ەلى تەكتى، توپىراعى كيەلى، بارشا قازاقتىڭ قامىن جەگەن بيىك تۇلعالاردى دۇنيەگە اكەلگەن، «تاريحتىڭ تاستاپ كەتكەن ارباسىنداي» (عافۋ قايىربەكوۆ), قارت تورعايدى جىرلاماعان اقىن جوق شىعار. وكىنىشكە وراي، كەيىنگى جىلدارى قوستاناي وبلىسىنىڭ تاساسىندا قالىپ، ءۇنى باسەڭ شىعاتىنى جاسىرىن ەمەس. وسى ورايدا كوكەيدە جۇرگەن كوپ ساۋالعا تۇششىمدى جاۋاپ الۋ ءۇشىن، قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى، بىرنەشە پوەزيا، پروزا كىتاپتارىنىڭ اۆتورى، كومپوزيتور قونىسباي ابىلمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

كوزدەن كەتكەسىن، كوڭىلدەن ءوشىپ بارادى تورعاي

- اعا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا اسەم قالا ارقالىقتىڭ  55 جىلدىعى  5-6 قاراشا كۇندەرى كەڭ كولەمدە اتالىپ وتپەك كورىنەدى. شاقىرتۋ الدىڭىز با؟

-   شاقىرتۋ الدىم. قۇداي قالاسا بارامىن دەپ وتىرمىن. قالا مەرەكەسىنە ارنالعان ايتىسقا قازىلىق ەتىپ، ءوزىم ءبىر كەزدە جۇمىس جاساعان ايماقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كوزبەن كورىپ قايتۋ ويدا بار.

-   ۇلكەن الامان ايتىس وتەدى ەكەن عوي؟

ەلى تەكتى، توپىراعى كيەلى، بارشا قازاقتىڭ قامىن جەگەن بيىك تۇلعالاردى دۇنيەگە اكەلگەن، «تاريحتىڭ تاستاپ كەتكەن ارباسىنداي» (عافۋ قايىربەكوۆ), قارت تورعايدى جىرلاماعان اقىن جوق شىعار. وكىنىشكە وراي، كەيىنگى جىلدارى قوستاناي وبلىسىنىڭ تاساسىندا قالىپ، ءۇنى باسەڭ شىعاتىنى جاسىرىن ەمەس. وسى ورايدا كوكەيدە جۇرگەن كوپ ساۋالعا تۇششىمدى جاۋاپ الۋ ءۇشىن، قازاقستاننىڭ حالىق اقىنى، بىرنەشە پوەزيا، پروزا كىتاپتارىنىڭ اۆتورى، كومپوزيتور قونىسباي ابىلمەن بولعان سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنىپ وتىرمىز.

كوزدەن كەتكەسىن، كوڭىلدەن ءوشىپ بارادى تورعاي

- اعا، تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا اسەم قالا ارقالىقتىڭ  55 جىلدىعى  5-6 قاراشا كۇندەرى كەڭ كولەمدە اتالىپ وتپەك كورىنەدى. شاقىرتۋ الدىڭىز با؟

-   شاقىرتۋ الدىم. قۇداي قالاسا بارامىن دەپ وتىرمىن. قالا مەرەكەسىنە ارنالعان ايتىسقا قازىلىق ەتىپ، ءوزىم ءبىر كەزدە جۇمىس جاساعان ايماقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن كوزبەن كورىپ قايتۋ ويدا بار.

-   ۇلكەن الامان ايتىس وتەدى ەكەن عوي؟

-  ولاي دەپ شۋلاتۋعا بولماس. رەسپۋبليكانىڭ ءار ايماعىنان تانىمال اقىندار شاقىرىلعانىمەن، وڭىرلىك دەڭگەيدەگى ايتىس وتەدى-اۋ دەپ شامالايمىن. رەسپۋبليكالىق  دەڭگەيدە وتكىزۋ ءۇشىن كوپ كۇش كەرەك قوي. تەلەۆيدەنيەگە جازۋ، كەلگەن قوناقتاردى كۇتۋ، سىي-سياپات، دەگەندەي. ونى ارقالىقتىڭ بۇگىنگى جاعدايى كوتەرە مە سونى ەسكەرۋ كەرەك. بۇگىندەرى كورشى اۋىلدان بىرەۋ كەلىپ ايتىسقا قاتىسسا  رەسپۋبليكالىق دەپ دابىرايتىپ ايتۋعا   ابدەن ۇيرەنىپ الدىق. قىتايدان كەلىپ وقىپ جاتقان بالا ايتىسقا تۇسسە حالىقارالىق دەپ جار سالامىز. ءسويتىپ  جارناما جاساۋعا قۇمارمىز. بۇدان ارىلۋ كەرەك.

-  كوپ جىلدار ارقالىق قالاسىندا ونەر سالاسىندا قىزمەت ەتتىڭىز؟ وسى ولكەنىڭ تۋماسى رەتىندە الامان ايتىستارعا قاتىسىپ، توپ جاردىڭىز؟  وزىڭىز جايلى از-كەم ايتىپ وتسەڭىز?

- مەنى كوپشىلىك دومبىرا ۇستاپ ءان شىرقاعاسىن، ايتىستاردا ءجيى كورگەن سوڭ،  ارقالىقتا ونەر سالاسىندا قىزمەت جاسادى دەپ ءجۇر. شىندىعىندا ولاي ەمەس، مەن ءجۋرناليستپىن. ارقالىققا العاش كەلگەن 1980 جىلدارى "لەنينشىل جاستىڭ", تورعاي، تسەلينوگراد وبلىستارىنداعى ءوز ءتىلشىسى بولىپ ىستەيتىنمىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ جۋرناليستيكانىڭ بۇكىل باسپالداعىنان ءوتتىم. كورەكتوردان باستاپ، رەداكتورعا دەيىن. 1988-ءشى جىلى وبلىس تارقاپ كەتكەننەن كەيىن "ارقالىق تاڭى" دەيتىن گازەت اشىپ، سوندا رەداكتور بولىپ قىزمەت جاسادىم.

- ۇزىن قۇلاقتان ەستۋىمىزشە ارقالىق قالاسىندا تەلەۆيدەنيەنىڭ اشىلۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان كورىنەسىز؟

- قانشالىقتى كومەگىم تيگەنىن ءبىر اللا بىلەر. ءبىر ايتارىم 90-شى جىلدارعا دەيىن ارقالىق قالاسىندا تەلەۆيدەنيە بولماعانى راس.  ارقالىق ەكىنشى رەت قايتا قۇرىلعاندا كەلگەن باسشىلار مەنى شاقىرىپ الىپ، وبلىستىق گازەتتىڭ رەداكتورلىعىن ۇسىنعاندا  "تورعايدىڭ اتاعى جەر جارادى. ماقتاۋ، ماراپاتتان دا كەندە ەمەس. بىراق وسى تورعايدا تەلەۆيدەنيە جوق دەگەنگە ەشكىم سەنبەيدى. مەنىڭ ارمانىم تەلەۆيدەنيە اشۋ" دەپ ويىمدى جاسىرماي ايتتىم. وبالى نەشىك، ولار ەكى قولدارىن كوتەرىپ مەنى قولدادى.

