- ءوزىڭ سول زاۋىتتا جۇمىس ىستەپ كودىڭ بە؟ الدە اياق-استىنان باستىق بولىپ شىعا كەلەتىندەردىڭ قاتارىنانسىڭ با؟ ونداي جەردە باسشى بولۋ ءۇشىن ادامنىڭ ءبىلىمى، جۇمىس تاجىريبەسى بولۋى كەرەك. وسى جاعىڭ وسال بولماسا نەعىلسىن...

- ءوزىم سول زاۋىتتا 2008-2010 جىلدارى جۇمىس جاسادىم. اياق-استىنان باستىك بولىپ شىعا كەلگەن جوقپىن. قولىمدى ترانسفورماتور مايىنا مالىپ قارا جۇمىس ىستەدىم. زاۋىتقا جاڭادان كەلگەن جاس ماماندارمەن قاتار دىزە قوسىپ، قول ۇستاسىپ بىرگە تەر توكتىك. ءوز جوبالارىمدى ەنگىزىپ، قازىر سونىڭ ناتيجەسىن زاۋىت كورىپ وتىر. ەگەر ءبىلىمىڭ مەن جىگەرىڭ، قابىلەتىڭ بولسا، نەگە قاتارداعى جۇمىسكەر بولىپ زاۋىتتا 40 جىل جۇرە بەرۋ كەرەك؟!

-جاس ماماندارعا ارنالعان «ديپلوممەن - اۋىلعا» اكتسياسى دۇرىس دەپ ويلايسىز با؟

- ءوزىڭ سول زاۋىتتا جۇمىس ىستەپ كودىڭ بە؟ الدە اياق-استىنان باستىق بولىپ شىعا كەلەتىندەردىڭ قاتارىنانسىڭ با؟ ونداي جەردە باسشى بولۋ ءۇشىن ادامنىڭ ءبىلىمى، جۇمىس تاجىريبەسى بولۋى كەرەك. وسى جاعىڭ وسال بولماسا نەعىلسىن...

- ءوزىم سول زاۋىتتا 2008-2010 جىلدارى جۇمىس جاسادىم. اياق-استىنان باستىك بولىپ شىعا كەلگەن جوقپىن. قولىمدى ترانسفورماتور مايىنا مالىپ قارا جۇمىس ىستەدىم. زاۋىتقا جاڭادان كەلگەن جاس ماماندارمەن قاتار دىزە قوسىپ، قول ۇستاسىپ بىرگە تەر توكتىك. ءوز جوبالارىمدى ەنگىزىپ، قازىر سونىڭ ناتيجەسىن زاۋىت كورىپ وتىر. ەگەر ءبىلىمىڭ مەن جىگەرىڭ، قابىلەتىڭ بولسا، نەگە قاتارداعى جۇمىسكەر بولىپ زاۋىتتا 40 جىل جۇرە بەرۋ كەرەك؟!

-جاس ماماندارعا ارنالعان «ديپلوممەن - اۋىلعا» اكتسياسى دۇرىس دەپ ويلايسىز با؟

- ارينە دۇرىس. قالتاسىنا بىرنەشە ديپلوم سالىپ الىپ قالادا سەندەلىپ جۇرگەن زامانداستارىمىز از ەمەس. بازار جاعالاپ اربا سۇيرەپ جۇرگەندەرى دە بارشىلىق. كوشەدە جۇمىس ىزدەپ تۇرعاندارى دا بار. العان ماماندىعى باسقا دا، ىستەگەن جۇمىسى بولەك قۇرداستارىمىز دا از ەمەس. بۇل جوبا سولارعا كوپ كومەگىن تيگىزدى دەپ ويلايمىن. ارينە بۇل جوبانىڭ دا ازداعان كەمشىلىگى بارىن ايتىپ وتكىم كەلەدى. كەيبىر جاستار ينفرا-قۇرىلىمى جوق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى شەشىلمەگەن ەلدى مەكەندەرگە كەتتى ەمەس پە؟ ولاردىڭ بولاشاعى نە بولادى؟ مۇمكىن ولارعا قالادا قالۋعا جاعداي جاساعاندا عىلىمعا، ەكونوميكاعا قاجەتتى جوبا ويلاپ تابار ما ەدى، كىم ءبىلسىن. نەگىزىنەن قازاق جاستارىن اۋىلعا ەمەس، قالاعا قالدىرۋ جاعىن ويلاستىرۋ دۇرىس سياقتى. قالا قازاقستانۋى كەرەك. قالا قازاقتانسا، ءتىل ماسەلەسى دە، وزگە دە ماسەلەلەر وزدىگىنەن شەشىلە بەرەر ەدى.

