دوس كوشىم. «تاۋەلسىزدىك» دەگەن ۇعىم كەرمەك تاتيدى...
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىق مەرەكەسىن وتكىزۋدى ۇيىمداستىراتىن
كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ نازارىنا!
كەشە «باراحولكا» اتانعان بازاردىڭ اياقكيىم ساتاتىن قاتارىنان
قايرات رىسقۇلبەكوۆپەن بىرگە 14 جىلعا سوتتالعان، قازاق ەلىنىڭ
تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن بوستانداعىن دا، دەنساۋلىعىن دا، بالالارىنىڭ
بولاشاعىن دا قۇربان ەتكەن ازاماتتى كەزدەستىردىم. موينىنا
كارتوننان جاسالعان قوراپتى اسىپ الىپ، بايپاق، شۇلىق سياقتى
ۇساق-تۇيەكتى ساتىپ ءجۇر ەكەن... مەملەكەت، نە دەگەن ارسىز ەدىڭ!
قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىق مەرەكەسىن وتكىزۋدى ۇيىمداستىراتىن
كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ نازارىنا!
كەشە «باراحولكا» اتانعان بازاردىڭ اياقكيىم ساتاتىن قاتارىنان
قايرات رىسقۇلبەكوۆپەن بىرگە 14 جىلعا سوتتالعان، قازاق ەلىنىڭ
تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن بوستانداعىن دا، دەنساۋلىعىن دا، بالالارىنىڭ
بولاشاعىن دا قۇربان ەتكەن ازاماتتى كەزدەستىردىم. موينىنا
كارتوننان جاسالعان قوراپتى اسىپ الىپ، بايپاق، شۇلىق سياقتى
ۇساق-تۇيەكتى ساتىپ ءجۇر ەكەن... مەملەكەت، نە دەگەن ارسىز ەدىڭ!
قۇرمەتتى كوميسسيا مۇشەلەرى. «تاۋەلسىزدىك» دەگەن اسىل ۇعىم سوڭعى ۋاقىتتا كەرمەك تاتي باستاعان سياقتى. اتى بار دا، زاتى جوق سوزگە اينالىپ بارا جاتقانى جۇرەگىمدى اۋىرتادى. اڭگىمە مەندە، نەمەسە وسى تاۋەلسىزدىككە ەڭبەك سىڭىرگەن ازاماتتاردا دا ەمەس، قازاقتىڭ كەلەشەك ۇرپاقتارىنا وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىنىڭ قالاي جەتۋىندە دەپ ويلايمىن.
«تاۋەلسىزدىك» دەگەن ۇلى ءسوزدىڭ قازاق جەرىندەگى قازىرگى ماعىناسىندا (قولدانۋىندا جانە تويلانۋىندا) ءبىر ەمەس بىرنەشە سۇراق تۋدىراتىن جەرلەرى بار سياقتى. ءبىرىنشىسى، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە ۇقسايدى: ول جەردە بوزداقتار مەن سوتتالۋشىلار، سوققىعا جىعىلۋشىلار بار دا (ولار - قاھارماندار), بىراق ولاردى سوتتاۋشىلار، سوققىعا جىعۋشىلار كوزگە تۇسپەيدى. سول سياقتى، بىزدە «تاۋەلسىزدىك» دەگەن ۇعىم بار دا، سول ءۇشىن كۇرەسكەن ادامدار جوق سياقتى... ءوز حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن الۋ باعىتىنداعى قيمىل قوزعالىستارعا ءۇن قوسپاعان ازاماتتاردىڭ كوپشىلىكتى قۇرايتىنىن مويىندايمىن، سوندىقتان دا ولاردىڭ «تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس بولعان جوق، ونى ءبىز كەڭەس وكىمەتى قۇلاعاننان سوڭ، جەردەن كوتەرىپ الدىق» دەگەن پىكىردەن ايرىلمايتىندارىن دا جاقسى بىلەمىن، الايدا، سونىمەن قاتار، تاۋەلسىزدىكتىڭ وزىنەن ءوزى كەلمەيتىنى دە تالاسسىز شىندىق! تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا بوداندىققا تۇسكەن قازاق حالقى ەركىندىك پەن تاۋەلسىزدىك جولىندا 300-گە جۋىق كوتەرىلىس جاساپتى. بىرەۋى كەنەسارى حاننىڭ باستاۋىندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بولسا، ەندى