اياگۇل مانتاەۆا. مادەني ەكسپانسيا الاڭىندا – قازاق كينوسى
جاھاندانۋ عاسىرىندا ءبىز «رۋحاني اشتىعىمىزدىڭ» ورنىن ۇلتتتىق فيلممەن، تولتىرۋعا ءتيىس ەدىك. بۇگىندە كوركەم شىعارما وقىمايتىن وقىرماننىڭ ىقىلاسى «كوك جاشىككە» اۋىپ كەتكەن. ولار كىتاپ وقۋعا ىنتا تانىتپاسا دا، كينو كورۋگە ۋاقىت تابادى. باتىستىڭ ەروتيكالىق، اتىس-شابىس، قانتوگىس فيلمدەرىنەن شارشاعان قازاقتى ۇلتتىق كينومىز قۇتقارۋعا ءتيىس ەدى. بىراق... قوعامدا «قازاقفيلم» ءتۇسىرىپ جاتقان فيلمدەرگە قاتىستى داۋ-داماي كوپ. «جاس قازاقتىڭ» كونفەرەنتسياسىندا باس قوسقان كينوماماندار بۇگىنگى قازاق كينوسى تۋرالى وي ءوربىتتى.
جاس قازاق: تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا كينو سالاسىنا كوڭىل بولىنبەگەنى راس. سول ۋاقىتتا رەجيسسەرلەر «كينو تۇسىرەيىك دەسەك، اقشا جوق» دەپ قىنجىلاتىن. سوڭعى جىلدارى مەملەكەت تاراپىنان كينوعا دەگەن بەتبۇرىس بايقالادى. بىراق، ءباسپاسوز بەتتەرىندە حاتتارى جاريالانىپ جاتقان كورەرمەندەردىڭ پىكىرىنشە، كوركەم قۇبىلىسقا اينالعان كينو جوق. نەگە؟
رۇستەم ابدىراشەۆ: سول ءبىر قيىن كەزدە دە جانكەشتى رەجيسسەرلەر كينو ءتۇسىردى. جاقسى كينوكارتينالار جارىق كوردى. «كوركەمدىك قۇبىلىسقا اينالعان فيلم جوق» دەگەن پىكىرمەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن.
جاھاندانۋ عاسىرىندا ءبىز «رۋحاني اشتىعىمىزدىڭ» ورنىن ۇلتتتىق فيلممەن، تولتىرۋعا ءتيىس ەدىك. بۇگىندە كوركەم شىعارما وقىمايتىن وقىرماننىڭ ىقىلاسى «كوك جاشىككە» اۋىپ كەتكەن. ولار كىتاپ وقۋعا ىنتا تانىتپاسا دا، كينو كورۋگە ۋاقىت تابادى. باتىستىڭ ەروتيكالىق، اتىس-شابىس، قانتوگىس فيلمدەرىنەن شارشاعان قازاقتى ۇلتتىق كينومىز قۇتقارۋعا ءتيىس ەدى. بىراق... قوعامدا «قازاقفيلم» ءتۇسىرىپ جاتقان فيلمدەرگە قاتىستى داۋ-داماي كوپ. «جاس قازاقتىڭ» كونفەرەنتسياسىندا باس قوسقان كينوماماندار بۇگىنگى قازاق كينوسى تۋرالى وي ءوربىتتى.
جاس قازاق: تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا كينو سالاسىنا كوڭىل بولىنبەگەنى راس. سول ۋاقىتتا رەجيسسەرلەر «كينو تۇسىرەيىك دەسەك، اقشا جوق» دەپ قىنجىلاتىن. سوڭعى جىلدارى مەملەكەت تاراپىنان كينوعا دەگەن بەتبۇرىس بايقالادى. بىراق، ءباسپاسوز بەتتەرىندە حاتتارى جاريالانىپ جاتقان كورەرمەندەردىڭ پىكىرىنشە، كوركەم قۇبىلىسقا اينالعان كينو جوق. نەگە؟
رۇستەم ابدىراشەۆ: سول ءبىر قيىن كەزدە دە جانكەشتى رەجيسسەرلەر كينو ءتۇسىردى. جاقسى كينوكارتينالار جارىق كوردى. «كوركەمدىك قۇبىلىسقا اينالعان فيلم جوق» دەگەن پىكىرمەن مۇلدەم كەلىسپەيمىن.
ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: قۇبىلىسقا اينالعان قازاق كينوسى جوق؟.. وسى پىكىردى ايتاتىن كورەرمەن قاي ۇلتتىڭ، قاي رەجيسسەردىڭ كينوسىن «قۇبىلىس» دەپ باعالايدى ەكەن؟ جىل سايىن حالىقارالىق كينوفەستيۆالدەرگە كەم دەگەندە، ەكى ءفيلمىمىز قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىن الادى. مەنىڭ كوزقاراسىمشا، دۇنيەجۇزىندە قازاق كينوسىنا دەگەن ىنتىزارلىق بار. بۇرىن الەم قازاق كينوسى تۇگىلى، قازاقستاندى بىلمەيتىن. حالىقارالىق كينوفەستيۆالدە توپ جارىپ، جۇلدەلى ورىن الىپ جاتقان فيلمدەرىمىز از ەمەس. سەرىك اپىرىموۆ، دارەجان ومىرباەۆ، ارداق امىرقۇلوۆ، ت.ب. رەجيسسەرلەردىڭ ءفيلمى تالاي حالىقارالىق كينوفەستيۆالگە قاتىسىپ، قورجىنىن تولتىرىپ قايتتى. جانىبەك جەتىرۋوۆتىڭ «دۇنيەجارىعى» ون بەسكە جۋىق كينوفەستيۆالدە جۇلدەلى ورىندى يەلەندى. وكىنىشكە قاراي، ولاردىڭ جۇلدە العان ءفيلمى ەلىمىزدە كەڭىنەن كورسەتىلمەدى. سەبەبى، سول باياعى كينوپروكات ماسەلەسى.
رۇستەم ابدىراشەۆ: ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە فابريكالار مەن زاۋىتتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى جابىلىپ جاتتى. قازاقستان الەمدىك نارىققا ونىمدەرىن شىعارا الماي جاتقان كەزدە رەجيسسەرلەرىمىز حالىقارالىق كينوفەستيۆالدەرگە قاتىسىپ، قانجىعاسى مايلانىپ كەلەتىن. قۇبىلىسقا اينالعان قازاق كينوسى دۇنيەجۇزىنە تاراپ جاتىر. وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدە قازاق كينوسىنىڭ جەتىستىگىن ەشكىمنىڭ كورگىسى دە، بىلگىسى دە كەلمەيدى.
ديدار امانتاي: «قازاقفيلم» كوپ جانرلى كينووندىرىسىن قولداپ وتىر. ونىڭ ىشىندە اۆتورلىق كينودان باستاپ، جانرلىق كينونىڭ ءتۇر-ءتۇرىن قامتۋدا. كوركەم فيلمگە عانا ەمەس، انيماتسيالىق جانە دەرەكتى فيلمدەرگە دە باسا نازار اۋدارىپ وتىرمىز. 2008 جىلعا دەيىنگى قازاقستان كينويندۋسترياسىنىڭ جاعدايىن بىلەسىز بە؟ قازاقستان كينو پروكاتىنىڭ جەتپىس پايىزى گولليۆۋدتىق جانە باتىستىق فيلمدەر مەنشىكتەگەن، ال جيىرما بەس پايىزى رەسەي فيلمدەرىنىڭ ۇلەسىندە بولاتىن. سوندا قالعان بەس پايىزى عانا قازاق كينوسىنىڭ ۇلەسىنە تيەتىن. 2010 جىلى قازاقستان كينو پروكاتىنىڭ ون پايىزىنان استامىن يەلەندىك. اينالاسى ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە وسىنداي كورسەتكىشتى يەلەنۋىمىز، مەنىڭشە، جاقسىلىقتىڭ نىشانى. سوڭعى ءۇش-ءتورت جىلدىڭ كولەمىندە «قازاقفيلم» ۇلكەن جوبالاردى قولعا الدى.
انكارا كينوفەستيۆالىندە وزبەكتىڭ رەجيسسەرلەرىمەن پىكىرلەستىم. ولار «قازاق كينوسىنىڭ كوركەمدىك ساپاسى وتە جوعارى» دەپ ماقتاپ جاتتى. مىنا وتىرعان رۇستەم ابدىراشەۆتىڭ «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» ءفيلمىنىڭ كوركەمدىك دەڭگەيىن جوعارى باعالايمىن. بيىل «قازاقفيلم» كورەرمەنگە ۇسىنعان ءتورت كينوكارتينا دا كورەرمەندى بەيتاراپ قالدىرمادى. اقان ساتاەۆتىڭ «باسكەسەرى» كاسسالىق فيلم بولدى. سلامبەك تاۋەكەلدىڭ «جەرۇيىعى» - قازاقتىڭ تاعدىرىن كورسەتكەن فيلم. بۇل فيلمدە باستى ءرولدى بولات ءابدىلمانوۆ سومدادى. جاڭا فيلمدەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇزدىك ەر ادام بەينەسىن بولات جاسادى. مىنە، «قۇبىلىس» الدىڭدا وتىر.
بولات ءابدىلمانوۆ: قوعامدا وسىدان ون بەس-جيىرما جىل بۇرىن «قازاق كينوسى جوق» دەگەن پىكىر قالىپتاستى. سول كوزقاراس ءالى وزگەرگەن جوق. كەيبىرەۋلەر، ءتىپتى كينوتەاتردا ءجۇرىپ جاتقان قازاق كينوسىن كورمەي-اق، سول فيلم تۋرالى پىكىر ايتادى. قىزىق. كينو - ۇنەمى قوزعالىستاعى ونەر. ول داميدى، توقىرايدى... قۇلدىرايدى، قايتا داميدى... بۇگىنگى كورەرمەن تامسانىپ كورەتىن، قۇبىلىس رەتىندە باعالاعان ەسكى ءفيلمنىڭ ءوزىن كەزىندە سىناپ، جوققا شىعارعان.
