امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى. گوگولدىڭ ءولىمى (جالعاسى)
ەسسە
ححح
كەيدە ويلايمىن.. جاراتۋشىنى بار ىنتاسىمەن شىنايى سۇيگەن گوگول نەگە وسىنداي ايانىشتى تاعدىردى باسىنان كەشتى. جازۋشىنىڭ باقىتتى ءومىر سۇرۋگە تولىق قاقىسى بار ەدى عوي. جانى ابدەن كۇيزەلگەن گوگول ءومىرىنىڭ سوڭىندا مىنانداي ماعىناداعى حاتتى جازۋعا ءماجبۇر بولدى:
"ەشتەڭە جايلى ايتقىم كەلمەيدى. الەمدەگى بۇكىل قىزىقتىڭ ءبارى سۋرەتشىنىڭ بولمەسىندە جاسالىپ جاتقان دۇنيەلەردىڭ بارىنەن دە تومەن ەكەنى سونشاما، ەشتەڭەگە دە قاراعىم كەلمەيدى. بۇل الەم مەن ءۇشىن جاراتىلماعان سەكىلدى" (ن.ۆ.گوگول. تولىق تومدىق شىعارمالار جيناعى. ماسكەۋ. كوركەم ادەبيەت باسپاسى. 7- ءشى توم، 353- ءشى بەت)
ەسسە
ححح
كەيدە ويلايمىن.. جاراتۋشىنى بار ىنتاسىمەن شىنايى سۇيگەن گوگول نەگە وسىنداي ايانىشتى تاعدىردى باسىنان كەشتى. جازۋشىنىڭ باقىتتى ءومىر سۇرۋگە تولىق قاقىسى بار ەدى عوي. جانى ابدەن كۇيزەلگەن گوگول ءومىرىنىڭ سوڭىندا مىنانداي ماعىناداعى حاتتى جازۋعا ءماجبۇر بولدى:
"ەشتەڭە جايلى ايتقىم كەلمەيدى. الەمدەگى بۇكىل قىزىقتىڭ ءبارى سۋرەتشىنىڭ بولمەسىندە جاسالىپ جاتقان دۇنيەلەردىڭ بارىنەن دە تومەن ەكەنى سونشاما، ەشتەڭەگە دە قاراعىم كەلمەيدى. بۇل الەم مەن ءۇشىن جاراتىلماعان سەكىلدى" (ن.ۆ.گوگول. تولىق تومدىق شىعارمالار جيناعى. ماسكەۋ. كوركەم ادەبيەت باسپاسى. 7- ءشى توم، 353- ءشى بەت)
بۇل جازۋشىنىڭ سۋرەتشى الەكساندر اندرەەۆيچ يۆانوۆقا جازعان سوڭعى حاتى. حاتتى وقىعان سايىن، جالاڭاش تانىمە بىرەۋ مۇزداي سۋ قۇيىپ جىبەرگەندەي تۇلا-بويىم تۇرشىگەدى. ءتاڭىرىم- اي دەيمىن سول كەزدە، بۇل - جاراتۋشىنى جان-تانىمەن سۇيگەن قۇلى گوگولدىڭ اۋىزىنان شىعۋعا ءتيىس ءسوز بە ەدى! حالقىنا قالدىرعان سوڭعى وسيەتىندە ء"ولى ەمەس، ءتىرى جان بولىڭدار. مىنا الەمدە عايسا پايعامبار كورسەتكەن ەسىكتەن باسقا ەسىك جوق" دەگەندى، ايتقان گوگول ەمەس پە؟ شىن مانىسىندە گوگول قانى بۇزىلعان زامانىنىڭ تانىنەن ءۇزىلىپ تۇسكەن ءبىر ءتۇيىر تازا تامشى ەدى عوي. ءوز وتانىن دا ءدال گوگول سياقتى ەشكىم بەرىلە سۇيە العان جوق. مەنىڭ ويىمشا ءوز حالقىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن شىنىمەن جانى اشيتىن جازۋشى حالقىن الدەقالاي ماقتاپ ەمەس، گوگول سياقتى اشىنا ءسۇيۋ كەرەك، اشىنا. حالىقتىڭ جاقسى جاعىن ايتۋ ەشقايدا قاشپايدى، قايتا، كەرىسىنشە حالقىنىڭ بويىنداعى كەلەڭسىزدىكتەردى كۇيىنە، ىزالانا جازۋ كەرەك. حالىقتى ىنتى-شىنتىمەن ءسۇيۋ دەگەنىمىز -ونىڭ قۇلى بولۋ ەمەس، قايتا سول قۇلدىقتان قۇتقارۋعا تالپىنۋ. قارا توبىردىڭ اراسىنان بەلسەنىپ شىعاتىن ءبىر-ەكى سۇمەلەكتەن قورقىپ ۇندەمەي قالۋ ادامنىڭ ازاماتتىعىنا نۇقسان عانا ەمەس، ول - حالىققا جاساعان ساتقىندىعىڭ. حالىقتىڭ ارقاسىنان وتىرىك قاعىپ قويىپ، جەلىنىن قاقتاپ، ونى ساۋىن سيىرداي ساۋ - بارىپ تۇرعان وپاسىزدىق.
