تۇرالاعان ءتۋريزمدى قالاي تىرىلتەمىز؟
بۇگىندە الەمدەگى يسپانيا، تۇركيا، اقش، گرەكيا، تايلاند سىندى ەلدەردەگى ىشكى جالپى ءونىمنىڭ بەستەن ءبىرى، كەيبىرىندە ءتىپتى 30 پايىزى تۋريزم سالاسىنا تيەسىلى ەكەن. ءوزىنىڭ سان الۋان تابيعي كومپلەكستەرى مەن تاريحي ورىندارى بار قازاقستان سەكىلدى ەلدە بۇل سالا قانشالىقتى دامىعان، باعاسى قۇبىلمالى كەلەتىن مۇناي، مەتالدان الدەقايدا تابىسى قوماقتى سانالاتىن بۇل بيزنەس كوزىن بىزدەگىلەر ءتيىمدى ىسكە اسىرىپ، دۇرىس جولعا قويا العان با؟
2004 جىلدىڭ شىلدە ايىندا ەلىمىزدە باسەكەگە قابىلەتتىلىك پەن كلاستەرلىك دامۋ باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇردىسى باستالعانى بەلگىلى. بۇل باعدارلامانىڭ پيلوتتىق جوباسىن تۋريزم سالاسىنا ەنگىزۋ سول كەزدە ءبىراۋىزدان شەشىلگەن-ءدى. ءتيىمدى كلاستەرلىك جوبالاردى انىقتاۋمەن اينالىساتىن J.E.Austin Associates inc (JAA) كونسالتينگتىك فيرماسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى مارتين ۆەبەر مىرزا: «ناق وسى تۋريزم قازاقستان ەكونوميكاسىنداعى ەڭ تابىسى مول سالاعا اينالۋىنىڭ ۇلكەن مۇمكىندىگى بار»، – دەپ ۇلكەن ءىستىڭ باسىن شالعان بولاتىن.
قازاقستاننىڭ ستاتيستيكا اگەنتتىگىنىڭ دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جىل سايىن ەلدەگى تۋريزم يندۋسترياسىنىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىن بايقاۋعا بولادى. سىرتتان كەلەتىن تۋريستەردىڭ سانى دا ءبىرشاما ارتقان. الايدا بۇل كورسەتكىش كوڭىل كونشىتەرلىك ەمەس.
«اشىعىن ايتۋ كەرەك، قازاقستانداعى تۋريستىك بيزنەستىڭ نەگىزگى تابىسىن بۇگىنگى كۇنگە دەيىن سىرتقى تۋريزم قۇراپ كەلدى. سىرتقى تۋريزم جەكەلەگەن كومپانيالار ءۇشىن عانا ءتيىمدى سانالادى. مەملەكەت قالتاسىنا پايدا ءتۇسىرۋ ءۇشىن سىرتتان كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ سانى ارتىپ، ەلدەگى حالىقتىڭ ىشكى ءتۋريزمىن دامىتۋ كەرەك»، – دەيدى مارتين ۆەبەر مىرزا.
بۇگىندە ەلىمىزدە 876 تۋريستىك كومپانيا تىركەلىپ، الەمنىڭ 90 ەلىمەن بايلانىسىن ورناتقان. وسىلاردىڭ تەك 25 پايىزدايى عانا ەلگە تىكەلەي تۋريستەر تارتۋمەن اينالىسادى ەكەن. ازىرگە سىرتتان كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ ۇلەسى ەلدەگى تۋريزم نارىعىندا شەشۋشى رولگە شىعا الماي وتىر. مۇنى ەسەپكە العان ەل ۇكىمەتى سىرتتان كەلەتىن تۋريستەردى ارتتىرۋ مەن ىشكى ءتۋريزمدى دامىتۋ ءۇشىن وسى ماقساتتا جۇمىس ىستەيتىن تۋروپەراتورلاردى سالىقتان بوساتىپ، ەركىن ءارى جاعىمدى ورتا قالىپتاستىرىپ بەرگەن. بىراق ءالى دە وڭ ناتيجە جوق.
قازاقستاننىڭ تۋريزم جانە سپورت اگەنتتىگى بۇكىلالەمدىك تۋريزم ۇيىمىمەن بىرلەسىپ، سىرتقى جانە ىشكى ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ ءتيىمدى باعىتتارىن ايقىنداپ، سونىڭ ءبىرى رەتىندە ەكولوگيالىق ءتۋريزمدى اتاعان بولاتىن. ءتۋريزمنىڭ وسى تۇرىنە قاتىستى ەلدەگى مۇمكىندىگى جوعارى ايماقتار بەلگىلەنىپ، «جىبەك جولى» اتاۋىنا يە بولعان باعىت – الماتى، جامبىل، وڭتۇستىك قازاقستان، شىعىس قازاقستان جانە اقمولا وبلىستارىن قامتىدى. ءدال قازىر الماتى ايماعىندا 2004-2010 جىلعا ارنالعان ءتۋريزمدى دامىتۋ باعدارلاماسى اياسىنداعى شارۋالار اياقتالۋعا جاقىن قالعان. ەكوتۋريزمنىڭ دامۋىنا بۇل ايماقتا ۇلكەن تابيعي قور بار. مىسالعا، كولساي كولى، ىلە وزەنى، شارىن كانونى، ىلە الاتاۋى، «التىن ەمەل» ۇلتتىق پاركى سەكىلدى ايرىقشا جۇماق مەكەندەر شەتەلدەگى كەز كەلگەن تانىمال تابيعات كومپلەكستەرىمەن تايتالاسا الادى.
