-  قادىرلى مۇحا! سۇحباتىمىزدى 22 جىلدان بەرى «جىرى» تاۋسىلماي كەلە جاتقان ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى سوڭعى جايتتاردان باستاساق پا دەپ وتىرمىز. بارشا حالىققا بەلگىلى بولعان اشىق حات قازىر ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن قولداۋ تابۋدا. بۇل اشىق حات بۇرىنعى سوڭعىلاردان اسىپ ءتۇسىپ، ەل ىشىنە قوزعاۋ سالا باستاعان سياقتى. ادەتتە ۇلت زيالىلارى كوتەرگەن ماسەلەگە ءمان بەرىپ، قاپەرىنە الا قويمايتىن بيلىكتىڭ ءوزى دە اشىق حاتتاعى نەگىزگى ماسەلەگە نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن قاپىسىز ۇققانداي.  بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ءسىز باستاماشى تۇلعا رەتىندە اشىق حاتتىڭ مازمۇنى ءبىزدىڭ قوعامدا وسىنشالىقتى ءدۇبىر تۋعىزادى دەپ كۇتتىڭىز بە؟ وسىدان 22 جىل بۇرىن قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە يەلەنۋىنە بەلگىلى دەڭگەيدە ءسىز سەبەپكەر بولىپ ەدىڭىز. سول كۇندى ەسكە الا كەتۋدىڭ دە ارتىقتىعى بولماس.

-  قادىرلى مۇحا! سۇحباتىمىزدى 22 جىلدان بەرى «جىرى» تاۋسىلماي كەلە جاتقان ءتىل ماسەلەسىنە قاتىستى سوڭعى جايتتاردان باستاساق پا دەپ وتىرمىز. بارشا حالىققا بەلگىلى بولعان اشىق حات قازىر ەلىمىزدىڭ ءار تۇكپىرىنەن قولداۋ تابۋدا. بۇل اشىق حات بۇرىنعى سوڭعىلاردان اسىپ ءتۇسىپ، ەل ىشىنە قوزعاۋ سالا باستاعان سياقتى. ادەتتە ۇلت زيالىلارى كوتەرگەن ماسەلەگە ءمان بەرىپ، قاپەرىنە الا قويمايتىن بيلىكتىڭ ءوزى دە اشىق حاتتاعى نەگىزگى ماسەلەگە نازار اۋدارۋ قاجەتتىگىن قاپىسىز ۇققانداي.  بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ءسىز باستاماشى تۇلعا رەتىندە اشىق حاتتىڭ مازمۇنى ءبىزدىڭ قوعامدا وسىنشالىقتى ءدۇبىر تۋعىزادى دەپ كۇتتىڭىز بە؟ وسىدان 22 جىل بۇرىن قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە يەلەنۋىنە بەلگىلى دەڭگەيدە ءسىز سەبەپكەر بولىپ ەدىڭىز. سول كۇندى ەسكە الا كەتۋدىڭ دە ارتىقتىعى بولماس.