ءبارىمىز دە مەكتەپتە وقىعان گوگولدىڭ "تاراس بۋلباسى" ەسىڭىزدە شىعار. ەگەر ەسىڭىزدە بولسا شىعارمانىڭ سوڭىندا جاۋدان قاشىپ جۇرگەن تاراس ءوزىنىڭ تەمەكى شەگەتىن ترۋبكاسىن ءتۇسىرىپ الادى عوي، بىراق ونى دۇشپاننىڭ جەرىندە قالدىرمايمىن دەپ ءجۇرىپ، اقىر اياعىندا جاۋ قولىنا تۇسەدى. مورالدىق تۇرعىدان قاراساق وسىنداي اۋىر جاعدايدا تاراس بۋلبانىڭ ءبىر كىشكەنتاي ترۋبكاعا بولا قايتىپ بارىپ، جاۋدىڭ قولىنا ءتۇسۋى - قىلمىس. قۇدايلىق تۇرعىدان قاراساق بۇل قىلىعىنىڭ ارعى جاعىندا مىنەز، ەر-جىگىتتىڭ بويىنا قۇداي دارىتقان قاس باتىرلىق جاتىر. وتانىن شىن سۇيەتىن، پروۆاسلاۆيالىق مىنەز رۋحىمەن تاربيەلەنگەن تاراس بۋلبانىڭ كوزىنە، ترۋبكاسىن جاۋدىڭ جەرىندە قالدىرىپ كەتۋدىڭ ءوزى ساتقىندىق بولىپ كورىنىپ تۇر. وتانىنا جاساعان ساتقىندىعى ءۇشىن ەكى ۇلىنىڭ بىرەۋىن ءوز قولىمەن ولتىرگەن، تۋعان جەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن كۇرەسكەن ءبىر ۇلىن جاۋلاردىڭ قالاي ازاپتاپ ولتىرگەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن تاراس بۋلبانىڭ باسقاشا جاساۋى مۇمكىن ەمەس-ءتى. وتانعا جاسالاتىن ساتقىندىقتىڭ، ۇلكەنى، كىشىسى بولمايدى. ساتقىندىقتىڭ ءبىر-اق اتى بار. ول - ازعىندىق.
اسىرەسە شىعارمانىڭ سوڭىندا جاۋلار تاراس بۋلبانى ۇستاپ الىپ، اعاشقا بايلاپ، تىرىدەي وتقا ورتەگەندە، جانى القىمىنىڭ ۇشىنا كەلگەن ول «نە سايتاندار، الدىڭدار ما... ۋاقىتى كەلگەندە سەندەر شىن مانىسىندەگى ورىستىڭ پروۆوسلاۆيەلىك ءدىنىنىڭ نە ەكەندىگىن تانيتىن بولاسىڭدار» دەپ، دۇشپاندارىنا سەس كورسەتە ايعايلايدى.
تاراس بۋلبانىڭ بۇل سوزدەرى شىندىعىنا كەلگەندە جازۋشىنىڭ -ومىرلىك ۇستانىمى بولاتىن. ادامدى مىنا دۇنيەدە ۇستاپ تۇرعان ءبىر-اق نارسە بار. ول - قۇدايعا دەگەن سەنىم. سول سەنىم جوعالعان كۇنى ادام ادامشىلىعىنان ايىرىلىپ، حايۋاننىڭ كەبىن كيەدى.