بىرەۋلەرى اللاقۇل كوتەرىلىسى نەمەسە اداي كوتەرىلىسى سياقتى جەرگىلىكتى، ايماقتىق سيپاتتا بولعان. جاڭاعى ايتىپ وتىرعان جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ دە ۇرانى مەن مۇددەسى - ۇلت ازاتتىق باعىتتا بولعانى بەلگىلى. قازاق ەلىنىڭ «تاۋەلسىزدىك» ۇعىمىنا بۇلاردىڭ ەنبەۋى مۇمكىن ەمەس. كەڭەس وداعىنىڭ ورىستاندىرۋ يدەولوگياسى دۇرىلدەپ تۇرعان ۋاقىتتا «جاس تۇلپاردىڭ»، «ەسەپ» پەن «سارىارقا» ۇيىمدارىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى، ستۋدەنت جاستاردىڭ جاندارىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ قازاقتىڭ بولاشاعى ءۇشىن شاماسى جەتكەندەرىنشە كۇرەسۋىنىڭ تاۋەلسىزدىككە قاتىسى جوق دەپ كىم ايتا الادى؟ كەشەگى «ازات» قوزعالىسىنىڭ 90-جىلدارداعى ساياسي-قوعامدىق ءىس-ارەكەتتەرى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىك جولىندا جاسالمادى دەۋگە كىمنىڭ اۋزى بارادى؟ كەيبىر ەلدەردە بۇنداي باتىرلار بولماسا، ۇرپاقتى وتانشىل، ۇلتشىل ەتىپ تاربيەلەۋ ءۇشىن قولدان جاسار ەدى، ال ءبىزدىڭ مەملەكەت (بيلىك!) بولسا بوداندىقتان شىعۋ جولىندا شامالارى جەتكەن ارەكەتتەرىن جاساپ، تاۋەلسىزدىكتى جاقىنداتقان جانداردى كورگىسى دە، مويىنداعىسى دا كەلمەيتىن سەكىلدى. 90-جىلدارداعى وسى جۇمىستارعا تىكەلەي قاتىسقان ادام رەتىندە «ازات» قوزعالىسىنا كىرگەن ازاماتتاردىڭ قانشاسىنىڭ جۇمىسسسىز قالعانىن، قانشاسىنىڭ پاتەر الا الماعىنىن، بالا-شاعالارىنىڭ بولاشاقتارىنىڭ بايلانعانىن، وتباسىنىڭ بۇزىلعانىن، ودان قالدى سول ۋاقىتتاعى جازالۋشىلاردان تىكەلەي تاياق جەگەندەرىن مەن جاقسى بىلەمىن. بۇل دا تاۋەلسىزدىكتىڭ باعاسى! دەمەك تاۋەلسىزدىك جولىندا كۇرەس بولماسا - تاۋەلسىزدىك دە بولمايدى. قوعامنىڭ وسى اكسيومانى ۇمىتپاعانى، ال بيلىكتىڭ وسى اقيقاتتى حالىققا ۇمىتتىرماعانى ءجون بولادى دەپ ويلايمىن.
1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيىن كپسس-ءتىڭ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ مۇشەسى يۋ. سولومەنتسەۆتىڭ بۇيرىعىمەن قازاقتاردىڭ بۇرىنعى باتىرلارىنىڭ، ۇلتتىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن ۇلىلارىنىڭ اتتارىن مەكتەپتەرگە، ت.ب وبەكتىلەرگە بەرگىزبەۋ ناۋقانى جۇرگىزىلگەن بولاتىن. بۇل - ۇلتتىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن جويۋ ماقساتىندا جاسالعان يدەولوگيالىق شابۋىل بولاتىن. ەگەر تاۋەلسىزدىككە تىكەلەي قاتىسى بار ازاماتتاردى كوزگە ىلمەۋ ساياساتىن ۇستاناتىن بولساڭىزدار، سىزدەردىڭ دە سول سولومەنتسەۆتىڭ جۇمىسىن جالعاستىرۋشى بولعاندارىڭىز. وسىنداي ۇقساستىقتاردى كورگەن كەزدەرى مەنىڭ باسىما «مۇمكىن، ءبىزدىڭ بيلىك باسىنداعىلار دا بۇرىن كپسس مۇشەلەرى بولعان شىعار» دەگەن ارام وي دا كەلەدى. سەبەبى، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن قىزمەت ەتكەن ازاماتتاردى كوزگە ىلمەۋ - بۇرىنعى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ، توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ۇلتسىزداندىرۋ ساياساتىنىڭ ناقتى جالعاسى.