- ەلىمىزدەگى جاستار ساياساتىن دامىتۋعا ءسىز قانداي ۇسىنىستار ايتار ەدىڭىز؟

- ءبىلىمى جوعارى، بويىندا جىگەرى كۇشتى بەلسەندى جاستاردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە جانە بيزنەس سالاسىنا كوپتەپ تارتۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. جانە سول سالادا بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزگەن ازاماتتاردى ۇزدىكسىز كوتەرمەلەۋ كەرەك. ول قاي سالادا ىستەسە دە. اۋىل جاستارى اسىرەسە قوعامدىق جۇمىستاردان تىس قالىپ جاتىر. ەندى كوڭىلدى اۋىل جاستارىنا كوبىرەك ءبولۋ كەرەك. قاپتاعان قوعامدىق بىرلەستىكتەر ەلدى مەكەندەگى جاستار جايىندا قانداي ءىس-شارا اتقارعانىن مەن ەستىمەپپىن. قالا جاستارىنا قوعامدىق جۇمىسقا ارالاسۋعا مۇمكىندىك كوپ. سوندىقتان اۋىل جاستارىنا وسى تۇرعىدان جول اشۋ قاجەت.

- تەحنيكالىق ءبىلىم العان جاستاردىڭ كوبىسى شەتەلگە كەتىپ جاتىر. كوبىسى دەگەندە اسا تالانتتى، ونەرتاپقىشتارىن ايتىپ وتىرمىن. وسىنداي ميلاردى ەلدە ۇستاپ قالۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ تەك الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقستارتۋىمىز قاجەت دەگەن جاتتاندى جاۋاپ ايتپاڭىزشى. اسەل استانا

- قالاي بولعاندا دا العاشقى كەزدە جوعارى جالاقى بولمايىنشا مىقتى ماماندى ۇستاپ تۇرا المايسىڭ. ول ءومىر تاجىريبەسىنەن انىقتالعان. ەگەر سەن بىلىكتى بولساڭ، نەگە جوعارى جالاقىسى بار جۇمىس ىستەمەۋگە؟! بۇل جونىنەن دە مەملەكەتتىك دۇرىس كوزقاراس بولۋ كەرەك. ارينە كوپتەگەن مىقتى دا، بىلىكتى ماماندار شەتەلگە كەتىپ قالدى. بىرىنشدەن، ول جاقتا جالاقى جوعارى. ەكىنشىدەن، ەرتەڭگى ءومىرىڭ ءۇشىن الاڭدامايسىڭ. ۇشىنشىدەن، ميىڭا سەنسەڭ، ماقساتىڭا كەدەرگىسىز جەتەسىڭ. ادەتتە ءبىلىمى تولىسقان ادامدار زاڭ سالتانات قۇرعان قوعامدا ءومىر ءسۇرۋدى قالاسا كەرەك.

- مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءرولىن ارتتىرۋ بويىنشا قانداي جوسپارلارىڭىز ماقساتتارىڭىز بار؟

- اركىم ءوز سالاسى بويىنشا قازاق تىلىنە قىزمەت ەتۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. «جاس مامان» قب وسى تۇرعىدا الداعى كۇندەرى ناقتى جۇمىستار اتقارادى. ءبىز تەحنيكالىق تەرميندەردى اۋدارۋعا ارنايى ماماندارعا تاپسىرىس بەرىپ وتىرمىز. «الاگەۋم ەلەكتريك» اق قىزمەتكەرلەرى تۇگەلىمەن مەملەكەتتىك تىلدە بىلەدى دەسەم ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سونىمەن بىرگە بىزدەر  «اتامكەن» وداعى ەكونوميكالىق پالاتاسىنىڭ توراعاسى ا.مىرزاحمەتوۆكە ەلىمىزدەگى بيزنەسمەندەر ءىس-قاعازدارىن قازاق تىلىندە جۇرگىزسىن دەگەن ۇسىنىس جولداماقپىن. بيزنەس سالاسىندا دا تەرميندەر بر ىزگە ءتۇسۋى كەرەك دەپ سانايمىن. كەيبىر تەرمين سوزدەردىڭ بالاماسىن تابا الماي ءجيى قينالامىز.

