ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ سوناۋ 1929 جىلى جازىلعان/جارىق كورگەن "قۋىرشاق" دەگەن اڭگىمەسىن جاريالاي وتىرايىن. وقىپ، "بۇ نە دەگەن اۋليەلىك" دەپ تامسانا وتىرىڭىزدار.

* * *

قۋىرشاق دەگەن كىشكەنە كىسى. اياعى، قولى بار. اۋزى، مۇرنى بار. بەلى بۋلى، جەڭى سۇعۋلى، توسەگى سالۋلى. ىشپەيدى، جەمەيدى. قولدان جاسايدى. بازاردا ساتادى. قىز بالالار وينايدى، بىرىنەن ءبىرى الادى. قۋىرشاق ۇندەمەيدى. بەرسە كەتەدى، السا كەلەدى. ءتىل بولمايدى، ءۇن بولمايدى.

جوق، بەكەر، قۋىرشاق ۇلكەن كىسى. اياعى، قولى بار. اۋزى، مۇرنى بار. بەلى بۋلى، جەڭى سۇعۋلى، توسەگى سالۋلى. ىشەدى، جەيدى. قولدان جاسامايدى، قاتىننان تۋادى. بازاردا ساتپايدى، قازاقتا ساتادى. ساقالدى بالالار وينايدى. بىرىنەن ءبىرى الادى. بەرسە كەتەدى، السا كەلەدى. ءتىل بولمايدى، ءۇن بولمايدى.

كۇندەردە ءبىر كۇن اۋدانى بادام، اۋىلى التىنشى، قاسىمبەكۇلى ابدىراقىم دەگەن ادام قۋىرشاق ىزدەپ شىمكەنت قالاسىنداعى قۇريات كوشەسىن قىدىرىستاپ كەلە جاتتى. كەنجەتايدىڭ قاقپاسىنا توقتاي قالدى.

- باباس وسىندا تۇرا ما؟

- قاي باباس؟

- كادىمگى اعاش تورەسى سارسەنوۆ.

- وسىندا. - باباس شىعادى.

- قانى، باباس، قارىنداسىڭا قانشا سۇرايسىڭ؟

- اۋەلى كور، قولايىڭا جاقسا...

- كورىپ تۇرمىن. قۇنتاقتى قولدىڭ جاساعان قۋىرشاعىنداي بالا ەكەن. تەك ساۋداسىنا كەلىسسەك...

- مىڭ جارىم سوم پۇل بەر دە، ال.

- جو، جولداس، ۇستاعان جەردەن اعاش تا سىنبايدى. ءوزىڭ سوۆەت ادامىسىڭ. بىلەدى دەگەن قىزمەتكەردىڭ، وقىعان ادامنىڭ ءبىرىسىڭ. سوۆەت تۇسىنداعى قىزدىڭ باعاسىنىڭ ارزانداعانىن قالاي بىلمەيسىڭ؟ بەرسەڭ مىڭ سوم، ارتىققا الا المايمىن.

- ءبىر ات قوس!

- ءمايلى، بوپتى.

ساۋدا ءبىتتى. قوي سويىلدى. قۇدا ءتۇستى. باباسقا 700 سوم ءوتتى. ابدىراقىم قىز قوينىندا، پۇلى بەرىلگەن!

ەرتەڭ قىز ابدىراقىممەن «قاشىپ» كەتىپتى، بوستاندىق!

باباس قاڭقادا تۇرات ەرەسىل ارىستانبايۇلى دەگەن، وسى كۇنگى ءبىر جۋان ساۋداگەردىكىندە وتىر.

- ايەل كەرەك ەدى. قىزىڭىز اليمەگە قانشا سۇرايسىز؟

- يمام اعزام بولسىن، العاشقى ساۋدا عوي، 2000 سومنان كەمگە جوق...

