6 ساۋىردەگى بيۋدجەتتەن قۇرىلىسقا بولىنگەن قارجىنى يگەرۋ ماسەلەسى قارالعان ۇكىمەت وتىرىسى «وبانىڭ كەزىندەگى كوكپارعا» ۇقسايدى.

ەلدەگى قالالاردىڭ 60-70 پايىزى كارانتيندە. سوڭعى ەكى ايدا ميلليونداي ادام جۇمىسسىز قالدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس قۇرۋدىڭ الدىندا. تۇرمىسى ناشار 1,5 ميلليوننان استام ادامنىڭ جاعدايى كۇننەن-كۇنگە تومەندەۋدە. سوڭعى ەكى-ءۇش كۇندە كوروناۆيرۋسپەن اۋىرعانداردىڭ سانى 200-دەي ادامعا ءوستى، ياعني پاندەميا ورشۋدە.

ال، ۇكىمەت بولسا «ءبىر كۇن جىلدى اسىرايتىن كەزدە» جەر وڭدەپ كوكونىس، ەگىن ەگۋگە جانارماي مەن دوتاتسيالارىن ءبولۋدىڭ ورنىنا، قۇرىلىسقا شىعىڭدار دەيدى. بۇل، ەلدەگى جاعدايدان مۇلدەم حابارcىزداردىڭ ءسوزى ەمەس پە؟
بۇل جيىن مەملەكەتتىڭ ماسەلەسىن شەشۋ ەمەس، بيۋدجەت ەسەبىنەن ءوز تىرلىكتەرىن تۇگەندەۋدى زاڭداستىرۋ ءۇشىن جينالعان توپ. ولار ەلدى ويلاپ وتىرعان جوق. كەرىسىنشە ەلدى كوكپارعا سالىپ ساتۋعا دايىن وتىرعاندار...

بۇل جيىن 2010 جىلى پارلامەنت كەدەن وداعىنا كىرۋ تۋرالى ەلگە ءتيىمسىز 30-دان استام زاڭدى ەشقانداي تالقىلاۋسىز جارتى ساعاتتا قابىلداعان نەمەسە 2015 جىلى پارلامەنت پەن ۇكىمەتتىڭ جەردى قىتايعا ساتۋ تۋرالى شەشىمدەرىنىڭ ءبىر ءتۇرى؟! بۇل، اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ ازعىن تىرلىكتەرى.

پاندەمياعا قارسى كۇرەسكە جيناعان قارجىنى كورشى وزبەكستانمەن سالىستىرسا، بىزدىكى قايىرشىنىڭ اۋزىنا تامىزعان سۋمەن بىردەي. وسى شاراعا ميرزياەۆ $1,0 ملرد بولگەن. ال، «ءبىز كوشباسشىمىز» دەپ قالپاعىن اسپانعا اتىپ جۇرگەندەردىڭ بارلىعىنىڭ جيناعانى سول سوماعا جەتپەدى.

وسىنداي جاعدايدا «سامرۇق-قازىنا» قورىنىڭ توراعاسى ا. ەسىموۆتىڭ، «...حولدينگتە جۇمىستان قىسقارتۋ بولمايدى، بارلىعى ءوز ورىندارىندا قالادى...»، دەگەن مالىمدەمەسى كوڭىلگە قونادى. وسىنى ەستىگەندە مەملەكەت مۇددەسىن ويلايتىن، ىسكەر باسشى، داعدارىس مەنەدجەرىنىڭ بولعانىنا ريزا بولاسىڭ.

وسىنداي كەزدە قيىندىقتان شىعىنسىز شىعۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى – ول قوعامنىڭ ءبىر ادامداي ءتارتىپ ساقتاپ، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ كۇرەسۋىندە.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆ وسىدان ەكى اپتا بۇرىن، «ۇلتتىق كومپانيالار وتكەن جىلدىڭ 100% ديۆيدەنتىن بيۋدجەتكە تولەسىن دەسە، ۇكىمەت 50% دەيدى. ال، تاعى ءبىر مينيستر، «ەلگە اقشالاي كومەك بەرۋ پوپۋليزم»، دەپ ايدى اسپاننان شىعاردى.

ءبىلىم جانە عىلىم مينمسترلىگى «ونلاين رەجيمدە وقىتۋ مۇمكىن ەمەس»، دەپ ودان باس تارتتى. 2010 جىلدان بەرى «تسيفرلاندىرۋعا» بولىنگەن ءبىر ترلن. تەڭگە قايدا كەتتى؟

ەلدە بىرلىكتىڭ بولماۋى، ونىڭ ازاماتتارىنىڭ مەملەكەتتىك تىلدە ەمەس، 130 تىلدە سويلەپ، سونشاما وي-ويلاپ، بارلىعىنىڭ قازاقستاندى ورتاق وتانىم دەپ ساناماۋىندا. بۇل 30 جىلداعى قويىرتپاق ساياساتتىڭ قورىتىندىسى.
ەلدى بىرىكتىرەتىن ورتاق يدەولوگيا جوق.