قاي كەزدە دە تىڭنان تۇرەن سالۋ وڭاي ەمەس قوي. ەسكى وبكومنىڭ ساياسي اعارتۋ ءۇيىن تەلەۆيدەنيەگە وڭتايلى كورىپ قىزۋ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك. وعان بۇرىنعى وبكومنىڭ شەنەۋنىكتەرى قارسىلىق ءبىلدىرىپ باقتى. سەبەبى كەرەمەت عيمارات قوي، قيماعان شىعار. اقىر اياعىندا الماتىداعى ۇلكەن كىسىلەر ارالاسىپ، ارەڭ دەگەندە ماقساتىمىزعا قول جەتكىزىپ ەدىك.  قۇرىلىسشىلار پايدالاناتىن «بوينىي مولوتوكپەن» ءبىر جىل بويى ون ادام قۇرىلىسشى بولىپ جۇمىس ىستەگەنبىز. ءوزىمىز جاساماساق كىم بىزگە ىستەپ بەرەدى دەگەن ويدىڭ جالىنا جارماسىپ جانىمىزدى سالدىق. جاسالعان جوبا بويىنشا قابىرعالارىن بۇزىپ، قاجەت جەرلەرىنە كەسەك قالاپ، تەلەۆيدەنيەنىڭ ىرگەتاسىن قالادىق. كەيىن مەن ونىڭ توراعاسى بولدىم.

-  تورعايدىڭ ءتول پەرزەنتى رەتىندە، شالعايدا جاتقان امانگەلدى، جانگەلدى اۋداندارىنىڭ بۇگىنگى تىنىس تىرشىلىگى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟

-  تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلى قازاق حالقىنا نە بەرسە، سونىڭ ءبارى تورعاي حالقىنا ورتاق.  حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ، تۇرمىسىن، حال قادىرىن ارتتىرۋعا كەلەتىن بولساق، بۇل ۇزىن سونار اڭگىمە. جاسىراتىنى جوق، باسقا وڭىرلەرگە قاراعاندا،   رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالارمەن سالىستىرعاندا،  تورعايدىڭ جاعدايى كۇردەلىلەۋ بولۋى مۇمكىن. قازاقتا "كوزدەن كەتسە كوڭىلدەن تاسا بولادى" دەگەن ءسوز بار. بۇگىنگى تورعاي سونىڭ كەبىن كيىپ تۇر.   حالىق اراسىندا العاش رەت تورعايدان قوستاناي ءبولىنىپ شىقتى ما، الدە قوستانايدان تورعاي ءبولىنىپ شىقتى ما دەگەن داۋ ءالى كۇنگە ايتىلادى. بۇل دەگەن دۇنيەگە تاۋىق ءبىرىنشى كەلدى مە، جوق جۇمىرتقا ما دەگەن تالاستى ەسكە تۇسىرەدى. ايتپەسە كەزىندە تورعاي دەگەن ءسوز قازاقستان دەگەن ماعىنانى الىپ تۇردى ەمەس پە؟ پاتشالىق رەسەيدىڭ كەزىندە تورعاي ۋەزدىڭ ورتالىعى بولعان.

-  ءبىر ايتىسىڭىزدا: «كەلبەتىن اقىندارىم جىر قىپ بولعان،

كەتتى عوي سابىندايىن سىرعىپ قولدان،

ءدال سودان ءمۇيىز شىقسا، بۇل تورعايىم،

كەزىندە ۋەزگە دە كىندىك بولعان»،-

دەگەندە وسىنى مەڭزەگەن ەكەنسىز عوي؟

-  شىندىعىندا سولاي عوي. الاش ارىستارى احمەت پەن مىرجاقىپ، ءبىلىم شىراعىن جاققان ىبىراي، امانگەلدى مەن ءالىبي، جۇرەكتى باتىر كەيكى، ونىڭ بەر جاعىنداعى نۇرحان مەن سىرباي، قاينەكەي مەن عافۋلاردىڭ كىندىك قانى تامعان جەر عوي بۇل. بۇل ءتىزىمدى شۇبىرتا بەرسەم ۇزاق تاڭعا ازىق بولار ەدى. ارىدەن قوزعاساق العاش تورعايدىڭ وبلىس بولىپ اشىلۋىنداعى باستى ماقسات ۇلتتىق مۇددەمەن ورايلاس. تورعاي وبلىسىنىڭ قيىرداعى جانگەلدين، امانگەلدى اۋداندارىنداعى قازاقتاردىڭ تۇرمىسىن، الەۋمەتتىك جاعدايىن كوتەرۋ ءۇشىن قۇرىلعانى بەلگىلى. تورعاي قالاي وبلىس بولدى ىلە شالا اسۆالت جول باردى سايىن دالاعا. ءبىزدىڭ بالا كەزىمىزدە تورعايدان اۆتوبۋسپەن قوستانايعا ەكى كۇن ءجۇرىپ،  جولدا "سەميوزەر" دەگەن قالاعا قونىپ، وبلىس ورتالىعىنا ارەڭ جەتەتىنبىز. جولدىڭ ءبارى شاڭ توپىراق، كەدىر-بۇدىر بولاتىن. سودان قالاي وبلىس بولدى، جاعداي دۇرىستالىپ جۇرە بەردى. قىرات قىرقاداعى جالعىز وتىرعان قويشى-قولاڭداردىڭ ۇيلەرىنە باعان ورناتىلىپ، جارىق تارتىلدى. سۋ قۇبىرلارى جىبەرىلىپ، اۋرۋحانالار، جاڭادان مادەنيەت ۇيلەرى سالىندى. مەكتەپتەر، تۇرعىن ۇيلەر، ادام بالاسىنا قاجەتتى دۇنيەلەردىڭ ءبارى قولعا الىندى. كادىمگىدەي كوڭىل ءبولىندى.  بۇل تورعايعا ەمەس، قازاق حالقىنا جاسالعان قامقورلىق بولاتىن. ويتكەنى ول جاقتى تۇراقتى مەكەن ەتىپ كەلە جاتقاندار مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ وكىلدەرى. مۇنىمەن  ايتقىم كەلگەنى  تورعاي وبلىس بولىپ تۇرا بەرگەندە حالىقتىڭ حال-احۋالى ەشقاشان تومەندەمەس ەدى. وبلىس ستاتۋسىنان ايىرىلعاننان كەيىنگى تىرلىگى قۇلدىراي باستادى. باسقانى بىلاي قويعاندا قارا جولدىڭ ءوزى ازىپ كەتتى. ارقالىق-تورعاي تاس جولىنىڭ تاسباقا اياڭ قۇرىلىسى ءۇش جىلدىڭ ءجۇزى بولدى الپىس شاقىرىمنان اسا الماي تۇر. اۋىز سۋ پروبلەماسى دا وزەكتى ماسەلەنىڭ بىرىنە اينالدى. قوستانايمەن جول قاتىناسىنىڭ قيىندىعى  (اسىرەسە قىس مەزگىلىندە) ءجيى ءسوز بولىپ ءجۇر.