قۇرمەتتى كوميسسيا مۇشەلەرى! مەنى وسى ماسەلەنى كوتەرۋگە ءماجبۇر ەتكەن جاعداي - الداعى كەلە جاتقان تاۋەلسىزدىك تويى مەن سول تويداعى تاۋەلسىزدىكتى الۋعا ۇلەس قوسقان ازاماتتاردىڭ ورنىنا دەگەن الاڭداۋشىلىق. وسىدان ون جىل بۇرىن قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ تاۋەلسىزدىكتىڭ 10-جىلدىعىنا ارناپ ارنايى مەدال شىعارعانى جانە ونى تەك قانا شەنەۋىنىكتەردىڭ العانىن جاقسى بىلەمىز. (سول مەدالداردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ كەيىننەن قوقىستان تابىلعانى تۋرالى دا دەرەكتەر بار). 1991 جىلى ماسكەۋدە توتەنشە جاعداي كوميتەتى قۇرىلىپ، ءالى قولىمىز جەتپەگەن تاۋەلسىزدىككە قاۋىپ تونگەندە، الماتى قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ۆ. حراپۋنوۆتىڭ الماتىعا توتەنشە جاعداي ەنگىزۋگە ارەكەت ەتكەنىن بىرەۋ ءبىلس، بىرەۋ بىلمەيدى. ەڭ قىزىعى، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن بىرنەشە رەت تۇرمەگە تۇسكەن حاسەن قوجا-احمەت سياقتى ازاماتتارعا بۇيىرماعان «تاۋەلسىزدىكتىڭ 10-جىلدىعى» ءتوس بەلگىسى سوعان دا بەرىلدى. بيىلعى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىن تويلاۋدا وسىنداي، مادەنيەتتى تىلمەن ايتقاندا، كەلەڭسىز جاعدايلار بولمايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز. ارينە، بيلىك باسىنداعىلار مەن شەنەۋىنىكتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىك الۋىنا ينەنىڭ جاسۋىنداي دا ەڭبەك سىڭىرگەن جوق، ونى بىلاي قويعاندا، ماسكەۋگە بەرىلە قىزمەت ەتىپ، تاۋەلسىزدىككە قارسى جۇمىس ىستەگەندەرى دە جەتەرلىك، بىراق ونىڭ بارلىعى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ەڭبەك سىڭىرگەن ازاماتتاردى ەلەمەۋگە بوگەت بولماۋى كەرەك. تاريحتى ساياساتتىڭ قولبالاسىنا اينالدىرۋ - ەشبىر مەملەكەتتى جاقسىلىققا الىپ بارمايدى. سىزدەردىڭ دە قازاق ەلىنىڭ سىن ساعاتىندا ءبىزدىڭ قاسىمىزدان تابىلماعاندارىڭىز بەلگىلى، وعان ەشكىمنىڭ رەنىشى جوق دەپ ويلايمىن، بىراق وزدەرىڭىز كورىنبەگەن جەردە، باسقالار دا بولمادى دەپ ويلاماڭىزدار. سىزدەردىڭ ازاماتتىقتارىڭىزدىڭ سىنالار جەرى دە وسى ەكەنىن ۇمىتپاڭىزدار. تاۋەلسىزدىگىن الۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ قىزمەتى سىڭبەگەن مەملەكەتتى باسقارا وتىرىپ، باسقالاردىڭ سول تاۋەلسىزدىك جولىندا جاساعان ەڭبەگىن مويىنداۋ، ولارعا قۇرمەت كورسەتۋ جانە ولارعا توردەن ورىن بەرە ءبىلۋ - ۇلىقتىقتىڭ بەلگىسى.