دەسە دە ءوزىنىڭ سەنىمىنە ءومىر-بويى بەرىك بولعان گوگولدىڭ جانى نەگە، نەلىكتەن تىم قۇرىسا ءبىر ساتكە بولسا دا بايىز تاپپادى؟ ونىڭ سەبەبى - ءبىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقان دۇنيەنىڭ ساناسىن سايتان بيلەپ العان ەدى. گوگول ادام ساناسىنداعى ءالى بۇزىلماعان جالعىز تازا تالشىق ەدى. سول سەبەپتەن دە سايتاني قوعامدا گوگولدىڭ جانى تىرىدەي توزاققا ءتۇسىپ، سانادا قالعان ءبىر عانا تازا تالشىقتى بىلعاۋ ءۇشىن، سايتاننىڭ نەشە ءتۇرلى ايلا-امالدارى ىسكە قوسىلدى. سولاردىڭ ەڭ سوراقىسى جانە ۇرەيلىسى - جازۋشىنىڭ اقىل-ەسى اۋىسقان دەگەن قاڭقۋ سوزدەردىڭ تاراتىلۋى بولاتىن. قوعامنىڭ ويدان شىعارىپ، جازۋشىعا تاققان وسى ءبىر وتىرىك دياگنوزى گوگولگە اۋىر سوققى بولىپ ءتيدى دە، ونىڭ جان-دۇنيەسىن جەلقايىقتاي شايقاپ جىبەردى.
قوعام وزدەرى ويلاپ تاپقان وتىرىكتى اقىر اياعىندا وپ-وڭاي شىندىققا اينالدىرىپ، اياعىنا مىنگىزدى دە جىبەردى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ءبىلىمدى، دانىشپان دەپ جۇرگەن بەلينسكيدىڭ ءوزى ورەكپىپ وسى ءسوزدى ايتىپ تۇرسا، قولدان جاساعان وتىرىككە قالعان جۇرتتى سەندىرتۋ ونشا قيىنعا تۇسپەدى. شىنايى بولمىسىن تانۋدان ولەردەي قورىققان ورىس قوعامى بۇل وتىرىككە قۋانا-قۋانا قوسىلدى. ەندى گوگولدىڭ ءوزى دە ءومىر سۇرگىسى كەلمەدى. ەگەر اقىل-ەسىنەن اۋىسقان قوعام، ساۋ ادامعا "جىندى" دەگەن دياگنوز قويسا، ودان كەيىن ءومىر ءسۇرۋدىڭ قانداي ماعىناسى بار؟ قۇدايشىلىعىڭىزدى ايتىڭىزشى، قانداي؟
- ءبارى دە، كوزىمشە ماعان جىندى دەپ ايتىپ، اقىل-ەسى اۋىسقان ادامداردىڭ ءتۇرلى ءدارى-دارمەكتەرىن ۇسىنا باستادى. ال، وسى كەڭەستى بەرىپ جۇرگەن اقىلدى ادامداردىڭ ءبارىنىڭ دە ءبىر اۋىزدان مەنىڭ كىتابىمدا ەشقانداي جاڭالىق جوق، ءبارى جالعان دەۋى مەنى ونان سايىن قايعىنىڭ تەڭىزىنە باتىردى. بۇل ادامداردىڭ ماعان جاساعان ەڭ اۋىر قاتىگەزدىگى.... مەن قاتەلەسۋىم مۇمكىن، بالكىم اداسقان دا شىعارمىن، ادامنىڭ ءبارى جالعان بولعاندىقتان ولاردىڭ تۇسىنىگىنە سايكەس وتىرىك ايتقان شىعارمىن: بىراق مەنىڭ جۇرەگىم مەن جانىمنان اقتارىلىپ تۇسكەن دۇنيەلەردىڭ ءبارىن دە جالعان دەۋ -قاتىگەزدىك، -دەپ، جازدى ول، ءومىرىنىڭ سوڭىندا.
