جالپى قازاق ەلىنىڭ سولتۇستىك وڭىرىندە سەپاراتيستىك پيعىلدىڭ كەيىنگى كەزدەرى تىم ءورشىپ كەتكەندىگى ەشكىمگە دە جاسىرىن ەمەس. ول، ارينە، اشىقتان-اشىق، «بىزگە نە ىستەي الاسىڭدار؟» دەگەن سەكىلدى دورەكى دە تۇرپايى جۇرگىزىلمەيدى. ول ساياسات جەرگىلىكتى جەردەگى وزدەرىنىڭ رەسەيگە بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىن، ولارداعى ءبىزدىڭ ەلگە اشىقتان-اشىق جاۋلىق پيعىلداعى ادامدار تۋرالى ماقالالاردى ءجيى بەرىپ تۇرۋىنان بايقالادى. ونىسىن ءتىپتى دە ءبىر ىڭعايسىز دۇنيە نەمەسە «ءبىزدىڭ وسى ءىسىمىز ءوزىمىز تۇرىپ جاتقان ەلگە زيانى ءتيىپ كەتپەي مە؟» دەگەن قاراپايىم وي دا كىرىپ-شىقپايدى. بۇنداي ۇردىستەن ءبىزدىڭ قوستاناي وبلىسى دا قۇرالاقان ەمەس. مۇنداي قاسكۇنەم نيەتتەگى دۇنيەلەرگە ءبىز قاشاندا نازار اۋدارىپ، جازۋىن جازۋداي-اق جازىپ كەلەمىز. الايدا ءبارى دە سول «باياعى جارتاس-ءبىر جارتاس كۇيىندە» قالىپ وتىر. 

ماسەلەن، وتكەندە «سەپاراتيستەر كىمگە سەنەدى؟» دەگەن ماقالامىزدا عالامتوردا بەلگىلى بلوگەر مارعۇلان بورانباي ءوز بلوگىندا قوستانايلىق دميتري گونچارەنكو دەگەننىڭ ءوز ۇيىندە شالقالاپ جاتىپ الىپ، قازاقستاندى اشىق جاقتىرمايتىندىعىن، بۇيرەگىنىڭ رەسەيگە اشىق بۇرىپ تۇراتىندىعىن، ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك ءوڭىرىنىڭ كورشىمىزگە قوسىلۋى كەرەك ەكەندىگىن، ال ءوزى وسىنى اشىق قولدايتىندىعىن، مۇنداي ساياسات ءۇشىن كەزىندە ۋكراينانىڭ دونباسس وبلىسىنا بارىپ تا سوعىسقاندىعىن ەشكىمنەن قىسىلماستان اشىقتان-اشىق جايىپ سالعاندىعىن كورسەتىپ، بۇل ىندەتتىڭ الدىن الماساق، ءتۇبى وكىنىشىكە ۇرىندارماسا بولعانى دەپ تۇجىرىم جاساعان ەدىك. وكىنىشكە قاراي، ايقانىمىزدىڭ ايداي كەلەتىن ءتۇرى بار. قوستانايلىق كەيبىر بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وزدەرىنىڭ سەپاراتيستەردى اشىقتان-اشىق قولدايتىندىعىن ەشكىمنەن دە جاسىرمايدى جانە ونىسىنان ەشكىمنەن دە قىسىلمايدى. 

جاقىندا وسىنداعى وبلىسىمىزعا كەڭىنەن بەلگىلى جانە ونى كوپشلىك وقيتىن ءبىر ءىرى پورتال كورشىلەس چەليابى وبلىسى زاڭسىز قارۋلى قۇرىلىمنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولعان، مىنا گونچارەنكو سەكىلدى كەزىندە ۋكراينانىڭ دونباسس قالاسىنا بارىپ، وزدەرىن «ەرىكتىلەر» دەپ سانايتىن، ال ۋكراينا ولاردى قارۋلى لاڭكەستەر ساناتىنا قوساتىن قازاقستاننىڭ ازاماتى ەۆگەني ششەرباك دەگەندى قازاقستانعا بەرگەندىگى جايلى كوز جازىن كولدەتە جازىپتى.ءتىپتى بۇل «باتىرعا» رەسەي ساتقىندىق جاساپ، پاتريوتتارىن جاۋدىڭ قولىنا ۇستاپ بەرىپ وتىر دەگەنگە سايارلىق اياۋشىلىق كورسەتۋىن ايتساڭشى.

