باعزى بابامىز: «كوش باستاۋ قيىن ەمەس، قو­نا­تىن جەردە سۋ بار. قول باستاۋ قيىن ەمەس، شاباتىن جەردە جاۋ بار. شارشى توپتا ءسوز باستاۋ قيىن»، - دەگەن ەكەن. توڭكەرىلگەن مۇحيت تولقىنىنداي وزگەرمەلى 21-عاسىردا توپ جارىپ، ەل باستاۋ وڭاي بولمادى. ءبىر جاعى «ورمانداي ورىس»، ەكىنشى شەتى «قيقىمداي قىتايمەن» ىرگەلەس جاتقان ۇلىسىن ەشكىمگە كىرىپتار قىلماي، ساليقالى ساياسات ۇستاي ءبىلۋ - كەمەل ويدى، كوسەم مىنەزدى قاجەت ەتتى. بۋى­نى قاتايماعان مەملەكەتتىڭ ءار قادامىن باعىپ وتىرعان ءۇي سىرتىندا كىسى كوپ. تابانىڭ ءسال تايىپ كەتسە، ىشتەي كۇلەتىندەر قانشاما! ەلباسىنىڭ جانكەشتى ەڭبەگىنە تاعى ءبىر زەر سالايىقشى. الماعايىپ ۋاقىتتا ەگەمەندى ەلدىڭ باس ءجىبىن بەكەم ۇستاعان حالىقتى تىعىرىقتان الىپ شىققان قاجىرىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى.

باعزى بابامىز: «كوش باستاۋ قيىن ەمەس، قو­نا­تىن جەردە سۋ بار. قول باستاۋ قيىن ەمەس، شاباتىن جەردە جاۋ بار. شارشى توپتا ءسوز باستاۋ قيىن»، - دەگەن ەكەن. توڭكەرىلگەن مۇحيت تولقىنىنداي وزگەرمەلى 21-عاسىردا توپ جارىپ، ەل باستاۋ وڭاي بولمادى. ءبىر جاعى «ورمانداي ورىس»، ەكىنشى شەتى «قيقىمداي قىتايمەن» ىرگەلەس جاتقان ۇلىسىن ەشكىمگە كىرىپتار قىلماي، ساليقالى ساياسات ۇستاي ءبىلۋ - كەمەل ويدى، كوسەم مىنەزدى قاجەت ەتتى. بۋى­نى قاتايماعان مەملەكەتتىڭ ءار قادامىن باعىپ وتىرعان ءۇي سىرتىندا كىسى كوپ. تابانىڭ ءسال تايىپ كەتسە، ىشتەي كۇلەتىندەر قانشاما! ەلباسىنىڭ جانكەشتى ەڭبەگىنە تاعى ءبىر زەر سالايىقشى. الماعايىپ ۋاقىتتا ەگەمەندى ەلدىڭ باس ءجىبىن بەكەم ۇستاعان حالىقتى تىعىرىقتان الىپ شىققان قاجىرىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى.

راس، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى حالىق قاتتى كۇيزەلىسكە ءتۇستى. الدىمىزدا ەكىۇداي جول تۇر­دى. ءبىر جاقسىسى - پرەزيدەنتىمىز ءوز ويىن كور­شىلەردەن جاسىرىپ ۇستاسا دا، ماقسات تۇتقان جولدان تايعان جوق. الىستى بولجاي بىلەتىن كورە­گەن­دى­گىن كورسەتىپ، سوناۋ 1992 جىلدىڭ وزىندە-اق قا­زاق­ستاننىڭ تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە قالىپ­تا­سۋى مەن دامۋىنىڭ ستراتەگياسىن جاريالادى. «قازاقستان - 2030» ستراتەگياسى سونىڭ دالەلى. ءبىز بۇگىن ەلىمىزدىڭ الەم الدىنداعى ابىرويى مەن مارتەبەسى، داۋلەتى مەن ساۋلەتى ساي مەملەكەتكە اينالعانىن وسى ستراتەگيادان باستاساق بولادى. الىس­تى بولجاعان مۇنداي ومىرشەڭ قۇجات الەم ەلدەرىندە نەكەن-ساياق. تاجىربيەلەرى مالايزيا، قىتاي ەلدەرىندە عانا قالىپتاسقان. العاشى ەلەڭ-الاڭ شاقتا ەلباسىنىڭ ءوزى: «حالقىم، وسى نارىق جولىن تاڭدادىم، بۇل ساپاردا قيىنشىلىق كوپ بولادى، توزۋگە تۋرا كەلەدى. ال ناتيجەسىندە ءبىز ءتيىمدى ەكونوميكالىق جۇيە جاسايمىز، سونىڭ نەگىزىندە تۇرمىستى جاقسارتىپ، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلامىز. مەن سىزدەردى وسى جولمەن جۇرۋگە شاقىرامىن»، دەگەن بولاتىن. ءسوز-اق دەسەڭشى! «الدىمەن - ەكونوميكا، سوسىن - ساياسات» دەگەن دامۋ ساتىسىنا اياق سالدى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى دەپ وسى باعىتتى بەرىك ۇستاپ، ەكونوميكادا ىرگەلى رەفورمالار جۇرگىزىپ، حا­لىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ مەن ەل تۇر­مىسىن جاقسارتۋعا ساتىلاپ بولسا دا بىرتىندەپ قول جەتكىزدىك. ۇلتجاندى ازامات الدىمىزدا قان­داي اسۋلار تۇرعانىن، ول بەلەستەردى ابىرويمەن با­عىندىرۋ ءۇشىن ۇلكەن مۇددە قاجەت ەكەنىن سەزىنە ءبىلدى. كۇن-ءتۇن دەمەي بەينەت شەگۋدىڭ ناتيجەسىندە ەلى­مىز وركە­نيەت­تىڭ جولىنا ءتۇستى. عاسىرعا بەرگىسىز ءىس اتقارىلدى. وعان شىداعان دا بار، شىداماعان دا بار