- 1989 جىلدىڭ 22 قىركۇيەگىندە قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىندە ەكى ءتىل - ورىس جانە قازاق ءتىلى بىردەي مەملەكەتتىك مارتەبە يەلەنىپ كەتىپ ەدى. ول كەزدە دە «ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل بولسا ەكەن» دەپ ارمانداعان شالاقازاق دەپۋتاتتار جەتكىلىكتى بولاتىن. سولاردىڭ ءبارىنىڭ ارمانى ورىندالىپ، ءبىر-بىرىمەن ءسۇيىسىپ، قۇشاقتاسىپ جاتتى. الدىندا عانا جيىندى باسقارىپ وتىرعان قيلىباي ۇسەنوۆ اعامىز: «ءبىرىنشى كەزەكتە ەكى تىلگە بىردەي مەملەكەتتىك مارتەبە بەرۋ ماسەلەسىن قويامىن. ەگەر ول وتپەسە عانا قازاق ءتىلىن جەكە-دارا مەملەكەتتىك ءتىل جاساۋ تۋرالى شاحانوۆتىڭ ۇسىنىسىن داۋىسقا سالامىز» دەگەن بولاتىن. سەبەبى، ءبىر كۇن بۇرىن بيلىكتەگىلەردىڭ ءوزارا وتكەن جيىنىندا مەملەكەتتىك مارتەبەگە ەكى ءتىلدى بىردەي وتكىزۋ ماسەلەسى الدىن-الا كەلىسىلگەن ەكەن. سول كەزدە مەن ءوزىمدى-ءوزىم مۇلدە ۇستاي الماي قالدىم. قانىم باسىما شاپشىدى. ورنىمنان اتىپ تۇرىپ: «بۇكىل كەڭەستەر وداعىنداعى بىزدەن باسقا رەسپۋبليكالاردىڭ ءبارى وزدەرىنىڭ انا تىلدەرىنە مەملەكەتتىك مارتەبە بەردى. جالعىز ءبىز توقالدان تۋدىق پا؟ بۇل نە ماسقارا؟ ەندى حالىق اراسىنا بارامىز، بۇكىل ەلدى كوتەرەمىز. مۇنىڭ سوڭى ءسوز جوق ەكىنشى جەلتوقسان وقيعاسىنا ۇلاسۋى مۇمكىن» دەگەنىمدە دەپۋتاتتار دا، كەيبىر باسشىلار دا تىكسىنىپ قالدى. وسى ساتتە قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ن.نازارباەۆ: «شاحانوۆتىڭ ۇسىنىسىن قايتا داۋىسقا سالايىق» دەدى. قايتا داۋىسقا سالۋ مۇلدە زاڭسىز بولاتىن. بىراق باستىق نە ايتسا سونى ورىنداۋعا بەيىم حالىق ەمەسپىز بە؟ داۋىسقا سالىنعان ساتتە ءبىرىنشى حاتشى ءبىرىنشى بوپ قول كوتەرىپ ەدى دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى ءبىز جاققا ويىستى... كەيدە «ءۇمىتسىز جىندىلىقتىڭ» دا ويلاماعان جەردەن پايداسى تيەدى ەكەن. سول تۇستا مەن ۇندەمەي قالعانىمدا ورىس ءتىلى دە مەملەكەتتىك مارتەبە يەلەنىپ، بۇگىنگى تاڭدا ۇلتىمىزدىڭ 75-80 پايىزعا جۋىعى ورىستانىپ كەتەر مە ەدى، كىم ءبىلسىن؟ مىنە، قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىندەگى سول وتىرىستىڭ تەلەديدارلىق ءتۇسىرىلىمىن دە، ءتىپتى ونىڭ مىندەتتى تۇردە ساقتالۋعا ءتيىستى قاتتاماسىن دا جويىپ جىبەرگەن. وزگە جيىنداردىڭ ءبارى دەرلىك بار، تەك ءتىل مۇددەسى توڭىرەگىندەگى سول جولعى تارتىس جانە جەلتوقسان كوتەرىلىسى تۋرالى بەت جىرتىسۋلار عانا جوق.

قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك مارتەبە العانىنا 22 جىل تولسا دا، ءسوزدىڭ اشىعى، 22 ءجوندى قادام جاسالعان جوق. ويتكەنى بيلىك 1994 جىلدىڭ وزىندە-اق ەلىمىزدى قازاقستاندىق ۇلتقا ەندىرۋ مۇددەسىن اشىق قويعان ەدى. سوندىقتان دا ۇلكەن بيلىك باسىنداعىلاردىڭ ءبىر دە بىرەۋى بالاسىن، قىزىن، تىم قۇرىسا نەمەرەسىن قازاق بالاباقشاسىنا، قازاق مەكتەبىنە بەرگەن جوق. قازىر ول پەرزەنتتەرى ورىس، اعىلشىن تىلدەرىندە سايراعاندا جۇرتتى تاڭ قالدىرادى، ال انا تىلىندە «سالەمەتسىز بە» دەگەن ءسوزدى ايتۋعا نامىستانادى. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن بيلىك «قازاقستاندىق ۇلتتى» قايتا ەندىرمەك بولدى. ءبارىمىز ۇدەرە قارسى تۇردىق. بىزبەن بىرگە ءتورت مىڭنان استام ادام اشتىق جاريالاۋعا تىلەك ءبىلدىردى. بيلىك تاعى دا اياعىن تارتتى. وتكەندە ولار «قازاقستاندىق ۇلتقا» قايتا اپاراتىنىن تاعى دا ەسكەرتتى. سول ءۇشىن دە ءبىز بۇكىل قازاق حالقىنا جانە وزگە ۇلت وكىلدەرىنە ارناعان اشىق حاتىمىزدا «قازاقستاندىق ۇلتقا» تۇبەگەيلى قارسىلىعىمىزدى قايتا سەزدىرىپ وتىرمىز.

قۇدايعا شۇكىر، ناق وسى جىلى حالىق وياندى. توپ-توپ بولىپ وبلىستاردان كەلىپ جاتقان ادامداردا ەسەپ جوق. جاسىراتىن نە بار، بۇل اشىق حاتتى جۇرتقا وسىنشالىق دەڭگەيدە اسەر ەتەدى دەپ كۇتپەپ ەدىم. بەيشارا كۇيگە تۇسكەن ءتىل مۇددەسىن ءوزىنىڭ زاڭدى، ءتيىستى ورنىنا قوندىرۋ كەزەڭى ەندى كەلگەن سياقتى.

