- جانبولات اعا! ستۋدەنتتىك، ودان كەيىنگى گازەت-جۋرنالدارداعى شىعارماشىلىق ومىرىڭىزدەن بىلايعى جۇرت جاقسى حاباردار. ال بىراق ءسىزدىڭ قانداي بالا بولعانىڭىزدى كوپ ەشكىم بىلمەيدى. اعالارىمىزدىڭ ءبىرازى كىشكەنە كۇنىندەگى تەنتەكتىگىن ايتىپ ماقتانادى عوي. مەكتەپ قابىرعاسىندا قاي-قايسىسىنىڭ دا بۇزباعان مۇرىنى، تارتپاعان بۇرىمى جوق. ءسىز دە سولار سەكىلدى تالاي سويقاندى سالعان شىعارسىز...
- جوق، اينالايىن. مەن ەشكىمنىڭ باسىن جارىپ، كوزىن شىعارعان ەمەسپىن. ءومىرى اۋىلدىڭ

- جانبولات اعا! ستۋدەنتتىك، ودان كەيىنگى گازەت-جۋرنالدارداعى شىعارماشىلىق ومىرىڭىزدەن بىلايعى جۇرت جاقسى حاباردار. ال بىراق ءسىزدىڭ قانداي بالا بولعانىڭىزدى كوپ ەشكىم بىلمەيدى. اعالارىمىزدىڭ ءبىرازى كىشكەنە كۇنىندەگى تەنتەكتىگىن ايتىپ ماقتانادى عوي. مەكتەپ قابىرعاسىندا قاي-قايسىسىنىڭ دا بۇزباعان مۇرىنى، تارتپاعان بۇرىمى جوق. ءسىز دە سولار سەكىلدى تالاي سويقاندى سالعان شىعارسىز...
- جوق، اينالايىن. مەن ەشكىمنىڭ باسىن جارىپ، كوزىن شىعارعان ەمەسپىن. ءومىرى اۋىلدىڭ
ۇستاسى بولىپ، ەلگە قازىر ءوزىن: "قوناەۆتىڭ كولحوزشىسىمىن" دەپ تانىستىراتىن اكەم دە جۇرتتى شۋلاتىپ كورگەن جوق. ءوز ەڭبەگىمەن كۇن كورگەن، اينالاسىنا جايلى، تاقۋا ادام بولدى. سول سەكىلدى مەن دە قارا باسىمدى دۇرىس الىپ جۇرە الاتىن، ەشكىمگە كەسىر-كەساپاتىم جوق بالا بولىپ ءوستىم. مەكتەپتە وتە جاقسى وقىدىم. بىراق ىلعي دا ءبىر نارسەم بۇتىندەلمەي جۇرەتىن. اقىرى مەكتەپتى مەدالعا بىتىرە المادىم. توعىز جىل بويى ماقتاۋ گراموتاسىن يەلەنىپ كەلىپ، ونىنشى سىنىپقا كەلگەندە ءسۇرىندىم. ءۇش-ءتورت ساباقتان "تورتتىك" ارالاسىپ كەتتى دە، ماعان مەدال بۇيىرمادى. ونىڭ ەسەسىنە اۋىلداعى بۇكىل كىتاپتى وقىپ تاۋىستىم-اۋ دەيمىن. ءبىزدىڭ نارىنقولدىڭ كىتاپحاناسى وتە باي ەدى. اتىن ۇمىتتىم، بەردىبەكوۆا دەگەن ءوز ىسىنە وتە ۇقىپتى كىتاپحانا مەڭگەرۋشىسى بولدى. سول اپامىزدان ۇنەمى كىتاپ الىپ تۇراتىنمىن. ول كەزدەگى اۋدارما دەگەنىڭ كەرەمەت. تارجىمەشى اعالارىمىز ەلۋىنشى جىلداردىڭ ورتاسى مەن الپىسىنشى جىلدارداعى ۇرپاققا عاجايىپ رۋحاني سىيلىق جاسادى عوي. "سپارتاك", "بوگەلەك", "گۋلليۆەردىڭ ساياحاتى", "روبينزون كرۋزو", "ماناس", "رۇستەم داستان", "كاپيتان گرانتتىڭ بالالارى", "توم سويەردىڭ باسىنان كەشكەندەرى", "امەريكا تراگەدياسى", "تىنىق دون", "سوعىس جانە بەيبىتشىلىك"... بۇلاردىڭ ءبارىن دە سول كەزدەرى اۋدارمادان وقىدىق.
- كەيىن وقۋعا تۇسكەندە سونىڭ پايداسىن كورگەن بولارسىز؟
- ءيا، كوپ كومەگى ءتيدى. ۋنيۆەرسيتەتتە "انتيكالىق ادەبيەت" ساباعىن موروزوۆا، ال "قايتا ورلەۋ ءداۋىرىن" ساگالوۆيچ جۇرگىزدى. وتە ءبىلىمدى، مادەنيەتتى ادامدار ەدى. قازىرگى اتاقتى عالىم تۇرسىن جۇرتباەۆ ەكەۋمىز بىردەن سۋىرىلىپ العا شىقتىق. قىسقى سەسسياداعى ءۇش ەمتيحاندى "بەسكە" تاپسىردىق. كەيىن كۋرستاستارىم نەسىپبەك ايتوۆ پەن نۇرقاسىم امىرعاليەۆ جانە ەسەن ساپۋانوۆ: "ساباققا بىرگە دايىندالايىق", - دەپ ۇسىنىس ءبىلدىردى. ول كەزدە نەسكەڭ ۇيلەنىپ العان. گۆاردەيسكايا كوشەسىندەگى 12-ءشى ۇيدە پاتەر جالداپ تۇرادى. جاتاقحاناداعى مەنى شاقىرادى. ۆينوگرادوۆ 88-دەن "گورنىي گيگانتقا" ەكى-ءۇش اۆتوبۋس اۋىستىرىپ وتىرىپ ازەر جەتەمىن. باكەنە ءۇي. ونىڭ اۋلاسىنداعى الما اعاشىنىڭ تۇبىنە جايىلعان كيىز تەكەمەت. قازاندا ەت ءپىسىپ جاتادى. "باستا، بالا", - دەيدى جاسى ۇلكەن ەسەن اعا. مەن زاۋلاي جونەلەمىن. كۋرستاستارىم قولدارىنا قاعاز الىپ، جازىپ وتىرادى. ەرتەڭىنە ولار "بەس", مەن ء"تورت" الامىن. سونى ءالى كۇنگە دەيىن ەسكە الىپ كۇلىسەمىز. شەتەل ادەبيەتى بىتكەنشە وسىلاي ىستەدىك. ءسويتىپ، كۋرستاستارىما لەكتور بولعانىم بار.