ءسوزىمىز ناقتى بولۋ ءۇشىن دالەلگە جۇگىنەيىك: 1994 جىلى جان باسىنا شاققانداعى ىشكى جالپى ءونىم جەتى ءجۇز دوللاردان ءسال عانا اساتىن. 2011 جىلدىڭ 1 قاراشاسىنا قاراي بۇل كورسەتكىش 12 ەسەدەن ارتىق ءوسىپ، 9 مىڭ اقش دوللارىنان اسىپ ءتۇستى. بۇگىندە قازاقستاننىڭ حالىقارالىق رەزەرۆى 60 ميلليارد دوللارعا جۋىق قارجىنى قۇرايدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەل ەكونوميكاسىنا 120 ميلليارد دوللاردان استام شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ءبىز الەمنىڭ 126 ەلىنە 200-دەن استام ءونىم شىعارامىز. ۇلتتىق ءال-اۋقات دەڭگەيى ءجو­نى­نەن الەم مەملەكەتتەرىنىڭ رەيتينگىندە قازاقستان وتكەن جىلى 26-ساتىعا ىلگەرىلەپ، 110 ەل اراسىنان 50-ءشى ورىنعا كوتەرىلدى.

تاۋەلسىزدىك العان ەلدىڭ رەفورمالارى تەك ەكونوميكانى دامىتۋمەن شەكتەلىپ قالمايدى. ءبىز اشىق قوعام قۇرىپ، ليبەرالدى دەموكراتيا­نى تاڭدادىق. سوعان سايكەس كونستيتۋتسيالىق رەفورما، ساياسي رەفورما شەڭبەرىن ۇلعايتىپ، ءوز باعىتىمىزدى تاڭداپ، تاۋىپ كەلەمىز. ءجۇر­گى­زىل­گەن رەفورمالار ءوز جەمىسىن بەردى. ونەر، عىلىم، ءبىلىم جولىندا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتتىك. ۇل­تىمىزدىڭ ايتۋلى ازاماتتارى الەم ساحنا­سىن­دا ءوز جەتىستىكتەرىن كورسەتۋدى ۇردىسكە اينالدىردى.

جاڭادان شاڭىراق كوتەرگەن جاس مەملە­كەت­تىڭ الدىندا بيىك-بيىك اسۋلار تۇردى. رەفور­ما­لاردى ۇتىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن وزىق ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن ۇيرەنۋ قاجەت تە ەدى. مەملەكەت باسشىسى شىرقاۋ ەۋروپاعا قۇلاش ۇرماي، ازيا­دا قوڭسى وتىرعان ەلدەرگە كوز سالدىق. سونىڭ بىرەگەيى - مالايزيا. ەلباسى: «ءوزىنىڭ حالقى، ەتنوستىق قۇرامى جونىنەن جانە باسقا دا كوپتەگەن ولشەمدەرى بويىنشا بىزگە ۇقساس ەدى»، - دەپ ايتقانى بار. مالايزيا بۇگىندە وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى ەڭ دامىعان جانە وركەنيەتتى، اۋقاتتى ەل. جانە الەمدەگى وزىق تەحنولوگيالى، ەلەكتروندى ونىمدەردى اسا ءىرى ەكسپورتتاۋشى مەملەكەت. مالاي ەلىنىڭ باعىن اشقان ماحاتحير موحاماد - 1997-1998 جىل­دارداعى وڭتۇستىك-شىعىس ازيانى شارپىعان قارجى داعدارى­سى­نان ەلىن ەڭسەلى الىپ شىققان بىرەگەي تۇلعا. ول 22 جىل پرەمەر بولعان كەزدە مالاي ەلىندە ەلەكترونيكا، كومپيۋتەر بولشەك­تەرى مەن ەڭ جاڭا تەحنولوگيالار ءوندىرىسىنىڭ جەتەكشى ورتالىعىنا اينالدى. ول باسقارعان جىلدارى ەكونوميكانىڭ دامۋ ءۇردىسى مەن حا­لىق­تىڭ ءال-اۋقاتى قاۋىرت ءوستى، حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى ەلدى دامۋ مەن الەۋمەتتىك تۇ­راقتىلىقتىڭ كەپىلىنە اينالدىردى.

بۇگىندە الەمدە قۋاتتى مەملەكەتكە اينالعان    سينگاپۋر ەلى دە بىزگە جاڭاشا رەفورماسىمەن ۇلگى بولدى. سول ەلدى داعدارىستان الىپ شىق­قان، وركەنيەت جولىنا تۇسىرگەن ءىرى تۇلعا لي كۋان يۋ. «ءومىر ۇيرەنۋدەن تۇرادى»، - دەيدى. 30 جىل ىشىندە شاعىن جارتى ارالدى ەكونوميكاسى قۋاتتى ەلگە اينالدىردى. مۇنداي كورنەكتى تۇل­عالار ءار مەملەكەتتە بولدى. اتاپ ايتساق: ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالاعان ۇلىبري­تانيادا - وليۆەر كرومۆەل، گەرمانيادا - بيسمارك، وتانداستارىن تار تىعىرىقتان سونى سۇرلەۋگە، جاڭا جولعا ساپ الىپ شىققان اقش-تا - فرانكلين دەلانو رۋزۆەلت، فرانتسيادا - شارل دە گولل سەكىلدى وزىق ويلى قايراتكەرلەر بولعان.

نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتى جوعارىدا ايتىلعان كورنەكتى تۇلعالارمەن سالىستىرعان كەزدە ەلباسىنىڭ جاڭا، توسىن قىرى اشىلا تۇسەرى كامىل. ايتسە دە پرەزيدەنتتىڭ ءوزىنىڭ ۇستانعان سارا جولى بار. تۇرالاپ قالعان ەلدى تىعىرىقتان امان-ەسەن الىپ شىعۋ كەز كەلگەن جاننىڭ ماڭدايىنا جازىلا بەرمەيدى. وسى كەزدە ەل تىزىگىنىن بەكەم ۇستاعان ەلباسىنىڭ سالي­قالى ساياساتى ۇلى كوشتىڭ ءتۇزۋ جولدا كەلە جاتقاندىعىن ايقىنداپ بەردى.