جاس قازاق: سوندا «كەلىن» مەن «ماحاببات تالكەگى» «قۇبىلىس» پا؟ «بولمىستى جالاڭاشتاعان» كينوعا قارسى قازاقتىڭ ۇلتتىق فيلمگە سۋساعانى بايقالادى. ۇلتتىق فيلم تۇسىرۋگە نە كەدەرگى؟
ديدار امانتاي: رۇستەم ابدىراشەۆتىڭ تۇسىرگەن كينوكارتينالارىن «ۇلتتىق فيلم ەمەس» دەپ كىم ايتادى؟ سلامبەك تاۋەكەلدىڭ «جەرۇيىعىن» «ۇلتتىق فيلم ەمەس» دەپ كىم ايتادى؟
جاس قازاق: قازاق كينوسى ءوز كورەرمەنىنە جەتە بەرمەيتىن سەكىلدى. رەجيسسەرلەر وسىدان جيىرما جىل بۇرىن «كينوتەاتر قازاق كينوسىن كورسەتپەيدى، كورسەتۋگە قىرۋار قارجى سۇرايدى» دەۋشى ەدى. ءالى سول اڭگىمە. قازاق ەلىندە، ءوز جەرىمىزدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرىپ، نەگە بۇل ماسەلەنى شەشە المايمىز؟ الدە، كينوگەرلەردىڭ اۋىزبىرشىلىگى، بولماسا، رۋحى ءالسىز بە؟
ديدار امانتاي: 2009 جىلدان باستاپ «قازاقفيلم» تۇسىرگەن فيلمدەر كينوتەاتردان دا، تەلەارنادان دا كورسەتىلە باستادى. رۇستەمنىڭ «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» ءفيلمىنىڭ تۇساۋكەسەرى استانا مەن الماتىدا بولدى. استاناداعى تۇساۋكەسەرىنە ەلباسى كەلىپ، كوردى. «بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى»، «جەرۇيىق»، «باسكەسەرى» لەنتاسى وبلىس، اۋدان ورتالىقتارىنداعى كينوتەاتردا كورسەتىلدى.
رۇستەم ابدىراشەۆ: مەن تەك قانا كينو تۇسىرۋمەن اينالىسام. كينومدى پروكاتقا شىعارۋ - مەنىڭ شارۋام ەمەس. بىردە پروكاتشىلارمەن كەزدەسۋ ءوتتى. سوندا ءبىر ايەل: «قازاق تىلىندە قازاقتىڭ كينوسى ءجۇرىپ جاتسا، ەشكىم كەلمەيدى. قازاقتىڭ كينوسىن كورسەتۋدىڭ قاجەتى قانشا؟» - دەدى. وسىنداي سوزدەردى ەستىگەندە اشۋ-ىزاڭ كەلەدى. ەلىمىزدەگى قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي. قازاقستانداعى پروكات ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن ادامدارعا قازاقتىڭ كينوسى كەرەك ەمەس. ولاردىڭ اراسىندا قازاقتىڭ ءتىلىن، قازاقتىڭ كينوسىن قورعايتىن ادام جوق. باسقا ۇلتتىڭ ادامى قازاقتىڭ ءتىلى مەن كينوسىن قايتسىن؟ شىنىندا دا، كينوتەاترعا ۇلتتىق كينونى ىزدەپ باراتىن كورەرمەن كوپ ەمەس. حالقىمىزدىڭ سانى از جانە قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن قازاق قانشاما؟! قازاق كينوسى كوبىنەسە، پايدا تاپپاق تۇگىلى، كەتكەن شىعىنىن دا جابا المايدى. سوڭعى جىلدارى ءبىر-ەكى رەجيسسەر عانا شىعىنىن جابۋعا كۇش سالدى. كامپيت، سۋسابىندى جارنامالاعان سەكىلدى قازاق كينوسىنا دا پيار جاساۋ قاجەت. وعان ارنايى قارجى ءبولۋ كەرەك. تۇككە تۇرمايتىن فيلم پروكاتتان اجەپتاۋىر پايدا تاۋىپ جاتسا، استە تاڭعالۋعا بولمايدى. سەبەبى، ولار جارناماسىن جاقسى جاسايدى. گولليۆۋد فيلمىنىڭ ءبارى شەدەۆر ەمەس. ولار كينو ءتۇسىرۋدى قولعا العاننان باستاپ، جارناماسىن جاساۋعا كىرىسەدى. تەحنولوگياسى بۇرىننان قالىپتاسقان. ەگەر مەنىڭ ءفيلمىم حالىققا جەتپەي جاتسا، بۇل ماسەلەدە مەنى كىنالاي المايسىز.