كوپتەگەن ساراپشىلار قازاقستاننىڭ ءوز مۇمكىندىگىن تولىق پايداعا اسىرا الماي وتىرعاندىعىن سەنىمدى تۇردە ايتىپ ءجۇر. ءتۋريزمنىڭ دامۋى ءبىرىنشى كەزەكتە ساياحاتتاۋعا ىڭعايلى جەرلەردىڭ پايدا بولۋىنا قاتىستى. سەبەبى الەمدەگى ءداستۇرلى ساياحات ورىندارى بۇگىندە ءوزىنىڭ ماڭىزدىلىعىن جويا باستاعان. وسى تۇرعىدان العاندا قازاقستاننىڭ مول مۇمكىندىگى بار دەپ ەسەپتەلەدى جانە الەمدىك تۋريزم نارىعىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلۋى مۇمكىن.
ءتۋريزمنىڭ ەكونوميكاعا ءۇش ءتۇرلى اسەرى بار
1. شەتەلدەن تىكەلەي قارجى قۇيىلادى.
2. ەكونوميكاداعى تولەم بالانسى مەن ەكسپورتتىق ساۋداعا جاعىمدى اسەر ەتەدى.
3. حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋىنا سەپتىگى تيەدى.
تۋريزم تىكەلەي جانە جانامالى تۇردە ەكونوميكانىڭ 32 سالاسى مەن ەلدىڭ ينفراقۇرىلىمىنىڭ دامۋىنا تيگىزەتىن اسەرى مول. قازىر الەمدىك تۋريزم ءوزىنىڭ ەڭ ءبىر ءساتتى كەزەڭىن باستان وتكەرىپ جاتقان جوق. بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدەردەگى ساياسي تۇراقسىزدىق پەن تەرروريزم، سەپاراتيزم سەكىلدى جاعىمسىز ارەكەتتەر اسەر ەتۋدە. الايدا بۇل قۇلدىراۋلاردى ساراپشىلار «ۋاقىتشا قۇبىلىس دەپ قاراستىرعان ءجون» دەيدى.
البەرت سايفۋللين، «ازىرەت سۇلتان» قورىق مۇراجايىنىڭ ديرەكتورى:
«حالىقارالىق تۋريستىك نارىق بۇگىنگى تاڭدا ۇلكەن قاراجات كوزى بولىپ تابىلادى. جۇزدەگەن ميلليارد دوللارلار اينالىمدا ءجۇرىپ، وزىمەن بىرگە ۇلكەن باسەكەلەستىكتى دە تۋعىزعان. بىزدە تۋريزم يندۋسترياسىنىڭ ناشار ۇيىمداستىرىلۋى — ىشكى تۋريزم دامۋىنىڭ اياعىنا تۇساۋ بولىپ كەلەدى. كوپتەگەن وتانداستارىمىز ەلدىڭ باسقا وڭىرلەرىنە تەك جۇمىس بابىمەن نەمەسە تۋىستارىن كورىپ قايتۋ ءۇشىن عانا بارادى. ال دەمالۋ ايماعىن تاڭداۋ كەزىندە مۇمكىندىگىنشە ەلدەن تىسقارى جەرگە شىعۋدى جوسپارلايدى. سەبەبى حالىقتىڭ كوپشىلىگى قازاقستاننىڭ قاي جەرىندە تولىققاندى دەمالاتىن ورىندار بارىن بىلمەيدى نەمەسە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ مۇلدەم تومەندىگىنەن سولاي جاسايدى-اۋ دەپ ويلايمىن. ءبىر جاعىنان دەمالىس باعاسىنىڭ شەتەلدەگىدەي قىمباتقا تۇسەتىنىن بىلەتىندەر ودان دا سول تەڭىز جاعالاۋى بار ەلدەرگە قىدىرعاندى دۇرىس سانايدى».
P.S. تۋريزم بولاشاقتا قازاقستانداعى تابىسى مول يندۋستريالى سالالاردىڭ ىشىندە ءۇشىنشى ورىنعا شىعۋى مۇمكىن. ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندا قاجەتتى ينفراقۇرىلىمنىڭ بولماۋى – ەلدەگى ءتۋريزمنىڭ دامىماۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپكەرى بولىپ وتىر. دەسەك تە، سوڭعى جىلدارى بۇل باعىتتا ەداۋىر جۇمىستار جاسالعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. بىراق ءتۋريزمنىڭ دامۋى قوماقتى ينۆەستيتسيانىڭ تارتىلۋىنا دا بايلانىستى. قازاقستان تۋريزم «مەككەسىنە»، راسىندا دا، اينالۋى مۇمكىن بە؟ امان بولساق، ۋاقىت ءوزى كورسەتەر.
داۋرەن ءابدىرامانوۆ، شىمكەنت قالاسى
«الاش ايناسى» گازەتى 24 ماۋسىم 2009 جىل