ءبىز كەلتىرگەن "ازيا اسقارلارى" كىتابىنىڭ ءتۇيىندى تۇسىندا بىلاي دەلىنگەن: "الەمدە قانداي دا ءبىر ەلدىڭ وركەندەۋىن ءبىر ادامنىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستىراتىن جايلار ونشا كوپ ەمەس. ادەتتە، ولار وزدەرىنىڭ ەرەكشە جا­راتىلىسىنىڭ ارقاسىندا قوعامدىق كۇشتەر­دى جاڭا مەملەكەتتىلىكتىڭ نەگىزىن قۇرۋعا جۇ­مىل­دىرا العان جانە تۋعان ەلىنە الەمدىك قو­عامداستىقتا لايىقتى ورىن الىپ بەرگەن كور­نەكتى تۇلعالار بولىپ كەلەدى". وسىناۋ تاۋ تۇلعا ماحاتحير موحاماد ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى "ۇلى ەل" دەپ اتايدى، ەلباسىمىزدى "مە­نىڭ نۇرسۇل­تان ءابىشۇلىنا دەگەن سەنىمىم زور. ول ءوز ەلىن قيىندىقتان الىپ شىقتى", - دەپ باعالايدى، ال باسەكەگە بارىنشا قابىلەتتى ەلۋ ەلدىڭ قاتا­رىنا كىرۋ ماقساتىمىز تۋرالى: "بۇل مىندەت قا­زاقستاننىڭ قولىنان كەلەدى", - دەپ اشىق ايتادى.

«اتانىڭ بالاسى بولما، ادامنىڭ بالاسى بول» دەگەن ءسوز بار قازاقتا. سول سياقتى ناعىز باسشى، شىنايى كوسەم اۋەل باستا ءوزى ءۇشىن ەمەس، ەلى ءۇشىن تۋادى، ەلى ءۇشىن وسەدى، ەلى ءۇشىن ءومىر سۇرەدى، ەلى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. ارتقا بۇرىلىپ، جيىرما جىل بۇرىنعى قازاقستانعا كوز سالىڭىزشى. جيىرما جىل بۋىنى قاتپاعان جاس جىگىتتىڭ جاسى عانا. وتە از ۋاقىت. پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا تۇسكە كىرمەس جەتىستىككە جەتتىك. اۋىزعا الماس اسۋدان استىق.

سول ۋاقىتتا الدا جاڭا مەملەكەت، جاڭا زاڭ، جاڭاشا ءومىر قۇرۋ مىندەتى تۇردى. بۇل ءۇشىن جوعارى وقۋدى ءبىتىرىپ، جوعارى قىزمەتتەردە جۇمىس ىستەۋ جەتكىلىكسىز ەدى. حالقىمىزدىڭ ماڭدايىنا كوپتەن كۇتكەن تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە دۇنيەگە كەلگەن ءوز ۇلتىنىڭ ۇلتجاندى ۇلى نۇرسۇلتان نازارباەۆتى تاعدىر ەل تىزگىنىن ۇستاۋعا لايىق دەپ شەشتى. جاڭا ەلگە - جاڭا باسشىنى تاريح تۋعىزادى. مىسالى، تۇركيا كوسەمى مۇستافا كەمال اتاتۇرك.

اتاتۇرك ءوز حالقىن ورەلى بيىككە شاقىرسا، نازارباەۆ وركەنيەتكە شاقىرىپ كەلەدى.    ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا دوڭگە­لەن­گەن دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرەتىن جاپپاي قى­رىپ-جوياتىن قارۋدان قۇتىلدى. قازاقستان سەمەي يادرولىق پوليگونىنداعى يادرولىق قارۋدان باس تارتىپ، بەيبىت جولدا ءومىر سۇرەتىن ەل ەكەنىن الەمگە ايگىلەدى. بۇۇ-عا مۇشەلىككە ءوتتى. جاڭا دەموكراتيالىق كونستيتۋتسياسىن قابىل­دادى. ۇلتتىق ۆاليۋتا - تەڭگە دۇنيەگە كەلدى.

تۇركيا تاجىريبەسىنە تاعى دا زەر سالايىق. اتاتۇرك ءوزىنىڭ الدىنداعى كوسەمدەردىڭ ەل باسقارۋ ىسىندەگى قاتەلىكتەرىن تولىق ەسكەرىپ، الدىمەن ەل ەكونوميكاسىن نىعايتۋدى قولعا الدى. «جاڭا تۇركيا مەملەكەتىن الەمدە لاي­ىق­تى ورىنعا كوتەرۋ ءۇشىن قانداي جاعدايدا بول­سىن، الدىمەن ۇلتتىق ەكونوميكامىزدى تۇزەپ الۋ كەرەك»، - دەيدى. ەلدەگى تولقۋ مەن كوتەرىلىس، الەمدىك داعدارىس وسمان يمپەرياسى كەزىندەگى سىرتقى قارىز مولشەرى جاس مەملەكەتتى تىعى­رىق­قا تىرەگەن ەدى. مۇستافا كەمال تۇركيانى ەۋروپالانعان ەل جاساۋ ماقساتىندا ەڭ اۋەلى ەكونوميكانى كوتەرۋگە كوپ كوڭىل ءبولدى. ەكونوميكاسى ناشار مەملەكەت ءۇشىن ەڭ قاجەت نارسە قارجىلىق تاۋەلسىزدىك ەكەنىن ءتۇسىندى. وسىلايشا، 1923 جىلدىڭ اقپان ايىندا ءىزمىر قا­لاسىندا «ەكونوميكالىق كونگرەسس» شاقى­رىلدى. كونگرەسستىڭ ماقساتى ۇساق-تۇيەك كاسىپ­ورىنداردان ەلدەگى شيكىزاتتى وندىرەتىن اۋقىم­دى ونەركاسىپكە كوشىپ، مەملەكەتتىك قارجى ورتالىعىن قۇرۋدى كوزدەدى.