- قىزىڭىز قىمباتىراق ەكەن... شىمكەنت قالاسىندا قىزدىڭ قىزىنىڭ الدى-اق مىڭعا جەتەدى. ماسەلەن، مەن، ءوز قارىنداسىمدى دا مىڭنان اسىرا المادىم. بۇدان ارزانداتپاساڭىز الا المايمىن.

- قايىر، يمام اعزام بولسىن، مىڭ جارىمعا كونسەڭ، اليمە سەنىكى.

- ءمايلى، بوپتى.

ساۋدا ءبىتتى. قوي سويىلدى. قۇدا ءتۇستى. ەرەسىلگە 1010 سوم ءوتتى. باباس قىز قوينىندا، پۇلى بەرىلگەن!

ەرتەڭ قىز باباسپەن «قاشىپ» كەتىپتى، بوستاندىق!

قاتشانى قاتىندىققا اكەلگەن ابدىراقىمدا بۇگىن ەس جوق. قاباعى جارقىلداپ، تاناۋى جەلبەگەيلەنىپ، ىرجاڭ-ىرجاڭ ەتەدى. التىنشى اۋىلدىڭ حالقىنا توي قىلىپ مىرزامسىپ جاتىر. قايناعاسى باباس تا تويدا.

توي ءوتتى. باباس قايتاتىن بولدى.

- ءبۇيىمتايىڭىز؟

- «ءبۇيىمتايىڭىز» دەيتىن نە ءبۇيىمتاي بولادى؟ ساۋدادا دوستىق جوق. «قولىما قىز تيگەندە بەرەم» دەگەن 300 سوم مەن ءبىر اتتى بەر; جۇمىسىم سول!

- ساۋدا دەگەنمەن سۇيەك بولدىق قوي. تويعا دا، قويعا دا شاعىنداپ قالدىم. ءبىراز مۇرساتانا بەرەسىز عوي دەيمىن...

- مەن بىلاي دەپ ويلاعان جوق ەدىم... - باباس سىرت اينالىپ كەتتى.

- قاراعىم، قاتشا قارىنداسىم. مەن مىنا قۋىڭنان تۇڭىلەيىن دەدىم عوي. اۋىلىڭنىڭ دا، ايماعىڭنىڭ دا سۇرقى جوق ەكەن. تامىرىن تارتتىم. مەنى كىسى كەلدى-اۋ دەگەن جوق. وسىنداي جەكجات بولا ما؟ مەن كىسى تانىسام، سەن مۇندا كىسى بولا المايسىڭ، كەلساپ بولاسىڭ.

قاتشا سولق-سولق جىلايدى.

- قوي، جىلاما. مەن تۇرعاندا قور بولام دەمە! قايدا بارساڭ دا ەركىڭ. سوۆەت تۇرعاندا زورلاپ قاتىن قىلا المايدى.

- اعا، ەندى قايتەم؟

- ۇيگە قايتاسىڭ. ساسپا. جاۋعا جارانى بىلدىرمەلىك. ءبىر قۇر جورىق ساپارىمىز شىعار. اۋدانعا بارعاندا ايتارىڭدى ايتارسىڭ. مەن سايرامنان توسام. قوش، قاراعىم!

ابدىراقىمنىڭ قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق; تويدى وتكىزدى. قايىناعاسىن قايىردى. ەندى كەلىنشەگىن جازدىرىپ الۋعا فەۆرالدىڭ تورتىندە اۋدانعا الىپ كەلدى.

اۋدان ادامىنىڭ الدىم-بەردىم تىركەيتىن داپتەرىن جايىپ تاستاپ:

- ءبىر-بىرلەرىڭە ىرزاسىڭدار ما؟ - دەگەن سۇراۋىنا:

- ىرزامىز! - دەپ، كۇيەۋ جىپ ەتە ءتۇستى.

- جوق، ىرزالىعىم جوق. وسى پالەنىڭ قايدان جابىسقانىن بىلمەيمىن. اجىراتىڭىز، ىقتيارىما جىبەرىڭىز! - دەدى قاتشا.