جاس قازاق: انا دۇنيەگە اكەلگەن بالاسىن «مەن تۋارىن تۋدىم، ەندى سەندەر اسىراپ-باعىڭدار»، - دەپ كورشىسىنە بەرە سالمايدى. (بالاسىن تاستاپ كەتەتىن تاسجۇرەك ايەلدەردى ايتپاعاندا) سىزدەر كينوڭىزدىڭ كورسەتىلۋىن ءتيىستى ورىنداردان تالاپ ەتۋگە تيىسسىزدەر عوي؟
ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: پروكات جۇيەسى باسقا ماسەلە. سەن اڭگىمەلەرىڭدى جازدىڭ، كىتابىڭدى شىعاردىڭ، ونى ءوزىڭ ساتىپ جۇرمەيسىڭ عوي. الدە، ساتاسىڭ با؟ بۇل ماسەلەمەن سەنىڭ كىتابىڭدى شىعارعان باسپا اينالىسادى. ءبىز، رەجيسسەرلەر پروكات ماسەلەسىمەن اينالىسپايمىز.
رۇستەم ابدىراشەۆ: كەڭەستىك كەزەڭدە پروكات جايى سونشالىقتى ءتۇيىندى ماسەلە ەمەس ەدى. سەبەبى، پروكاتپەن اينالىساتىن ۇيىم بولاتىن. وعان بيۋدجەتتەن ارنايى قارجى بولىنەتىن. ەندى-ەندى ەسىمىزدى جيىپ، بارىمىز بەن جوعىمىزدى تۇگەندەي باستادىق. بۇگىندە «قازاقفيلم» پروكات ماسەلەسىن دە ءوزىنىڭ موينىنا الدى. كينوستۋديا فيلم تۇسىرە مە، الدە پروكاتپەن اينالىسا ما؟ مەنىڭ جەكە كوزقاراسىم بويىنشا، پروكات ماسەلەسىن تۇبەگەيلى شەشۋگە كۇش-قۋاتى جەتە قويمايدى. مەملەكەت تاراپىنان ۇلتتىق پروكاتتى ۇيىمداستىرۋ كەرەك. بۇعان مادەنيەت مينيسترلىگى ۇيىتقى بولۋى ءتيىس. ونىڭ اتاۋىن «ەۋرازيا» دەي مە، الدە «بايتەرەك» دەي مە، بىلمەيمىن، ۇلتتىق كينونىڭ پروكاتىمەن اينالىساتىن ۇيىم بولۋى كەرەك.
بۇگىندە كينوتەاتردىڭ ءبارى - جەكەمەنشىك. ەگەر زەرتتەسەڭىز، الپىس-جەتپىس پايىز اكتسياسى امەريكالىقتاردىڭ ۇلەسىندە بولىپ شىعادى. قازاق رەجيسسەرىنىڭ ءفيلمى كورسەتىلسە، ساتىلعان بيلەتتەن تۇسكەن پايدانىڭ جارتىسىن، ءتىپتى قىرىق پايىزىن عانا الۋى مۇمكىن. ۇلتتىق پروكات ۇيىمىن قۇرماي، بۇل ماسەلە شەشىلمەيدى. سەبەبى، الدەكىمدەرگە كىرىپتارمىز. ءوزىنىڭ دۇكەنى بولماعان جان بىرەۋدىڭ دۇكەنىنە ءونىمىن اپارىپ، «ساتىپ بەرشى» دەسە، دۇكەنشى قالاي قابىلدايدى؟ مىنە، ءبىزدىڭ جايىمىز دا وسىنداي.
داعدارىس رەسەي كينوسىنا كەرى اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. ورىستار دا كينوسىنا كەتكەن شىعىننىڭ جيىرما پايىزىن دا قايتارا الماي، ايتىسىپ-تارتىسىپ جاتىر. ولار دا كينوتەاتر ارقىلى ورىس كينوسىن كورەرمەنگە جەتكىزە الماي وتىر. سەبەبى، گولليۆۋد فيلمدەرىنىڭ ارتىندا تۇرعان كۇش رەسەي پروكاتىن ساتىپ العان. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ قازاقستان دا بار. ولارعا قارسى تۇرۋ ءۇشىن كوپ قاراجات كەرەك. بۇل دا ءبىر «رۋحاني سوعىس ويىنى» عوي. بۇل قاتەرلى ويىنعا قارسى «قازاقفيلم» جۇمىس جاساپ جاتىر، قۇدايعا شۇكىر.
ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: كەڭەس ۇكىمەتىمەن بىرگە كينوپروكات پەن كينوستۋديانىڭ وداعى دا «ءولدى». قازىر «قازاقفيلم» اق-نىڭ پرەزيدەنتى ەرمەك امانشاەۆ كينوپروكاتتى قايتا جانداندىرىپ جاتىر. بۇگىندە قازاق كينوسى كينوتەاترعا «تاۋەلدى». كينوتەاترعا بۇگىن بارىپ، افيشالارىن كورشى، قازاق كينوسى جوق. جاڭا فيلمدەرىمىز كينوتەاتردا بۇگىن جۇرەدى، ەرتەڭ جۇرەدى، ال ارعى كۇنى كورسەتپەيدى. سەبەبىن سۇراساڭ، «كورەرمەن كەلمەيدى» دەيدى. جاي ايتا سالعان ءسوز. شىن مانىندە، كينوتەاتردىڭ قوجايىنى قازاق كينوسىن كورسەتۋگە ىنتا تانىتپايدى. گولليۆۋدتا بۇگىن پرەمەراسى وتكەن فيلم ءبىر جەتىدەن سوڭ الماتى كينوتەاترىندا جۇرەدى. گولليۆۋدتىڭ دۇنيەجۇزىنىڭ بارلىق مەملەكەتىندە شتابى بار. سولار جۇيەلى تۇردە گولليۆۋد ءفيلمىن ناسيحاتتاۋمەن اينالىسادى.