 

«باسىنا ۇكىمەتتىڭ كىم كەلسە دە،

تورعايدى اشىپ-جاۋىپ وينايدى ەكەن»

 

- 1997 جىلى وبلىس ەكىنشى تاراعاندا سەرىك قۇسانباەۆپەن ايتىسقانىڭىزدا:

«تورعايىم اق پاتشاعا جاقپاپ ەدى،

كەڭەس تە ارقاسىنان قاقپاپ ەدى.

ەكەۋى جيىرما جىلدا وبلىستى،

ەكى رەت اشىپ قايتا جاپپاپ ەدى.

تورعايىم كورگەن تالاي شايقاسىڭدى،

جاسىتۋ وڭاي بولماس قايتا اسىلدى.

قوناەۆ كەتكەن كەزدە جابىلىپ قاپ،

كولبيننەن قۇتىلعاندا قايتا اشىلدى.

الامىن دەسە قۇداي قويمايدى ەكەن،

جىعىلعان كۇرەسكە شىن تويمايدى ەكەن.

باسىنا ۇكىمەتتىڭ كىم كەلسە دە،

تورعايدى اشىپ-جاۋىپ وينايدى ەكەن» دەگەن شۋماعىڭىز ەسىمە ءتۇسىپ وتىر.

- «شىن جىلاسا سوقىر كوزدەن جاس شىعار» دەيدى قازاق. سونداي كوڭىل كۇيدە وتىرعاندا ايتىلعان ناز عوي. ايتپەسە تورعاي حالقى دا قيىنشىلىق پەن قۋانىشتىڭ ءبارىن قالىڭ ەلى قازاعىمەن بىردەي كورىپ كەلەدى.   اتتەڭ دەيمىن كەيدە. ارقالىقتاي سۇلۋ قالا رەسپۋبليكامىزدا از ەدى عوي. ال، ەندى ونەر جونىنەن الدىنا جان سالمايتىن. جابدىقتالۋى قانداي ەدى. مىسالى، ءبىزدىڭ ارقالىقتا بار توۆارلار قوستانايدا جوق بولاتىن. سول زاماندا كەرەمەت جاقسى كادرلار جۇمىس جاسادى اسەم قالادا. ءوزارا قالجىڭداعاندار "باكيندىك 26 كوميسسارلار" دەيتىن ولاردى. باسقا قالالاردى شارپىعان توقىرۋ ارقالىقتى اينالىپ وتكەن جوق.  اسەم عيماراتتاردىڭ كوبى قيراندىعا اينالدى. كەيىنگى جىلدارى عانا  ەسىن جيناپ، ەڭسەسىن كوتەرىپ كەلەدى.

- "كوپپەن كورگەن ۇلى توي" دەپ جاتامىز. دەگەنمەن وزگە دە جابىلعان وبلىستارمەن ارقالىقتى سالىستىرۋعا بولمايدى دەپ جۇرگەندەر بار؟

- ولارمەن كەلىسەمىن. سوڭعى جىلدارى جابىلىپ قالعان وبلىستارمەن سالىستىرساق تورعاي ەلىنىڭ ءالى كۇنگە ەڭسەسى تومەن. مىسالى سەمەيدە كوپىر بار، سەمەيدە ءوندىرىس ورىندارى جەتەرلىك. ال، اناۋ جەزقازعان قالاسى بۇرىننان ءوندىرىستى قالا. ولاردىڭ كەڭەس زامانىندا بەرگەنى كوپ ەدى، كەلەشەكتە بەرەرى وداندا زور ەكەنى داۋسىز. ءوز اقشالارىن وزدەرىنە جۇمساپ، جاعدايلارىن جاقسارتىپ الۋلارىنا تولىق مۇمكىندىكتەرى بار. وبلىستىڭ بيۋدجەتىنە قول جايىپ سۇرانشاق ادامنىڭ كەيپىنە تۇسپەيدى. تالدىقورعان وبلىس ورتالىعى بولىپ قايتادان جانداندى. كوكشەتاۋ وبلىس ورتالىعى بولىپ تامىرىنا قان جۇگىردى. وسىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءحالى اۋىرى ارقالىق بولىپ تۇر. ارقالىقتىڭ ارتىندا قالىڭ تورعاي ەلى جاتىر. ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تابا الماعان جاستاردىڭ كوبى استانادا، قوستانايدا، باسقا دا قالالاردا ناپاقالارىن ايىرىپ ءجۇر.

- ەسىمە تاعى ءبىر شۋماعىڭىز ءتۇسىپ وتىر. 90-شى جىلدارى، وبلىستىڭ قايتا اشىلۋ قۇرمەتىنە وتكىزىلگەن ايتىستا حالىقتىڭ سۇراۋىمەن   ەرىك اسقاروۆپەن  كەرەمەت ايتىس جاسادىڭىزدار. سوندا;  "تورعايىم ەكى جىلدا قايتا ورالدى، بالاداي ارمياعا بارىپ كەلگەن" دەپ حالىقتى دۋ كۇلدىرىپ ەدىڭىز?

- سونىڭ الدىندا عانا  الماتىدا  رەسپۋبليكالىق ايتىس  ءوتىپ ەدى. تورعاي بۇگىن-ەرتەڭ اشىلادى دەپ تولقىپ جۇرگەن كەزىمىز. شولپان قىدىرنيازوۆامەن ايتىسىپ جاتقانىمدا تورعاي تۋرالى سوزشىعىپ قالدى. اۋزىما اللانىڭ سالعانى شىعار:

«تاعدىرى بولعانىمەن قاتال قانداي،

تورعايدىڭ اتى قايتا اتالعانداي.

سوعىستا قارا قاعاز كەلگەن ۇلدان،

بوپ تۇرمىز ويدا جوقتا حات العانداي.

جاقسىلىق بۇرىلسا ەگەر بەتىن بەرىپ،

ورىنسىز وتكەن ىسكە وكىنبەلىك.