- جالپى، ءومىر بويى قولعا الىپ، ۇنەمى پايدالانىپ وتىراتىن كىتاپتارىڭىز بار ما؟
- قالاي دەپ ايتسام ەكەن... ويىمدى بىلاي بايانداپ كورەيىن. اكەمنىڭ قارا جۇمىس ادامى بولعانىنا قاراماستان، كىشكەنە كۇنىمدە ءبىزدىڭ ۇيدە كىتاپ كوپ بولدى. مەن سوعان تاڭعالامىن. قازىردە دە سول رۋحاني بايلىقتىڭ كوزىندەي ولاردان ەكى جاقسى جادىگەر ساقتالىپ قالعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى - قۇران. ءيا، كادىمگى اراب ارپىمەن باسىلعان قاسيەتتى قۇران. ونى مەن ۇيدەن التى جاسقا كەلگەندە كوردىم. اجەم مونشاعا ءتۇسىپ كەلگەن كۇندەرى نەمەسە ورازا، قۇربان ايت كەزدەرى قوڭىر مۇقابالى كىتاپتى اعاش توسەگىنىڭ باس جاعىنداعى ساندىق ۇستىنەن الىپ، كۇبىرلەي وقىپ اۋدارىستىراتىن دا، بەتىن سيپايتىن. "بۇل نە؟ نەگە ويتەسىز؟" - دەيمىن عوي بالالىق اۋەستىكپەن. "قاسيەتتى كىتاپ. ارا-تۇرا قولعا الىپ، اۋدارىستىرىپ، تۇرماسا، شاريعات زاڭىنا قايشى كەلەدى", - دەيتىن ول كىسى. 1959 جىلى مەكتەپ ەسىگىن اشىپ، ءارىپ تانىعان سوڭ، اجەمنىڭ كەزەكتى قۇران اۋدارىستىرۋىنان كەيىن ونىڭ العاشقى ىشكى بەتىنەن ورىس ارپىندەگى ەكى-ءۇش سوزدەردى كوردىم. وندا: "گ.كازان. تيپوگرافيا براتيا كاريموۆىح. 1902 گود" دەپ جازىلعان ەكەن. ول جادىگەرگە دە، مىنە، بيىل - 107 جىل!
ەكىنشى كىتاپ - عالىم نىعمەت ءتىنالىۇلى ساۋرانباەۆتىڭ باسشىلىعىمەن ءتۇزىلىپ، 1954 جىلى شىققان "ورىسشا-قازاقشا سوزدىك". 1986 جىلى "قازاقستان كوممۋنيسىنە" بارعانىمدا سونداعى قارت اۋدارماشى اعالارىم: "شىركىن-اي، ساۋرانباەۆتىڭ سوزدىگىنە سوزدىك جەتپەيدى عوي", - دەپ وتىراتىن. "ول مەندە بار!" دەپ قاشانعى تاپقىشبەكتىگىممەن قارتتاردى قاتتى قۋانتقانىم بار. سونىڭ يگىلىگىن جۋرنال قىزمەتكەرلەرى كوپ كوردى. 1979 جىلى شىققان ەكى تومدىق سوزدىككە الگى اعالارىم كوپ قاناعاتتانبايتىن. اكەم جاڭاعى كىتاپتى 1958 جىلى 39 سومعا ساتىپ الىپتى. ول كەزدە مەن جەتى جاستامىن. سودان بەرى بۇل جادىگەر ءالى قاجەتكە جاراپ كەلە جاتىر. شىنىندا دا ساپالى دۇنيە. وعان 54 000 ءسوز ەنگەن.
- شەتەل ادەبيەتىن جاقسى يگەرىپسىز. ال ەندى ءوزىمىزدىڭ قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنە كەلگەندە شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان جۇيرىك بولعانسىز-اۋ، شاماسى...
- شىنىمدى ايتايىن با؟ مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەندە قازاق تىلىنەن ء"ۇش" العان ستۋدەنتپىن. ديپلومعا تۇسەتىن قورىتىندى باعا ەدى. سوعان ءىشىم ءالى كۇنگە دەيىن ۋداي اشيدى. بۇل پاننەن جۋرفاكتا قازىر ومىردە جوق، ەركەك پىشىندەس، مارقۇم ءبىر اپامىز ساباق بەرەتىن. ەكى-ءۇش ستۋدەنت سول كىسىنىڭ قاتەلەسىپ كەتكەن جەرىن جوندەيمىز دەپ كوزىنە ءتۇسىپ، ۇرىنىپ قالدىق. سويلەم تالداعان كەزدە: "اپاي، ولاي ەمەس قوي", - دەگەنبىز. "وندا سەن تالداي عوي", - دەدى. جۇلقىنىپ شىعىپ، جىلىكتەپ بەردىك. "جارايسىڭ!" دەگەنى ەسىمىزدە. بىراق ول كىسى كەكشىل ەكەن. ءبارىن ەسكە ساقتاپ جۇرگەن عوي. ءۇشىنشى كۋرستىڭ ەكىنشى سەمەسترى. ەمتيحان تاپسىرۋعا كەلدىم. بيلەت الدىم، سۇراقتاردى جاقسى بىلەمىن. مەنىڭ الدىمداعى ەرەسەك ەكى جىگىت: "وتباسىمىز بار ەدى، كومىر جاعاتىن پاتەردە تۇرامىز. ورىس كەمپىر ەلەكتر جارىعىنا كوپ رۇقسات بەرمەي، ارەڭ دايىندالدىق", - دەپ زار جىلادى. ول كىسى سولارعا "بەس" قويدى. ماعان كەزەك كەلدى. مۇدىرمەي ايتىپ وتىرمىن. ۇستازىم قاباعىن ءتۇيدى دە، سىناق كىتاپشامدى شيمايلاپ، كەرى ىسىرا سالدى. اشسام، ء"ۇش" قويىپتى. اڭتارىلىپ بەتىنە قارادىم. "بار، بارا عوي. سەن الگى بىلگىش بالاسىڭ عوي", - دەدى اپامىز ىزعارلانىپ. ول كەزدە وقىتۋشىمەن ايتىسىپ، ەشكىم وپا تاپپايدى. كەتە باردىم. سول جولى "بەس" العان جىگىتتەردىڭ بىرەۋى كەيىن قۇم تاسىپ، كىرپىش قۇيعان قۇرىلىسشى بوپتى دەپ ەستيمىن. ەكىنشىسى الدەقاشان جۋرناليستيكانى تاستاپ، كاسىپكەر بولىپ كەتكەن. ال مەن... انا تىلىمە ادال بولدىم. ولاي دەيتىنىم، وسى ءتىل ارقىلى جازعان تۋىندىلارىممەن حالقىما تانىلدىم. شىعارماشىلىعىمدى ورىستەتىپ، تۋعان تىلىمدە 12 كىتاپ شىعاردىم. وسى قاسيەتتى قازاق تىلىممەن نانىمدى ادال تاۋىپ جەپ، ۇرپاعىمدى ەشكىمنەن كەم قىلماي ءوسىرىپ كەلە جاتقان جايىم بار. ءسويتىپ، ۋنيۆەرسيتەت "ۇشتىك" باعا قويعانىمەن، ءومىر، جۇمىس، اينالاداعى ورتا مەنى ساۋاتسىزسىڭ دەگەن جوق. باسقاشا باعالادى. سوعان تاۋبە دەيمىن.