ايتا كەتۋ كەرەك، قازىرگى قولدانىستا جۇرگەن «قازاقستان تاريحىنىڭ» (9-سىنىپ، اۆتورلارى م.قوزىباەۆ، ك.نۇرپەيىسوۆ، ق جۇكەشەۆ) 165-بەتىندە تومەندەگىدەي سوزدەر بار: «1990 جىلدىڭ جازىندا «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى قۇرىلدى. قوزعالىس الدىنا اسا ۇلكەن ماقساتتار قويدى. قازاقستاننىڭ ەگەمەندى ەل بولۋى، كسرو-دان ءبولىنىپ، ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت رەتىندە الەمدىك قاۋىمداستىققا ەنۋى - قوزعالىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ كوكەيكەستى ارمانى ەدى. رەسپۋبليكانىڭ شىنايى تاۋەلسىزدىك الۋى ءۇشىن قاجەتتى شارالار - ەكونوميكانىڭ باسقارۋ تۇتقالارىنا يە بولۋ، ءوز اسكەرىن قۇرۋ، ءوز ۆاليۋتاسىن اينالىسقا ەنگىزۋ، شەتتە جۇرگەن قازاق دياسپوراسىن تاريحي وتانىنا قايتارۋ، توتاليتارلىق رەجيم كەزىندە قاتتى زارداپ شەككەن جەرگىلىكتى ۇلت وكىلدەرىنىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرىن شەشۋ سياقتى ءىرى جانە ىزگى ماقساتتاردى الدىنا قويدى». قوزعالىس مۇشەلەرى وسى ماقساتتارعا جەتۋ جولىندا جەكە باستارىنىڭ مۇددەسىن جيىپ قويىپ، جان-تانىمەن قىزمەت ىستەگەنى دە دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن شىندىق. وسى وقۋلىقتىڭ تاعى ءبىر جەرىندە (176-بەت) «...قازاقستاندا دا كۇن وتكەن سايىن مەملەكەتتىك ەگەمەندىك جاريالاۋدى تالاپ ەتۋشىلەر كۇشەيە باستادى. قوعامدىق قوزعالىستار 1990 جىلعى قازان ايىندا ايرىقشا بەلسەندىلىك كورسەتتى. كۇن سايىن جوعارعى كەڭەس ءۇيىنىڭ الدىندا تاڭەرتەڭنەن كەشكە دەيىن ساياسي ميتينگىلەر ءوتىپ جاتتى. ال الماتى قالالىق پارتيا كوميتەتى ءۇيىنىڭ الدىندا جاستار پيكەت ۇيىمداستىرىپ، اشتىق جاريالادى». بۇل جولدار دا تاۋەلسىزدىكتىڭ اسپاننان تۇسپەگەنىنىڭ ناقتى دالەلى دەپ ويلايمىن. ال «قازاقستاننىڭ قازىرگى زامان تاريحى» (اۆتورى ب. اياعان. ع شايمەردەنوۆا) وقۋلىعىنىڭ 282-بەتىندە «1990 جىلى «ازات» ازاماتتىق قوزعالىسى دۇنيەگە كەلدى. ...«ازات» ءوزىنىڭ باستى ماقساتى ەتىپ قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگىن الۋدى قويدى. 1991 جىلى ازاماتتىق قوزعالىس ءوزىنىڭ ساياسي پارتياسىن قۇردى. وسى كەزەڭدە الماتىدا جاڭا قوعامدىق ساياسي ۇيىم - قازاقستاننىڭ سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسى (قسدپ) قۇرىلدى. جاستاردىڭ شاعىن توبىنان «الاش» پارتياسى قالىپتاسا باستادى» دەگەن جولدار بار. قازىر سول «الاشتىڭ» ۇيىمداستىرۋشىسى جانە باسشىسى ارون اتابەك سوت بارىسىندا دالەلدەنبەگەن ايىپتارمەن 18 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايرىلىپ، تۇرمەدە وتىر. وسى ارادا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا وراي، ونىڭ ءىسىن قايتا قاراپ، جازاسىن جەڭىلدەتۋ ماسەلەسىن دە قاراستىرۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.