مۇنىسى بەرگەن ماقالاسىنىڭ تاقىرىبىنىنا دا كورىنىپ تۇر. ونى ايقايلاتا تۇرىپ «روسسيا ۆىدالا «نا راسپراۆۋ» كازاحستانۋ «دوبروۆولتسا» ۆوەۆاۆشەگو نا دونباسسە س «موتوروللوي» دەپ ايقايلاتىپ قويعان. ماقالا باستان-اياققا الگى ششەرباك دەگەن قوستانايلىق «باتىردىڭ» جاناشىرلارىنىڭ سوزدەرىنە نەگىزدەلگەن. ولاردىڭ ويىنشا بۇل «ەرىكتى»، وزىندەي سەپاراتيست، جاقسى سوعىسقانى ءۇشىن «موتوروللا» دەگەن اتاق العان، الايدا 2018 جىلى سول دونەتسكىدە يت ولىممەن ولگەن ارسەن پاۆلوۆ دەگەننىڭ قاندىكويلەك جان دوسى ەكەن.

ونىڭ جاناشىرلارىنىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ول «ۆەرۋيۋ ۆ رۋسسكي مير، جەنيا پروشەل ۆ دونباسسە سامىە تياجەلىە بوي، چۋدوم ۆىجيل، پوتەريال درۋزەي»، - دەپ «ۇلى رەسەيدىڭ» ادال ۇلدارىنىڭ ساناتىنا قوسادى. سويتەدى دە بۇل ىسكە ارالسپاي، سەلقوستىق تانتىقانى ءۇشىن سول چەليابى وبلىسى گۋبەرناتورىن دا اعاش اتقا مىنگىزەدى. سويتەدى دە «ەندى رەسەيدىڭ ءوز ۇلدارىن قورعاۋدىڭ ورىنىنا، وزگەلەرگە ءۇستاپ بەرگەندىگىنەن «بۇل باتىردىڭ» قازاقستاندا ۇزاق جىلعا تۇرمەگە توعىتىلاتىندىعىن ايتىپ، كوز جاستارى كولدەي بولادى.

تاعى دا باسا ايتامىز، بۇل رەسەيدە ەمەس، قازاق ەلىندە، ناقتىراق ايتقاندا قوستانايدىڭ پورتالىندا جاريالانعان ماقالا. سوندا رەداكتسيانىڭ پىكىرىنشە ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتىنىڭ وزگە ەلگە بارىپ، اگرەسسيالىق سوعىسقا قاتىسۋى، جۇقالاپ ايتقاندا، قاشاندا دا بولىپ تۇراتىن وقيعا سەكىلدى. سوندا ولار الىسىراق جاتسا دا بىزگە دەگەن دوستىق پيعىلى بەلگىلى ەلدىڭ ازاماتتارىن قىرعان جالدامالىنى توبەمىزگە كوتەرۋىمىز كەرەك سەكىلدى. مۇمكىن وردەن دە بەرۋ كەرەك شىعار، بالكىم.

ءبىر قىزىعى، بۇل ماقالاعاعا دەگەن ەشبىر رەاكتسيانى بايقامادىق. ءسىرا، بىزدە مۇنداي ارانداتۋشىلىققا تولى، سەپاراتيستىك پيعىلدى تولىق اقتايتىن ءارى جاقتايتىن دۇنيەلەرگە مۇنداعىلاردىڭ الدەقاشان قۇلاعى ۇيرەنىپ كەتكەن سەكىلدى. ال كۇنى ەرتەڭ انا ءپۋتيننىڭ ۇسىنىسىمەن سونداعى دۋمادا تالقىلانىپ جاتقان «قازاقستان، ۋكراينا جانە مولدوۆا سەكىلدى ەلدەردە تۇراتىن  ازاماتتاردىڭ قانداي ازاماتتىق العاندىعىنا قاراماستان، ولارعا رەسەي ازاماتتىعىن قوسا بەرۋ كەرەك» دەگەن زاڭ جوباسى جۇزەگە اسسا، نە بولاتىندىعىن كوزگە ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.