- قازاق جۋرناليستيكاسىنا تىڭ ءۇردىس اكەلدىڭىز. ادامنىڭ ويىنا كەلمەيتىن نەبىر تاقىرىپ ءسىزدىڭ قورجىنىڭىزدان شىعىپ جاتادى. جالپى، ءسىز تاقىرىپتى ىزدەيسىز بە؟ جوق، الدە تاقىرىپ ءسىزدى ىزدەي مە؟
- تاقىرىپ سەنى ەشقاشان ىزدەمەيدى. ونى ءوزىڭ تابۋىڭ كەرەك. ەسكە سالا كەتەيىن، مەن بۇل باعىتتاعى سۇراققا وسىدان جەتى جىل بۇرىن "اق جەلكەن" جۋرنالىنىڭ 10-شى نومىرىندە: ء"بىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى، بەسىنشى" دەپ ناقتىلاپ تۇرىپ تولىققاندى تۇردە جاۋاپ بەرگەنمىن. ونى قازۇۋ ستۋدەنتتەرى كسەروكوشىرمە جاساپ الىپ، سەسسيالاردا ىقىلاسپەن پايدالانىپ ءجۇر. سونداعى ايتىلعان جايتتارعا قوسارىم - مىناۋ. جالپى، تاقىرىپتى تىنباي ىزدەگەن، قاۋزاعان سايىن مول دۇنيەگە كەزىگە بەرەسىڭ. ءسويتىپ، ءبىر كۇنى ەلىڭنەن ءسۇيىنشى سۇرايتىنداي عاجاپ قازىناعا جولىعاسىڭ.

<!--pagebreak-->
- سوندا دا... بارعان جەردە شارۋاڭىز بىتپەي، رەداكتسيانىڭ تاپسىرماسى ورىندالماي، ياعني تاقىرىبىڭىز تابىلماي، جانىڭىز قينالعان كەزىڭىز بولدى ما؟
- ونداي جاعدايلار بولادى. بىراق ءبارىبىر قول قۋسىرىپ بوس قايتپاعان دۇرىس. 1975 جىلى "لەنينشىل جاسقا" سەمەي وبلىسىنداعى اباي اۋدانىنىڭ قاينار سوۆحوزىنان حات كەلدى. ونىڭ مازمۇنى: ء"بىزدى قوي باعۋعا زورلاپ قالدىرىپ جاتىر. سوندا وقىماي، يەن دالادا قالعانىمىز با؟ شەتىمىزدەن تالانتتى ەدىك. ەندى نە بولدىق؟" دەگەنگە سايادى. باس رەداكتور سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ قانى بار ادام ەدى عوي. "اتاڭا نالەتتەر-اي... قازاقتىڭ بالالارىنا دا زاۋال كەلدى-اۋ", - دەپ كۇيىندى. ول كەزدە شۇبارتاۋلىقتاردىڭ باستاماسى بۇكىل ەلدى جەلپىندىرىپ تۇرعان كەز. مەن شۇعىل جولعا شىقتىم. قاينارعا كەلدىم، بىراق ەش نارسەنى دالەلدەي المادىم. مەكتەپتىڭ ديرەكتورى بەلگىلى ەستەت-عالىم باقتاجار مەكىشەۆتىڭ اعاسى ەكەن. "مەن بالالارعا شىعارما جازعىزايىن", - دەدىم ول كىسىگە. ونداعى ويىم - وقۋشىلاردىڭ بىرەۋى بولماسا بىرەۋى شىندىقتى ايتىپ قالا ما دەگەن دامە عوي. "ومىردەگى ارمانىڭ قانداي؟" دەگەن تاقىرىپتى تاڭدادىق. بالالاردىڭ قيالى جۇيرىك. ءبىرى سۋرەتشى، ەكىنشىسى دارىگەر، ءۇشىنشىسى مۇعالىم بولعىسى كەلەدى. شىنىندا دا، ەشقايسىسى قوي باعىپ، جازداي جايلاۋدى، قىستاي قىستاۋدى مەكەندەۋدى ارمانداماعان سياقتى. بىراق: ء"بىزدى قوي باعۋعا زورلاپ قالدىرىپ جاتىر", - دەپ ءبىرى دە ايتپايدى. قايناردان شىعىپ قاراۋىلعا، سونداعى اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنە كەلدىم. جاستار جەتەكشىلەرى اۋزىڭدى اشتىرمايدى. "وي، ءسىز نە ايتىپ تۇرسىز ءوزى؟ ءبىزدىڭ بالالار تۋمىسىنان پاتريوت، ءوز ەركىمەن، جۇرەك قالاۋىمەن ەكىنشى تىڭ - قوي شارۋاشىلىعىنا قالىپ جاتىر", - دەيدى. اباي اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنا باردىم. ول ءتىپتى بۇلقان-تالقان بولدى. ء"بىزدىڭ پارتيا جاستاردى جىگەرلەندىرۋ ءۇشىن وسىنداي باستاما كوتەرىپ جاتقاندا مۇنىڭىز نە؟ ءوزىڭىز جاستار گازەتىنىڭ وكىلىسىز، نە ايتىپ تۇرسىز؟ مەن تسك كومسومولعا، كاماليدەنوۆكە، كرامارەۆكە زۆوندايمىن", - دەپ ماعان دۇرسە قويا بەردى. سودان باسىم سالبىراپ، سەمەيگە اتتاندىم. كوڭىلسىزبىن. كۇن باتا قالاعا جەتىپ، تۇنگى ساعات 10-دا پويىزعا وتىردىم دا، ءبۇرىسىپ ۇيىقتاپ قالدىم. تاڭەرتەڭ اياگوزدەن ءبىر قاريا ءمىندى. الماتىعا ەمدەلۋگە كەتىپ بارا جاتىر ەكەن. تاڭسىق سوۆحوزىنا جاقىنداعاندا الىستاعى ۇلكەن مۇناراعا كوز تىكتى. "اناۋ نە؟" دەپ سۇرادىم جاڭاعى كىسىدەن. "قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋدىڭ مازارى عوي، - دەدى اقساقال. - كۇتىمى جوق. توڭىرەگىن ەشكىم تازالامايدى. كىم كورىنگەن يەكتەيدى قاسيەتتى جەردى. ىرگەسىنە سايگەل قۋعان سيىرلار بارىپ كولەڭكەلەيدى. قۇرتتى عوي". سول كەزدە لىپ ەتىپ ءبىر سەزىم وياندى. الماتىعا دەيىن بيلەت الىپ قويعان ەدىم. سوعان قاراماستان، تاڭسىقتان ءتۇسىپ قالدىم. سومكەمدى سۇيرەتىپ، جاياۋلاپ-جالپىلاپ، اۋىلدىق كەڭەستىڭ كەڭسەسىنە جەتتىم. توراعا الىمسەيىت دەگەن كىسى ەكەن. ء"تىلشىمىن. اناۋ قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋ مازارىنىڭ جاعدايىن بىلەيىن دەپ كەلىپ ەدىم", - دەيمىن عوي ءسوز باستاپ. سول كەزدە جاڭاعى كىسى: ء"تۇۋ!" دەپ ستولدى الاقانىمەن ءبىر سالدى. ءدام-تۇزى تاۋسىلعان ءبىر شىبىن كۇرەكتەي الاقاننىڭ استىندا قالدى. كەڭسە قوجايىنى اياق استىنان شەيىت بولىپ كەتكەن الگى جاندىككە ءموليىپ ۇزاق قارادى. ءسويتتى دە ونىڭ قالدىعىن ستولدىڭ ەرنەۋىنە جاعا سالدى. شوشىپ كەتتىم. كەكىرەيىپ ءبىراز وتىردى دا: "مەن سەنى ءبىزدىڭ سوۆحوزدىڭ كورىنىس-كەلبەتى تۋرالى جازايىن دەپ كەلگەن كوررەسپوندەنت ەكەن دەسەم، قايداعى ءبىر مولانى ىزدەپ جۇرگەن بىرەۋ ەكەنسىڭ عوي... تۇر انە ول قوقايىپ. بارساڭ، جاياۋ بار. ساعان بەرەتىن كولىگىم جوق", - دەدى. "جاقسى" دەدىم مەن شيرىعىپ. ءسويتتىم دە مازار قايداسىڭ دەپ جاياۋ تارتتىم.
