ءبىز ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى ءۇشىن اتقا-رىلىپ جاتقان سۇبەلى ىسكە قاشاندا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك. بوداندىق بۇعاۋىنان بوسانعان قازىرگى كەزەڭ ءۇشىن وتكەنگە قۇرمەتپەن، ەرتەڭگە ۇمىتپەن قاراۋ داعدىمىزدان جاڭىلماۋعا ءتيىسپىز.
بۇگىنگى تاڭداعى ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ  تولىققاندى جۇزەگە اسۋى ىشكى جانە سىرتقى ساياسي تۇراقتىلىعىمىزدىڭ كەپىلى ەكەندىگىن ارقاشاندا ەستە ۇستاۋ-عا ءتيىسپىز. ال مۇنى ناسيحاتتاۋ قاشاندا باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە قالا بەرەرى حاق. ويتكەنى، بۇگىنگىدەي جەتىستىككە قالاي جەتكەنىمىزدى، كەزىندە قانداي اسۋ بەرمەس وتكەلدەردەن وتكەندىگىمىزدى وسكەلەڭ جانە كەلەر ۇرپاقتىڭ كوپشىلىگى تولىق تۇسىنە بەرمەۋى مۇمكىن. تۇسىنسە دە اسا ءمان بەرمەسى انىق.
ءبىزدىڭ قوعام كوپ ۇلت پەن ۇلىستى، كوپ ءدىندى. ارينە، مۇنىڭ بىرەۋگە ۇناماۋى دا مۇمكىن.  «بىزگە كوپ ۇلتتىلىقتىڭ قاجەتى قان-شا، كوپ ءدىندى بولۋدىڭ ارتىق-شىلىعى نەدە، نەگە ۇلتتىق مەم-لەكەت بولمايمىز؟» دەپ، زامانا تالابىنا جاۋاپ بەرە المايتىن قانداي دا ءبىر ساۋالدارمەن باسىمىزدى قاتىرعاننان گورى،  ەلىمىزدەگى باستى ۇستانىمدا-رىنىڭ قاتارىنان سانالاتىن مۇنداي ماسەلەلەرگە جان-جاقتى بايىپتىلىقپەن قاراۋىمىز كەرەك-اق.

ءبىز ەگەمەن ەلىمىزدىڭ ەرتەڭگى بولاشاعى ءۇشىن اتقا-رىلىپ جاتقان سۇبەلى ىسكە قاشاندا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسىپ ءجۇرۋىمىز كەرەك. بوداندىق بۇعاۋىنان بوسانعان قازىرگى كەزەڭ ءۇشىن وتكەنگە قۇرمەتپەن، ەرتەڭگە ۇمىتپەن قاراۋ داعدىمىزدان جاڭىلماۋعا ءتيىسپىز.
بۇگىنگى تاڭداعى ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ  تولىققاندى جۇزەگە اسۋى ىشكى جانە سىرتقى ساياسي تۇراقتىلىعىمىزدىڭ كەپىلى ەكەندىگىن ارقاشاندا ەستە ۇستاۋ-عا ءتيىسپىز. ال مۇنى ناسيحاتتاۋ قاشاندا باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى رەتىندە قالا بەرەرى حاق. ويتكەنى، بۇگىنگىدەي جەتىستىككە قالاي جەتكەنىمىزدى، كەزىندە قانداي اسۋ بەرمەس وتكەلدەردەن وتكەندىگىمىزدى وسكەلەڭ جانە كەلەر ۇرپاقتىڭ كوپشىلىگى تولىق تۇسىنە بەرمەۋى مۇمكىن. تۇسىنسە دە اسا ءمان بەرمەسى انىق.
ءبىزدىڭ قوعام كوپ ۇلت پەن ۇلىستى، كوپ ءدىندى. ارينە، مۇنىڭ بىرەۋگە ۇناماۋى دا مۇمكىن.  «بىزگە كوپ ۇلتتىلىقتىڭ قاجەتى قان-شا، كوپ ءدىندى بولۋدىڭ ارتىق-شىلىعى نەدە، نەگە ۇلتتىق مەم-لەكەت بولمايمىز؟» دەپ، زامانا تالابىنا جاۋاپ بەرە المايتىن قانداي دا ءبىر ساۋالدارمەن باسىمىزدى قاتىرعاننان گورى،  ەلىمىزدەگى باستى ۇستانىمدا-رىنىڭ قاتارىنان سانالاتىن مۇنداي ماسەلەلەرگە جان-جاقتى بايىپتىلىقپەن قاراۋىمىز كەرەك-اق.