- اشىق حاتقا قول قويۋعا كەلىسىمىن بەرە تۇرىپ، ارتىنان اينىپ كەتكەن 5-6 ادام تۋرالى نە ايتاسىز؟ اسىرەسە، قازاق ءان ونەرىنىڭ بۇلبۇلى بيبۇگۇل تولەگەنوۆانىڭ ءورىستىلدى گازەتتەرگە بەرىپ جۇرگەن سۇحباتى تۋرالى ويىڭىزدى بىلدىرە كەتسەڭىز ءجون بولار ەدى. ول كىسى سىزگە «ساياساتپەن اينالىسپا، ورىستىلدىلەر دە قىزىعىپ وقيتىنداي ولەڭ جاز» دەگەن سىڭايدا كەڭەس بەرىپ ءجۇر عوي. اپاڭىزدىڭ ءتىلىن الىپ قارا ولەڭىنىڭ اۋلىنا قايتاسىز با، الدە ءتىل ماسەلەسىن قاۋزاي بەرەسىز بە؟

-  بيبىگۇل اپامنان مەن بۇرىن ءبىر-ەكى رەت اياعىمدى تارتىپ قالعان جايىم بار ەدى. وسى جولى جىگىتتەرگە ول كىسىگە قول قويدىرماي-اق قويىڭدار دەپ تاپسىرما بەرگەنمىن. سول تۇستا نۇرجان وشانبەك دەگەن ۇلتجاندى ازاماتىمىزدىڭ ماعان بەرگەن مالىمەتى مىناۋ: «اپايمەن ءوزىم سويلەستىم. اشىق حات تۋرالى بايانداپ ەدىم: «كىمدەر قول قويدى؟» دەپ سۇرادى. نۇرپەيىسوۆتەن باستاپ ءبىراز ادامداردىڭ اتىن ايتىپ ەدىم، «جارايدى، مەن دە تولىق قولدايمىن، ەسىمىمدى ەندىرە بەرىڭدەر!» دەپتى. مەيلى، ءبارىن كەشىرۋگە بولادى. بىراق، اپامىزدىڭ «ينتەرفاكس-قازاقستان» دەگەن اقپاراتتىق اگەنتتىككە ارنايى بارىپ، ورىس ءتىلدى تەلەارنالاردى، ءباسپاسوز وكىلدەرىن جيناپ الىپ، قازاق تىلىنە جانە ونى قولداۋشىلارعا قارسى داۋ كوتەرگەنىن، اناسىنىڭ تاتار، ءوزىنىڭ تولىققاندى قازاق ەمەس ەكەنىن، نەمەرەلەرىنىڭ قازاق ءتىلىن مەنسىنبەيتىنىن ماقتانىشپەن ايتۋىن ءوز باسىم تۇسىنە المادىم. قازاق تىلىنە، ۇلتىنا ىقلاسى ونشا ەمەس بولسا، وندا نەگە تولقۇجاتىندا قازاق بوپ جازىلىپ كەلدى؟ ۇزاق جىلدار بويىنا ناعىز قازاق ءانشىسى اتانىپ كەلگەن اپامىزدىڭ رۋحاني پاراساتى مەن جۇرەگىنىڭ ورنىنا تاماعى عانا جۇمىس ىستەپ كەلگەن بە؟ جانە اپامىزدىڭ پىكىرىنشە، ساياساتپەن ساياساتكەرلەر عانا شۇعىلدانىپ، مەن سياقتى اقىندار تەك ولەڭىن عانا جازىپ جۇرسە 1986 جىلعى جەلتوقسان قاسىرەتىن كىم كوتەرەر ەدى؟ وعان ساياساتكەرلەردىڭ شاماسى جەتەر مە ەدى؟ بيلىكپەن جانجانداسپاۋ كەز كەلگەن ادامعا ءتيىمدى. بىراق ۇلتتى قايتەمىز؟

ءتىل، ۇلت مۇددەسى توڭىرەگىندەگى ماسەلەلەرگە نەمقۇرايدى قارايتىن، ونى ءوز جاعدايىنا وراي قاجەت كەزدە ساتىپ كەتە بەرەتىن ادەبيەت، ونەر، عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ ءبارىن، ءوز باسىم، ازامات دەپ تە، قازاق دەپ تە ەسەپتەمەيمىن.

-اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

«اباي-اقپارات»