- ول كەزدەگى "لەنينشىل جاس" اۋىلناي تۇگىلى، اۋپارتكومنىڭ ءوزىنىڭ تىزەسىن دىرىلدەتىپ جىبەرمەيتىن بە ەدى؟ دەگەنمەن الگى كىسى سوڭىنان تاۋبەسىنە تۇسكەن شىعار؟
- "اۋىلىمىزدىڭ ءومىرىن، مادەني جەتىستىكتەرىن نەگە جازبايسىڭ؟" دەپ قيتىققان ءتۇرى عوي. ارتى قالاي بولادى دەپ ساباسىنا تۇسسە كەرەك، ءبىر ۋاقىتتا موتوتسيكلىن دىرىلداتىپ، سوڭىمنان ەرىپ كەلە جاتىر. ەندى مەن قيقايدىم. "وتىر، ليۋلكاعا", - دەيدى. "جوق، راقمەت، كولىگىڭىز وزىڭىزگە قۇت بولسىن. مازالاماڭىز", - دەيمىن. ء"وي، مىنگەس ارتىما... سويتە عوي، كوكەتاي...". مەن قايرىلمايمىن. "انا جەردە وزەن بار، قايتىپ وتەسىڭ؟" - دەپ ايعايلايدى اعامىز. "اۋىلدىڭ بالاسىمىز عوي، بىردەڭە ەتەرمىز", - دەيمىن تىستەنىپ. وزەننىڭ جاعاسىنا كەلگەندە ءتۋفليىمدى شەشىپ، موينىما ءىلدىم دە، تەز ءوتىپ كەتتىم. انا كىسى بولسا: "جىلان بار، بايقا", - دەپ قينالىپ تۇر. ىزالانىپ ءجۇرىپ بايقاماپپىن، شىنىندا دا ۋلى جاندىكتەر ۇرپاقتارى دەگەنىڭ مۇندا جەتكىلىكتى ەكەن. زيراتقا كەلدىم. اينالاسىن قاراپ ءجۇرمىن. توڭىرەگى لاس. مال قيى مەن سىنعان بوتەلكە، كونسەرۆى قالبىرلارىنان اياق الىپ جۇرگىسىز. باياعى شوقان جازىپ، سۋرەتىن سالىپ كەتكەن تاس بالبالدار جوق. قورشاۋلار الدەقاشان قۇلاپ قالعان. مازار ىشىندەگى قابىرتاستىڭ ۇستىنە بىرەۋ قارا مايمەن "نينا + بوريا" دەپ جازىپ كەتىپتى. بۇدان اسقان قورلىق بولا ما؟ كوزىم قاراۋىتىپ، قانىم باسىما تەپتى. جول قاراجاتىمنىڭ تاپشىلىعىنا قاراماستان، پويىزعا بيلەت الىپ، كەرى قاراي اياگوزگە قايتا تارتتىم. اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ساۋداباەۆا دەگەن اپامىز ەكەۋمىز قوزى كورپەش پەن بايان سۇلۋ كەشەنىنە بايلانىستى ۇزاق تاجىكەلەستىك. اقىرى، الماتىعا قايتىپ ورالعان سوڭ، "عاسىرلار بايگەسىنەن وزىپ كەلگەن" دەگەن ماقالا جازدىم عوي. باس رەداكتور كەرەمەت ريزا بولدى. سوسىن شىندىقتىڭ ءبارىن ايتتىم. "العاشقى تاپسىرماڭىزدى ورىنداي المادىم، دالەلدەۋگە شاما جەتپەدى", - دەدىم. سەيداحمەت اعا مەنى جاقسى ءتۇسىندى. "ايتەۋىر بوس ورالماعانىڭ دۇرىس بولدى", - دەدى. ءسويتىپ، ءساتى تۇسپەگەن ءبىر ماقالانىڭ ورنىنا ەكىنشىسىن ولجالاپ قايتقانىم بار. كەيىن سول ماتەريالدان سوڭ، سەمەي وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ماعجان ورىنباەۆ اعامىزدان جاۋاپ حات كەلىپ، مازار قورشالىپ، مەملەكەت قاراۋىنا الىنعانى بار. "ارنايى بارىپ، تۇك بىتىرمەي قايتاتىن بولدىم-اۋ", - دەپ جانىمدى جەگەن ويدان، جانكەشتىلىكتەن تۋعان قادام ەدى بۇل.