ءتانى ەمەس، جانى ىستىق تابادا شىجعىرعان، مىنا جالعان تىرشىلىكتەن تۇڭىلگەن گوگول ەندى ولۋگە بەل بۋدى. بۇل گوگولدىڭ ومىرىندەگى ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى بولاتىن. قارا توبىردىڭ ايتقانىنا وكپەلەپ، ولگىسى كەلگەن گوگول وسىلايشا سايتاننىڭ تۇزاعىنا ءىلىندى. ءومىرىنىڭ سوڭىندا جازۋشى شىن قۇدايدى سۇيگەن ازاتتىعىنان ايرىلىپ، ماتۆەي اكەيدىڭ ايتقانىنان شىعا الماي قالدى. سايتان وسىلايشا گوگولدىڭ ازاتتىقتى سۇيەتىن جانىنا نوقتاسىن سالدى. رۋحسىز جانداردى ەركىندىكتە ۇستايتىن سايتان رۋحى مىقتىلاردى، قانشا ىشقىنسا دا راقىم ويلاپ جىبەرمەيدى. رۋحسىزدار قايىرعان مالداي سايتانعا وزدەرى قايتىپ ورالادى. ءوز زامانداستارىنىڭ ىشىندە قۇدايعا ەڭ العاش ادامنىڭ كوزىمەن قاراعان گوگول مۇنى قالاي تۇسىنبەدى ەكەن؟ ءوز دەگەنىنە جەتكەن سايتان، ءسابيدىڭ كىرشىكسىز جۇرەگىندەي گوگولدىڭ تازا جانىن قىلقىندىرۋعا كىرىستى. وسىلايشا نە ىستەرىن بىلمەي جانى قىسىلعان گوگول اۋىر قىلمىسقا بارىپ، 1852 جىلى گراف ا. پ. تولستويدىڭ ۇيىندە ماتۆەي اكەيدىڭ ازعىرۋىمەن ءوزىنىڭ ء"ولى جاندار" پوەماسىنىڭ ەكىنشى كىتابىن وتقا جاعىپ جىبەردى...
...قايران، گوگول! جانىم-اۋ، نە ىستەپ قويدىڭ سەن، نە ىستەپ قويدىڭ! «ءولى جاندار" وتقا ورتەنىپ كەتپەگەندە مۇمكىن الەمنىڭ ادەبيەتى بۇدان دا بيىك شىڭعا كوتەرىلەر مە ەدى؟ سايتاننىڭ بۇكىل شىندىعىن كورىپ، ودان شوشىنعان ادامزات بالاسى باسقا جولعا تۇسەر مە ەدى؟ مۇمكىن، ورىس يمپەرياسى باسقا ەلدەرگە تىرناعىن باتىرماي، عاسىردىڭ باسىندا سىپىرىلىپ كەتكەن حالقىمىزدىڭ شىن ماعىناسىنداعى زيالىلارىنىڭ تاعدىرى سايتاننىڭ ءبىر وعىنا بايلانىپ كەتپەي، امان قالار ما ەدى؟ قۇدايدى شىن جۇرەگىمەن ءسۇيۋدى ۇيرەنگەن مۇسىلمان مەن حريستيان الەمى ءبىر-بىرىنە ءدال بۇگىنگىدەي وشپەندىكپەن قاراماي، قايتا دوس-باۋىر سەكىلدى ءومىر سۇرەر مە ەدى؟... ارينە، مۇنىڭ ءبارى ەندى قايتىپ ورىندالمايتىن - مەنىڭ ماڭگىلىك ارمانىم. مۇمكىن ء"ولى جاندار" پوەماسىنىڭ ەكىنشى كىتابىن وتقا جاعۋ ارقىلى گوگول، مەنىڭ قيالىمداعى، ورىندالۋى ىقتيمال ۇلى ارمانىمنىڭ ءجىبىن ءۇزىپ جىبەرگەن شىعار؟
گوگول تۋرالى جازعان الەمنىڭ ادەبيەتتانۋشىلارى جازۋشىنىڭ وسى مىنەزىن ءالى كۇنگە شەيىن مورالدىڭ كوزىمەن، ادام مەن قوعامنىڭ اراسىنداعى تۇسىنبەستىك رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسىپ، ونى اقتاپ العىسى كەلەدى. ارينە مۇنىڭ ارتىندا ءبىر ىزگىلىكتى ماقسات تا جاتقان شىعار. بىراق، مەن بۇعان كەلىسپەيمىن. گوگولدى مۇنداي جولمەن اقتاپ الۋعا بولمايدى. عايسا پايعامباردى شىن جۇرەگىمەن سۇيگەن گوگولدىڭ رۋحى دا مەنىڭ ويىمشا ادامزات بالاسىنىڭ ءوزىن بۇلايشا اقتاپ العىسى كەلگەنىمەن كەلىسپەس..