كۇنى-ءتۇن جىلى حابار كۇتۋمەنەن،

مەن ءجۇرمىن قارا كەمپىر سەكىلدەنىپ» دەپ كوڭىلىمنىڭ تولقۋىن باسا الماي قالعانىم بار. سول جىلى عافاڭنىڭ «ارقالىق مۇڭى» دەگەن وزەكتى ماقالاسى "ەگەمەن قازاقستانعا" شىقتى. كەرەمەت شىن جۇرەكپەن تەبىرەنىپ، پەرزەنتتىك پارىزبەن جازىلعان دۇنيە ەدى ول. مەن ونى قالالىق گازەتتە رەداكتور بولىپ تۇرعاندا كوشىرىپ باستىم. وسى ماقالا كوپتەگەن جۇرەكتەرگە ءۇمىت وتىن جاقتى. ىلە شالا جابىلىپ قالعان تورعاي وبلىسىن، قايتا اشۋ ءۇشىن ىنتالى توپ قۇرىلدى.  سول ىنتالى توپتى باسقارعان  ەدىرەسوۆ سماعۇل دەگەن اعامىز ەدى. ارينە "جالعىزدىڭ ءۇنى، جاياۋدىڭ شاڭى" شىقپايتىنى بەلگىلى.  وسى تاراپتا تورعايدىڭ ءبىر توپ بەدەلدى ازاماتتارى جۇمىس جاسادى. ولار تورعايدىڭ قايتا اشىلۋىنا زور ۇلەس قوستى. ولاردى عافاڭ ءوزىنىڭ وتتى تىلىمەن، جالىندى سوزىمەن دەمەپ  وتىردى. قىزىعى سول  جابىلىپ قالعان تورعاي وبلىسى ەكى جىلعا جەتپەي قايتا اشىلدى. سوعان ماساتتانعان مەن شابىت قاناتىندا وتىرىپ الگى شۋماقتى ايتىپ جىبەرسەم كەرەك. بۇل تەڭەۋىم ءسوز قادىرىن تۇسىنەتىن جەرلەستەرىم اراسىندا كوپكە دەيىن ايتىلىپ ءجۇردى.

- ەكىنشى  رەت اشىلعان تورعاي وبلىسىنىڭ جەتى جىلدان كەيىن قايتا جابىلۋىنا نە سەبەپ؟

- قانشا ايتقانمەن نارىقتىق زامان ءوز دەگەنىن جاسادى. جالعىز تورعاي ەمەس، سەمەي، تالدىقورعان، كوكشەتاۋ، جەزقازعان سەكىلدى وبلىستار دا جابىلدى عوي. بىراق جوعارىدا ايتقانىمداي ولاردىڭ جاعدايلارى جاقسارىپ كەلەدى.  ال، تورعاي و باستان تەك مال شارۋاشىلىعىمەن داڭقى شىققان وبلىس. كەيدە تورعاي وبلىسىنىڭ قايتادان جابىلۋىن باسقارعان باسشىلاردىڭ الىستان ويلاي الماعانىنان بولعان شىعار دەپ بولجايمىن. سەبەبى تورعاي مەن ىرعىز اراسىن جالعايتىن تەمىر جول سالىنادى دەگەلى مىنە وتىز جىل. ول جوبادا تەمىر جول تورعاي دالاسىن باسىپ وتەدى دەپ كورسەتىلگەن. سونى سول كەزدەگى باسشىلار جۇرەكسىنبەي باستاپ جىبەرگەندە، تورعاي وبلىسى قاقپاقىلعا تۇسپەي امان قالار ما ەدى دەگەن وي قىلاڭ بەرەدى. مىسالى وبلىستى اشاتىن كەزدە جان - جاقتى زەرتتەيدى عوي، گەوگرافيالىق، ەكونوميكالىق جاعدايىن. تۇرعان ورنىن، كليماتىن دەگەندەي. وسى جەردە مىنانى ايتا كەتكىم كەلىپ تۇر. ەرتەرەكتە ءدال ەسىمدە جوق "پراۆدا" الدە "يزۆەستيا" گازەتتەرىنىڭ بىرىندە ماقالا شىققان. سوندا تورعاي وبلىسىنىڭ ورتالىعى ارقالىق ەمەس، ەسىل بولۋى كەرەك دەپتى زەرتتەۋشىلەر. سول مەنىڭ ەسىمدە قالىپ قويدى. شىنىمەندە وبلىس ورتالىعى ەسىل بولعاندا قايتەر ەدى. توعىز جولدىڭ تورابى. قاي باعىتقا دا جول اشىق. مال شارۋاشىلىعىنا دا، ەگىنشىلىككە دە. ساۋدا ساتتىققا دا. بالكىم تورعايدى باسقارعان باسشىلار وسىنى ەسكەرىپ، زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە ءبارى باسقاشا بولار ما ەدى.

تورعاي- مال شارۋاشىلىعىنا قولايلى ايماق

- اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتىپ، ءىرى قارا مالدى اسىلداندىرىپ، سانىن كوبەيتۋگە ۇكىمەت مۇددەلى. سۋبسيديا ءبولىنىپ جاتىر. وسى قارقىنمەن تورعايدى  قايتا كوتەرۋ ءۇشىن مال شارۋاشىلىعىن ورىستەتۋگە بولماس پا؟

- نەگە بولماسىن. تورعايدا قازبا بايلىقپەن قاتار شيكىزات مول. مەندەلەەۆ كەستەسىندەگى ەلەمەنتتەردىڭ ءبارى بار.  كومىردىڭ ۇلكەن قورى جاتىر. ونىڭ ءالى ءپىسۋى جەتپەي جاتقاندىعى ايتىلۋدا. وسىنىڭ ءبارىن دۇرىستاپ يگەرۋ كەلەشەكتىڭ ءىسى. كەڭەس داۋىرىندە تورعايدىڭ مال شارۋاشىلىعى قازاقستاندى عانا ەمەس، باسقا دا مەملەكەتتەردى اسىراۋعا جەتەتىندەي دەڭگەيدە بولعانىن كوزىمىز كوردى. ەگەر تورعايدى اگرارلىق سەكتورمەن قالدىرىپ، مال شارۋاشىلىعىن دامىتاتىن بولسا، ەن دالانى مالعا تولتىرۋ تۇك ەمەس. مىسالى، سىرتقا ءبىر توننا بيداي ساتىپ پايدا تاپقاننان، ءبىر توننا ەت شىعارىپ ساتقان ءتيىمدى ەكەنىن اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ ماماندارى ايتۋداي-اق ايتىپ جاتىر. كەڭەس زامانىندا ءوزىم وسكەن جانگەلدين اۋدانىنىڭ ءار سوۆحوزىندا 50 مىڭ قوي، نەشە مىڭداعان ءۇيىر جىلقى، قانشاما تابىن سيىر بولدى. حرۋشەەۆتىڭ تىڭ يگەرۋى قۇنارلى جەردىڭ قىرتىسىن قوپارىپ ەگىن ەكتىرىپ، جايلاۋلاردى جىرتىپ تاستادى. 54 جىلى باستالعان سۇرەڭنىڭ تورعاي دالاسىنا دا سالقىنى ءتيدى.  سوعان قاراماي مال شارۋاشىلىعى كەرەمەت دامىدى. ودان بەرگى توقىراۋدا مىڭعىرعان مال تالان تاراجعا ءتۇستى.