قوعامدا ورىن الىپ جاتقان ءىرىلى-ۇساقتى ءىس-شارالاردىڭ كوپتەپ وتكىزىلۋى ەلىمىزدەگى ءداستۇرلى ءدىنىمىزدىڭ دامۋىنا كەڭ جول اشۋدا. الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارى سەزدەرىنىڭ رەسپۋبليكامىزدا قاتارىنان 3-ءشى رەت وتكىزىلۋى ەلىمىزدى شەت مەملەكەتتەرگە تانىتىپ قانا قويماي، ءدىنىمىزدىڭ دامۋ ساتىسىنداعى ورنىن دا ايقىنداۋدا. بۇل - ەلباسىنىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىپ وتىرعان ءجايت.
زايىرلىلىق ۇستانىمىنداعى ءبىزدىڭ قوعامدا ۇلتتىق نەمەسە ءدىني قۇندىلىقتارىمىز وتە تومەندەپ وتىر دەپ ەشكىم دە ايتا الماسا كەرەك. «ساباقتى ينە ساتىمەن» دەگەندەي، بۇل ماسەلەلەر دە ۋاقىت وتكەن سايىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار اراسىندا ءوز ماڭىزىن ارتتىرىپ كەلەدى. وزگە ماسەلەلەردى بىلاي قويعاندا، ءدىن سالاسىنداعى جەتىستىكتەرمىز، اللاعا شۇكىر، جەتەرلىكتەي. تاۋەلسىزدىككە يە بولعان تۇستاعى ءدىن ماسەلەسىمەن قازىرگى كۇنگى جۇرگىزىلىپ جاتقان ءدىني جۇمىستار سالىستىرۋعا كەلمەيدى. بۇل نەدەن كورىنەدى؟ ەندى وسىعان توقتالايىق.
بىرىنشىدەن، مەشىتتەرىمىزدىڭ سانى تاۋەلسىزدىك العاندا نەبارى  64 بولسا، بۇگىنگى كۇنى 2350-دەن استى.  بۇل، سول كەزەڭمەن قاراعان-دا، قازىرگى تاڭدا مەشىتتەرىمىزدىڭ 35 ەسە كوبەيگەنىن كورسەتەدى.
ەكىنشىدەن، وزگە وڭىرلەردى ەسەپتەمەگەندە ءبىر عانا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا سوڭعى ەكى جارىم جىلدىڭ كولەمىندە تىركەۋ ورگاندارىنا تەك ءداستۇرلى يسلام دىنىنە قاراستى قۇرىلىمدار عانا تىركەلۋدە.
ۇشىنشىدەن، ءداستۇرلى ءدىنىمىزدىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزبەن ءوزارا استاسا ءتۇسۋى. سوڭعى ۋاقىتتارى يمام اعزام ءابۋ حانيفا مازھابىنىڭ نەگىزىندە قازاقستاندىق قوعامداعى يسلامنىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزبەن جاقىنداسا تۇسكەنىن بايقاۋعا بولادى.
تورتىنشىدەن، قازاقستان مۇ-سىلماندارى ءدىني باسقارما-سىنىڭ ۋاقىت وتكەن سايىن جاڭاشا جۇمىس ءتاسىلىنىڭ جەتىلە ءتۇسۋى. قازىرگى كەزدە ءدىني باسقارمادا مەشىت يمامدارىنا دەگەن تالاپتىڭ ارتا تۇسكەنىن بايقايمىز. سونىمەن بىرگە، باس ءمۇفتي ءابساتتار قاجى حازرەتتىڭ باستاۋىمەن جەر-جەرلەردە حالىقپەن تۇراقتى وتكىزىلىپ جۇرگەن كەزدەسۋلەر مەن يمامداردىڭ بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋدەگى وڭدى قادامداردى اتاپ وتكەن ءجون. مىسالى، جۋىردا عانا بۇعان دەيىن ەسكەرىلمەگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى - بارلىق وبلىس-تارداعى وكىل يمامداردىڭ بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋگە ارنالعان سەمينار وتكىزىلدى.