- ەركەبۇلان جوعارى ءبىلىمدى قاي جەردەن الدىڭىز. جالپى قازاقستاندىق جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيىن قالاي باعالايسىز؟

- مەن جوعارى ءبىلىمدى الماتى قالاسىنان الدىم. الماتى ەنەرگەتيكا جانە بايلانىس ينستيتۋتىندا وقىدىم. قازىر ول ۋنيۆەرسيتەت بولىپ وزگەردى. ءبىزدىڭ ەلدەگى جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم بەرۋ كەمشىلىكتەرى تۋرالى بىلىكتى ماماندار ءوز پىكىرلەرىن ءجيى ايتىپ ءجۇر. سولاردىڭ ايتۋىنشا ءجيى وزگەرەتىن ءبىلىم مينيسترلەرى جەرىنە جەتكىزە اياقتامايتىن رەفورمالارىنىڭ پايداسىنان زيانى كوپ سياقتى. ال مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، ءبىزدىڭ زامانداستارىمىزدىڭ وقۋعا دەگەن ىنتا-ىقىلاسىنىڭ از. مەنى قانجىلتاتىنى وسى. مۇنداي ەنجارلىقتى، بولاشاققا دەگەن سەلقوس كوزقاراستى ستۋدەنت كەزىمدە انىق بايقادىم. سوندىقتان جاستاردىڭ بىلىمگە، عىلىمعا دەگەن قۇشتارلىق سەزىمىن وياتۋ رەفورمانىڭ ەڭ ۇلىسى بولار ەدى دەپ سانايمىن.

- استانادا الماتىدا كوپتەگەن قازاق جاستارى باسپاناسىز، ءۇيسىز-كۇيسىز ءجۇر. قانداي دا ءبىر ارەكەت جاساپ، ساتىپ الايىن دەسە ەش مۇمكىندىك جاسالماعان. وسى پاتەرىنىڭ جوقتىعىنان ولار وتباسىن قۇرۋ ماسەلەسىن دە كەيىنگە شەگەرىپ تاستاۋدا. وسى ماسەلەنى قالاي شەشۋگە بولادى دەپ ويلايسىز. ارينە ءسىز جۇمىس جاساعان كەنتاۋ زاۋىتىندا بارلىق جاعداي جاسالىپتى جاستار ءۇشىن، دەگەنمەن دە استانا الماتى جاستارى ءۇشىن دە ءبىر قادامدار جاساۋ كەرەك سەكىلدى عوي.

- بارلىق جاستى ءبىر مەزگىلدە باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ قيىن ارينە. الىس-جاقىن شەتەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، ونى شەشۋدىڭ جولدارىن تابۋعا بولادى. ماسەلەن، جاس وتباسىعا نەسيەگە ءۇي بەرىپ، ءار بالا تۋعان سايىن سونىڭ 20 پايىزىن ۇكىمەت ءوز موينىنا الىپ وتىرسا كوپ ماسەلە شەشىلەر ەدى. سوندا بەس بالالى بولعان وتباسىعا ءۇي تەگىن بەرىلەدى. ءبىرىنشى، ءبىر وتباسى باسپانالى بولادى، ەكىنشى دەموگرافيالىق ساياسات وڭ شەشىمىن تابادى. بۇل كوپ ەلدەردە بار وڭاي تاجىريبە. ەليتالىق قىمبات ۇيلەر سالىپ قىرۋار پايداعا كەنەلىپ جاتقان قۇرىلىس كومپانيالار نەگە جاستاردىڭ قولى جەتەتىن ارزان ءۇي سالماسقا. ولاردى وسىعان مىندەتتەۋ كەرەك. ولارعا جەر الۋعا، سالىق تولەۋگە ۇكىمەت كوپ جەڭىلدىك جاساپ وتىر. ەندى ولار دا جالاقىمەن عانا كۇن كورىپ وتىرعان قاراپايىم حالىققا لايىق ارزان ءۇي سالىپ، مەملەكەتكە كومەكتەسسىن.

- ەركەبۇلان قىزمەتىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىن. ءسىزدىڭ كومانداڭىزعا قالاي قوسىلۋعا بولادى.