- پاۆلودارعا كەلگەن گەنريح بوروۆيكتەن سۇحبات الۋ ءۇشىن ونىڭ قوناقۇيدەگى بولمەسىن تۇنىمەن اڭدىپسىز عوي... ول سىزگە نەگە ۇستاتپاي ءجۇر؟ سونشالىقتى مەنمەن ادام بولعانى ما؟
- جوق، كەرىسىنشە ول وتە يناباتتى، ىزەتتى ادام ەكەن. جانىنا جولاتپاعان ءبىزدىڭ وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ جارباڭبايلارى عوي. 1983 جىلى مامىر ايىندا پاۆلوداردا "كومسومولسكايا پراۆدا" گازەتىنىڭ كۇندەرى ءوتتى. ەكىباستۇزداعى بۇكىلوداقتىق كومسومولدىق ەكپىندى قۇرىلىستىڭ دۇرىلدەپ تۇرعان كەزى. سول جولى گازەتتىڭ ءوز قىزمەتكەرلەرىمەن بىرگە مۇندا باسىلىمنىڭ بەدەلدى اۆتورلارى دا ەرىپ كەلدى. دەلەگاتسيانىڭ باسشىسى - گازەت باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى بودنارۋك. بۇل - باياعى "قىز جىبەك" ءفيلمىن ءتۇسىرۋ كەزىندە وپەراتورلاردىڭ جالپى فون ءۇشىن ىلە وزەنى جارتاستارىن شەكىگەن سىنا جازۋىن كەيىن ءبىزدىڭ تۇركىتانۋشى عالىمدارىمىزدىڭ قادىم زاماننان قالعان قولتاڭبا دەپ تاۋىپ "جاڭالىق اشقانىن" كەلەكەلەپ، 1974 جىلى "پروبنىي كامەن" دەگەن ماقالا جازاتىن قاسقانىڭ ناق ءوزى.
پاۆلودارداعى "دوم سويۋزوۆ" اتتى ۇلكەن سارايدىڭ تورىنە شىققان كىلەڭ ىعاي مەن سىعاي مىقتىلار وبلىس وقىرماندارىنىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەردى. "كومسومولسكايا پراۆدا" اپپاراتىنىڭ وزىنەن 32 ادام كەلىپتى. يننا رۋدەنكو، ياروسلاۆ گولوۆانوۆ، ۆاسيلي پەسكوۆ، ءبارى ءجۇر. گەنريح بوروۆيك قۇرمەتتى اۆتورلاردىڭ ءبىرى رەتىندە شاقىرىلعان ەكەن. اتاقتى تەلەجۋرناليست يگور فەسۋنەنكو مەن اۋعان سوعىسىنىڭ باتىرى، التىن جۇلدىزدى مايور رۋسلان اۋشەۆ تە وسىندا. ءتۇرلى سۇراق قويىلدى. سونىڭ ءبارىن داپتەرىمە جازىپ وتىرمىن. ول كەزدە ديكتافون دەگەن جوق. مەن دە گەنريح بوروۆيككە ارناپ، جازباشا ءبىر سۇراق جىبەردىم. "گەنريح اۆيەزوروۆيچ، ءوز ومىرىڭىزدەگى ەڭ ءبىر قيىن، ەڭ ءبىر مازاسىز، ەڭ ءبىر قىزىق ءىسساپارىڭىز تۋرالى ايتساڭىز", - دەگەنمىن. ءار قاتاردا ءبىر-بىردەن قىلقيىپ تۇرعان كومسومولدىڭ كەزەكشى جىگىتتەرى زىر جۇگىرىپ بارىپ، ونى قوناقتىڭ قولىنا جەتكىزىپ بەردى. جايلاپ قانا باقىلاپ وتىرمىن. مەنىڭ سۇراعىم جازىلعان تىلدەي قاعاز قولىنا تيگەننەن كەيىن ءبىرازدان سوڭ، ول كىسى ءسوز سۇراپ، مىنبەگە شىقتى دا: "قىزىق ءىسساپار" دەگەن ساۋالعا 1967 جىلى اقش-تا اپن-نىڭ ءتىلشىسى بولىپ جۇرگەندە باياعى ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ باسشىسى ا.ف.كەرەنسكيمەن كەزدەسكەنىنەن مىسال كەلتىردى. سويتسەك، 1917 جىلعى قازان توڭكەرىسىنەن كەيىن ونىڭ شەتەلگە كەتكەنىنەن حابارىمىز بولعانمەن، 1970 جىلعا دەيىن امەريكادا ءومىر سۇرگەنىن بىلمەيدى ەكەنبىز عوي. كىرپى شاشتى سول كەرەنسكي وعان سۇحبات بەرىپ بىتكەن سوڭ: "گەنريح اۆيەزوروۆيچ، سىزدەردىڭ تاريحشىلارىڭىز جازىپ جۇرگەندەي، مەن 1917 جىلى قىسقى سارايدان ايەلدىڭ كيىمىن كيىپ قاشقانىم جوق. امەريكا ەلشىلىگىنىڭ ماشينەسىن شاقىرتىپ، قورعاۋشىلارىممەن بىرگە سوعان ءمىنىپ كەتكەنمىن. قۇداي ءۇشىن، ءسىز مىنا ينتەرۆيۋىڭىزدە سونى ەلگە جاقسىلاپ ايتىپ ءتۇسىندىرىڭىزشى. ايتپەسە ماعان دا، تاريحقا دا قيانات بولادى", - دەپ جالىنىپتى. بىراق ول بەيباق تاعدىردىڭ تالكەگىنەن ءبارىبىر قاشىپ قۇتىلا الماعان ەكەن. 1970 جىلى قاتتى ناۋقاستانعان كەزىندە نيۋ-يوركتەگى تەگىن ەمدەيتىن جالعىز دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەسى - موناح ايەلدەر اۋرۋحاناسىنا جەتكىزىلىپ، سوندا كوز جۇمىپتى.