- ءسىزدى حالىق ايتىس اقىنى دەپ تانيدى. العاشقى ايتىسقا شىققان كۇنىڭىزدەن تۋعان جەرىڭىز تورعايدى جىرىڭىزعا ارقاۋ ەتتىڭىز. ايتىستا ايتارىمدى ايتتىم، ءوز بيىگىمە شىقتىم دەپ ويلايسىز با؟

-  نەگىزى مەن جازبا اقىنمىن.  الايدا، ايتىس اقىنى بولىپ اتىم شىقتى. سول ارقىلى برشاما قۇرمەتكە يە بولدىق. ايتىس مەنىڭ ومىرىمدە ۇلكەن ورىن الادى.  العاش رەت 80 جىلدارى ايتىس ساحناسىنا كوتەرىلدىم. شامام كەلگەنشە ايتىستىڭ اقتانگەرلەرىمەن تىزە قوسىپ بابا ونەردىڭ ورلەۋىنە ۇلەس قوستىم. شىعاتىن بيىگىمە شىقتىم. ءبىزدىڭ بۋىن، اسەلحان، ءاسيا، قاتيموللا، ەرىك، تاعى باسقا قىزدار مەن جىگىتتەر، الدىمىزداعى قوس اعامىز كوكەن شاكيەۆ، ماناپ كوكەنوۆتىڭ سوڭىنان ەردىك. قازىرگى قازاق ايتىسىن قايتادان جانداندىرىپ، ونى ءوز بيىگىنەن تۇسىرمەۋگە كۇش سالدىق. مەن مۇنى تولىق سەنىممەن ايتا الامىن.

-  ايتىستا جۇرگەندە ادىلەتسىزدىك كورگەن كەزىڭىز بولدى ما؟

- ورىستار ايتادى عوي:  «نا موي ۆەك حۆاتيت» دەپ. اسىرەسە قازىلار تاراپىنان كەتكەن بۇرمالاۋشىلىقتار پاتشا كوڭىلىدى جەر قىلاتىن. تاۋانىڭ ءبىر قايتىپ قالسا كوزىنە قامشى تيگەن اتتاي جالتاق بولىپ قالادى ەكەنسىڭ. ايتىستان ەرتەرەك كەتىپ قالۋىما دا سونىڭ سالدارى ءتيدى. ەكىنشى جاعىنان ءوزىڭدى شىعارىپ سالىپ قارسى الاتىن وبلىسىڭ جوق، جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشىپ، جارىم كوڭىلدەنىپ جۇرۋگە دە توزە المادىم. سونداي كەزدەرى قاي جەردە جۇرسەڭدە ارتىڭدا اسقار تاۋداي بولىپ تۋعان جەرىڭ تۇرۋى كەرەكتىگىن ۇعىندىم. ەلىنىڭ، وزىنە تانىس ايماقتىڭ جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن ايىزى  قانا جىرلاعاندا عانا شىن اقىن تويات الاتىنىن ءتۇيسىندىم. قوستاناي قانشاما ىرگەلەس جاتىر دەگەنمەن، "بىلمەس جەردىڭ وي شۇقىرى كوپ" ەمەس پە؟

-       قوستانايدىڭ اتىنان ايتىسقا بارساڭىز دا، ارقالىقتىڭ اتىنان ءتۇسىپ  جۇرگەن كەزىڭىز كوپ بولىپتى؟

-       مەنىڭ سونداي ءپرينتسيپىم بولدى.  بۇل تورعايعا دەگەن ءوزىمنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىم، بالكىم قۇرمەتىم شىعار. كەز كەلگەن ايتىسقا بارعان كەزىمدە حالىققا تانىستىراتىن كەزدە بىلاي دەپ حابارلاتاتىنمىن. مىسالى قارسىلاسىم، وڭتۇستىكتەن، بولماسا الماتىلىق بولىپ جاتسا: «قونىسباي ءابىل - ارقالىق قالاسىنان!» دەپ حابارلايتىن. قازاقتىڭ: "ات توبەلىندەي بولسادا تۋعان ەل ارتىق، ۇلتاراقتاي بولسا دا تۋعان جەر ارتىق" دەگەن ءسوزىن تۋ ەتىپ العان بولۋىم كەرەك. ايتپەسە قازاقتىڭ بايتاق دالاسىنىڭ ءبارى مەنىڭ وتانىم، اتا مەكەنىم. ەگەر ءوزىڭدى دۇنيەگە اكەلگەن توپىراقتى مەيىرىڭ قانىپ سۇيە الماي تۇرىپ، دارحان دالانىڭ ءار توبەسىنە تاعزىم ەتىپ، بارلىعىنا باس يەمىن دەگەنىڭە ەل سەنە قويار ما ەكەن؟..

- ءباز بىرەۋلەر; "بالەنشەنىڭ اقىندىعىن سونادايدان تانىپ بايگەگە قوسىپ  ەدىم، سەنىمىمدى اقتادى" دەپ جاتادى. سونداي «كورىپكەلدىك» باسىڭىزدان وتكەن كەزى بولدى ما؟

- ءبىر عانا وقيعانى ايتايىن. 1990 جىلى تاشكەنت قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق ايتىسقا مەن قوستانايدىڭ اتىنان قاتىستىم. قاسىما گۇلنار قالقاەۆا دەگەن جاس اقىندى ەرتىپ باردىم. سوندا ءباز بىرەۋلەر: «ءالى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ايتىسقا قاتىسپاعان بالانى حالىقارالىق جارىسقا قالاي قورىقپاي اپارا جاتىرسىڭ» دەپ رايىمنان قايتارماق بولدى. "گۇلناردىڭ بويىندا تالانت بار. ول ءۇشىن  مەن ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن" دەپ العان بەتىمنەن قايتپادىم. اللا تاعالا مەرەيىڭدى ۇستەم ەتەمىن دەسە اياق استىندا ەكەن.   باس بايگەنى مەن الىپ، الگى گۇلنار قىزىم ءبىرىنشى ورىنمەن ورالدى سول ايتىستان.

- ءبىر ايتىسىڭىزدا:

«قاشانعى قالىپتاسقان تارتىپپەنەن،

اتىمنىڭ اۋىزدىعىن تارتىپ كەلەم.

