راحمان الشانوۆ: «دانياردىڭ سۇحباتىن جاقسىلاپ وقىساڭ...»
- «قازاقستان ورالماندار وداعى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنە مۇشە ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىز. وسى بىرلەستىكتىڭ جۇمىسى جونىندە ايتىپ بەرىڭىزشى؟
- بۇل قوعامدىق ۇيىم وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن قۇرىلعان بولاتىن. قازىرگى كەزدە ورالماندار ماسەلەسىمەن اينالىساتىن ۇيىمدار كوپ قوي - سولاردىڭ ءبىرى. نەگىزگى ماقساتى - ايماقتاردا تۇراتىن ورالماندارعا الەۋمەتتىك تۇرعىدان قولداۋ كورسەتۋ. ءسويتىپ، ازىق-تۇلىك پاكەتىن جاساپ، ەلدىڭ ءار تۇكپىرىندەگى اعايىندارعا جىبەردىك. جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورىندارىنا ارنايى حات جازىپ، كوشىپ كەلىپ جاتقان قانداستارعا الەۋمەتتىك كومەك جاساۋىن سۇراعانبىز. ءار ءوڭىردىڭ جەرگىلىكتى بيلىگى شاما-شارقىنشا قول ۇشىن سوزدى. سونىمەن قاتار، جوعارعى وقۋ ورىندارىنا دا ورالمان جاستارعا گرانت قاراستىرۋدى ءوتىنىپ، حاتتار جىبەردىك. اعايىنداردىڭ وزدەرىمەن دە نەشە مارتە كەزدەسىپ، اڭگىمەلەستىك.
- كەيىنگى كەزدە ورالماندارعا قارسىلىق بوي كورسەتىپ جاتىر. وسىعان قالاي قارايسىز؟
- قارسى شىعىپ جاتىر دەۋ دۇرىس ەمەس. ورالمانداردى ورنالاستىرۋ ماسەلەسى دۇرىس جولعا قويىلماي كەلەدى. اعايىنداردى جاڭاوزەن سياقتى جەرلەرگە جىبەرمەي، كەرىسىنشە، ەڭبەك كۇشى قاجەتتى وڭىرلەرگە قونىستاندىرۋ كەرەك. جالپى بۇل ماسەلەگە جان-جاقتى قاراۋ قاجەت.
- «قازاقستان ورالماندار وداعى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنە مۇشە ازاماتتاردىڭ ءبىرىسىز. وسى بىرلەستىكتىڭ جۇمىسى جونىندە ايتىپ بەرىڭىزشى؟
- بۇل قوعامدىق ۇيىم وسىدان ءۇش-ءتورت جىل بۇرىن قۇرىلعان بولاتىن. قازىرگى كەزدە ورالماندار ماسەلەسىمەن اينالىساتىن ۇيىمدار كوپ قوي - سولاردىڭ ءبىرى. نەگىزگى ماقساتى - ايماقتاردا تۇراتىن ورالماندارعا الەۋمەتتىك تۇرعىدان قولداۋ كورسەتۋ. ءسويتىپ، ازىق-تۇلىك پاكەتىن جاساپ، ەلدىڭ ءار تۇكپىرىندەگى اعايىندارعا جىبەردىك. جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ورىندارىنا ارنايى حات جازىپ، كوشىپ كەلىپ جاتقان قانداستارعا الەۋمەتتىك كومەك جاساۋىن سۇراعانبىز. ءار ءوڭىردىڭ جەرگىلىكتى بيلىگى شاما-شارقىنشا قول ۇشىن سوزدى. سونىمەن قاتار، جوعارعى وقۋ ورىندارىنا دا ورالمان جاستارعا گرانت قاراستىرۋدى ءوتىنىپ، حاتتار جىبەردىك. اعايىنداردىڭ وزدەرىمەن دە نەشە مارتە كەزدەسىپ، اڭگىمەلەستىك.
- كەيىنگى كەزدە ورالماندارعا قارسىلىق بوي كورسەتىپ جاتىر. وسىعان قالاي قارايسىز؟
- قارسى شىعىپ جاتىر دەۋ دۇرىس ەمەس. ورالمانداردى ورنالاستىرۋ ماسەلەسى دۇرىس جولعا قويىلماي كەلەدى. اعايىنداردى جاڭاوزەن سياقتى جەرلەرگە جىبەرمەي، كەرىسىنشە، ەڭبەك كۇشى قاجەتتى وڭىرلەرگە قونىستاندىرۋ كەرەك. جالپى بۇل ماسەلەگە جان-جاقتى قاراۋ قاجەت.