بەسىنشىدەن، قالتالى ازامات-تاردىڭ ساۋاپتى ىستەرگە دەن قويا باستاۋى (مەشىت اشۋ، ت.ب.); بارشا الەمنىڭ جاراتۋشىسى - اللاھ تاعالانىڭ بەرگەن نىعمەتتەرىن ءتۇسىنۋشى قولىنان ءىس كەلەتىن ازاماتتار مەشىتتەر سالىپ، ساۋاپتى ىسكە بەت بۇرۋدا. وسىنىڭ نەگىزىندە سوڭعى 4-5 جىلدىڭ كولەمىندە وڭتۇستىك وڭىرىندە جۇزدەگەن مەشىتتەر سالىنىپ، حالىقتىڭ يگىلىگىنە بەرىلدى.
سونىمەن قاتار، قازىرگى تاڭدا الەمدى شارپىپ وتىرعان قارجى داعدارىسى كەزەڭىندە كەز كەلگەن جانعا رۋحاني، اھلاقتىق تۇرعىدان جاردەم جاسالۋىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە. وسىعان باي-لانىستى، وبلىستىق «ابدۋل حاميد قاتتاني» مەشىتىندە ازاماتتارعا ءدىني تۇرعىدان قولداۋ جاسايتىن، قاجەتتى اقپاراتتىق كومەك كورسەتەتىن «سابىرلىلىق بولمەسى» اشىلىپ، جۇمىس جۇرگىزۋدە. بۇعان ارنايى كەزەكشى يمامدار بەكىتىلگەن. ومىردەن قاجىعان، شارشاعان كەز كەلگەن جانعا ەسىك اشىق. مۇنداي بولمەلەردى قازىرگى ۋاقىتتا وزگە دە مەشىتتەردە اشۋ جوسپارلانۋدا.
وسىنداي ماسەلەلەردىڭ نەگى-زىندە ءداستۇرلى ءدىنىمىزدىڭ قوعام-داعى ورنى ايقىندالا ءتۇسۋ-دە. مۇنىڭ بارلىعى دا اللاھ تاعالانى تولىققاندى تانىپ-ءبىلۋدىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە اسىپ جاتقان جايت دەۋگە بولادى.
دەگەنمەن، جۇمىس بار جەردە كەمشىلىكتەردىڭ دە ورىن الىپ، ولقىلىقتاردىڭ دا قوسا جۇرەتىنى بەلگىلى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ءدىن سالاسىنداعى ىسىمىزدە بىرقاتار كەمشىن تۇستاردىڭ بارلىعىن جاسىرىپ، جابا توقي المايمىز. بۇل، اسىرەسە، قولدانىستاعى زاڭ ماسەلەلەرىنە قاتىستى.
قوعامداعى ەكسترەميستىك با-عىتتاعى كەرەعار ءدىني اعىمدار مەن دەسترۋكتيۆتى، توتاليتارلىق سەكتالاردىڭ قىزمەتىنىڭ ءجۇر-گىزىلۋىنە جەرگىلىكتى جەرلەر-دەگى قاراپايىم حالىق ەڭ الدىمەن مەشىت يمامدارى مەن مولدالارىن كىنالايدى. ارينە، بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە مۇنىمەن كەلىسۋگە دە بولار. بىراق، ولار-دىڭ ء(تۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ) قوعامدىق قاتىناستارعا ەركىن تۇسۋىنە زاڭىمىز جول بەرىپ وتىرعان جاعدايدا، ولارعا قارسى شارالاردىڭ  ءالى دە ءوز  دەڭگەيىندە قولعا  الىنباي  وتىرعانى ءۇشىن  ءدىندارلاردى ءبىر  جاقتى كىنالاۋدىڭ قيسىنسىزدىعىن ايتقان.