بىرەۋگە جازىقسىز ءتىل تيگىزگەننەن،

ءوزىم ءسوز ەستىگەندى ارتىق كورەم» دەپسىز؟

ءوزىڭىز الامان ايتىستاردا توپ جارىپ جۇرگەندە، حالىقتىڭ ەسىندە قالارداي اششى مىسقىلعا تولى زاپىران سوزدەردى جوعارى جاققا ايتا الدىم دەپ ويلايسىز با؟

- ول جاعىنان بەتىم اشىق. جازىقسىز بىرەۋگە ءتىل تيگىزۋدەن قۇداي ساقتاسىن. ايتار جەردە بۇقپانتايلاپ قالۋ ماعان جات. ايتار ءسوز اۋىزعا كەلىپ تۇرعاندا ءتىلىمدى تىستەپ قالعان كەزىم جوق.

بۇگىنگى ايتىس - مال تابار ايتىس

- بۇگىنگى ايتىستا شىندىقتى بەتكە شىجعىرىپ باساتىن اقىندار ءوسىپ جەتىلدى. سىزدەرمەن ولاردىڭ اراسىندا قانداي ايىرماشىلىق بار؟

- ايىرماشىلىق جەتەدى. ءبىز ءوز وبلىسىمىزدى ءسوز ەتىپ وتىرىپ، قالىڭ قازاقتىڭ مۇڭىن ايتقاندى جاقسى كورەتىنبىز. زامانىمىز سولاي بولدى بالكىم. ءولارا كەزەڭ ەدى عوي. قىلىشىنان قانى تامعان قىزىل يمپەريانىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان كەزى. قازىر دەموكراتيانى جامىلىپ كىم ايتپاي جاتىر. قولىنا دومبىرا ۇستاعاننىڭ ءبارى اقىلگوي. كەيبىرى كوزگە ءتۇسىپ قالۋ ءۇشىن ابدەن جاتتاندى بولعان تاقىرىپتى قاۋزاپ، "شىرىلداپ" شىندىققا اراشا تۇسەدى.  قازىر قاي اقىننىڭ اۋزىنا قاقپاق قويىلىپ جاتىر. ايتام دەگەن ءسوزىن ايتادى. ال ءبىزدىڭ كەزدە ونداي بولمايتىن. سوعان قاراماي قوزىمىزدى جۇمىپ قويىپ اششى شىندىقتاردى ايتىپ جۇردىك. كەيدە "تاياق" جەپ قالاتىنبىز. ءالى ەسىمدە ولجاس سۇلەيمەنوۆ دەپۋتات بولامىن دەپ شىعىپ، الماتىدا سوعان بايلانىستى ناۋقان ۇيىمداستىرىلدى. كەيىن ولجاسقا ءوز سوزىنەن باس تارتقىزىپ، داۋىسىمدى جۇمىسشىلارعا بەرەمىن دەگىزىپ تىندى قارسى جاق. ايتىس قارساڭىندا ورىن الدى بۇل وقيعا. سوعان ىزا بولعان مەن ايتىس بارىسىندا وسى كەلەڭسىزدىكتى تۇيرەپ ءوتتىم.

"ۇلى بولسا جەتى ەلدىڭ ءتىلىن بىلگەن،

وسەك پەنەن اياڭعا ىلىندىرگەن.

قاراقشىنى كولبيندەي دەپۋتات قىپ،

ولجاستايىن اسىلىن سۇرىندىرگەن" دەدىم. قانشاما اششى بولسا دا وسىلاي دەپ اشىق ايتۋىما تۋرا كەلدى.

بۇگىنگى ايتىستىڭ دەڭگەيىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

- راسىن ايتسام كوپ جاعدايدا تولمايدى. ايتىستىڭ ءجيى-ءجيى ءوتۋى اقىنداردى جاتتاندىلىققا، قايتالاۋشىلىققا  يتەرمەلەپ جاتىر. حالىقتىڭدا باياعىداي ىنتازارلىعى بايقالمايدى.  ويتكەنى ءتاتتىنى كوپ جەگەن سايىن ادام بالاسى ودان شىعادى عوي. تاڭداي- تامسانىپ جەگەندى قالايدى. نە نارسەنىڭ دە كوپ بولعان جەرىندە ساپا ازايا بەرەدى. ەكىنشى جاعىنان بۇگىنگى ايتىس دۇنيە جيناۋ ايتىسى بولىپ كەتتى. ىنىلەرىممەن قارىنداستارىمنىڭ كوڭىلىنە كەلمەسىن. ءبىز حالىقتى ءدۇر سىلكىندىرىپ جۇرگەندە ءۇش تال گۇل مەن ءبىر ديپلومدى الىپ ءماز بولىپ اۋىلعا ورالاتىنبىز. مەنىڭ زامانداستارىم ايتىس ارقىلى دۇنيە جيناۋدى ويلاعان ەمەس. ءبىزدىڭ بار ماقساتىمىز حالىقتى ريزا ەتۋگە باعىشتالدى. قالايدا ءدامدى ءسوز ايتىپ ەلدىڭ العىسىن الۋعا تىرىساتىنبىز. قانشاما شابىتىمىز تاسىپ جاتسا دا ادەپتەن اسپاۋشى ەدىك. بۇگىنگى ايتىسكەرلەر سياقتى جۇلدە ءۇشىن ءبىرىمىزدىڭ بەتىمىزدى ءبىرىمىز تىرناعان جوقپىز. قازاقتا ماقال بار عوي، «دۇنيە پەيىلدى بۇزادى» دەگەن. سول راس پا دەپ قالاسىڭ كەيدە. قازىر ماشينانى كوزدىڭ قۇرتى قىلىپ ساحناعا كىرگىزىپ قويادى. اقىندارىمىز دەمەۋشىنى، بولماسا ماشينانى قويعان اكىمدى ماقتايدى كەلىپ. سەبەبى ماشينانىڭ كىمگە تيەتىنىن سولار شەشەدى عوي. وسىنىڭ سالدارىنان اقىندار ءبىرىن-ءبىرى كورمەستەي بولىپ ايتىسادى. كەيبىرەۋلەرى ايتىس مادەنيەتىن بۇزىپ انايى سوزدەر ايتىپ جاتادى. قارىنداستى قارىنداس دەپ، اعانى اعا ەكەن دەپ سىيلامايتىن اقىنداردى دا كورىپ ءجۇرمىز. سىيلاستىق بولماعان جەردە ۇلكەن ونەر تۋادى دەگەنگە ءوز باسىم سەنبەيمىن.

- "قازاقتا قىز بەن جىگىتتىڭ ايتىسى بولىپ ءبىرجان مەن سارانىڭ                ايتىسى قالدى. ال كوكەن اتا ەكەۋىڭىزدىڭ ايتىسىڭىز اعا مەن ءىنىنىڭ،  سىيلاستىعىن پاش ەتىپ كوپشىلىكتىڭ ەسىندە قالعانى وتىرىك ەمەس.

