1989 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىندا قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىسى بولىپ سايلانعاننان بەرى ەل بيلىگىنىڭ تىزگىنىن ۋىسىنان شىعارىپ كورمەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جۇمىسىنا قازىرگى جاستار قانداي باعا بەرەدى؟ ازاتتىق راديوسىنىڭ شاعىن ساۋالناماسى.

1989 جىلدىڭ 22 ماۋسىمىندا قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىسى بولىپ سايلانعاننان بەرى ەل بيلىگىنىڭ تىزگىنىن ۋىسىنان شىعارىپ كورمەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جۇمىسىنا قازىرگى جاستار قانداي باعا بەرەدى؟ ازاتتىق راديوسىنىڭ شاعىن ساۋالناماسى.

اقبەرەن ەلگەزەك، جاس اقىن:
«كەز كەلگەن ادامنىڭ دامۋىنىڭ شارىقتاۋ شەگى بولادى. ادام ويلاۋ قابىلەتى جەتەتىن جەرىنە دەيىن قىزمەت ەتەدى. سودان كەيىن جاڭا بۋىن كەلۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. مىسالى، رەسەيدى الىڭىز. پۋتين جاپ-جاس. ەكى رەت سايلاۋعا ءتۇسىپ، باسقاردى. ەگەر ول ءارى قاراي دا وتىرام، جۇمىس ىستەيمىن دەسە ، حالىق تا، قوعام دا تۇك ىستەي المايتىن ەدى. بىراق ول ءوزىنىڭ شارشاعانىن ءتۇسىندى. ول ەلتسيننەن كەيىنگى قوعامدى كوتەرىپ الدى. ەندى جولدى جاس مەدۆەدەۆكە بەردى. بىراق ول قاسىندا پرەمەر-مينيستر رەتىندە ءالى دە بولسا كومەكتەسىپ وتىر. سول سياقتى سۋحارتو سياقتى پرەزيدەنت ەلدى بالەنباي جىل باسقارعان مەملەكەت تە بار. مەملەكەت توزۋدىڭ الدىندا قالدى. برەجنەۆ كەزىندە: «كوممۋنيزم قايدا دەسەك، كوممۋنيزمنەن ءوتىپ كەتىپپىز عوي» دەگەندى ەستيتىن ەدىك. ءوز باسىم ءبىر ادامنىڭ بيلىكتە ۇزاق جىل وتىرۋىنا قارسىمىن».

رۋسلان ەربولۇلى، جاس جۋرناليست:
«نازارباەۆتىڭ ەل ءۇشىن سىڭىرگەن ەڭبەگىن جوققا شىعارمايمىن، بىراق، بۇگىنگى تاڭدا سول ەتكەن ەڭبەكتەرىن جەلگە ۇشىرىپ جاتىر.
مەنىڭ ويىمشا، نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا اسقان قاجىرلىلىقپەن وتە كوپ جۇمىس ىستەدى. بىراق كەيىننەن،1999 جىلدان باستاپ وتباسىن، ءوزىنىڭ تۋعان-تۋىستارىن، بالا-شاعاسىن، كۇيەۋ بالالارىن مەملەكەتتىك قىزمەتكە ارالاستىرۋى نازارباەۆتىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى دەپ ويلايمىن. قاتەلىك بولعاندا دا، بۇل بۇكىل مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرگەن قاتەلىك دەپ ايتار ەدىم. ودان كەيىنگى نازارباەۆتىڭ تاعى ءبىر كەمشىلىگى، ءوزىنىڭ 10 جىل بويى ىستەگەن ىسىنە توقمەيىلسىپ، جەكە باسىن ماراپاتتاۋعا، ماقتاۋعا جول بەرۋى. ول كەزىندە «درۋجبا نارودوۆ» جۋرنالىندا قوناەۆتى بيلىكتە ۇزاق وتىرعانى ءۇشىن قاتتى سىناعان بولاتىن. ول جاعداي مەن قازىرگى جاعدايدى سالىستىرساق، ەلدىڭ ءبارى كۇلكىمەن قارايدى».
رۋسلان ەربولۇلى سونداي اق، ءوز سوزىنە دالەل رەتىندە ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ قالىپتاسۋى مەن دەموكراتيالىق باسىلىمداردىڭ كوبەيۋىنە، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ىقپالىنا پرەزيدەنتتىڭ بارىنشا توسقاۋىل جاساۋىن دا قوسا كەتەدى. سوۆەتتەر وداعىن قۇلاتقان باياعى تسەنزۋراعا قايتا ورالىپ جاتقانىنا وكىنىش بىلدىرەدى.