بۇل جەردەگى تراگيكومەديالىق ماسەلەنىڭ شەشىلمەۋىنە بۇكىل قوعام، ونىڭ ىشىندە الدىمەن بيلىك جانە قازاقتار كىنالى. قازاقتىڭ وتباسى دوڭىزقوراعا اينالىپ كەتكەنىنە عاسىردان استى. ونى مويىنداعىمىز كەلمەيدى. جاسىرامىز. بۇل دەرت بىزگە اۋليە ساناپ جۇرگەن شوقان، اباي، ىبىرايلارمەن كەلدى. وكىنىشتىسى، ونى وسى ۋاقىتقا دەيىن مۇستافا شوقايدان باسقا ەشكىم تۇسىنبەدى نەمەسە تۇسىنسە دە ايتپادى. ۇلتتىڭ رۋحاني كوسەمى ساناپ جۇرگەن ابايدى قاسيەتتى قۇران سۇرەلەرىمەن قاتار جاتتايتىندار، ونىڭ قارا سوزدەرىندەگى، «...قازاقتىڭ مورالدىق دەڭگەيى ورىستىڭ مۇجىعىنان (تيۋرەمششيك دەپ ءتۇسىنىڭىز) تومەن» (2-ءشى ق.س.), «قازاقتىڭ قازاقتان باسقا جاۋى جوق...» (12 ق.س.), «ءتىرى قازاقتىڭ سوزدەن امانى جوق، ولگەن قازاقتىڭ جامانى جوق...» (13 ق.س.), «قازاق ەڭبەك ەتۋدەن گورى، كەزىپ ەل ارالاعاندى جاقسى كورەدى...» ت.ب. سانالىق تا، ساپالىق تا، تاربيەلىك تە ءمانى جوق سوزدەردى جاتتاپ وسكەن بۋىن ۇلتىنىڭ ءداستۇرىن مەنسىنبەيتىن ەگويست، وتاندى سۇيە المايتىن كوسموپوليت، انا ءتىلىن بىلمەيتىن ناقۇرىس، نە قاڭعىباس بولماعاندا كىم بولىپ شىعادى؟!

بارلىق قاسيەتتى كىتاپتاردا «قۇدايدىڭ ءبىر اتى حالىق...»، دەيدى. بيلىك ۋاقىتشا، مەملەكەت تە وزگەرەدى، ال حالىق ماڭگىلىك! ال، حالىق تۋرالى ايتىلعان جوعارىداعى سوزدەر ونىڭ قاسيەتىن كەتىرەدى. قاسيەتى كەتكەن ەلدە نامىس، رۋح، جىگەر، بىرلىك پەن بەرەكە بولمايدى. ونداي ەلگە باق قونبايدى!

كەشەگى قورداي وقيعاسى كەزىندە ءابليازوۆ پەن ەرعاليەۆانىڭ قازاققا قاراپ ايتىلعان سوزدەرىنەن كەيىن، بۇل ەلگە ولار باردا ەشقانداي گولوشەكيننىڭ كەرەگى جوق ەكەنى بەلگىلى بولدى. «ءۇي ارتىندا دۇشپان بار» دەگەن وسى بولار. ال، ەلدى كوگەرتەمىز دەپ ولارعا (كەلەسى قوسانوۆقا) ەرىپ جۇرگەندەردىڭ ماقساتتارى قانداي؟!

س.ءابدىلدين اقساقالدىڭ، «ەلگە قانداي دا بولسا ۇلتجاندى باسشى كەرەك...» دەگەنى كورەگەندىگى ەدى.

بولاشاعىن ويلايتىن ەل، ۇلتتىڭ قامىن ويلايتىن ۇرپاعىن تاربيەلەيدى.
پرەزيدەنت مىرزا! ەل ءسىزدى تەك قازاقستاننىڭ ەمەس، الەمدەگى بارلىق قازاقتىڭ پرەزيدەنتى سانايدى جانە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا اتسالىسادى دەپ سەنەدى! ەلگە باقا، شايان، اققۋ ەمەس، بىرلىك پەن ءتارتىپ كەرەك!
تاپسىرمانى ورىندامايتىن ۇكىمەت، پارلامەنت، نە ماڭگۇرت شەنەۋنىكتەردى وتساۆكاعا جىبەرۋ كەرەك! بۇل ىستە ەل پرەزيدەنتتى قولدايدى.

جانۇزاق اكىم

Abai.kz