- ايتىسىمنىڭ ىشىندەگى ەرەكشە ورىنعا قوياتىنىم كوكەن اعامەن ارادا وتكەن ايتىس. ول ايتىستا مەن كوكەن اعانى جەڭەيىنشى دەپ، ءسۇرىندىرۋدى الدىما ماقسات ەتىپ قويمادىم. ول كىسى دە سوڭىمنان ەرگەن ءىنىمدى جولدان ىعىستىرايىن دەپ تىرىسقان جوق. مۇنىڭ كەلەشەك اقىندارعا ۇلكەن تاربيەلىك ءمانى بار. اسىل اعانى ايالاپ وتىرىپ-اق كوپ نارسەلەردى ايتۋعا مۇمكىندىك الدىم. ول كىسى دە ۇلكەن جۇرەكپەن كوكەيىندە جۇرگەن سوزدەرىن شىعاردى.   سول 1990-شى جىلعى ناۋرىز ايتىستا مەن حالىق اقىنى دەگەن اتاق الدىم. سوندا  ەرىك اسقاروۆپەن جولىم ءتۇيىستى. جانە تاڭداپ قويعانداي ەڭ سوڭعى جۇپ بولىپ شىقتىق. ءتۇس اۋا باستالعان ايتىسىمىز تۇنگى 11-گە دەيىن سوزىلدى.

- بۇل گوربوچەۆتىڭ قايتا قۇرۋدى كوكسەپ، تاقتا وتىرعان كەزى ەمەس پە؟

- يا، تاپ سولاي. بۇل ايتىستا كوپ نارسە ايتىلدى. قايتا قۇرۋ ما، الدە قايتا «قۇرۋ ما؟» دەپ گوربوچەۆتى دە شىمشىپ وتتىك.  تورعايدىڭ جابىلعانى دا ءسوز ورايىندا ايتىسقا ارقاۋ بولدى.

"سۇراققا جاۋاپ تاپپاي قالامىز با،

جابىلدى ەكى وبلىس دالامىزدا.

بىراق تا سەكرەتارلار كىنالى ەمەس،

بارلىق گاپ ماسكەۋدەگى اعامىزدا" دەپ ەرىكتىڭ ايتىپ سالماسى بار ما؟ سوندا مەن:

"ەرىكجان، ءىنىم ەدىڭ ەرىپ جۇرگەن،

جانىمدا اق بوكەندەي جەلىپ جۇرگەن.

ويىنا كەلگەن ءسوزدىڭ ءبارىن ايتىپ،

قىزىعىن جاريالىقتىڭ كورىپ جۇرگەن.

حالقىمىز بولىپ قالعان شوشىمالى،

بۇل ءسوزىڭ كوپشىلىككە توسىن ءالى.

اۋزىڭدى ماسكەۋ جاققا سالعان كەزدە،

كەيبىرەۋ تىڭداۋعا دا شوشىنادى" دەدىم. سوندا ەرىك: "ماسكەۋدەن نەگە قورقام قونىس اعا، گوربوچەۆ قازاقشا ءتىل بىلمەيدى عوي" دەپ جاۋاپ تاپقانداي سىتىلىپ كەتكەنى. سول جەردە قاراپ تۇرماي مەن دە:

"ەرىكجان، تالمادى ما جاعىڭ ءالى،

ايتىستا سىنعان جوق قوي ساعىڭ ءالى.

- گورباچەۆ قازاقشا ءتىل بىلمەگەنمەن،

اۋدارىپ بەرەتىن جان تابىلادى" دەپ حالىقتى قىران توپان ەتىپ ەدىك. سول جولعى ايتىستىڭ كەرەمەت وتكەنى سونداي ايتىس بىتكەنشە ءبىر ادام ورنىنان تۇرعان جوق. ايتىس اراسىندا ەكى-ءۇش رەت تىك تۇرىپ قول سوعىپ قوشەمەت كورسەتكەنىن قالاي ۇمىتارسىڭ. بىتكەن سوڭدا حالىق تاراماي ەرىك ەكەۋمىزدىڭ اتىمىزدى ايتىپ، ايتىستىڭ وتكىرلىگىنە ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتتى.

ەرماكتى تۇعىرىنان تايدىرىپ، چكالوۆتى اۋىلدان قۋعان اقىن

پاۆلودارداعى ءبىر ايتىسىڭىزدا:

«قارعا سۇڭقار بولمايدى جىيىلىپ قۇر،

سونى ويلاسام جۇرەگىم كۇيىنىپ تۇر.

تىرىسىندە قازاققا ول نە ىستەمەسىن،

ولگەن سوڭ دا قىلىشىن ءۇيىرىپ تۇر» دەپسىز ەرماك ەسكەرتكىشىنە ءشۇيىلىپ.

- يا. ەرماكتىڭ ەسكەرتكىشى جايلى ۇمىتپاسام سەرىك قۇسايىنوۆ پەن ايتىسقاندا ايتقان بولارمىن. سودان كەيىندە بىرنەشە رەت اينالىپ سوعىپ شۇيلىككەنىم بار.  ەسكەرتكىش تۇرعان اۋداننىڭ اكىمى   ەسىمحانوۆ قۋات دەگەن جىگىت ەدى.  سول ازامات  كەيىن ەرماك ەسكەرتكىشىن ءبىر تۇندە الىپ تاستادى. نامىستى ازاماتتىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءدۇر ءىس قوي بۇل.  كەز كەلگەن ايتىسقا بارعاندا  وناماستيكا، باسقادا ۇلتقا قاتىسى بار ماسەلەلەردى كوتەرەتىنبىز. تاعى بىردە پوۆلوداردا ءبىر قويشى جىگىتپەن ايتىستىم. سويتسەم الگى جىگىت «چكالوۆ» سوۆحوزىنان ەكەن. ونىڭ بۇرىنعى ەستاي اقىننىڭ اۋىلى ەكەنىن  بىلەتىنمىن. سودان ايتىس بارىسىندا :

«چكالوۆ اۋىلىڭا كەلىپ پە ەدى،

جۇزبە ءجۇز ءوزىڭدى دە كورىپ پە ەدى.

بوراندا ىعىپ كەتكەن قويلارىڭدى،

قايىرىپ سومولەتپەن بەرىپ پە ەدى.

سەن ءوزىڭ ارۋاقتى سىيلايسىڭ با؟

بويىڭا ىزگىلىكتى جينايسىڭ با.