جانبولات ماماي، م.شاحانوۆ اتىنداعى «رۋح پەن ءتىل» كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى:
«نازارباەۆتىڭ بيلىكتە تاپجىلماستان 20 جىل وتىرۋى ەلىمىزدە اۆتوريتارلى، توتاليتارلى جۇيەنىڭ ورنىققانىنا كوزىمىزدى جەتكىزە تۇسەدى. 90 جىلدارى نازارباەۆ بيلىككە ەندى كەلگەن تۇستا ەلدە دەموكراتيالىق قوزعالىستار بولا ما دەگەن ءۇمىت بولدى. تاۋەلسىز باسىلىمدار بولدى، ءوز ويىن اشىق ايتاتىن ساياساتكەرلەر بولدى. مىسالى، «ازات»، «جەلتوقسان». بىراق ۋاقىت وتە كەلە مۇنىڭ بارلىعى قۇردىمعا كەتتى. ءسويتىپ، ءبىز قازىر اۆتوريتارلى جۇيەدەن توتاليتارلى-اۆتوريتارلى جۇيەگە قاراي سىرعىپ بارامىز».
جانبولات ماماي وسىنىڭ ناتيجەسىندە قازىر قازاقستانداعى بارلىق وقيعالار ءبىر ادامعا، ءبىر پارتياعا بايلانىپ قالدى دەپ ءسوزىن بىلايشا ساباقتايدى.
«ءتىپتى ءبىر دۇكەن اشاتىن بولسا، بىرەۋگە پاتەردىڭ كىلتىن تابىستايتىن بولسا، مۇنى پرەزيدەنتتىڭ ەرەن ەڭبەگى رەتىندە باعالايدى. ولاي بولسا، بىزدەگى كەلەڭسىز وقيعالاردىڭ بارلىعى دا پرەزيدەنتپەن بايلانىستى بولۋى كەرەك. بۇل ساياسي تاپسىرىسپەن بولعان وقيعالار. راحات اليەۆتىڭ كىتابىندا دا كوپ ماسەلەلەر ايتىلدى. 20 جىلدىڭ ىشىندە بىرنەشە ساياسي قايراتكەر قازا تاپتى. ولاردىڭ ءولىمىنىڭ سەبەپتەرى ءالى كۇنگە دەيىن اشىلعان جوق. قازىرگى پرەزيدەنتتىڭ قالىپتاسقان جاعدايدى شەشۋگە قاۋقارى جەتپەيدى. ويتكەنى، ول ءوزى قۇرعان جۇيەنىڭ تۇتقىنىنا اينالىپ وتىر. بىراق ول ءبىر-اق ماڭىزدى شەشىم شىعارا الادى. بۇل ءوزىنىڭ بيلىكتەن كەتۋى تۋرالى شەشىم».

نۇرلان سەيدىن، جاس ساياساتتانۋشى:
«بۇل ماسەلەنى جان-جاقتى قاراستىرۋعا بولادى. وعان بايلانىستى ءارتۇرلى پىكىرلەردىڭ بولۋى زاڭدىلىق. بىراق، ءبىر انىعى - نازارباەۆ باسقارعان 20 جىل ىشىندە قازاقستان الەم مويىنداعان جەتەكشى مەملەكەتكە اينالدى. قازاقستان الەمدە بولىپ جاتقان ۇردىستەرگە بەلسەنە ارالاسا وتىرىپ، ءوزىن حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ بەلسەندى مۇشەسى رەتىندە تانىتا ءبىلدى. ماسەلەن، ەلدەگى تۇراقتىلىقتىڭ ساقتالۋىن الىڭىز، ەكونوميكالىق كورسەتكىش بويىنشا ەلدىڭ دامۋىن الىڭىز، ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىن الىڭىز - تمد مەملەكەتتەرى اراسىندا كوشىلگەرى تۇر. بۇدان دا باسقا جەتكەن جەتىستىكتەر تولىپ جاتىر. ەۋروپاداعى مەملەكەتتەر عاسىرلار بويى دامىدى. ال ولارمەن سالىستىرعاندا نەبارى 20 جىلدىڭ ىشىندە وتە كوپ جۇمىس ىستەلدى. كەمشىلىك ىزدەسەڭىز، كەز كەلگەن ادامنان وڭاي تابۋعا بولادى».

ماقپال مۇقانقىزى

«ازاتتىق» راديوسى 22 ماۋسى 2009 جىل