وسىعان ۇقساس سالماقتى شەشىمدى نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى نازارباەۆ تا قابىلدادى. 90-شى جىل­داردىڭ باسىندا اۋىلداعى جۇرت مالدان ايى­رىلىپ، قالاداعى دۇكەن سورەلەرى بوس قال­عان. حالىق احۋالىن كوتەرۋ اۋاداي قاجەت بول­دى. جەر بايلىعى مول بولسا دا، ونى ءوندىرىپ دامىتۋعا قاراجات جوق. ەلدە مۇناي قورى جەتكىلىكتى. ال مۇناي دەسە - اقش تا، ەۋروپا دا اياعىنان تىك تۇراتىنى بەلگىلى. پرەزيدەنت ءبىر ءسو­زىندە: «ادەتتە مۇناي نە بايلىق اكەلەدى، نە قيانات جاسايدى. سوندىقتان ەلدەگى مول مۇناي قورى ءجۇرۋ ءۇشىن تەك تارتۋ قۇبىرلارى عانا ەمەس، ساياسي شەشىمدەر دە كەرەك»، - دەدى. ەلدەگى مۇناي كوزدەرىن شەتەلدىك ينۆەستورلارعا بەرۋگە بەل بۋدى. كۇماندى ءارى جاۋاپكەرشىلىگى مول شەشىم. ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى مۇنىڭ دا ءساتتى بولارىن الدىن-الا بولجاپ بىلگەندەي. شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قويعان ءبازبىر تالاپتارىن ەسكەرۋگە تۋرا كەلدى. ناتيجەسىندە سالا جاندانىپ سالا بەردى، بانككە قارجى قۇيىلدى، جاعداي دۇرىستالا باستادى.

قازاقستان قارىشتاپ وسكەن سايىن دامۋدىڭ قيىن ساتىسىنا اياق باستى. ەلىمىزدىڭ بسۇ ء(بۇ­كىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمى) قاتارىنا وتۋدەگى عالامدىق ۇمتىلىستارى عاجايىپ. ەلباسى: «عالامدىق الەمدە باسەكەگە قابىلەتتى مەملەكەت بولۋىمىز كەرەك!»، - دەپ 2011 جىلعى جول­داۋىندا عىلىم مەن بىلىمگە باسىمدىق بەرىپ، باسا نازار اۋدارۋعا شاقىردى.

ءبىرتۋار ۇلاعاتتى تۇلعالارعا قازاق كەندە بولعان جوق. ۇلكەن مەكتەپ ۇلكەن ادامدى جاساۋ ءۇشىن قاجەت. ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ نەگىزىن سالۋشى ۇستازدارىمىز وسىنى ەسكەرگەن بولۋى كەرەك. قازاق حالقىنىڭ باسىنا تاۋەلسىزدىك باقىتىن سىيلاعان، سوڭعى جيىرما جىلدىڭ كولەمىندە كوپتەگەن وڭ وزگەرىستەر دۇنيەگە كەلدى. ەگەمەندى ەل بولىپ دۇنيە جۇزىنە تانىمال بولدىق. العاشقى اسۋدان استىق.

تاۋەلسiزدiكتىڭ ارقاسىندا بۇرىن جوعالتقان اسىل قازىنالارىمىزدى تاپتىق جانە وشكەنى­مىز جاندى. قوعامنىڭ قۇرىلىمدىق سيپاتى عانا ەمەس، تۇتاستاي ويلاۋ جۇيەسى جاڭعىردى. قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى اڭساعان اسىل مۇراتى تاۋەلسىزدىك كەلدى. اتا-بابالارىمىز قانىن دا، جانىن دا اياماي، قانشا ارپالىسسا دا جەتە الماي كەتكەن وسىناۋ قاستەرلى ماقساتقا ءبىزدىڭ ۇرپاق حح عاسىردىڭ اياعىندا قول جەتكىزدى. الەم جۇرتشىلىعى حالقىمىزدىڭ دەربەس ەلدىگىن تانىدى. مۇنىڭ ءوزى قوعامداعى ورنىقتى ساياسي احۋال جاعدايىندا حالىقتىڭ باسىم كوپشىلى­گىنىڭ رۋحاني جاڭارۋى ارقاسىندا جۇزەگە استى.

«ادامداردىڭ وي-ساناسىن ءبىر ساتتە وزگەرتۋ مەملەكەتتىڭ قولىنان كەلمەيدى، بىراق مەملەكەت وزگەرىستەر پروتسەسىن، ماڭىزدى اقپاراتتى حا­لىق­قا جەتكىزۋ جولىمەن جانە دە ەڭ باستىسى، وزىندىك مولشىلىققا باعىتتالعان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساياساتتى ىسكە اسىرۋ جولىمەن جەدەلدەتۋگە قابىلەتتى. ادامداردىڭ جاڭا ءدۇ­نيەتانىمى قالىپتاسقانشا ونداعان جىلدار قاجەت بولادى» - دەگەن ەدى ەلباسى.

ءXXى عاسىردا عىلىمنىڭ قوعامدىق ماڭىز­دى­لىعى ارتتى، جالپى ورتا بiلiم، جوعارى بi­لiم، ۇزدiكسiز بiلiم بەرۋدi عىلىمي ادiسنامالىق، ادiستەمەلiك تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ قاجەت­تىلىك­تەرى پايدا بولعان تۇستا، دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىقتىڭ جاسامپازدىق جانە عالامدىق تەندەنتسيالارىن تالداپ، بايىپپەن قاراپ، ءىس-تاجىريبەگە ەنگىزۋ وزەكتى ماسەلەگە اينالدى. ەگە­مەندىككە يە بولعان جاس مەملەكەتتىڭ ءوزىن الەمدىك ارەنادا كورسەتۋى مەن ءوزىنىڭ كۇش-قۋاتىن دالەلدەۋى ءۇشىن بۇكىل ەلدى، مەملەكەتتى باسقارۋدا ەرەكشە تۇلعا، ەلباسى ن.­ا.نا­زار­باەۆتىڭ مەملەكەت باسىنا كەلۋى ەل ءۇشىن، حالىق ءۇشىن، بولاشاق ءۇشىن ماڭىزدى، قايتالانباس تاريحي وقيعا بولعانى اكسيوما.

عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ دامۋى دا وسى ەل ءتاۋ­ەلسىزدىگىنەن باستالدى. تاۋەلسىزدىككە يە بولعان جيىرما جىل ىشىندە قازاقستان مەملەكەتى جاڭا ساپالىق دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، وزگەرمەلى الەۋ­مەت­تىك-جاعدايدا جاڭا قازاقستاندىق قوعام دۇنيەگە كەلدى. جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى، تاريحي تاجiريبەنi, سان عاسىرلىق مادەني ءداس­تۇر­لەر­دi ەسكەرە وتىرىپ، بiلiم بەرۋ مازمۇنىن جاڭ­عىرتۋدا، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە تۇبەگەيلى ءوز­گەرىستەر ەنگىزۋدە ەلباسىنىڭ ەڭبەگى وراسان.

«جۇرتقا ءبىلىم، ۇيرەتۋمەن، كورۋمەن، بىلۋمەن جايىلادى. ءبىلىمنىڭ باستى قۇرالى - كىتاپ. قازاق ورتاسىندا ءبىلىمنىڭ جايىلۋىنا، اۋەلى وقۋ ۇيرەتەتىن ورىندارى ساي بولۋى كەرەك، ەكىنشىدەن، ءبىلىم بەرەتىن كىتاپتار جاقسى بولۋى كەرەك»، - دەگەن ەدى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسى­نوۆ. سول ءبىر ۇلاعاتتى وسيەتىن ۇرپاعى عاسىر اۋىسقان تۇستا قايتا جاڭعىرتتى. جوعارىدا اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتەر قاتارى بىزگە دە جەتتى، ونداعى اتى الەمگە ايگىلى ءىرى تۇلعالار بىزدە دە بار. ەلىمىزدەگى پرەزيدەنتتىك ۋنيۆەرسيتەت شەتەلدىك ءبىلىم بەرۋ تاجىريبەسىمەن تەڭەسىپ، ءوزىنىڭ العاشقى تۇلەكتەرىن تاربيەلەپ جاتىر. ستۋدەنتتەرىمەن ديدارلاسساڭ، جانارىنان جالىن شارپىعان الداعى كۇنگە دەگەن زور سەنىمنىڭ ۇش­قىنىن كورەسىڭ، قۇددى بولاشاق نيۋتون، امبە جاڭا زاماننىڭ ارحيمەدىمەن سويلەسىپ تۇرعان­عا سەنگىڭ كەلەدى. ءجۇزى بال-بۇل جانعان العىر جاستان - كەلەشەكتە البەرت ەنشتەين، گاليلەو گاليلەي جانە ت.ب. سەكىلدى ۇلى، ۇلتى سەنگەن ۇلاعاتتى تۇلعالار شىقسا دەگەن ارمانىم بار. بۇگىن ءبىز عىلىم مەن ءبىلىمدى الەمدىك دەڭگەيدە قايتا تۇلەتتىك. ەلباسىمىز 2011 جىلعى جول­داۋىندا نۇسقاعانداي، ءبىلىم مەن عىلىمعا باسا كوڭىل بولدىك، سوعان قاراپ بۇل ارمان ورىندالۋى ءتيىس دەپ سەنەمىن.

مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىن الىپ، ءوز باسىنا جەكە شاڭىراق كوتەرگەن تۇستا ەلباسى قانشاما اۋىر مىندەتتى ارقالاعانى بەلگىلى. سونىڭ بارلىعىن اسا ۇلكەن قاجىرلىلىقپەن اتقارىپ، ەلدى كۇيرەۋدەن گۇلدەنۋگە الىپ شىقتى. بۇل جولدا نۇرسۇلتان نازارباەۆتى الەم ءىرى تۇلعا، ۇلكەن ساياساتكەر دەپ تانىدى. ەلىمىزدە وسىنداي ءىرى تۇلعالار قاتارى كوبەيسە دەپ ويلايمىن.

مەملەكەتتى داعدارىستان الىپ شىعۋدىڭ جال­عىز جولى ەكونوميكالىق ورلەۋ مەن ءبىلىم­نىڭ گۇلدەنۋى، دەگەن پرەزيدەنت اتالمىش سالا­لار­عا باسا نازار اۋداردى. الەمنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ بارلىعى وسى جولدى ۇستان­عا­نى راس. ءتىپتى قاي زاماندا، قاي عاسىردا بولسىن، ءبىلىم مەملەكەتتىڭ باستى قۋاتى بولعاندىعى ءبۇ­گىندە تاريحتان بەلگىلى. سوناۋ ەسكى زامانداردىڭ وزىندە قازاق دالاسىنان قۇلدىققا ساتىلىپ بارىپ مىسىردا حاندىق قۇرعان بەيبارىس سۇل­تان ءوزى قۇرعان مەملەكەتىنە ءبىلىمنىڭ ءنارىن سەۋىپ، بۇگىنگى سيريانىڭ نەگىزىن قالادى ەمەس پە! ەندەشە، سونداي مەملەكەت بەيبارىستىڭ بابا ەلىندە گۇلدەنۋى اقيقات. ەرتە كەزدەردىڭ وزىندە دا­مىعان مەملەكەتتەر مەن پاتشالىقتاردا ەڭ الدىمەن ءىلىم-بىلىمگە، سونان كەيىن بارىپ قور­عانىس سالاسىنا ورىن بەرىلگەن ەكەن. مەملەكەتتەر تاريحىندا الدىمەن قارۋ سايمانىن ساي­لاعان ەل ەش ۋاقىتتا الىسقا ۇزاپ كورمەگەن. وعان دالەل بولارلىق مىسالدار تاريحتا جەتكىلىكتى.

احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ 1913 جىلى ايتقان ءسوزى ۇلتىمىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ ىرگەسىن بەكەمدەي تۇسۋمەن قاتار، قارىشتى قادامعا باس­تايتىن جول. وسى جولدى ساباقتاستىرا وتىرىپ، ءبىلىمى جاعىنان قارىشتاپ العا كەتكەن مەملەكەتتەردەن ۇيرەنۋدى باستاعان ءبىزدىڭ ەل ەندىگى تۇستا ءوزىنىڭ ءبىلىم تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا 20 جىلدا وڭ ناتيجەسىن بەرە باستاعان ءتارىزدى. بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستامالارى تىڭ سەرپىن بەردى. پرەزيدەنت تاپسىرماسى بوي­ىن­شا قازاقستاننىڭ بارلىق ءبىلىم وشاقتارىن قايتا جاڭارۋ ىسىنەن باستالعان ءىرى جوبا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋمەن قاتار، وقۋ ورىندارىنا بىلىكتى ءارى ءبىلىمدى شەتەلدىك ۇستازدار تارتۋ ماسەلەسى قولعا الىنعان ەدى. سونىمەن قاتار، الەمنىڭ ۇزدىك وقۋ ورىن­دارى­نا جاستاردى كوپتەپ جىبەرۋ ماسەلەسى ۋا­قىت تەزىنە ءتۇستى. وسىلايشا ساپالى ءبىلىم مەن زا­ماناۋي تالاپتار بويىنشا تاجىريبە جيناق­تاعان جاس ماماندار قازىردىڭ وزىندە ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە ءار سالا بويىنشا قىزمەت اتقارا باستادى. شەت مەملەكەتتەردەگى جوعارى وقۋ ورىندارىمەن ستۋدەنت الماسۋ جۇيەسى قولعا الىندى. بۇل جۇيەنى مەملەكەت قولداپ وتىر. تمد-عا قاتىسۋشى ەلدەردىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعى جونىندەگى كەڭەستىڭ توراعاسى ۆاسيلي سترياجيەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، اتال­مىش جۇيە بويىنشا جۇمىس جاساۋعا قازىردىڭ وزىندە جەتى مەملەكەت دايىن ەكەندىكتەرىن ايتۋدا. سونىمەن، كەز كەلگەن جوو ستۋدەنتى ءوزى تاڭداعان وتاندىق ۋنيۆەرسيتەتتە ماگيسترا­تۋ­راعا ءتۇسىپ، ءبىر جىل ءبىلىم العاننان كەيىن كەلەسى جىلى قالاعان ءبىلىمىن شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتە جالعاستىرا الادى. وسىلايشا ستۋدەنت ەكى جەردەن ءبىلىم الىپ، قوس ماماندىق يەسى اتانباق. بۇل جۇيە بىرنەشە جىلدىڭ ىشىندە وڭ ناتيجە بەرەدى دەگەن ناقتى سەنىم بار.

ءبىلىم - ەكونوميكانىڭ باستاۋ بۇلاعى. ارينە ءبىلىمنىڭ ءوزى، عىلىمنىڭ كوزى. ەلباسى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ساتتەرىنەن باستاپ ءبى­لىم­نىڭ بولاشاعى ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعى دەگەن قاعيدانى تۋ ەتىپ، وسى سالاعا ەرەكشە قامقور­لىق جاساپ كەلەدى. مەملەكەتتىڭ ەندى عانا باسىن تىكتەگەن سوناۋ ءبىر اۋىر جىلداردىڭ وزىندە «بو­لاشاق» باعدارلاماسىن قۇرىپ، جاستارىمىزدى شەت ەلدەردە وقىتۋ ماسەلەسىن قولعا العان بولا­تىن. پرەزيدەنت جاڭا تەحنولوگيانىڭ نەبىر كەرەمەتتەرىن جاساپ، الدىڭعى قاتارعا شىققان مەملەكەتتەرمەن ىنتىماقتاسىپ، تىزە قوسىپ جۇمىس جاساۋ ءىسىن قولعا الدى. ارينە، بۇل قۇتتى قادام.

2010 جىلى ەلباسىنىڭ كورەيا مەملەكەتىنە جاساعان ەكى كۇندىك ساپارى كۇتپەگەن جەردەن ءۇش كۇنگە سوزىلىپ كەتكەندىگى بەلگىلى. مۇنىڭ سەبەبى ءبىلىم ەكونوميكاسى. «ءبىلىم ەكونوميكاسى» - ءدال وسىنداي اتاۋعا يە تاڭعى شىق ەلىندە مينيسترلىك بار. قۇلاققا وعاش ەستىلگەنىمەن، ول مەملەكەتتىڭ قۇپياسى دا وسىندا جاتسا كەرەك. ساپاردىڭ ءۇشىنشى كۇنىن پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ كورەي مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇجىمىمەن كەزدەسۋدەن باستاپ، ونداعى ءبىلىم سالاسىنداعى بارلىق جەتىستىكتەردى جانە مەم­لەكەتتىڭ قامقورلىعى مەن تالاپتارى جونىندە ەگجەي-تەگجەيلى ماعلۇمات العان ەدى. بەدەلى بيىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى عىلىم دوكتورى اتا­نىپ، كەۋدەسىنە التىن بەلگى تاقتى. كەزدەسۋ با­رى­سىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ «ءبىز الداعى كەزدە ەكىجاقتى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتا، نەگىزگى نازاردى عىلىمدى قاجەت ەتەتىن يننوۆا­تسيا­لىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ىسىنە اۋىس­تىرماقپىز. بۇل رەتتە وڭتۇستىك كورەياداعى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى ورتالىق­تارى­نىڭ ءوزارا تىعىز ءىس-ارەكەت ەتۋى ماڭىزدى»، دەي كەلە پرەزيدەنتىمىز كورەيالىق عىلىمي قوعامنىڭ نازارىن استاناداعى جاڭا ۋنيۆەرسيتەتپەن ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەۋ مۇمكىن­دىگىنە اۋداردى. ەلباسى استاناداعى ۋنيۆەرسيتەتتە الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنەن ماماندار ءدارىس وقيتىندىعىن ەسكەرىپ، ولاردىڭ قاتارى­نان كورەيا پروفەسسورلارىن دا كورگىسى كەلەتىندىگىن ايتقان ەدى. بۇگىندە ساپار بارىسىنداعى كەلىسسوزدەر ءوزىنىڭ وڭ ناتيجەسىن بەردى.