قوعام ومىرىندە كەرىتارتپا اعىمداردىڭ كوبەيىپ، جۇمىس جۇرگىزۋىن ەلگە، دىنگە جانى اشيتىن كەز كەلگەن ازاماتتىڭ قولداي قويماسى انىق. ەندىگى جەردە كەلىمسەك ءدىني اعىمداردىڭ پايداسىزدىعىن اشىق اشكەرەلەپ، ولاردىڭ ناقتى بەت-بەينەسىن كورسەتەتىن كەز كەلدى دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل ءۇشىن ەشكىمدى دە كىنالاۋدىڭ رەتى جوق. ويتكەنى، قازىرگىدەي اشىق قوعامدا مۇنداي وتكىر ماسەلەلەردىڭ ايتىلۋى زاڭدى دا.
تاعى قىنجىلتاتىن ماسە-لەنىڭ ءبىرى - يسلام ءدىنىنىڭ وزىندە كوپتەگەن تارماقتارعا ءبولى-نۋشىلىك ماسەلەلەرىنىڭ بەلەڭ الۋى دەر ەدىك. حانافيتتىك ماز-ھاب نەگىزىندە جۇمىس جۇرگىزەتىن قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ وڭدى باعىتىن ەسكەرمەي، ءوز بەتتەرىنشە «سۇرلەۋ سالىپ»، ءتۇرلى جولداردى ۇسىنىپ، حالىقتى اداستىرىپ، شاتاستىرىپ جۇرگەن كوپتەگەن ءدىني اعىمدار ءوز بەتتەرىنشە جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. بۇلاردىڭ قاتارىنا حانافيتتىك مازھابتى ۇستانا وتىرىپ، جۇمىس جۇرگىزەتىن سوپىلىق باعىتتاعى كەيبىر توپتار مەن يسماتۋللاشىلاردى، كەي ساتتەردە قىلاڭ بەرىپ قالاتىن نۇرشىلار مەن سۇلەيمەنشىلەر جاماعاتىن جاتقىزۋعا بولادى. جوعارىدا اتاپ وتكەندەي، بۇلاردىڭ بارلىعى دا يمام اعزام ءابۋ حانيفا مازھابىن ۇستانۋشى توپتار. تۇپكى قازىعى ءبىر بولىپ تابىلاتىن مۇنداي توپتاردىڭ باستارى بىرىكپەي وتىرعاندىعى وزگە دىندەگىلەر ءۇشىن ىزدەگەنگە سۇراعانداي بولىپ وتىرعانىن بىرەۋ تۇسىنەر، ەكىنشى بىرەۋ تۇسىنبەس. بۇلاردان بولەك، ەل ومىرىندە ورتودوكسالدى يسلامدى ۇستانۋشى - ۋاھابيلىك-سالافيلىك اعىم، تاكفيرشىلەر جاماعاتى مەن «تابليعي جاماعات» سياقتى ۇيىمدار بار. سونداي-اق، ورتالىعى لوندوننان نۇسقاۋ-تاپسىرما الىپ وتىرعان يسلامعا جاتپايتىن ىرىتكى سالۋشى احماديالىقتار دا ءوز ءىس-ارەكەتىن ەمىن-ەركىن جالعاستىرۋدا.
مۇسىلماندىقتى بەتپەردە ەتىپ، حالىقتى ءتۇرلى جولدارمەن الداپ-ارباپ، ءوز قاتارلارىن تولتىرىپ جاتقان مۇنداي كەرى اعىمداردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزگە پايداسى جوق. تەك كەيبىر قانداستارىمىزدىڭ وسىلاردىڭ الداۋ-ارباۋىنا وپ-وڭاي ءتۇسىپ قالاتىندىعى قىنجىلتادى. قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ «حۋجرات» سۇرەسىنىڭ 10 اياتىندا: «شىن  مانىندە،  مۇسىلماندار  ءبىر-بىرىنە باۋىرلار» دەلىنسە، حازرەتى مۇحاممەد (س.ع.س.) پايعامبارىمىز حاديس ءشارىپ-تەرىندە: «مۇسىلمان - مۇسىل-مانعا باۋىر» دەيدى. ءتۇرلى اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ بارلىعى دا شەت جاقتان كەلگەندەر ەمەس، ءوزىمىزدىڭ قاراگوز باۋىرلارىمىز. ولاردىڭ اداسىپ، وزدەرىنىڭ قانداي تورعا ءتۇسىپ وتىرعانىن سەزىنبەيتىنى قىنجىلتادى-اق. وسىنىڭ بارلىعى، اينالىپ كەلگەندە، ءدىني ساۋاتتىلىقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن، ءارى دىنگە دەگەن نەمقۇرايدىلىقتان تۋىنداۋدا.