بولات ءابدىلمانوۆ: كينوتەاتردى ساتىپ العان ادامداردىڭ ماقساتى نە؟ اقشا تابۋ، بايۋ. مەنىڭشە، كينوتەاتردىڭ ءبارى قايتادان مەملەكەت يەلىگىنە كوشۋى كەرەك. سوندا بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ، تۇسىرىلگەن ءفيلمنىڭ كورسەتىلۋىنە دە ۇكىمەتتىڭ ءوزى دەمەۋشى بولىپ، كينوتەاتردا جۇرەر ەدى.
جاس قازاق: فرانتسيا مەن كورەيادا شەتەل ءفيلمىن كورسەتكەنى ءۇشىن تەلەارنا مەن كينوتەاتر قىرۋار سالىق تولەيدى. ولار وزدەرىنىڭ كينوسىن ناسيحاتتايدى. بىرىنشىدەن، ۇلتجاندىلىق، ۇلتتىق كينوعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ۇلت رەجيسسەرىنە دەگەن قۇرمەت. ەكىنشىدەن، كينوعا كەتكەن شىعىندى جاۋىپ، پايدا تابۋ. ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق كينوسىن الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرۋ.
رۇستەم ابدىراشەۆ: دۇرىس ايتاسىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە، رەسەيدە امەريكالىقتار كينوسىن كورسەتىپ، شاش ەتەكتەن پايداعا كەنەلىپ جاتىر. ال، فرانتسيادا كەرىسىنشە، ولاردىڭ ءفيلمى فرانتسۋز كينوسىنىڭ دامۋىنا «قىزمەت» ەتىپ جاتىر. امەريكاندىق رەجيسسەردىڭ كينوسىنان تۇسكەن قارجىنىڭ ەلۋ پايىزى اۆتورعا بەرىلسە، قىرىق پايىزى فرانتسۋز كينوسىنىڭ دامۋىنا جۇمسالادى. ءبىزدىڭ ەلدە شەتەل فيلمدەرىنە ساتىلاتىن بيلەت قۇنى مىڭ تەڭگە تۇرسا، ونىڭ ءتورت ءجۇز تەڭگەسى قازاق كينوسىنىڭ دامۋىنا جۇمسالۋى كەرەك. ءبىز وبلىس ورتالىقتارىنان، اۋداندار مەن ەلدى مەكەندەردەن كينوتەاتر اشۋعا ءتيىسپىز. سوندا عانا قازاق كينوسىنىڭ كورەرمەنگە جەتۋىنە جول اشىلادى.
ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: فرانتسيا، كورەيا، قىتاي جانە ءۇندىستان ۇلتتىق فيلمدەرىنە كۆوتا بولەدى. فرانتسۋز رەجيسسەرى تەلەارنادان امەريكانىڭ ءفيلمى كورسەتىلىپ جاتسا، قول شاپالاقتايدى. سەبەبى، شەتەل فيلمدەرىنەن فرانتسۋزدىڭ ۇلتتىق كينوسىن دامىتۋعا ۇلكەن تابىس تۇسەدى. جىل سايىن 250 ميلليون دوللار پايدا تابادى ەكەن. ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى كينوتەاترلار، مەيلى جەكەمەنشىك بولا بەرسىن، بىراق فرانتسۋز بيلىگى سەكىلدى ءبىزدىڭ بيلىك تە تالاپ قويۋى كەرەك. كينوتەاتر باسشىلارىنا «ءسىز قازاقستاننىڭ ازاماتى بولساڭىز، ۇلتتىڭ، ۇلت كينوسىنىڭ جاناشىرى بولىڭىز، كينوتەاتردا كورسەتىلەتىن ءاربىر شەتەل فيلمىنەن تۇسكەن تابىستىڭ مىنانشا پايىزىن قازاق كينوسىنا اۋدارۋىڭىز كەرەك»، - دەپ بۇل ماسەلەنى شەشۋگە ءتيىس. تەلەارنالار رەجيسسەرگە كوك تيىن دا تولەمەيدى. «قازاقفيلم» تەلەارنالارعا كينوسىن، ءتىپتى تەگىن بەرىپ جاتىر دەپ تە ايتۋعا بولادى...
جاس قازاق: وتاندىق تەلەارنالار شەتەلدىڭ فيلمدەرىن ساتىپ الادى عوي؟..
ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: ءيا، ساتىپ الادى. تۇرىكتىڭ دە، كارىستىڭ دە سەريالىن ساتىپ الىپ جاتىر. قۇرىعاندا، شەتەلدىڭ ەڭ ارزانعا ساتىپ العان كينوسىنىڭ اقشاسىن قازاق كينوسىنا بەرسە ەكەن. اتتى باپتاپ، جاراتىپ، ونى بايگەگە قوسپاساڭ، نە ىستەيسىڭ؟ سويىپ جەيسىڭ، بولماسا، ساتاسىڭ. كورەرمەن «قازاق رەجيسسەرى كينوسىن شەتەلدە وتەتىن كينوفەستيۆالگە قاتىسۋ ءۇشىن تۇسىرەدى»، - دەگەن پىكىر ايتادى. ءفيلمىڭدى كينوتەاتر، تەلەارنا جۇيەلى تۇردە كورسەتپەسە، ولار حالىقارالىق كينوفەستيۆالگە قاتىسپاعاندا، نە ىستەيدى؟!
بولات ءابدىلمانوۆ: ۇلتتىق فيلمدەردى كينوتەاترلار مەن تەلەارنالاردا ءجيى كورسەتىپ، جۇيەلى تۇردە ناسيحاتتاۋ كەرەك. وتاندىق تەلەارنا قازاق كينوسىن كورەرمەن قالىڭ ۇيقىدا جاتقاندا كورسەتەدى. وتكەندە اۋىلعا باردىم. اۋىل تۇرعىندارىمەن قازاق كينوسى تۋرالى پىكىرلەستىم. ولار دا تەلەارنادا قازاق كينوسىنىڭ كورسەتىلۋ ۋاقىتىنا رەنىشىن ءبىلدىردى. مال باعىپ، ەگىن ەگىپ، جان باققان اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى تۇنگى وندا ۇيىقتايدى.
جاس قازاق: ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جىل سايىن تۇراقتى تۇردە «ەۋرازيا» جانە «شاكەن جۇلدىزدارى» اتتى ەكى كينوفەستيۆال وتەدى. «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالىنىڭ مارتەبەسىن اسقاقتاتۋ ماقساتىندا ارىسى امەريكادان، بەرىسى رەسەيدەن كينوجۇلدىزدار شاقىرامىز. «شاكەن جۇلدىزدارى» كينوفەستيۆالىنە شاقىرىلاتىن قوناقتار دا وسال ەمەس. بۇل كينوفەستيۆالدەر قازاق كينوسىنىڭ تانىلۋىنا، دامۋىنا قانشالىقتى ۇلەس قوسىپ جاتىر؟ الدە، اقشانى وڭدى-سولدى شاشۋ ما؟ جالپى، ۇتقانىمىز بەن ۇتىلعانىمىزدىڭ اراسالماعى قانداي؟
رۇستەم ابدىراشەۆ: بىزگە بۇل ەكى كينوفەستيۆال دە قاجەت. ءسىز ايتقانداي، «اقشانى وڭدى-سولدى شاشىپ» جاتقانىمىز جوق. كينوفەستيۆالدە كورسەتىلەتىن فيلمدەردى تەلەارنادان كورە الماۋىڭ مۇمكىن. «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالىنە قانشاما ۇلتتىڭ كينوسى قاتىستى. مىسالى، رۋمىنيا مەن يران كينوسىنان بۇل ەلدەردىڭ بەت-بەينەسىن عانا ەمەس، بۇگىنگى جاعدايىن كوردىك. كينو دەگەنىمىز - يدەولوگيا. ەلىمىزدە ءوتىپ جاتقان كينوفەستيۆالدىڭ جاس رەجيسسەرگە، ونەر اكادەمياسىندا ءبىلىم الىپ جاتقان بولاشاق كينوگەرلەرگە بەرەرى كوپ. بۇگىنگى جاس رەجيسسەردىڭ ءبىر كەمشىلىگى: ولار باتىس رەجيسسەرىنە ەلىكتەيدى. ولار ءۇشىن ناعىز كينو دەگەنىمىز - گولليۆۋدتىڭ فيلمدەرى. شىن مانىندە، گولليۆۋد رەجيسسەرلەرى ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ونەر جاساۋدى ەمەس، اقشا تابۋدى كوزدەيدى. ولار «مەنىڭ ءفيلمىم حالىقتى رۋحاني تۇرعىدا بايىتا ما؟» دەگەن ساۋالعا باس قاتىرمايدى. قىرعىزستاننىڭ بۇگىنگى جاعدايى بارىمىزگە بەلگىلى. قانشا قيىن بولسا دا، رەجيسسەرلەرى كينو ءتۇسىرىپ، ىزدەنىپ جاتىر. ولار دا كوشتەن قالعىسى جوق. فەستيۆالگە اكەلگەن فيلمدەرى ءتاپ-ءتاۋىر. قالاي دەسەك تە، قازاق ۇكىمەتى جاس رەجيسسەردىڭ كينو تۇسىرۋىنە قولداۋ جاساپ جاتىر. جاستارعا رەنىشىم: ولار وسى مۇمكىندىكتى دۇرىس پايدالانا الماۋدا.
