جادىمنان وشپەس گەرا-اعام (گەرولد بەلگەر) 80 جاس جاسادى. سونىڭ جارتىسىن دەرلىك دەرتىمەن كۇرەسىپ وتكىزدى. دالىرەك ايتقاندا، اياعىنىڭ اۋرۋىمەن الىستى. اقىرى جەڭىپ شىقتى. بۇل بىلاي بولعان ەدى.

ونىڭ وتباسىن، ءستاليننىڭ ۇكىمىمەن، ەدىل بويىنان سولتۇستىك قازاقستانعا كۇشتەپ كوشىرگەندە گەرولد جەتى جاستا بولاتىن. ارينە، ول بالا ەدى – نە ءۇشىن ەكەنىن تۇسىنگەن دە جوق. تەك ءبارىن ۇيلەرىنەن الىپ شىعىپ، ەشەلوندارعا تيەپ، بەلگىسىز باعىتقا جونەلتكەنى عانا ەسىندە قالدى.

ولار ۇزاق ءجۇردى. اقىرى پويىز ايدالاعا كەلىپ توقتادى. ءتىرى قالعانداردىڭ ءبارىن سول جەرگە ءتۇسىرىپ، «جاقىن تۇستا اۋىل بار، ەندى سوندا تۇراسىڭدار» دەدى. بولدى. ءومىر ءارى قاراي باسقاشا ءوربىپ جۇرە بەردى.

ۋاقىت وتە كەلە گەرولد جەرگىلىكتى بالالارمەن دوستاسىپ الدى. ءتىل ۇيرەنىپ، قازاق اۋىلىنىڭ ءوز پەرزەنتىندەي بولىپ كەتتى (قازىر بۇل شاعىن ەلدى مەكەن «ىسقاق ىبىراەۆ اتىنداعى اۋىل» دەپ اتالادى). ەپتىلىگى مەن جىلدامدىعى ءۇشىن ونى ءبارى جەلاياق دەيتىن. ول شىنىندا دا جۇگىرگەندە الدىنا جان سالمايتىن. بىردە شاۋىپ كەلە جاتىپ اتتان ۇشىپ ءتۇستى. اياعىن جارالاپ الدى. سوسىن سۋىق جاۋىن استىندا قالىپ، سىرقاتىن اسقىندىردى. ۇزاق ازاپ تارتتى. اقىرىندا اياعىنان ايىرىلدى. ونداعان جىل بويى بالداقپەن ءجۇردى. كەيىن وتا جاساتىپ، بۋىندارىن كەستىرىپ، ابدەن زارەزاپ بولعان بالداقتى تاستاپ، تاياققا اۋىستى. ەسىمدە، سوڭعى كۇندەرىنە دەيىن گەرا-اعام ەڭسەسىن تىك ۇستادى. قالجىڭ ايتىپ، كوڭىلدى جۇرگەندى سۇيەتىن. ءتىپتى اياعىنىڭ اۋرۋىن دا كۇلكىگە اينالدىراتىن. قىسقاسى، ومىرگە قۋانا ءبىلدى. ەڭبەك ەتتى.

مۇنى نەگە ايتىپ وتىرمىن؟

قازىر جاڭالىقتار لەگىن وقۋدىڭ ءوزى ازاپ. ويتكەنى، جاپپاي جاعىمسىز سيپات الىپ كەتتى. پسيحولوگيالىق تۇرعىدان بۇل وتە اۋىر. قيىن زامانعا تاپ كەلدىك. پرەزيدەنت «سوعىس ءجۇرىپ جاتقانداي» دەدى عوي. سوعىس دەگەن – بارىمىزگە دە قاتىستى زاۋال. دەمەك، بىرىگۋ كەرەك. ايتپەسە جەڭىسكە جەتۋ نەعايبىل.

«ساۋساق بىرىكپەي ينە ىلىكپەيدى» دەپ حالىق بەكەر ايتپاعان. «بىرىككەن ءجۇز بىتىراڭقى مىڭدى الادى» دەگەن ءسوز دە بار. ناعىز دانا تۇجىرىمدار.