سونىمەن قاتار، اتى حريستياندىق بولعانىمەن كۇللى حريستيان الەمىنىڭ ءوزى تەرىس قاراپ وتىرعان «يەگوۆا كۋاگەرلەرى» ءدىني قاۋىمىنىڭ جۇمىسى دا بىزدە ەمىن-ەركىن جۇرگىزىلىپ كەلەدى. وتكەن 2008 جىلدىڭ تامىز ايىندا بۇل ءدىني ۇيىمنىڭ قىزمەتى سوت شەشىمىمەن 6 ايعا توقتاتىلعان ەدى. وكىنىشكە وراي، ارادا 2-3 اي وتەر-وتپەس بۇل شەشىم جوعارى ورگانداردىڭ تاراپىنان زاڭسىز دەپ تانىلىپ، سوت شەشىمى بۇزىلدى. قازىرگى كەزدە بۇلار قىزمەتىن جالعاستىرۋدا.
جالپى، مۇنداي ءدىني اعىمداردىڭ الدىن الىپ، ولاردىڭ قىزمەتىنە توسقاۋىل قويىلۋ كەرەكتىگى كىمگە دە بولسىن، بەلگىلى. ول ءۇشىن قولدانىستاعى زاڭدارىمىزدىڭ ەل تۇرعىندارىنا جۇمىس ىستەۋى قاجەت. تىم اسىرە دەموكراتياشىلىقتىڭ بىزگە بەرەرى شامالى. قوعام وعان دايىن ەمەس. ءالى ەرتە. سونى بارلى-عىمىز تۇسىنگەنىمىز ءجون.
ءبىز اسىل ءدىنىمىزدى ءتۇرلى ساياسي ماقساتقا پايدالانعىسى كەلەتىندەرگە جول بەرمەي، ءارى ولاردىڭ جەتەگىنە كەتپەي، ءبىر-تۇتاس قازاقستان ءۇشىن جۇمىلا جۇدىرىق بولىپ، دىندەر اراسىنداعى تۇسىنىستىككە، ۇنقا-تىسۋعا جول اشىپ، جىكشىلدىك پەن فاناتيزمگە توسقاۋىل قويۋعا ءتيىسپىز. بۇل ءۇشىن بىزدە ەڭ الدىمەن بىرلىك بولۋى كەرەك. «بىرلىگى جاراسقان ەل وزادى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار قازاقتا. سوندىقتان بارلىعىمىز ءوزارا ىنتىماق پەن بىرلىكتە، سىيلاس-تىقتا جۇرسەك، ءبىزدى الار جاۋ بولماق ەمەس. ايتپەسە، قاراقان باسىمىزدى عانا ويلاپ، ۇستانعان ءتۇرلى ءدىني كوزقاراستارىمىزعا بايلانىستى قازىرگى كەزدەگى ءسوز، ءدىن بوستاندىقتارىن قالقان ەتىپ ءبىر-ءبىرىمىزدى جاعامىزدان الىپ، جازىقسىز دا نەگىزسىز جالا جاۋىپ، سۇرىندىرۋگە تىرىسساق، ءوزىمىز دە، ەلىمىز دە قاسىرەت شەگەدى. وسىنى ۇمىتپاعان ءجون دەر  ەدىك. «بىرلىك ءتۇبى - تىرلىك»، «ىرىس الدى - ىنتىماق» دەمەي مە دانا حالقىمىز. ەندەشە، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارۋدىڭ پايداسى دا، عيبراتىنىڭ دا مول ەكەندىگى اقيقات.

احمەتجان كەرىمبەكوۆ، قمدب-نىڭ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا وكىل يمامى.
http://muftyat.kz/