كەزىندە ورىس، نەمىس باسقادا ۇلت وكىلدەرى كوشىپ كەتىپ، قاڭىراپ قالعان اۋىلداردى قايتا جانداندىرۋ ءۇشىن ورالمانداردى قونىستاندىرۋعا بولادى عوي. ۇكىمەت، جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى قانداستارىمىزدىڭ جاعدايىن شەشۋ جولىندا جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزۋى شارت.
مەن ءوزىم جاڭاوزەندە بولدىم. قۇمنان باسقا ەشنارسە جوق. ماڭعىستاۋ وبلىسىنا ورالمانداردى كوشىرۋ كەزىندە ولاردى جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەى الدىن-الا ويلاستىرىلۋى كەرەك ەدى. ۇكىمەتتەن بەرىلگەن كومەكتەن كەيىن بىرنەشە جىل بويى جۇمىسسىز جۇرگەن وتىز-قىرىق مىڭ ادام نە ىستەيدى؟ اشتان ولە مە؟ ءسويتىپ، پروبلەما تۋعىزۋى مۇمكىن. بۇل - ورالماندارعا قارسىلىق ەمەس، ورالماندار ماسەلەسى رەتتەۋدە جۇيەلى جۇمىستىڭ جاسالماي وتىرعاندىعىنا قارسى ارەكەت. تىكەلەي ورالماندارعا قارسى بولىپ جاتقان ەشكىم جوق. قاي قازاق قارسى بولادى وعان؟! كوشى-قونعا ءتيىستى مەكەمەلەر كوڭىل ءبولۋى كەرەك.
- جاڭاوزەندەگى وقيعاعا سول جەردى مەكەندەپ وتىرعان ورالمانداردا ءبىر تاراپتان كىنالى دەگەنگە ساياتىن كوزقاراستار بايقالىپ جاتىر. مىسالى، دانيار اشىمباەۆ دەيتىن ازامات تا «Central Asia Monitor» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا الىستان كەلگەن اعايىندار جايىندا جوعارىدا كەلتىرگەن سوزىمىزگە ماعىنالاس پىكىر ايتىپتى. بۇعان نە دەيسىز؟
- دانياردىڭ سۇحباتىن جاقسىلاپ وقىساڭ، كەلگەن قانداستارعا جاعداي جاسالعان جوق. جەرگىلىكتى بيلىك قايدا قارادى دەپ وتىر عوي. شاقىردىق. ادامدار بىزگە سەنىپ كەلدى. ال، جۇمىسسىز، جايسىز قاشانعى جۇرەدى. وسى ماسەلەلەر نەلىكتەن شەشىلمەي جاتىر دەپ، جوعارىعا ايتىلعان ءسوز.
- سايىپ كەلگەندە، ورالمانداردى ورنالاستىرۋ مەن قونىستاندىرۋدا جۇيەلى جۇمىس كەرەك دەيسىز عوي؟
- نەگىزى الدىن-الا ورالمانداردىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ، بىرلەسە وتىرىپ، قونىستانۋعا ىڭعايلى جەرلەردى كورىپ، باسقا دا جۇمىس قولىن قاجەت ەتەتىن جەرلەردى اپارىپ ارالاتىپ، تانىستىرۋ دەگەن سەكىلدى جۇمىستار جۇرگىزىلسە جاقسى بولار ەدى. ويتكەنى، كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ وسىنداي جاعدايعا تاپ بولادى دا سودان كەلىپ، ايقاي-شۋ شىعادى. بىرىنشىدەن، ورالماندار ايقايلاماۋى كەرەك، كەلدى بە، كەلدىڭ. كەزىندە كەتىپ قالدىڭ، كىم كىنالى؟ قازىرگى ۇكىمەت كىنالى مە، وسىندا تۇرىپ جاتقان قازاقتار كىنالى مە؟ قاراساڭىز، بىزدە دە پروبلەما تولىپ جاتىر. كەلە سالعان بويدا «ويباي، سەن كەلدىڭ، تورگە شىق» دەپ وعان كىم ايتادى؟! ونداي ەش جەردە جوق. سوندىقتاندا ۇكىمەت پەن ورالماندار ۇيىمدارى بىرلەسە وتىرىپ، كوشى-قون ماسەلەسىن رەتكە كەلتىرۋ ءتيىس. جۇرتتىڭ ءبارى الماتىعا، استاناعا كەلىپ، ورنىققىسى كەلەدى. سوسىن تاعى «شاڭىراق» وقيعاسىنا تاپ بولساق قايتەمىز؟! سول ءۇشىن جەرگىلىكتى جەردە ورالمانداردىڭ قونىستانۋ جاعدايى شەشىلمەيىنشە، ۇلكەن قالالاردا بۇل پروبلەما شەشىلمەيدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
راحمان الشانوۆ، ەكونوميست
«اباي-اقپارات»