بۇگىندە تاڭعى شىق ەلىنىڭ جوعارعى وقۋ ورىن­دارىندا جۇزدەن استام قازاقستاندىق جاستار ءبىلىم الۋدا. بىلايشا قاراعاندا از دا ەمەس. الايدا پرەزيدەنت «بولاشاق» باعدارلاماسى­نىڭ اياسىندا كورەيادا ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداي­تىن جاستار سانىن ەكى ەسەگە ارتتىراتىنىن ايتتى. ول جاقتا جاستار تەك اعىلشىن تىلىندە ءبىلىم الۋى بولاشاقتاعى وتاندىق ءبىلىم سالا­سىنىڭ ءبىر ىزگە تۇسۋىنە وزىندىك سەپتىگىن تيگىزبەك. ارينە، بۇل مەملەكەتتىك ءتىلدى ىسىرىپ تاستاپ شەت تىلىنە ءبىر جولا كوشۋ دەگەن ۇعىمدى بىلدىرمەيدى. كەرىسىنشە، قارىشتى دامىعان مەم­لەكەتتەردىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ءۇشىن سولاردىڭ تىلىندە ءىلىم ىزدە دەگەن ءسوز. بۇل تۋرالى ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆ «ءتىل - قۇرال» دەپ ءبىر اۋىز سوزبەن تۇجىرىم جاسادى ەمەس پە. مىنە، سول سەبەپتى دە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس تەك اعىلشىن تىلىندە وتەدى.

ال تاعى ءبىر اۋقىمدى باستاما 12 جىلدىق ءبىلىم. ەلباسى بەكىتكەن ءبىلىم بەرۋدى دامى­تۋ­داعى ماسەلە 2005-2010 جىلدارعا ارنالعان 12 جىلدىق بىلىمگە كوشۋ باعدارلاماسىن كوزدەپ، ەكونوميكانىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ سۇرانىستارىن ەسكەرە وتىرىپ، تەحني­كا­لىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنىڭ قۇرىلىمىن جاڭارتۋ دەپ مالىمدەدى. پرەزي­دەن­تى­مىزدىڭ كوزدەگەن ماقساتى جوعارى وقۋ ورىن­دارىنىڭ ەۋروپالىق ايماعىنا كىرۋ، ءبىلىم مەن عى­لىمنىڭ وندىرىسپەن بىرىگۋىن، ەڭبەك نارى­عى­نىڭ ەلىمىزدىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ مىندەتتەرى مەن جەكە تۇلعانىڭ قاجەتتىلىك­تە­رىن قاناعاتتاندىراتىن جانە ءبىلىم بەرۋ سالا­سىنداعى ۇزدىك الەمدىك تاجىريبەگە ساي كەلەتىن جوعارى ءبىلىم ساپاسىنىڭ جوعارى دەڭگەيىنە قول جەتكىزۋى.

قازاقستاندا ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن جوعارى دارەجەگە جەتكىزۋ حالىقارالىق تالاپتارعا ساي بولۋىنا بايلانىستى، الەمدەگى وزىق ۋنيۆەرسي­تەت­تەردىڭ رەيتينگىسىنە ۇمتىلۋ. جوعارىدا ايت­قان جاڭا ۋنيۆەرسيتەت وسىعان دالەل بولىپ تۇر­عانى انىق. الەمدىك ءبىلىم اۋماعىنا ءتۇسۋدىڭ العاشقى قادامىنىڭ ءبىرى - نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتى. ەلباسىمىزدىڭ كوزدەگەن باستى ماقسا­تى­نىڭ نەگىزگىسى ەلوردانى ءبىلىم مەن عىلىمعا تولىققاندى بەيىمدەۋ، ياعني كەلەشەكتەگى جوسپار بويىنشا قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق برەندىنە اينالدىرۋ.

قازىردىڭ وزىندە ۋنيۆەرسيتەت الەمنىڭ 30 ۇزدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى. ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرگە 500 ءبىلىم بەرۋ گرانتىن ءبولدى. جالپى، بۇل تالانتتاردى انىقتاۋ ماقساتىندا بولىنگەن قاراجات. ءبىلىم ورداسى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ۋنيۆەرسيتەت بولۋىنا بايلانىستى ستۋدەنتتەر ۇلتتىق نە حالىقارالىق دارەجەدەگى زەرتتەۋشىلەر مەن عا­لىمداردىڭ ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك جاسالعان.

حالىقارالىق ستاندارتتار بويىنشا 2020 جىلعا قويىلعان تالاپتىڭ ءبىرى - تاۋەلسىز ۇلت­تىق اككرەديتاتسيادان وتكەن جوعارى وقۋ ورىن­دا­رىنىڭ ۇلەسىن 30 پايىزعا جەتكىزۋ. ياعني، الەم­نىڭ ەڭ ۇزدىك گارۆارد، سوربونا، كارلوۆ ۋني­ۆەرسيتەتىنىڭ قاتارىنا ەنۋ. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جۇيەسىنىڭ دامۋ ءۇردىسىن شەتەلدەرمەن سالىس­تى­را­تىن بولساق، كوزدەلگەن ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن قىرۋار جۇمىس قاجەت. ءبىلىم جۇيەسىن دا­مى­تۋ بارىسىندا رەفورما بولعانىمەن، ءبىزدىڭ ەلدە اقش، جاپونيا، گەرمانيا، فرانتسيا، قى­تاي سياقتى ەلدەرىندەگىدەي رەفورمانىڭ بولما­عا­نى بارىمىزگە انىق. وعان مىسال كەلتىرەتىن بولساق، جاپونيادا دا عىلىمنىڭ ماڭىزدىلى­عىنا نازار اۋدارعان. عىلىمي-زەرتتەۋ ينستي­تۋت­تارىنان عالىمداردى شاقىرتىپ دارىستەر وقىتۋ بولسا، اقش-تا وقۋشىلار 9-سىنىپتان باستاپ ديففەرەنتسيالدىق سيپات الادى. ال گەرمانيادا وقۋشىلار وزدەرىنىڭ قابىلەتتەرىنە قا­راي جالپى مەكتەپ، رەال مەكتەپ نەمەسە گيمنازيا مەكتەپتەرىنىڭ ءبىرىن تاڭدايدى. بۇل گيم­نازيانىڭ ەرەكشەلىگى ديففەرەنتسيالدى پاندەر جۇيەسىن ۇسىناتىندىعىندا. قورىتا كەلسەك، بارلىق دامىعان ەلدەردە 7-سىنىپتان باستاپ-اق، ديففەرەنتسيالدىق ءبىلىم بەرۋ ىسكە اسىرى­لىپ، وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە ءپان تاڭداۋ ءمۇم­كىن­شىلىگى بەرىلگەن. بۇل - وزدەرىن دامىعان مەملە­كەتتەر قاتارىنا قوساتىن ەلدەردىڭ ۇستانىمى.