- باسىندا مۇنىمەن نەگە قاشتىڭىز؟

- قاشقان كىسىم بۇل ەمەس ەدى. وسىنىڭ ماعان قايدان باي بولىپ قالعانىنا ءوزىم دە تۇسىنبەيمىن دەدىم عوي. ايتەۋىر، مەنەن ءبىر وقىستىق بولدى، جولداس!

- ەندى قايدا بارماقسىڭ؟

- ءتىپتى، ۇيىمە قايتەم. بايى قۇرىسىن. تيمەي-اق تۇرا تۇرايىن، - دەگەن قورىتىندىعا كەلىپ تۇرمىن، اعاتاي.

زاگس باستىعى كىتابىن جابا سالدى. ۇرعان يتكە ۇساپ سۇيرەتىلىپ ابدىراقىم كەڭسەدەن شىقتى. سىرتتان باقىلاپ جاتقان باباس، قاتىشتى قولىنا الدى.

بوستاندىق!

قىزدان ايىرىلعان ابدىراقىم، پالەن مالىمدى قالىڭعا العان دەپ، باباستىڭ ۇستىنەن اۋداندىق ميليتسياعا ارىز كىرگىزدى. ميليتسيا باباستى جاۋاپقا الدى. باباس:

- بۇلاردى تانىمايمىن. مال العانىم جوق. قارىنداسىم مەن جوقتا قاشىپ كەتىپتى،- دەدى.

ءوزى كەپىلگە بوسانادى. قاتىشتى الىپ باباس شىمكەنت قايتادى.

ءارى قاتىن جوق، ءارى اقشا جوق; ىعىندالىپ-شىعىندالىپ ابدىراقىم قالادى. ميليتسيادان ماڭدايى تاسقا تيەدى. باباستىڭ ىستىق-سۋىعى باسىلماعان جاڭا قايىن اتاسى ەرەسىلدى كەپ تابادى:

- سەنەن جاردەم بولماسا، دارمەن كەتەدى، - دەيدى.

قاپالاردىڭ (ابدىراقىم رۋى) تايلى-تۇياعىن ەرتىپ ەرەسىل ساۋداگەر باباستى تابادى:

- باباس، سەنىڭ بۇل نە قىلعانىڭ؟ ساۋدا ساقال سيپاعانشا ەمەس پە؟ قىزدىڭ باسىن شاققان پۇلىڭدى الساڭ نەڭ بار؟

- ە، وندا نەم بار؟ وكپەم دە جوق، كىنام دا جوق.

- ەندەشە، مىنا 300 سومىن ال. ايتىسقان ات ءۇشىن مىنا استىنداعى قارالا ايعىر سەنىكى.

مەيلى بوپتى...

ساۋدا ءبىتتى. 300 سوم مەن قارالا ايعىر باباسقا ءوتتى. ميليتسياداعى ارىزدى اياقسىز قالدىرۋعا ەكى جاعى دا باتالاستى. ابدىراقىم قايتادان قىز قوينىندا. پۇلى بەرىلگەن!

قىز ەرتەڭىنە ابدىراقىممەن كەتتى.

بوستاندىق!

ءمىنى، قۋىرشاق! مىنە، ويىن!

بىزدە ءالى مۇنداي قۋىرشاقتار بار. ايەلدى ءالى قۋىرشاققا اينالدىرىپ جۇرگەن ەسكى ادەتتىڭ قۇلى قۋلار، اتقامىنەرلەر بار. ءبىز بۇل قۋىرشاقتى، بۇگىنگى كۇن سىقىلدى، جەر ءجۇزى ەڭبەكشى ايەلدەرىنىڭ ازاتتىققا قاجىرمەن، قايراتپەن شىعاتىن كۇنى ادەيى كورسەتىپ وتىرمىز. ايەلدى قۋىرشاق ەتۋشى قۋلار قۇرىسىن!

ديماش ءزياديننىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى

Abai.kz