ورىس تا يەلەنگەن ءبىر سوۆحوزدى،

اتاقتى ەستايىما قيمايسىڭ با؟» دەدىم.  حالىق شۋلاپ قويا بەردى. كوكەيلەرىندە جۇرگەن ويدى اقىن ايتىپ تۇرسا قالاي ءۇنسىز قالسىن. ءسويتىپ ايتىس ءبىتىپ، كەشكە اس ءىشىپ وتىرساق ءبىر جىگىت كەلىپ تۇر. «مەن ءماسليحاتتان ەدىم. جاڭا عانا ءبىزدى باستىعىمىز جيناپ الىپ، جينالىس وتكىزدى. اۋىلدىڭ اتىن بۇگىننەن باستاپ ەستاي اقىنعا بەردىك» دەمەسى بار ما؟ بۇل دا اقىننىڭ مەرەيىن وسىرەتىن ابىرويلى ءىس قوي؟ بىردە وڭتۇستىككە اقىندار ەكسپەديتسيامەن بارعان كەزىمىزدە اسەلحان ەكەۋىمىز ايتىسىپ، اسەلحانعا مەن: «حالىقتىڭ ىرىسىنىڭ، بەرەكەسىنىڭ سيمۆولىنداي تايقازانىمىز نەگە كەلىپ ءوزىنىڭ مەكەنىنەن - قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ كەسەنەسىنەن ورىنىن المايدى» دەگەن سارىندا وي ايتقانىم بار. سوندا اسەلحان»: «قونىسباي-اۋ، بۇل ەندى ەكەۋمىز شەشەتىن ماسەلە ەمەس قوي، مۇنى مينيسترلىكتىڭ دەڭگەيىندە شەشسە يگىلىكتى ءىس بولار ەدى» دەگەن بولاتىن. سول ايتىستا كوتەرگەن ءبىزدىڭ پىكىرىمىز كەيىن بيلىكتەن قولداۋ تاۋىپ،  كوپ ۋاقىت وتپەي ەرميتاجداعى تايقازان ەلگە ورالدى. ول كەزدە ايتىلعان سوزگە ءمان بەرىلىپ، پىكىر تالاس تۋدىرىپ جاتاتىن.

- بۇگىنگى تاڭدا دا اقىنداردىڭ اۋزىمەن وزەكتى تىلەتىن اششى سوزدەر ايتىلىپ جاتادى عوي.

- ول راس. كەز كەلگەن اكىم مەن شەنەۋنىك كوزگە شۇقىپ كورسەتكەن كەمشىلىكتى تۇزەۋگە قۇلىقتى ەمەس. گازەت، جۋرنالدار شۋلاپ جازىپ جاتقان سىني ماقالالارعا دا تۇشىمدى جاۋاپ بەرىلىپ جاتپاعانىن كوزىمىز كورىپ ءجۇر. ءبىزدىڭ كەزىمىزدە ايتىس اقىنىنىڭ ءسوزى جەردە قالمايتىن، سوندىقتان دا ولاردىڭ ەل اراسىندا بەدەلى زور ەدى.

- تورعاي وبلىسىنىڭ اتىنان ايتىسقا بارىپ، قايتقاندا قوستاناي وبلىسىنىڭ اقىنى بولىپ ورالعانىڭىزدى ءوز اۋزىڭىزدان ەستىسەك؟

- وي، ول ءبىر قىزىق وقيعا بولدى عوي. 1988 جىلى قاراعاندى قالاسىندا ايتىس بولىپ، ايگۇل تۇسىپبەكوۆا دەگەن قىزبەن ءسوز قاعىستىردىم. «قاي وبلىستىڭ اتىنان ايتىسىپ وتىرسىز؟» دەيدى ماعان ءسوز ورايىندا قاعىتىپ. سويتسەم، تورعايدىڭ قوستاناي وبلىسىنا كوشكەنى جايلى جارلىق شىعىپ كەتىپتى. مەن ونى وقىماعانمىن.  ايتىسقا دايىندىق بارىسىندا جامان جەرىم تەلەۆيزور كورمەيمىن، گازەت پاراقتامايمىن. بار ىنتازارىم ايتىسقا اۋىپ، بۇكىل دۇنيەنى ۇمىتاتىنىم بار ەدى. الگى قىزدىڭ ءسوز ساپتاسىنان تورعايدىڭ تاراعانىن سەزدىم. «جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلدامايدى» عوي.

«قونىسباي قارىزعا ءسوز سۇراعان با-اي،

بۇگىنشە سىناماشى بۇل اعاڭدى-اي.

تورعايىم تاراپ كەتىپ بولىپ تۇرمىن،

اسقار تاۋ ارقا سۇيەر قۇلاعانداي.

نۇرحاننىڭ وتتى جىرىن سۇيەۋ كوردىم،

ەسىمىن امانگەلدى تىرەۋ كوردىم.

حالىققا وڭاي ءتيىپ جاتقان جوق-اۋ،

قاتەسى ءبىر كەزدەگى بىرەۋلەردىڭ.

ويلاساڭ جۇرەك كەتەر مۇزداي بولىپ،

تاباننان وتكەن ىزعار سىزداي بولىپ.

قوستاناي قولتىعىنا قايتا كىردىك،

تۇرمىستان قايتىپ كەلگەن قىزداي بولىپ»،- دەدىم قارسىلاسىما بەرگەن جاۋبىمدا.  مەنىڭ بۇل جەردە ايتقىم كەلەتىنى تورعايدىڭ قانشا ايتقانمەن داڭعاراداي اتى بار عوي.  ىرىستى، قۇتتى مەكەن. ەشتەڭەنى وزگەرتپەي اق قويسىن، بىراق تورعاي وبلىسى دەگەن اتىن قايتا قالپىنا كەلتىرسە دەپ ارماندايمىن. وبلىستىڭ ورتالىعى قوستاناي بولىپ قالا بەرسىنسوندا «اربا دا سىنباس ەدى، وگىز دە ولمەس ەدى». وعان دا جەتەتىن كۇن بولار. ويتكەنى مەنىڭ باسىما كەلگەن وي اتقا مىنگەن ازاماتتاردىڭ باسىنا كەلمەۋى مۇمكىن ەمەس قوي.

- جازبا جىرلارىڭىزدىڭ بىرىندە:

«جىر ەتۋگە ەلىمنىڭ جارقىن ءىسىن،

ارنالادى ىزدەنىس، تالپىنىسىم.

ءال كەتكەنشە قولىمنان دومبىرا ۇستاپ،

ءان سالۋمەن وتەمىن حالقىم ءۇشىن»- جىرلاعان ەكەنسىز.

«قولىڭىزدان ءال كەتپەي، سوزىڭىزدەن ءدام كەتپەي، كومەيىڭىزدەن ءان كەتپەي، بويىڭىزدان ءسان كەتپەي امان-ەسەن جۇرە بەرىڭىز!» دەپ سۇحباتتى اياقتاعىم كەلىپ وتىر. راحمەت!

سۇحباتتاسقان - مۇستافا شالقار

«اباي-اقپارات»