مويىنداۋىمىز كەرەك، ء"ولى جاندار" پوەماسىنىڭ ەكىنشى كىتابىن ورتەپ جىبەرۋ ارقىلى، نە ىستەرىن بىلمەگەن گوگول تۇڭعىش رەت قۇدايدىڭ جولىنان اداسىپ قالدى. جازۋشىنىڭ بويىنا مۇنداي دارىن قۇدايدان بەرىلدى. ونەر- ادامنىڭ جەكە مەنشىگى ەمەس. ونەر -حالىقتىڭ يگىلىگى دە ەمەس. كەيدە حالىقتىڭ يگىلىگى ءۇشىن كاكىر-شۇكىر دە جاراي بەرەدى. كەيدە قارا توبىردىڭ اراسىنان شىققان شولاق بەلسەندىلەر - ونەر اقىننىڭ نەمەسە جازۋشىنىڭ وتباسىنا ناپاقا كىرگىزەتىن دۇنيە بولعاندىقتان، سولاردىڭ قازىناسى دەپ تە بىلجىرايدى. ونەر ەڭ الدىمەن - قۇدايدىڭ قازىناسى. اللانىڭ نازارى تۇسكەن ادامنىڭ بويىنا عانا ونەر داريدى. قۇدايدىڭ قازىناسىنىڭ باعاسىن بىلەتىن حالىق ءۇشىن عانا -وركەنيەتتىڭ ىزگىلىكتى قاقپاسى اشىلادى. سەبەبى وركەنيەت - قۇدايدىڭ التىن سارايى. قۇدايدىڭ قازىناسىنىڭ باعاسىن بىلمەيتىن حالىق - ۇلى جاراتۋشىنىڭ جولىنان اداسىپ، باقىتسىزدىققا ۇشىرايدى. "اقىننىڭ جۇرەگى - اللانىڭ قازىناسى" دەگەندى مۇحاممەد پايعامبار بەكەر ايتپاعان. ونەر ادامزات بالاسىنا تارتۋ ەتكەن قۇدايدىڭ ەڭ اسىل سىيى. حالىقتىڭ اراسىنان شىققان قارا توبىرعا وكپەلەپ، قۇدايدىڭ قازىناسىن وتقا تاستاۋعا قالايشا گوگولدىڭ قولى باردى ەكەن؟. قالايشا؟...
جازۋشىنىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىنداعى جان ازابىنا ۇڭىلسەڭىز ء"ولى جاندارىن" وتقا جاعۋ ارقىلى، ابايسىزدا سايتاننىڭ تۇزاعىنا ءىلىنىپ قالعانىن، گوگولدىڭ ءوزىنىڭ دە سەزگەنىن اڭعاراسىز. ء"ولى جانداردىڭ" ەكىنشى كىتابىن ءوز قولىمەن وتقا جاعىپ جىبەرگەننەن كەيىن گوگول تۇك ءنار تاتپاي، ەشكىممەن سويلەسپەي، بۇك ءتۇسىپ جاتىپ الىپتى. جازۋشىعا زورلاپ تاماق ىشكىزبەك تە بولعان، دەنەسىنە نەشە ءتۇرلى سۋىق باقا-شايانداردى سالىپ وتىرىك ەمدەمەك تە بولعان. جازۋشىنىڭ جانىنا تىنىشتىق بەرۋىن سۇراعان جالىنىشتى وتىنىشىنە ەشكىم دە قۇلاق اسپاعان.
قوعام گوگولدىڭ ءولىمىن تىلەدى. ساعات تۇنگى ون ءبىر كەزىندە گوگولدىڭ جانى ىشقىنىپ، ايعايلاپ سۇراعان ەڭ سوڭعى ءوتىنىشى: "ماعان باسپالداق بەرىڭىزدەرشى. مەن جوعارى شىققىم كەلەدى" بولىپتى.