بولات ءابدىلمانوۆ: تاۋەلسىز قازاقستان ءۇشىن ەكى كينوفەستيۆال ارتىق ەمەس. ەلىمىزدە ءوتىپ جاتقان كينوفەستيۆالدەر قازاق كينوسىنىڭ تانىلۋىنا، قاجەت دەسەڭىز، دامۋىنا تيگىزەتىن اسەرىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. ءوز باسىم، ءاربىر قازاق كينوسىنان ۇلتتىڭ بولمىسىن، رۋحىن ىزدەيمىن. سول سەكىلدى ەلىمىزدە وتەتىن كەز كەلگەن فەستيۆالدەن ۇلتتىق ناقىشتى ىزدەيمىن. كينوفەستيۆالدى ۇيىمداستىرۋشىلار وسى جاعىن ەسكەرسە، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
ديدار امانتاي: قويىپ وتىرعان ساۋالىڭىزدىڭ ءوزى قىزىق. ەلىمىزدە جىل سايىن قانشاما ءمۇشايرا، قانشاما ايتىس وتەدى. سىزدىڭشە، ولار نە ءۇشىن وتەدى؟ ءمۇشايرانىڭ سانى كوپ ەمەس پە؟ ءسىزدىڭ لوگيكاڭىز بويىنشا، وندا ءمۇشايرانى دا قىسقارتايىق.
جاس قازاق: مەنىڭشە، قازاق اقىندارى اراسىندا وتكىزىلىپ جاتقان ءمۇشايرا مەن حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكىزىلىپ جاتقان كينوفەستيۆالدى سالىستىرۋعا بولمايدى. كينوفەستيۆالدى وتكىزۋگە جۇمسالىپ جاتقان قارجىنىڭ ءمۇشايرا وتكىزۋگە بەس پايىزى عانا جۇمسالادى.
ديدار امانتاي: ونى كىم ەسەپتەدى؟ ەسەپتى قايدان الدىڭىز؟ جىلىنا بالەنباي ماشينا مىنەتىن اقىندارىمىز بار. سول نە، جامان با؟ جاقسى ەمەس پە! قازاقتىڭ اكتەرى دە، اقىنى دا باي بولسىن. كينومەن اينالىستىڭ با، وعان قىرۋار قارجى جۇمساۋعا دايىن بولۋعا ءتيىسسىڭ. كينو تۇسىرۋگە، ونى ناسيحاتتاۋعا اقشا شىعارعىمىز كەلمەسە، وندا كينو ءتۇسىرۋدى توقتاتايىق.
جاس قازاق: ونەردە ءۇيسىز-كۇيسىز، پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ، قانشاما جاستار ءجۇر. بۇل ەكى كينوفەستيۆالدىڭ قازاققا، قازاق كينوسىنا بەرەرى بولسا، ارينە، ءبىز قۋانامىز. ال ەگەر ۇتقانىمىزدان ۇتىلعانىمىز كوپ بولسا، حالىقتىڭ اقشاسىن وڭدى-سولدى شاشپاي، تالانتتى جاستارعا شاكىرتاقى تاعايىنداۋ كەرەك. (الەۋمەتتىك ماسەلە شارشاتقان جاستان نە تالاپ ەتۋگە بولادى؟ ەشتەڭە). ولار جاقسى فيلم ءتۇسىرىپ جاتسا، قازاق كينوسىنىڭ دامىعانى سول ەمەس پە؟! بەدەلدى حالىقارالىق كينوفەستيۆالگە قاتىسىپ، جۇلدەلى ورىن الىپ جاتسا، قازاق كينوسىنىڭ تانىلعانى سول ەمەس پە؟! ەندى ءسىز مەنىڭ ساۋالىما جاۋاپ بەرىڭىزشى. «ەۋرازياعا» شاقىرىلعان شەتەل جۇلدىزدارىنا قانشا كولەمدە قالاماقى تولەيسىزدەر؟
ديدار امانتاي: ءسىزدىڭ لوگيكاڭىز بويىنشا بىلاي، مۇقيات تىڭداڭىز. ايتىسقا، مۇشايراعا جىل سايىن، اي سايىن قىرۋار اقشا شاشقانشا، قىمبات كولىك تاراتقانشا، قانشاما اقىن-جازۋشىمىز، ۇلتتىق جورنالشىمىز ءۇيسىز-كۇيسىز ءجۇر، ودان دا سول قاراجاتقا ولارعا پاتەر الىپ بەرمەيمىز بە؟! ودان دا سول قاراجاتتان ۇلتقا جاناشىر ستۋدەنتتەرگە شاكىرتاقى تاعايىندامايمىز با؟! شىنىمەن، عيماراتتى جالداۋعا كەتكەن، ايتىستى ۇيىمداستىرۋعا كەتكەن، جالپى، مۇشايراعا بولىنگەن قاراجاتتى جاستارعا ءبولىپ، ولارعا ءبىر-ءبىر ءۇي اپەرەيىك. سوندا، ايتشى، وسىنداي لوگيكا بولا ما؟
جالپى، «قازاقستاندا كوپ كينوفەستيۆال وتكىزۋ قاجەت پە؟»، - دەگەن ءسوزدى قۇلاعىمىز ءجيى شالىپ قالادى. بۇل پىكىردى ايتۋدىڭ ءوزىن - قازاق كينوگەرىنە، قازاق كينوسىنا جاساعان قيانات دەپ ەسەپتەيمىن. ءتىپتى قىلمىسپەن پارا-پار. قازاقستاندا وتەتىن كينوفەستيۆالدە جەكەمەنشىك كينوستۋديالاردىڭ ەڭبەگى كورىنەدى. ولار وزدەرى اقشا تاۋىپ، قارىزعا باتىپ، كينو تۇسىرەدى. «شاكەن جۇلدىزدارى» كينوفەستيۆالىندە جەكەمەنشىك ستۋدياسىنىڭ «مەنت» اتتى ءفيلمى ورىن الدى. «قازاقفيلم» ءوز تاراپىنان بۇل كينوستۋدياعا سىيلىق جاسادى. ولار كەلەر جىلى «قازاقفيلمدە» قىسقامەتراجدى كينو تۇسىرەدى. قازاق كينوسى ەڭ ءبىرىنشى قازاقستاندا وتەتىن كينوفەستيۆالدە كورىنەدى. سودان سوڭ جۇلدەلى ورىن العان فيلمدەر سۇرىپتالىپ، حالىقارالىق كينوفەستيۆالگە جولداما الادى. شەتەلدەن كەلگەن كينوگەر قازاق رەجيسسەرلەرىن ءوز ەلىندە وتەتىن كينوفەستيۆالدەرگە شاقىرادى. بۇل جەتىستىك پە؟ جەتىستىك. قىسقاسى، «ەۋرازيا» مەن «شاكەن جۇلدىزدارى» قازاق كينوسىنىڭ جولىن اشادى.