- راحمەت نيەتىڭىزگە. مەنىمەن بايلانىس ورناتقىڭىز كەلسە، e.1985@alageum.com ەلەكتروندى ادرەسىمە حات جازىڭىز. كوماندا دەگەننەن گورى نيەتتەس بولايىق دەگەن دۇرىس شىعار. مەن كوماندا جيناپ، بىردەڭە «بۇلدىرگەلى» جۇرگەن جوقپىن. قازاقستان جاستارىنىڭ ءبارى نيەتتەس بولۋى كەرەك. ول «ەلدى ءسۇيۋ، ەلگە قىزمەت ەتۋ» دەگەن ۇران اياسىندا بولۋى ءتيىس.

- ەرەكە قاي پارتيانىڭ مۇشەسى بولاسىز؟

- «جاس مامان» قب-ءنىڭ ماقسات-مىندەتى «اق جول» پارتياسىنىڭ تۇجىرىمداماسىمەن سايكەس كەلەدى. سوندىقتان بۇگىنگى كۇنى ءبىز ازات پەرۋاشەۆ باسقارعان «اق جول» پارتياسىمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋدامىز. ازات تۇرلىبەكۇلىنىڭ «اتامەكەن» وداعى ەكونوميكالىق پالاتاسىن باسقارعان كەزىندە جاس بيزنەسمەندەرگە كوپ كومەك كورسەتتى. سوندىقتان «اق جول» پارتياسى ارقىلى «جاس مامان» قب-نىڭ اتقارعان ىستەرىن تەك كەنتاۋ تارسفورماتور زاۋىتىندا عانا ەمەس ەلىمىزدىڭ وزگە دە زاۋىتتارىنداعى جاستارعا ۇلگى رەتىندە كورسەتسەك دەيمىز. ءوندىرىس ورىندارىنداعى جاستار الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتىپ قانا قويماي ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە، قىزمەتتىك باسپالدىق جاساۋعا سول زاۋىتتىڭ ءوزى مۇددەلى بولۋى كەرەك دەپ سانايمىن.

- بيزنەس سالاسىندا جاستار از. نەگىزىنەن بۇل سالادا ەگدە تارتقان تاجىريبەسى بار ادامدار ءجۇر. جاستاردى بيزنەسكە تارتۋعا ۇكىمەت قانداي شارالار جاساۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟

- بازاردان ارزانعا تاۋار الىپ سونى ءوز اۋلىنا نەمەسە قالاسىنا اپارىپ ەكى ەسە باعا قوسىپ ساتىپ پايدا تاۋىپ جۇرگەن ادامدار كوپ. ونى وزدەرى بيزنەس جاساپ ءجۇرمىز دەپ سانايدى. بۇل بيزنەس ەمەس. بۇل ءوز قانداسىن قاناۋ. بيزنەس دەگەنىمىز - ءوزىڭنىڭ تاۋار ءوندىرۋىڭ. ارينە بيزنەس جاساۋ وڭاي ەمەس. كەيبىر جاندار بيزنەس جاسايىن دەسەم كاپيتالىم جوق دەپ قينالىپ جۇرەدى. اقشاسىز-اق بيزنەس جاساۋعا بولادى. بيزنەس دەگەنىمىز - تىڭ يدەيا. جاقسى يدەياڭىز بولسا، سىزگە مىقتى بيزنەسمەن بولۋعا ەشتەڭە كەدەرگى ەمەس. سوندىقتان بيزنەستى اقشا ەمەس، يدەيا دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ارينە بيزنەستە جاستار از. تولىسىپ، تاجىريبە العان سوڭ ولاردان مىقتى بيزنەسمەندەر شىعارىنا ەش كۇمان جوق. جاستاردى بيزنەسكە تارتۋ ءۇشىن شەتەلدىك كاسىپكەرلەرمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، سولارمەن تاجىريبە الماسۋ كەرەك. ەلىمىزدەگى ءىرى-ءىرى بيزنەسمەندەر جاستارعا ارناپ ماستەر-كلاسس وتكىزسە عانيبەت بولار ەدى.

- جاس مامان قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ وزگە قالالاردا فيليالدارى بار ما؟ ارمان وسكەمەن

- «جاس مامان» قب-نىڭ فيليالدارىن اشۋدى ەندى قولعا الۋدامىز. اۋەلى، استانا، وسكەمەن، قاراعاندى، اقتوبە قالالارىنان اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.