زامانداستارىنىڭ ايتۋىنشا، ۇلى جازۋشىنىڭ قاتارىنان بىرنەشە كۇندەر بويى لەتارگيالىق ۇيقىعا كەتىپ قالاتىن ۇستاما اۋرۋى بار ەكەن. ءومىرىنىڭ سوڭىندا جازۋشىنىڭ وسى اۋرۋى قايتالانعان. ساناسىن سايتان يەكتەگەن قوعام گوگولدى ءولدى دەپ تانىپ، لەتارگيالىق ۇيقىدان ويانىپ كەتپەي تۇرعاندا، تەزىرەك، قارا جەردىڭ قوينىنا تاپسىرۋعا اسىقتى. وسىلاي بولارىن الدىن-الا سەزگەن گوگول حالىقتىڭ اراسىنان ءبىر ءتىرى جان تابىلاتىندىعىنا ۇمىتتەنىپ، 1845 جىلى مىنانداي ءوتىنىش جازىپ كەتىپتى. بۇل گوگولدى قوعام ءالى جىندى دەپ جاريالاي قويماعان، ولەرىنەن التى جىل بۇرىن جازعان ءوتىنىشى-تىن.
"ەسىمنەن تانباي جانە اقىلىمنان اداسپاي تۇرعان كەزىمدە، سوڭعى ءوتىنىشىمدى ەرتەرەك جازىپ كەتۋدى ءجون سانادىم. مۇردەم يىستەنە باستامايىنشا، مەنىڭ ءتانىمدى جەر قوينىنا تاپسىرماڭىزدار. مۇنى ەستەرىڭىزگە سالىپ وتىرعان سەبەبىم، اۋرۋىم ۇستاعاندا ومىرلىك بەلگىلەرىم جوعالىپ، جۇرەگىم مەن تامىرىمنىڭ توقتاپ قالعان كەزدەرى بولعان". (ن.ۆ.گوگول. تولىق تومدىق شىعارمالار جيناعى. ماسكەۋ. كوركەم ادەبيەت باسپاسى. 6- ءشى توم، 187- ءشى بەت)
گوگول دانيلوۆ شىركەۋىنىڭ جانىنا جەرلەنەدى. جو، جو، جوق. بۇلاي ايتۋىم كۇنا، شىعار. ورىس قوعامى ار-ۇياتىنىڭ ايناسى بولعان، ءومىرىنىڭ سوڭىنا شەيىن پروۆاسلاۆ دىنىنە ادال قىزمەت ەتكەن، قۇدايدى وتىرىك ەمەس شىن جۇرەگىمەن ءسۇيۋدى ۇيرەتكىسى كەلگەن پايعامبارىن تىرىدەي كومدى.
گوگولدىڭ ءولىمى ەلدىڭ اراسىندا ءتۇرلى اڭگىمەلەر تۋعىزدى. جەر قوينىنا تاپسىرايىن دەپ جاتقاندا، تابىتتىڭ ىشىندە جاتىپ جازۋشىنىڭ اۋىر كۇرسىنگەنىن ەستىگەندەر دە بولىپتى. بىراق ار-ۇياتىن تەزىرەك كومگىسى كەلگەن، ساناسىنا سايتان ۇيالاعانداردىڭ ىشىندە ءبىر ءتىرى جان تابىلماپتى. ارينە، بۇل سول كەزدەر ءۇشىن شىندىعىنا قوعامنىڭ ءالى تولىق كوزى جەتە الماعان، ەل اراسىندا جۇرگەن قاڭقۋ سوزدەر عانا ەدى.
بىراق بۇل شىندىقتىڭ بەتى كۇندەردىڭ-كۇنىندە ءبارىبىر اشىلۋى كەرەك-ءتىن. ەلدىڭ اراسىندا ايتىلىپ جۇرگەن ءتۇرلى اڭگىمەلەردىڭ شىن -وتىرىگىن تەكسەرۋدىڭ مۇمكىنشىلىگى 1931 جىلى تۋدى. سەبەبى سول جىلى جازۋشىنىڭ سۇيەگىن نوۆودەۆيچە زيراتىنا قايتا جەرلەۋ تۋرالى ۇيعارىم جاسالىنادى.
