتارىمەن تولىق جابىلعاندىعى، ال رەسەيدە سۇرانىس بولماۋىنان، بالا سانى جەتپەگەندىكتەن جابىلىپ بىتكەندىگى ءمالىم. 

ارىپتەستەرىمىزدىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، حالىقارالىق تاجىريبەدە، مىسالى سينگاپۋردا ەلدىمەكەن تۇرماق، كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ ءوزىنىڭ ءار قاباتىندا ءبىر سينگاپۋر، ءبىر قىتاي، ءبىر مالاي، ءبىر ءۇندىس وتباسىلارىن قاتار تۇرعىزاتىن تالاپ بار ەكەن. بۇل نە ءۇشىن – قوعامنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن. 

ەل اراسىندا دياسپورا وكىلدەرىنىڭ، سونىڭ ىشىندە دۇنگەندەردىڭ ۇلدارىنىڭ اسكەرگە بارمايتىندىعى ايتىلۋدا. بۇل قالاي؟ وتاندى قورعاۋ ولاردىڭ مىندەتىنە جاتپاي ما، اسكەري بيلەتتى قالاي الادى وندا، الدە مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتىڭ قاجەتى جوق پا ولار جانە باسقالار ءۇشىن. مۇنىڭ اياعى قايدا اپارىپ سوقپاق. مىنە، وكىنىشكە وراي ادامدار ولىمىمەن، ەلەۋلى ماتەريالدىق شىعىندارمەن، الەۋمەتتىك كۇيزەلىسپەن ۇشتاسقان، مۇنىمەن بىرگە ەلىمىزدىڭ قيساپسىز كۇش-جىگەرمەن قالىپتاستىرىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق وڭ كەلبەتىنە وراسان تەرىس اسەرىن تيگىزگەن قورداي تراگەدياسىنان ايماقتىق ەمەس، بارشا مەملەكەتتىك اۋقىمدا قورىتىندى جاسالىپ، ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت قۇرۋشى قازاق حالقىنىڭ اينالاسىنا بارلىق دياسپورالاردى ۇيىستىرۋ ارقىلى ەلدى دامىتۋ تۋرالى ەل ازاماتتارىنىڭ جانايقايى، سونىڭ ىشىندە «Abai.kz» پورتالىندا جاريالانعان جانۇزاق اكىم سىندى ساراپشىلاردىڭ قۇندى پىكىرلەرى، اسىرەسە جەكە ۇلتتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل مەملەكەت تاعدىرىنا اينالعان قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى تۋرالى تۇعىرنامالىق ۇسىنىستارى ەڭ جوعارى بيلىك ورىندارىنا جەتۋى اسا ماڭىزدى دەپ بىلەمىز.

راسىندا، ۇندىستانداعى وتارلىققا قارسى حالقىن كوتەرگەن ايگىلى تۇلعالارىنىڭ ايتۋىنشا، «ەلگە ەڭ قاۋىپتىلەر – وتارلىق جۇيەمەن وقىپ تاربيەلەنگەن زيالىلار» زامانى كەلمەسكە كەتىپ، ەندى تاۋەلسىزدىگىمىز كەزەڭىندە ەركىن ويلاپ ەركىن سويلەي الاتىن وركەنيەتتى تۇلعالاردىڭ ۇنىنە قۇلاق اسىپ، باياندى قادامدار جاسايتىن ءسات تۋعاندىعى كامىل.   

مۇحتار كارىباي

Abai.kz