- وندىرىستەردە جۇمىس ىستەيتىن جاستاردىڭ قۇقى كوبىندە ەسكەرىلە بەرمەيدى. باسشىلارىنىڭ عانا ايتقانىمەن جۇرەدى. ءىرى ءوندىرىس ورىندارىندا جاستاردىڭ قۇقىن قورعاۋ ماسەلەسى تۋرالى قانداي ۇسىنىستارىڭ بار؟

- بۇل ماسەلەمەن ءتيىستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اينالىسادى. سونىمەن بىرگە قوعامدىق بىرلەستىكتەر دە ءوز كومەگىن تيگىزۋى كەرەك. مىسالى كەنتاۋ ترانسفورماتور زاۋىتى جانىنان اشىلعان جاس مامان كلۋبى زاۋىتتاعى جاستار ماسەلەسىمەن اينالىستى. ناتيجە دە بارشىلىق.

- اسىل تاستان، اقىل جاستان دەيدي قازاق. جاس بولسا دا باس بولىپ جۇرگەن وسىنداي قارا كوزدەرىمىزدى قولدايىق تا. ويتكەنى تەحنيكالىق سالادا قازاق جاستارى وتە از. ءبارىمىز سوت بولعىمىز كەلەدى، ءبارىمىز باستىق بولعىمىز كەلەدى. الايدا ءبىر قالادا ءبىر سوت، ءبىر اكىم عانا بولادى عوي. قالعاندارىنا ورىن قايدا. ەركەبۇلاننىڭ وسى تۇرعىدا ءوز زامانداستارىنا ءوز تاجىريبەسىمەن بولىسكەنى ارتىق بولماس. شالداردىڭ اقىلىن تىڭداي شارشادىق ەمەس پە؟ ەرەكە ساعان مىناداي سۇراق قويعىم كەلەدى: سەنىڭ ويىڭشا بيزنەس دەگەن نە؟

- بيزنەس تۋرالى ويىمدى جوعارىدى ايتتىم. قوسىمشا ايتسام، بيزنەس - ەلدى گۇلدەندىرەتىن كۇش.

- مەنىڭ پىكىرىم، قازاق ورىسپەن دوس بولىپ بەرەكە تاپپايدى، "تۇركى وداعىن" جانداندىرۋ كەرەك. وسىعان كوزقاراسىڭ قالاي؟ ناعىز اعا.

- قۇرمەتتى ناعىز اعا ءسىزدىڭ «تۇركى وداعى» جوباسىن جانداندىرىپ، تۇركى تىلدەس حالىقتىڭ ءبىر بولعانىن قالايتىنىڭىزدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. مەن دە وسى يدەيانى قولدايمىن. ورىستى جاۋ دەمەيىك اعاسى. ءبىر ۇلت ءبىر ۇلتقا جاۋ بولماق ەمەس. تەك ونىڭ ساياساتى بولماسا. سوندىقتان قازاق ءۇشىن بارلىق جۇرتپەن دوس بولۋ ءتيىمدى. دوسى كوپتى جاۋ المايدى دەمەي مە قازاق. بىرەۋمەن دوس بولۋ ءۇشىن ەكىنشى بىرەۋمەن قاس بولۋدىڭ قاجەتى جوق.

- قىزىقتى جوبالارىم بار. بىراق اقشا جوق جۇزەگە اسپاي تۇر. الىپ بارسام قارجى بەرەسىز بە؟

- وكىنىشكە قاراي «جاس مامان» قب قارجىلاندىرۋمەن اينالىسپايدى. بۇل قوعامدىق ۇيىم. ءبىز قوعامدىق ماسەلەلەرمەن اينالىسامىز. ءسىز جوباڭىزدى بانكتەرگە، ەكسپەرتتىك ورىندارعا اپارىپ كورىڭىز. ەگەر ءسىزدىڭ جوبالارىڭىز ەلگە، مەملەكەتكە قاجەتتى بولىپ جاتسا، ونى نەگە ءىس جۇزىنە اسىرماسقا.

- ۇيدە قانداي قازاقى داستۇرلەردى ساقتايسىز؟ قازاق تاريحىن جاقسى بىلەسىز بە؟

- ءوزىم ءداستۇرى ساقتالعان وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ تۋماسى بولعاندىقتان قازاققا ءتان بارلىق ءداستۇردى ۇستانامىز. مۇنداي ءداستۇردى كەز كەلگەن قازاق وتباسى ۇستانادى دەپ سانايمىن. ارينە ءالى دە قازاق تاريحىن وقىپ، ءبىلىمىمدى جەتىلدىرۋگە قۇمارمىن. قازاق تاريحى وتە باي.

«اباي-اقپارات»