قۇداي ساقتاسىن! مىنا سۇمدىقتى قاراڭىز! گوگولدىڭ سۇيەگىنە كورتەرگەۋ (ەكسگۋماتسيا) جاساۋ بارىسىندا كەبىنىنىڭ جىرتىلىپ، تابىتىنىڭ تىرنالىپ تاستالعانى جانە مارقۇمنىڭ بۇك ءتۇسىپ جاتقانى انىقتالادى...
..نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، رەسەيدىڭ ساناسىنداعى سايتانى قايتادان قوزىپ، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن قىزعانىپ، اللادان بۇيىرعان جەرىنە كوزىنىڭ سۇعىن قاداپ ساندىرىقتاپ جاتقان مىنا الاساپىران زاماندا، مۇسىلمان بولا تۇرسام دا، اسپاننان تۇسكەن ءتورت كيەلى كىتاپتاعى قۇدايدىڭ وسيەتىن دۇرىس تۇسىنگەن يبراگيم، عايسا، مۇسا.. مۇححامەد پايعامبارلار سەكىلدى -جاراتۋشىنى جۇرەگىمەن ءسۇيۋ ارقىلى ادامزات بالاسىن تابىستىرۋدى مۇرات ەتكەنىنە بولا ازاپ كەشكەن گوگولدى و دۇنيەگە تىرىدەي جىبەرگەن ورىس حالقى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، پراۆوسلاۆيەلىك شىركەۋگە بارىپ ءبىر شىراق جاققىم كەلىپ كەتەدى. بالكىم مەنىڭ ەڭ سۇيىكتى جازۋشىمنىڭ ارۋاعى - شىن نيەتپەن جاعىلاتىن سول ءبىر شىراقتىڭ جانۋىن كۇتىپ، مازاسىزدانىپ جاتقان شىعار. سول شىراقتى جاققانىم ءۇشىن مەيىرىمى مول اللا-تاعالا ءبىر تىلەگىمدى ورىنداسا، مىنا قاتىگەز الەمدە نە ىستەرىن بىلمەي جالعىزسىراعان، ءوزىمنىڭ كىشكەنتاي ۇلتىمنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن - رەسەي سەكىلدى ايداھار ەلدەردىڭ ساناسىن قايتادان سايتان تۇمانداندىرماۋىن سۇرار ەدىم.
جانىڭ جانناتتا، نۇرىڭ پەيىشتە شالقىسىن، نيكولاي ۆاسيليۇلى!. مەن دە سەن سياقتى، ءتۇپتىڭ-تۇبىندە مىنا جالعان تىرشىلىكتە مەيىرىمدىلىكتىڭ جەڭەتىنىنە سەنەمىن. سەبەبى ادام بالاسى جارىق الەمگە كەلگەندە - ەڭ الدىمەن ونىڭ جانىنا اللانىڭ نۇرى شاشىراعان.
وقىرماننان كەشىرىم ءوتىنىپ، ەڭ الدىمەن ورىس جازۋشىسى بولعاننان كەيىن، ءوز ۋاقىتىندا ورىس قوعامىنىڭ ۇلكەن قىلمىس جاساعانى تۋرالى اششى شىندىقتى ەڭ بىرىنشىلەردىڭ ءبىرى بولىپ سۋرەتتەگەن اقىن اندرەي ۆوزنەسەنسكيدىڭ "پوحورونى گوگوليا نيكولايا ۆاسيليچا" اتتى ولەڭىن، جازۋشىنىڭ ارۋاعى رازى بولسىن دەپ، ءوزىنىڭ ءتول تىلىندە تولىق بەرگەندى ءجون سانادىم.
ۆى جيۆوگا نەسلي پو سترانە!
گوگول بىل ۆ لەتارگيچەسكوم سنە.
گوگول دۋمال ۆ گروبۋ نا سپينە:
"كاك دونوسيتسيا دوجد چەرەز كرىشۋ،
وتپەۆانە نەياسنوە سلىشۋ،
پونيمايۋ، چتو ەتو مەنيا.