قازاقستان الەم نازارىندا جاس، دامۋشى ەل رەتىندە عانا ەمەس، ساياسات پەن ەكونوميكادان تاجىريبەسى مول مەملەكەت بولىپ تانىلدى. ەلباسىنىڭ ۇتىمدى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا وسىنداي دەڭگەيگە جەتىپ وتىرمىز.

قازاقستان       1993 جىلدان بەرى 150 ميلليارد اقش دوللارىنان استام تىكەلەي شەتەل ين­ۆەس­تيتسياسىن تارتۋعا قول جەتكىزدى. بۇل بۇكىل ور­تالىق ازيا ايماعىنىڭ ەكونوميكاسىنا سا­لىن­عان ينۆەستيتسيانىڭ 80 پايىزىن قۇرايدى. ساۋەگەي ساراپشىلار بولجاعان كوپتەگەن كۇي­رەۋ كەزەڭىن اينالىپ وتكەن قازاقستان ەكونو­مي­كا­سى الەمدەگى جەدەل دامىپ كەلە جاتقان ەكو­نو­مي­كاعا ۇلاستى. 2007-2009 جىلدارى ەلىمىز الەم­دىك قارجىلىق داعدارىستىڭ سالدارىن وي­داعىداي جەڭە ءبىلدى جانە رەتسەسسياعا ۇشىراعان جوق.

جيىرما جىل ىشىندە قورجىنىمىز تولىپ، نەسىبەمىز ارتا ءتۇستى. تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇيدەك جىل­دارى ناتيجەلى بولدى. قازاقستاندا ادام باسىنا شاققانداعى ءىجو مولشەرى 1994 جىلعى 700 دوللاردان 2010 جىلى 9000-نان استام دول­لارعا ءوستى. بۇل الدىن الا بولجانعان مەرزىمنەن 5 جىل بۇرىن جۇزەگە اسىپ، باسقا مەملەكەت كورسەتكىشىنە قاراعاندا الدەقايدا قارقىندى ورىندالدى. بۇعان ءبىر جاعىنان ەلدەگى مۇناي، گاز، تابيعي ۋراننىڭ وراسان زور قورى دا ىقپال ەتتى. الايدا، مۇنداي جەتىستىكتەرگە جەتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، باتىل ەكونوميكالىق رەفورما­لاردىڭ جانە ساياسي تۇراقتىلىقتىڭ بارىنشا مۇمكىندىك بەرگەندىگى اقيقات.

ەلباسى مەملەكەت دامۋى ءۇشىن بىرنەشە ماڭىزدى رەفورمالار جاساپ شىقتى. سولاردىڭ نەگىزگىلەرى «قازاقستان-2030»، «قازاقستان- 2020» ستراتەگيالىق باعدارلامالارى بۇگىنگى تاڭدا قارقىندى جۇمىس ىستەپ، ايتۋلى ناتيجە­لەر بەرىپ جاتىر. «جاڭا يندۋستريالاندىرۋ» باعدارلاماسى بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ اقىسى پايىزدىق مولشەردە جىل سايىن ءوسىپ وتىر. مىسالى، پەداگوگ قىز­مەت­كەرلەردىڭ لاۋازىمدىق جالاقىلارى 2009 جانە 2010 جىلدارى 25 پايىزعا، ال 2011 جىلى تاعى دا 30 پايىزعا ءوسىرىلدى. 2008 جىلدان باستاپ پەداگوگ قىزمەتكەرلەرگە بازالىق لاۋا­زىمدى جالاقىنىڭ 100 پايىزى مولشەرىندە وتەماقى تولەمدەرى ەسەپتەلەتىن بولدى.

2011 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ مۇعا­لىم­دەردىڭ بىلىكتىلىك كاتەگورياسىنا تولەنەتىن قوسىمشا اقى مولشەرى ۇلعايتىلدى، وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرلەرىنە قوسىمشا اقى ەنگىزىلدى. يۋنەسكو ەسەبىنە سايكەس 2008 جىلى قازاق­ستان ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ يندەكسى بويىنشا 129 ەلدىڭ ىشىندە ءتورتىنشى ورىن الدى. ال نازارباەۆ باستاعان ءبىزدىڭ ەل ءبىلىم سالاسىندا بىلىكتى، ءارى ۇتىمدى جول تاڭدادى، ول - وزگەنىڭ وزىق تاجىريبەسىن نەگىزگە الا وتىرىپ قازاقستاندىق ۇلگىدەگى وقىتۋ تاجىريبەسى. بۇل ءۇردىس تەك ءبىلىم سالاسىندا عانا ەمەس، بارلىق وتاندىق ءوندىرىس جانە يندۋستريالدى ەكونوميكالىق باعىتتا جۇ­مىس جاساۋ دەگەن ءسوز. قازاقستان ءبىلىم مەن ەكونوميكا سالاسىندا الەمدىك وركەنيەت كوكجيەگىنەن ەلەستەيدى.

وڭالباي اياشەۆ، وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى، پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.