مەنىڭ بۇل ماسەلەگە الاڭداۋشىلىعىمنىڭ سەبەبىن دە ايتا كەتەيىن. وسىدان ەكى اي بۇرىن «ۇلت تاعدىرىنىڭ» وبلىستىق بولىمشەلەرى جەرگىلىكتى ءماسليحات باسشىلار مەن وبلىستىڭ اكىمدەرىنە تومەندەگىدەي حاتتار جىبەرگەن بولاتىن:
«بيىل تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى رەسپۋبليكا كولەمىندە ۇلى مەيرام ەسەبىندە اتاپ وتىلمەكشى. رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق دەڭگەيلەردە وسى مەرەكەگە ارنالعان كەشەندى ءىس-شارالار وتكىزىلەتىنى دە بەلگىلى. مەملەكەتتىك ورگاندارمەن قاتار ازاماتتىق قوعامنىڭ وكىلدەرى دە وسى مەرەكەگە ارنالعان جوسپارلارىن دايىنداۋدا. وتارشىلدىقتىڭ قۇلدىعىنان قۇتىلىپ، قازاق مەملەكەتىنىڭ قارا شاڭىراڭىن قايتا كوتەرۋگە ناقتى ۇلەس قوسقان، سول ءۇشىن كەڭەستىك بيلىكتەن تالاي جازالانعان «جەلتوقسان»، «ازات»، «پاراسات» سياقتى قوعامدىق ۇيىمدار وكىلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىككە ارنالعان مەرەكەدە توردەن ورىن الىپ، حالىقتىڭ العىسىنا بولەنىپ، مەملەكەتتىڭ ماراپاتىنا يە بولارى دا تالاسسىز ماسەلە. وسىعان وراي، جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك پەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ ءىس-ارەكەتىن ۇيلەستىرۋ (كەيبىر ءىس-شارالاردى قايتالاماۋ ءۇشىن) ماقساتىندا تومەندەگى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋلەرىڭىزدى سۇرامىز:
1. وبلىستىق كولەمدە تاۋەلسىزدىك ءۇشىن ەڭبەك جاساعان ازاماتتاردى ماراپاتتاۋ ءتىزىمى جاسالدى ما؟
- 80-90 جىلدارى تاۋەلسىزدىك جولىندا ساياسي-قوعامدىق كۇرەسكە بەلسەندى تۇردە ات سالىسقان، بىراق قازىر باقي بولىپ كەتكەن ازاماتتار ەسكەرىلدى مە؟
- ۇلتتىق جانە پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدىڭ ءتيىمدى ءتاسىلى بولىپ تابىلاتىن وسى مەرەكەدە جوعارىداعى اتى اتالعان قوعامدىق ۇيىمداردىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن جاساعان جۇمىستارىن ناسيحاتتاۋ باعىتىندا قانداي ءىس-شارالار جۇرگىزىلمەكشى؟
وسى ءۇش سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەرۋدى جانە تىزىمدەردىڭ كوشىرمەسىمەن تانىستىرۋدى وتىنەمىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ تەگىن كەلمەگەنىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز، سوندىقتان سول ءۇشىن كۇرەسكەن ازاماتتاردىڭ كەيبىرەۋلەرىنىڭ اتالىنباي قالۋى - ءبارىمىز ءۇشىن كەشىرىلمەس كۇنا بولىپ تابىلادى»
بۇل حاتقا بەرىلگەن جاۋاپتاردىڭ بارلىعىن جاريالاپ جاتۋ ارتىق بولار، دەگەنمەن «ۇلت تاعدىرىنىڭ» سىپايى سۇراعى وبلىس باسشىلارىنىڭ (دەمەك، مەملەكەتتىڭ) تالايلارىن تۇيىققا تىرەگەنى انىق كورىندى. بۇل جاۋاپتاردىڭ مەنىڭ كەلەشەكتە جازاتىن ساياسي پامفلەتتەرىمە ءبىرشاما ازىق بولارى داۋسىز... ولاردىڭ بارلىعىن جاريالاۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ ويلايمىن. مىسال رەتىندە، بىرەۋىن الدارىڭىزعا تارتسام دا جەتكىلىكتى. بۇل «قىزىق» جاۋاپ شىعىس قازاقستان وبلىسىنان ءتۇستى. ول سابازدار ءبىزدىڭ «حاتىمىزدى مۇقيات قاراپتى» دا مىناداي جاۋاپ بەرىپتى:
«ءسىزدىڭ وبلىس اكىمى ب.ساپارباەۆتىڭ اتىنا جازعان حاتىڭىز ىشكى ساياسات باسقارماسىندا مۇقيات قارالدى.