ۆى ۆوكرۋگ مەنيا ۆستالي ۆ كولتسو،
نابليۋدايا، س كاكويۋ كرۋچينوي
پوگرۋجاەتسيا نوس موي ۆ ليتسو،
توچنو لەزۆيە ۆ نوج پەروچيننىي.
رازۆە يا نەكروفيل؟ ەتو ۆى!
ليۋبيات پوحورونى ۆيتي،
پومينايۋت، كوگدا مەرتۆى
زابىۆايا، پوكا جيۆىە.
پلوت حۋدۋيۋ ي گرەشنىي موي دۋح
پود پروششالنىە پلاچي ۆولشەبنىە
زاكولاچيۆاەتە ۆ سۋندۋك،
وتپراۆليايا نازاد، دو ۆوسترەبوۆانيا».
لەتارگيچەسكايا نەۆا،
لەتارگيچەسكايا نەموتا -
پوزابىت، كاك زۆۋچات سلوۆا.
ءىى
"پودنيميتە منە ۆەكي، سووتەچەستۆەننيكي موي،
ۆ لەتارگيچەسكوم ۆەكە
پروبۋديتەس وت گاليماتي.
پودنيميتە منە ۆەكي!
رازبۋدي مەنيا، ليۋد مولودوي،
موي كنيگي چيتاۆشي پود پارتوي،
پوترۋديتەس پونيات، چتو سو منوي.
نەت، وتحوديات پوپارنو!
پود ۋفوي زاتەكاەت سپينا،
پود ودەسسوي موي رازۋم سمەركاەتسيا.
ۆوت ودنا پودوشلا، پونيالا..
نەت-سموركاەتسيا!
ۆمەستو سمەحا وتكرىلسيا كوشمار.
منويۋ سدەلاننوە - مينيمالنو.
منە ۆپيۆاەتسيا ۆ شەيۋ كومار،
ون ودين پونيماەت.
گرەشنىي دۋح موي برونيروۆان ۆ پلوت،
بەزۋچاستنۋيۋ كاك كامەنيا.
پوموگي منە پودنياتسيا، گوسپود،
چتوب ۋپاست پرەد توبوي نا كولەني".
لەتارگيچەسكايا بلاگودات،
لەتارگيچەسكي بالاگان -
سپات، سپات، سپات...
"يا ۆسكرىۆال، پرولەتايا، گروبا
ۆ پرەدراسسۆەتنۋيۋ پورۋ،
كاك يز سكلادچاتوگو گريبا،
يز كرىلاتكي راسسەيۆال سپورى.
جدال ۆ حرۋستالنىح گروباح، كاك ۆ سترۋچكاح،
وروبەلىح تسارەۆەن گوروشينى.
چتو دوستيگنۋتو؟ يا ۆ دۋراكاح.
جيزن تاكايا كوروتكايا!
جيزن سكۆوز پورى نەسەتسيا ۆ ۆەرحي،
س توي جە سكوروستيۋ يز ستاكانا
يسپاريايۋتسيا پۋزىركي
نەدوپيتوگو منويۋ نارزانا».
كاك تورجەستۆەننو ستراشنو لەجات،
كاك بەسپوموششنو زنات ي جەلات،
چتو ستويت نەدوپيتىي ستاكان!
ءىىى
يز-پود فراكا ۋكرالا يسپودنەە.
دۋەت ۆ ششەل. نو ۆ نەە نە پروسۋنۋتسيا.
چتو تام مۋكي گوسپودنيە
پەرەد تەم، كاك ۆ موگيلە پروسنۋتسيا!"
كريك پودزەمنىي گلۋبين نە پوترياس.
دۆوە ۆىپيلي نا موگيلە.
ليۋبيات پوحورونى، ديۆياس،
دەتۆورا ي چينوۆنيچي كلاسس،
كاك ۆى ليۋبيتە سلۋشات راسسكاز،
كاك گوگوليا حورونيلي.
ۆسكرويتە گروب ي زاستىنتە ۆ سنەگۋ.
گوگول، سكورچاس، لەجيت نا بوكۋ.
ۆروسشي نوگوت پودكلادكۋ پرورۆال ساپوگۋ.
(سوڭى)
«اباي-اقپارات»