رۇستەم ابدىراشەۆ: بۇل كينوفەستيۆالدەر بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قازاق كينوسىن ناسيحاتتاپ جاتىر. قازاقستاننىڭ ءيميدجى الەمدە مۇنايى ارقىلى ەمەس، كينوسى مەن ادەبيەتى ارقىلى كوتەرىلەدى.
ساتىبالدى نارىمبەتوۆ: قۇدايعا شۇكىر، بۇگىندە قازاق كينوسىنا كورەرمەن بەت بۇرا باستادى. قازىر الماتى مەن استانادا، وبلىس ورتالىقتارىندا جەكە كينوستۋديالار اشىلىپ جاتىر. باسەكە ءۇشىن جەكەمەنشىك كينوستۋديالار دا كەرەك. وكىنىشكە قاراي، كورەرمەن «قازاقفيلم» مەن جەكەمەنشىك ستۋديالاردىڭ تۇسىرگەن كينوسىن شاتاستىرىپ جاتادى. سوندىقتان، باق-تا جاڭا فيلم تۋرالى ماقالا جازىلسا، كينوكارتينانىڭ قاي كينوستۋديانىڭ ءونىمى ەكەنى جازىلۋى ءتيىس.
ديدار امانتاي: وكىنىشكە قاراي، كينوتەاتردا جۇرەتىن اقىلى فيلمگە قازاق كورەرمەنى اعىلىپ بارمايدى. جاڭا ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرىندە زالدىڭ كورەرمەنگە تولاتىنى راس. ال قالتاسىنان اقشا تولەپ، قازاق كينوسىنا جاناشىرلىق تانىتىپ، كينو كورۋگە سيرەك بارادى. ديستريبيۋتورلار شەتەل ءفيلمىن قازاقشاعا اۋدارماي، ورىس تىلىندە كورسەتە بەرۋگە كەيدە ءوزىمىز «سەپ» بولامىز. وكىنىشتى.
بولات ءابدىلمانوۆ: ديدار، سەنىڭ بۇل پىكىرىڭمەن كەلىسپەيمىن. الماتى وبلىسىن ارالاپ، «جەرۇيىقتى» كورسەتتىك. سوندا جەرگىلىكتى حالىق «بىزگە ءفيلمنىڭ قازاقشا نۇسقاسىن كورسەتىڭدەر»، - دەپ تالاپ قويدى. سوسىن، تەك قانا قازاقشا كورسەتتىك. سوندا قازاق تىلىندە كورسەتىلگەن «جەرۇيىقتى» ەدەندە وتىرىپ، ورىس تا، كارىس تە كوردى. كينوتەاترعا باراتىن كورەرمەننىڭ دەنى - 17-22-دەگى جاستار. وتىزدان اسقانداردىڭ كوبى كينونى تەلەديداردان كورگەندى ءتيىمدى سانايدى.
ديدار امانتاي: راس، تەگىن كورۋگە، تۇساۋكەسەردە كورۋگە تايلى-تاياعىمىز قالماي تۇگەل بارامىز. بىراق، ەرتەڭىنە، قازاق كينوسى پروكاتقا شىققاندا، كينوتەاتر بوس تۇرادى نەمەسە كەيدە سەانستا ءۇش-ءتورت ادام وتىرادى. مەن «جاس قازاق» وقىرمانىن قازاق كينوسىن كورۋگە شاقىرامىن.
دوڭگەلەك ۇستەلدى جۇرگىزگەن
اياگۇل مانتاەۆا
http://jasqazaq.kz/post/m%D3%99deni-ekspansiya-ala%D2%A3ynda-%E2%80%93-%D2%9Baza%D2%9B-kinosy