"دوم سويۋزوۆ" سارايىنداعى كەزدەسۋدەن كەيىن قوناقتار قولعا تيمەدى. مەنىڭ اڭدىعانىم - بوروۆيك. قۇرمەتتى قوناقتى كۇتۋگە بولىنگەن وبكوم كومسومولدىڭ جىگىتتەرى جانىنا ەشكىمدى جاقىنداتپايدى. ءتورتىنشى قاباتقا ءبىزدى جىبەرمەيدى. ءۇشىنشى قاباتتاعى ءتورت كىسىلىك بولمەدە ويلانىپ وتىرمىن. ارىپتەستەرىم الدەقاشان ۇيقىعا كەتكەن. تۇنگى ساعات 12-گە تايادى. مەن دالاعا شىقتىم. اۋلاداعى ورىندىقتا وتىرمىن. بارلىق بولمە تەرەزەلەرى قاپ-قاراڭعى. تەك قوناقۇيدىڭ ەڭ جوعارى قاباتىنداعى شەتكى بولمەنىڭ عانا جارىعى جانىپ تۇر. دابىر-دۇبىر ەتكەن دىبىس شىعادى. قۇلاق ءتۇردىم. ء"سىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىز ءۇشىن، گەنريح اۆيەزوروۆيچ!" ماسساعان، ءبىزدىڭ كومسومول قىزمەتكەرلەرى مىنا كىسىنى جاقسىلاپ سىيلاپ جاتىر عوي. ال مەنىڭ سۇحبات الا الماي سارىلىپ وتىرعانىم مىناۋ. جۇرەگىم ورەكپىپ كەتتى. ءتورتىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم دە، شەتكى بولمەگە تاۋەكەل دەپ كىرىپ باردىم. ءبارى اڭتارىلىپ قارادى. كادىمگى قوناقتى شىعارىپ سالار الدىنداعى ءداستۇرلى جولاياق. ماسكەۋلىك قوناققا امانداسىپ، كەشىرىم سۇراي شىنىمدى ايتا باستاعانىمدا پاۆلودار وبلىستىق كومسومول كوميتەتىنىڭ سالالىق حاتشىسى بوپ جۇرگەن ورىس جىگىتى ماعان جامان كوزىمەن قارادى. مەن كەلىپ، بىردەڭەنى ءبۇلدىرىپ كەتەتىندەي مازاسىز كۇيگە ءتۇستى. "وسىلاي دا وسىلاي... رەسپۋبليكالىق جاستار گازەتىنەنمىن. سىزگە قوياتىن سۇراقتارىم بار. ءوزىڭىزدى كۇنى بويى ۇستاي المادىم..." - دەدىم اعىمنان جارىلىپ. ول كىسى اسا مادەنيەتتى ادام ەكەن. بوروۆيك باسىمەن كەشىرىم سۇرادى. جىگىتتەردى سىرتقا شىعارىپ جىبەردى دە، ماعان جارتى ساعات بويى سۇحبات بەردى. "مەنىڭ دە وسىلاي كەيىپكەرلەرىمدى اڭدىعان كەزدەرىم كوپ بولدى. اەروپورتتا ۇشاق كۇتىپ وتىرىپ تا تالاي سۇحبات الدىق قوي", - دەپ كۇلدى. ماعان اسا ءبىر رازى كوڭىلمەن ەمىرەنە قارادى. سويتسەك، ءبىز اۋليەدەي كورىپ جۇرگەن بۇلاردىڭ دا قامكوڭىل بولاتىن ساتتەرى كوپ ەكەن. ءبىر جىرتىعى بۇتىندەلگەندەي كەرەمەت كوڭىلدەندى.
- سوندا قالاي؟ ول زاماندا گەنريح بوروۆيك ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل، تسك-نىڭ حاتشىلارىمەن تەڭ دارەجەدە سويلەسەتىن ادام ەمەس پە ەدى...
- ماسكەۋدىڭ وزىندە بارلىق كەزدە بوروۆيكتىڭ باعى جانىپ تۇردى دەۋگە بولا قويماس. تالايلار ونىڭ دا جولىن كەستى. تەگىنەن تۇيتكىل ىزدەدى. ونىڭ قابىلەتىن جەتە باعالاماي، سول كەزدەرى "تەاتر" جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ەتىپ قويدى. كەيىن قايتا قۇرۋ باستالعاندا عانا جاڭا بەلەستەرگە شىقتى. بەيبىتشىلىكتى قورعاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى، كسرو جازۋشىلار وداعىنىڭ حالىقارالىق بايلانىستار جونىندەگى حاتشىسى بولدى. اعىلشىن ءتىلىن جەتىك بىلەتىن. شەتەلدەردەگى اقپارات اگەنتتىكتەرى باسشىلارىمەن، اتاقتى ونەر ادامدارىمەن بايلانىسى جاقسى ەدى.
70-80-جىلدارى بوروۆيك سەكىلدى ءوز ەلىندە وگەيلىك كورگەندەر از بولماعان. وتكەندە مەن جازۋشى يۋليان سەمەنوۆتىڭ قىزىنان حات الدىم. سودان كوپ جايلارعا قانىققاندايمىن. ءبىز كەزىندە اتاعى جەر جارعان وسى ءبىر عاجايىپ ادامعا جولاي المادىق. ونى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ وكىلى دەپ ساناپ، ارنايى تاپسىرما ورىنداپ جۇرگەن جان دەپ ۇقتىق. سويتسەك، ول كىسىنىڭ دە ءومىرى تاسادا قالىپ كەلىپتى. اتاقتى "كوكتەمنىڭ ون جەتى ءساتى" ءفيلمى ءتۇسىرىلىپ بىتكەن سوڭ، شتيرليتس رولىندەگى ۆياچەسلاۆ تيحونوۆ سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىن يەلەنىپ، ءبىراز اكتەرلەر كسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىن العاندا، كينوسەريالدىڭ ستسەناريىن جازعان يۋليان سەمەنوۆقا تۇك تە بۇيىرماپتى. "اكەم سوندا قاتتى قاپالاندى، ابدەن ىزا بولدى", - دەپ جازادى قىزى. سول كەزدە ونى ماسكەۋدەن 35 شاقىرىم جەردەگى ل.زىكينا، يۋ.بوندارەۆ، ۆ.كوجەۆنيكوۆتەرمەن قاتار تۇراتىن "كراسنايا پاحرا" ەلدى مەكەنىنە ىزدەپ بارساق، سۇحبات الايىق دەپ ءوتىنىش ايتساق، قۋانا كەلىسىپ، قۇشاقتاپ بەتىمىزدەن سۇيەدى ەكەن عوي. قايدان بىلەيىك.

- "لەنينشىل جاستا" دۇنيەنى دۇرىلدەتىپ تۇرعان جەرىڭىزدەن اياق استىنان سىرەسكەن رەسمي باسىلىم - "قازاقستان كوممۋنيسى" جۋرنالىنا اۋىسىپ كەتتىڭىز. بۇعان باقانداي بەس جىلىڭىزدى ارنادىڭىز. ءوز اتىڭىزدان ماقالا جازبادىڭىز. ەندى از جۇرگەنىڭىزدە جۇرت جانبولات اۋپباەۆ دەگەن ءجۋرناليستى ۇمىتىپ تا ۇلگەرۋى مۇمكىن ەدى... وسىعان نە سەبەپ بولدى؟
- ءيا، وندا ماقالا جازباي، جوعالىپ كەتكەنىم راس. ويتكەنى بۇل باسىلىمنىڭ ءتارتىبى دە، تالابى دا بولەك-ءتىن. اتاپ ايتقاندا، مۇندا تەك وبكومنىڭ، قالالىق، اۋداندىق پارتيا كوميتەتتەرى ءبىرىنشى حاتشىلارىنىڭ ماتەريالدارى شىعاتىن. ال ونى سولاردىڭ اتىنان دايىندايتىن كىم؟ "قازاقستان كوممۋنيسىندە" ىستەيتىن جۋرناليستەر. بۇل توزاق جۇمىس ەدى. ماسەلەن، جوسپارعا سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى ءبىرىنشى حاتشىسى ۆ.ستەپانوۆتىڭ ماقالاسى كىردى دەلىك. وعان حابارلاپ حات جازاسىڭ. ول ساعان سىرەسكەن سپراۆكا جىبەرەدى. قان-ءسولى جوق سول دۇنيەگە سەن ەندى جان ءبىتىرۋىڭ كەرەك. قالاي؟ قايتىپ؟ ول ءۇشىن سول وبلىسقا ىسساپارعا بارىپ، ومىرلىك مىسالدار ىزدەيسىڭ. قوسىمشا فاكتىلەر الىپ بايىتاسىڭ. وبكومنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ۆ.ستەپانوۆ بولىپ ويلاناسىڭ. ءسويتىپ بارىپ تولىققاندى ماقالا شىعاراسىڭ. ەڭ ازابى مۇنداي تاپسىرما بىرەۋ عانا بولمايدى عوي. كەلەسى ايدا سەن ەندى سەمەي وبلىسىنداعى اباي اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ سول ۋاقىتتاعى ءبىرىنشى حاتشىسى ح.ماتاەۆ بولىپ، سونىڭ اتىنان ماقالا جازۋعا وتىراسىڭ. ايتىپ وتىرعانىمنىڭ ءبارى انىق فاكت، ومىردە كەزدەسكەن جاي. وتىرىك دەسە، حافيز اعامىزدىڭ كوزى ءتىرى عوي، قۇدايشىلىعىن ءوزى ايتسىن. 1986 جىلى كۇزدە سول كىسىنىڭ ماتەريالىن ازىرلەيمىن دەپ قاراۋىل مەن قۇندىزدى جانە سارجالدا بەس كۇن سالپاقتاعانىم بار.