...قازىرگى كەزدە وبلىس اكىمى اپپاراتىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىنا جانە وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ەڭبەگى سىڭگەن ازاماتتاردى ماراپاتتاۋعا ۇسىنۋ ءۇشىن ءتىزىم جيناقتالۋدا.
سونىمەن قاتار، رەسپۋبليكالىق «جەلتوقسان»، «ازات» ساياسي قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ بولىمشەلەرى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا تىركەلمەگەندىگىن حابارلايمىز.
باستىق: ە.نۇرعاليەۆ
«ۇلت تاعدىرىنىڭ» ازاماتتارى دا قادالعان جەرلەرىنەن قان الاتىن جاندار عوي. «ازات» قوزعالىسىنىڭ 1991 جىلى تىركەلگەندىگى تۋرالى انىقتاما قاعازدى وبلىستىق ادىلەت باسقارماسىنان الىپ كەلىپتى. ەندى كەلەسى جاۋاپتىڭ ءماتىنىن بەرەيىك:
«ءسىزدىڭ وبلىس اكىمى ب.ساپارباەۆتىڭ اتىنا جازعان حاتىڭىز ىشكى ساياسات باسقارماسىندا مۇقيات قارالدى.
...قازىرگى كەزدە وبلىس اكىمى اپپاراتىندا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىنا جانە وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ەڭبەگى سىڭگەن ازاماتتاردى ماراپاتتاۋعا ۇسىنۋ ءۇشىن ءتىزىم جيناقتالۋدا.
سونىمەن قاتار، قازىرگى كەزدە رەسپۋبليكالىق «جەلتوقسان»، «ازات» (حالىق دەپۋتاتتار سوۆەتى شىعىس قازاقستان وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ يۋستيتسيا باسقارماسىندا 4 قىركۇيەك 1992 جىلى تىركەلگەن №12-2-1401)قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ شىعىس قازاقستانداعى بولىمشەلەرى قوعامدىق ومىردە بەلسەندىلىك تانىتپايتىندىعىن حابارلايمىز.
سىزدەر ءوز تاراپتارىڭىزدان ماراپاتتاۋ تۋرالى ۇسىنىستارىڭىزدى ىشكى ساياسات باسقارماسىنا جولداي الاسىزدار.
باستىق: ە. نۇرعاليەۆ»
بىرىنشىدەن، شەنۋىنىكتەردىڭ شىعارىپسالما جاۋاپ بەرەتىنىن جاقسى بىلەتىن بولعاندىقتان ءبىزدىڭ ماتىندە سۇراعىمىزدى رەتتىك سانمەن بەرگەن بولاتىنبىز. حاتتا ولاردىڭ ەشقايسىسىنا (باسقا وبلىستاردا دا!) ناقتى جاۋاپ بەرىلمەگەن. ەكىنشىدەن، ءبىز «قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋ مەن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ەڭبەگى سىڭگەن» ازاماتتار تۋرالى ەمەس، سول قازاقستان دەگەن مەملەكەتتىڭ ورناۋىنا ەڭبەگى سىڭگەن ازاماتتار تۋرالى سۇراق قويىپ وتىمىز عوي. مەن نە دەيمىن، دومبىرام نە دەيدى دەگەن وسى! ۇشىنشىدەن، سۇراق «جەلتوقسان»، «ازات» ۇيىمدارىنىڭ قازىرگى كەزەڭدە تىركەلگەندىگى نە تىركەلمەگەندىگى تۋرالى ەمەس، ولاردىڭ 90-جىلدارى تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس كەزىندەگى ءىس-ارەكەتتەرىنە باعا بەرىلۋ تۋرالى بولىپ وتىر. مەنىڭشە، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا قابانباي باتىرعا ەسكەرتكىش قويۋ نەمەسە الاشوردا ازاماتتارىنا ارناپ اس بەرۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ماسەلەگە اينالاتىن سياقتى. وبلىس اكىمشىلىگى قىزمەتكەرلەرى ول بابالارىمىز «ادرەسنىي بيۋرودا» تىركەلمەگەن ەكەن، ال 1937 جىلدارى اتىلىپ كەتكەن الاش ارىستارى شىعىس قازاقستاندا «قازىر بەلسەندىلىك تانىتپايدى» دەپ، ەسكەرتكىش تە سالدىرماي، اس تا بەرگىزبەي تاستاۋى عاجاپ ەمەس.