قوستانايدا ءالى دە بولسا جالپى تۇرعىنداردىڭ 60 پايىزىن وزگە ۇلت وكىلدەرى قۇرايتىندىعىن ەسكەرسەك، كۇنىڭ ەرتەڭ بۇلار رەسەيدىڭ ازاماتتىعىن قۋانا-قۋانا الا سالىپ، «ءبىز قوستانايدى رەسەيگە قوسامىز» دەپ شۋ كوتەرىپ، وزدەرىنشە رەفەرەندۋم جاسايمىز دەپ ورە تۇرەگەلمەسە كىم كەپىل؟ ال الگى 60 پايىزعا وسىنداعى ساناسى الدەقاشان ورىستانىپ كەتكەن ءوز قازاعىمىزدىڭ ءبىرازىنىڭ قوسىلىپ قالۋى دا ابدەن ىقتيمال. ال ارعى جاعىنىڭ نە بولارىن ساۋەگەيلىككە الماي-اق قويالىق.

مەنى تاڭ قالدىراتىن بۇل جەردە ەكى ماسەلە بار. ءبىرىنشىسى، بىزدە عوي ورىس ءتىلىن سول ورىستىڭ وزىنەن دە ارتىق بىلەتىن قازاقتارىمىز جەتەرلىك. سونىڭ ىشىنەن بىردە-بىرەۋى وسىنداي ماقالاعا قارسى مىقتى دالەل مەن بۇلتارتپاس ءۋاج كەلتىرە وتىرىپ، جاۋاپ جازۋعا تالپىنىس تانىتقان جوق. الدە «سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن، بادىراق كوز» دەگەن جان تىنىشتىق ساياسات باسىم با ەكەن؟ قايتكەندە دە مۇنداي ارانداتۋشىلىق ماقالالار قاشاندا ەش جاۋاپسىز قالادى. وتكەندە ءدال وسى پورتالدا ءبىر عالىمسىماقتىڭ «لاتىن ارپىنە كوشۋ - قازاقتىڭ بولاشاعىنا بالتا شابۋ» دەگەن ماقساتتاعى اسا كولەمدى دۇنيەسى جارىق كوردى. سوندا دا بىلق ەتكەن ەشكىم بولعان ەمەس.   

ەكىنشى ماسەلە، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قانداي ساياسات ۇستانىپ وتىرعاندىعى بەلگىسىز. بىزدە بيۋدجەتتەن مەملەكەتتىك مەنشىگىندەگى عانا ەمەس، جەكە مەنشىكتەگى باق-تارعا دا وراسان زور قارجى بولىنەدى. سونىڭ 99 پايىزى ورىس تىلىندە شىعادى. مىنە، نەگە وسىلارعا الگىندەي ماقالاعا تويتارىس بەرەتىن دۇنيەنى جاريالاۋعا ۇسىنىس بىلدىرمەسكە؟ بولماسا، مەملەكەتتىك تاپسىرىسقا وسىنداي تاقىرىپتى ەنگىزۋگە دە مۇمكىندىك مول ەمەس پە؟ ەندەشە، نەدەن قورقادى، نەدەن سەسكەنەدى؟ الدە «ۇندەمەگەن ۇيدەي پالدەدەن قۇتىلادى» دەگەن ساياساتپەن ءومىر ءسۇرۋ الدەدايدا پايدالى ءارى تىنىش پا ەكەن؟ وندا مەملەكەت مۇددەسىن، ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعىن كىم قورعايدى، الگىندەي ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرگە كىم تويتارىس بەرەدى؟ 

حالىق ءۇنسىز، بيلىك ساڭىراۋ.

جايبەرگەن بولاتوۆ

Abai.kz