مىنە، "قازاقستان كوممۋنيسى" جۋرنالىندا جۇرگەندە وسىنداي سەبەپتەردەن بەس جىلعا دەرلىك ۋاقىت ءوز تاقىرىبىمنان ايىرىلىپ قالدىم. بىراق...، ءيا، بىراق بۇل باسىلىمدا مەن كوپ نارسەگە قول جەتكىزدىم دەپ ويلايمىن. الدىمەن مۇندا باسپانا ماسەلەسىن جاقسى شەشتىم. "لەنينشىل جاستا" 14 جىل جۇمىس ىستەگەندە دۇرىس پاتەرگە قول جەتكىزە الماي كەتىپ ەدىم. اتالمىش جۋرنالدا باس رەداكتور كاكىمجان قازىباەۆ اعامىز 4 ايدىڭ ىشىندە لەنين پروسپەكتىسىنەن ءۇش بولمەلى، سۋ جاڭا پاتەر اپەردى. ەكىنشى، بۇل باسىلىمدا مەن اقساقال ارىپتەستەرىمنىڭ ارقاسىندا اۋدارماعا اتتاي تاعالانىپ شىقتىم. ءۇشىنشى، ول كەزدەرى "قازاقستان كوممۋنيسىنە" بارلىق ارحيۆتەردىڭ ەسىگى اشىق بولدى. قازىر ويلانىپ قاراسام، ءوز باسىم سول مۇمكىندىكتى وتە جاقسى پايدالانا بىلگەن سياقتىمىن. ءتورتىنشى، ورتالىق كوميتەتتىڭ باسقالار ءۇشىن قۇپيا بولعان تالاي جينالىستارىنا قاتىستىق. ولاردان كوپ نارسەگە كوز جەتكىزدىك. ءومىر بولسا، بلوكنوتقا تۇسكەن سونداعى جازبالارعا جان بىتەر دەپ ويلايمىن. جالپى، ونداعى بەس جىلدى زايا كەتكەن ۋاقىتىم دەپ ەسەپتەمەيمىن.
- ال "حالىق كەڭەسى" گازەتىندە شە؟.. ول سىزگە نە بەردى؟
- بۇل باسىلىم دەموكراتيا مەن جاريالىلىقتىڭ بەل بالاسى بولاتىن. ونى ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىنداعى ۇلتتىق ويانۋ ۇدەرىسىنىڭ قارلىعاشى دەسەك تە قاتەلەسپەيمىز. 1990 جىلى ومىرگە كەلگەن وسى وتكىر پارلامەنت ءۇنىن ۇكىمەت التى جىلدان كەيىن جاۋىپ تاستاپ، وبال جاسادى. مىنە، سوندا مەن باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ، جۋرناليستيكانىڭ "ريحتەر شكالاسىنداعى" 9 بالدىق باسپالداعىنان ءوتتىم. ءتۇسىندىرىپ ايتسام، ول بىلاي. ناعىز كاسىبي، كانىگى مامان بولامىن دەگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرى ءوز سالاسىنداعى ساتىلاردى اتتاپ-بۇتتاپ وتە شىقپاۋى كەرەك. ەرتەڭ ول وزىنە قيىن بولادى. الدىنا ۇلكەن ماقسات قويا بىلگەن جۋرناليست باسپاسوزدەگى باسپالداقتاردى بەلدەن باسپاي، ونىمەن بىرتىندەپ كوتەرىلەدى. ول ساتىلار: جۋرفاكقا تۇسكەن ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتى، رەداكتسياعا تاجىريبە جيناقتاۋعا كەلگەن ستاجەر، گازەتكە جۇمىسقا ورنالاسقان ءتىلشى، ەڭبەگى باعالانا باستاعان اعا كوررەسپوندەنت، جۇگى اۋىرلاي تۇسكەن ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، مەكەمەنىڭ ءجىپ-شۋىن جيناقتاپ جۇرەتىن جاۋاپتى حاتشىنىڭ ورىنباسارى، باسىلىمنىڭ جۇرەگى سانالاتىن جاۋاپتى حاتشى، باس رەداكتوردىڭ وڭ قولى مەن سول قولى دەپ ەسەپتەلەتىن ورىنباسارى جانە ءبىرىنشى ورىنباسارى. مەن وسىلاردىڭ ىشىندەگى جەتەۋىنەن "لەنينشىل جاس" پەن "قازاقستان كوممۋنيسى" ارقىلى وتكەن ەدىم. ال "حالىق كەڭەسىندەگى" باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى، ءبىرىنشى ورىنباسارى لاۋازىمدارى مەنى باسشىلىقتىڭ، جۇرتشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋدىڭ قىر-سىرىنا مىقتاپ تۇرىپ ۇيرەتتى. بۇل - ۇلكەن سىن، ۇلكەن مەكتەپ-ءتىن. قايتالاپ ايتامىن، جۋرناليستيكانىڭ 9 باسپالداعىنان تۇراتىن وسىنداي "ريحتەر شكالاسىنان" وتكەن ادام جامان بولمايدى.
- بۇل كۇندە كەمەلىنە كەلگەن كاسىبي جۋرناليست بولىپ قالىپتاستىڭىز. قالامىڭىزدى قولىڭىزعا مىعىم ۇستاپ، قالىڭ وقىرمانىڭىزعا جىل سايىن سۇبەلى دۇنيە ۇسىنىپ كەلەسىز. بىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ماعان وتىزىندا وردا بۇزىپ، بارشا جۇرتتى اۋزىنا قاراتقان سەكسەنىنشى جىلدارداعى جانبولات قىمباتىراق. سىزگە شە؟
- ءيا، سولاي. دۇرىس ايتاسىڭ. ول ۋاقىت مەنىڭ وزىمە دە سولاي كورىنەدى. جالپى: وتكەننىڭ ءبارى ساعىنىش، وتكەننىڭ ءبارى قىزىق، سول وتكەننىڭ ءبارى قايتا ورالماس ارمان عوي، اينالايىن. ول كەزدى ءوزىمنىڭ ەڭ ءبىر جۇلدىزدى ساتتەرىم دەپ ەسەپتەيمىن.