قۇرمەتتى كوميسسيا مۇشەلەرى! جوعارىداعىداي ۇيىمداردىڭ ومىردە بولعانىن (ونى بىلمەۋى مۇمكىن ەمەس، مەكتەپ بىتىرىگەن ادامنىڭ بۇل ماسەلەدەن حابارى بار ەكەندىگىن ونىڭ الدىندا كورسەتىپ كەتتىك) تەك انىقتاما اكەلگەننەن كەيىن عانا مويىنداعان ىشكى ساياسات باسقارماسى ولاردىڭ قازىر جۇمىس جاسامايتىندىعىن تىلگە تيەك ەتە وتىرىپ، «قوعامدىق ومىردە بەلسەندىلىك تانىتپايدى» دەپ الدىن الا جوققا شىعارادى. ارينە، قازاق جەرىنە تاۋەلسىزدىك الىپ بەرۋگە ۇلەس قوسقان كوپتەگەن ۇيىمدار قازىر وزدەرىنىڭ قىزمەتتەرىن توقتاتقان. سەبەبى ولار وزدەرىنىڭ الدارىنا قويعان ماقساتتارىن ورىندادى. مەن وسىنى تۇسىنبەيتىن جانە تۇسىنگىسى كەلمەيتىن شەنەۋنىكتەردەن قورقامىن. بۇنداي ادامدار قان مايداندا ەرلىك جاساپ، قازا تاپقان جانداردى «قازىر سوعىسىپ جۇرگەن جوق» دەگەن سىلتاۋمەن باتىر اتاعىن بەرۋدەن دە باس تارتاتىن بولار. مويىنداۋىمىز كەرەك، مەنىڭ ويىمشا، بۇلاردىڭ بارلىعى تاۋەلسىزدىككە ۇلەس قوسقان جاندارعا راحمەت ايتۋدان قاشۋدىڭ ەڭ ءبىر ىڭعايسىز جانە جيىركەنىشتى ءتاسىلى.
قۇرمەتتى كوميسسيا مۇشەلەرى، بۇل حاتتى «ازات» نە «جەلتوقسان» ۇيىمدارىنىڭ مۇشەلەرىنە بىردەمە سۇراۋ دەپ ويلاپ قالماڭىزدار. مەملەكەت ماراپاتتامادى دەپ رەنجيتىن دە بىزدەر ەمەس. جانە سول كەزەڭدە مەملەكەت تاراپىنان ماراپات، سىي-قۇرمەت كورەمىز دەپ جۇمىس ىستەگەن جوقپىز. ءبارى اللادان قايتادى!
اڭگىمە تەك قانا جاستاردى مەملەكەتشىل، ۇلتشىل ەتىپ تاربيەلەۋدىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانۋدا، مەملەكەتتىڭ مادەنيەتتىلىگىندە جانە قازاق حالقىنىڭ تاريحىن سىيلاۋدا جاتىر.
P.S.دوس كوشىم. 1991 جىلى كەڭەس وداعىنىڭ «دەموكراتيالىق كونگرەسىنىڭ» تەڭ توراعاسى، 1990-1994 جىلدارى قازاقستان سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ توراعاسى، 1991 جىلدان قازاقستاننىڭ ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. قازىر «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى.