- قازىر ەلىمىزدىڭ باس باسىلىمى - "ەگەمەن قازاقستاننىڭ" باس رەداكتورى بولىپ وتىرسىز. ءسىزدىڭ ۇعىمىڭىزدا باس رەداكتور دەگەن كىم ءوزى؟
- ايتايىن. باس رەداكتور دەگەنىمىز - پوگونسىز گەنەرال، اتاق-دارەجەسى راسىمدەلمەگەن عىلىم دوكتورى، پاتەنتسىز ونەرتاپقىش، ليتسەنزيا الماعان كونسترۋكتور، حالىقتىق ديپلوماتيانى بويىنا تەرەڭ سىڭىرگەن مامىلەگەر. پوگونسىز گەنەرال بولاتىنىڭ - گازەت بەتىندە ستراتەگيانى بەلگىلەپ، ءتۇرلى تاكتيكا قولداناسىڭ. بيلىك پەن وقىرماننىڭ اراسىندا ەلشىلىككە جۇرەسىڭ. ءتۇن ورتاسىندا، باسىلىمنىڭ سوڭعى بەتىن باسپاحاناعا جىبەرەر الدىندا: "وسى ماتەريال قالاي ءوزى؟" دەيتىن قيىن جاعدايلار تۋىندايدى. ول كەزدە ساعان ەشكىم كومەككە كەلمەيدى. مۇندايدا تەك ءبىلىم مەن بىلىگىڭە، ىشكى ينتۋيتسياڭا سۇيەنەسىڭ. سويتەسىڭ دە ۇستارانىڭ جۇزىندە وتىرىپ، ەڭ سوڭعى شەشىمدى قابىلدايسىڭ. "تاۋەكەل!" دەيسىڭ. ءسويتىپ، گەنەرال سەكىلدى مىلتىقسىز مايداندى باسقارۋىڭا تۋرا كەلەدى. پاتەنتسىز ونەرتاپقىش دەيتىنىم گازەتتى وقىتۋ ءۇشىن ۇنەمى تىڭ يدەيا ويلاپ تابۋعا ءتيىسسىڭ. جاڭا تاقىرىپ، جاڭا كەيىپكەر، جاڭا ايدار، جاڭا كوللاج، جاڭا شتريح...
سونىڭ بارىمەن گازەتتى كۇن سايىن قامتاماسىز ەتۋىڭ كەرەك. ەندەشە، ونەرتاپقىش ەمەي كىمسىڭ؟ ليتسەنزياسىز كونسترۋكتور دەگەنىمىزدىڭ ءمانىسى مىناۋ: باسىلىم بەتىندە جاريالاناتىن ماتەريالداردىڭ ءبارىن دە قولمەن قۇراستىراسىڭ. بۇزىپ، قيراتىپ، گازەتكە لايىقتاپ، قايتا جاساپ شىعاسىڭ. اۆتور ويىنا وي قوساسىڭ. جوندەيسىڭ، قىرنايسىڭ، اۋداراسىڭ، بىرىكتىرىپ، كىرىكتىرەسىڭ... سوندا كونسترۋكتوردان نەڭ كەم؟ ال اتاق-دارەجەسى راسىمدەلمەگەن عىلىم دوكتورىنا تەڭەيتىنىم، ۇنەمى فورما ىزدەيسىڭ، تەرمينگە بالاما تابۋعا ارەكەتتەنەسىڭ، اكادەميكپىن دەپ جۇرگەندەردىڭ ءوزىنىڭ ويىن كەڭەيتىپ، ماتەريالدارىن ولار بىلمەيتىن فاكتىلەرمەن جۇتىندىرىپ، بايىتاسىڭ. نامىستانباي-اق قويسىن، گرامماتيكانىڭ ءۇتىر، نۇكتە، سىزىقشا، قىسقارعان ءسوز سياقتى سان الۋان يىرىمدەرىنە كەلگەندە كەي عالىمدارىمىزدىڭ ءوزى، قايراتكەرلەرىمىزدىڭ كوبى شاتقاياقتاپ قالادى. مىنە، سونىڭ ءبارىن سەن ءتىل ءبىلىمى ەرەجەسىنە سايكەس ورىن-ورنىنا دۇرىس قويىپ بەرەسىڭ. كەيدە سونداي ساتتەردەن جاڭالىق تا اشىلىپ قالۋى عاجاپ ەمەس. مىسالى، مۇحاڭنىڭ، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ اتاقتى "اباي جولىنىڭ" جانرىن انىقتاپ بەرگەن ەشقانداي ادەبيەت تەورەتيكتەرى ەمەس، سول كىتاپتى شىعاراتىن باسپانىڭ رەداكتورى سەرگەي دارويان ەدى عوي. ول: "بۇل شىعارماعا "سەريالى رومان" دەۋ جاراسپايدى. كەڭ تىنىستى، اۋقىمدى ويدى بەينەلەيتىن "رومان ەپوپەيا" دەۋ كەرەك", - دەپ اتاقتى تۋىندىنىڭ بولمىس-ءبىتىمىن ءدال تاپقان عوي. ولاي بولسا، ەنتسيكلوپەديالىق بىلىمگە يە ەرۋديت رەداكتوردىڭ دا ءوزىن عىلىم دوكتورى سەكىلدى سەزىنۋگە قۇقى بار. ەندى باس رەداكتور حالىقتىق ديپلوماتيانى بويىنا تەرەڭ سىڭىرگەن مامىلەگەر دەگەنگە كەلەتىن بولساق، ول ەل مەن ەلدى ءبىتىستىرىپ، بايلانىس ورناتاتىنداي رولدە جۇرمەسە دە، رەداكتسياعا الۋان-الۋان مۇددە كوزدەپ، سان قيلى ماقسات، نەشە ءتۇرلى مىنەزبەن كەلەتىن ادامداردىڭ اپتىعىن باسىپ، كوڭىلىن جايلاندىراتىن، ماسەلەسىن شەشىپ بەرىپ، ءتىلىن تاباتىن نەمەسە لوگيكاسىنىڭ كۇشتىلىگىمەن دالەلدى ءۋاج قايتاراتىن ديپلومات، مامىلەگەر ەمەي كىم؟ مەن باس رەداكتور دەگەن ۇعىمدى وسىلايشا تۇسىنەمىن.

اڭگىمەلەسكەن
باۋىرجان ومارۇلى.

(سۇحبات «ايقىن» گازەتىنەن الىندى).