سوعىس دەگەن – سىناق. ال سىناق كەزىندە ادامدار ءتۇرلى قىرىنان تانىلادى. بىرەۋلەر ابىرجىپ، دۇرلىكسە، ەندى بىرەۋلەر ساپتان قاشادى. بىرەۋ ايقاسقا باتىل ۇمتىلسا، بىرەۋ ساتقىن بوپ شىعادى. سوعىس ادام بويىندا بۇعىپ جاتقان ارسىزدىق پەن وپاسىزدىقتى اشادى، سونىمەن قاتار كىسىنىڭ ەڭ ابزال جانە اسقاق قاسيەتتەرىن دە كورسەتەدى. بىرەۋ قورقاق، ال ەكىنشى بىرەۋدىڭ باتىر ەكەنى ايقىندالادى. بىرەۋدىڭ قورقاۋلىعى تانىلسا، ەكىنشى بىرەۋ وزگەلەردى قۇتقارۋ ءۇشىن ءوزىن قۇربان ەتەدى.

بۇگىندە دە سونداي جاعدايلاردى كورىپ وتىرعاندايمىز. قانشاما دارىگەر العى شەپتە ايقاسىپ ءجۇر، قانشاسى ءوز ءومىرىن قۇربان ەتتى. ۇرىس الاڭىن تاستاپ كەتپەي، كۇرەستى جالعاستىرۋشىلار بار، سونىمەن قاتار دارىلەردى قىمباتقا ساتام دەپ، ۇستالىپ جاتقاندار دا بار. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا مۇندايلار بىردەن اتۋ جازاسىنا كەسىلەتىن...

سوعىس ادامداردىڭ تاباندىلىعى مەن ادالدىعىن سىنايدى. ايتسە دە، مەن كوپتىڭ اقىلىنا ءۇمىت ارتامىن. بىرىكپەسەك قۇريتىنىمىزدى ءبارى دە سەزىنۋگە ءتيىس.

«اۋىلدىڭ ءيتى الا بولسا دا، ءبورى كەلگەندە بىرىگەدى». ءدال قازىر سالعىلاسىپ جاتاتىن ۋاقىت ەمەس ەكەنى انىق. اشۋلانۋدىڭ دا، بىرەۋدىڭ ىزاسىنا ءتيۋدىڭ دە كەرەگى جوق. وكپە-رەنىشتىىڭ ءبارىن ۇمىتۋعا ءتيىسپىز. ونداي كەز ەمەس. ورتاق قاتەردىڭ الدىندا ءوزارا ءتىل تابىسىپ، ونى بىرلەسە جەڭۋگە تىرىسقان ءجون. مەن ءتىپتى مىنا پاندەميانى تۇتاس مەملەكەتىمىزدىڭ بەرىكتىگىنە سىن دەپ قاراۋدى ۇسىنامىن. قانشالىقتى ەسەيگەنىمىزدى، مامىلەگە كەلىپ، كەلىسۋگە بەيىم ەكەنىمىزدى، وسى ەلدە ءومىر سۇرەتىندەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن ارەكەت ەتە الاتىنىمىزدى بايقاتاتىن سىن.

پرەزيدەنتتىڭ «ەستيتىن مەملەكەت» تۋرالى ايتقانىنا دا كوپ بولا قويعان جوق. بۇل – ماڭىزدى ماسەلە. بىراق وسى مەملەكەتتىڭ ءوزىن ونىڭ ازاماتى ەستي مە؟ بۇعان اسا سەنىمدى ەمەسپىن. مەملەكەت «قوعامدىق ورىنداردا ماسكا تاق. ءوزىڭدى قورعا، جاقىنىڭا جاناشىر بول» دەيدى. بىراق ازاماتتاردىڭ ءبارى بىردەي بۇعان قۇلاق اسىپ جاتقان جوق. مەملەكەت ايتادى: «دۇرلىكپە، ابىرجىما. وزىڭە دە، ماعان دا كومەكتەس. تويدى تىيا تۇر. شىدا». الايدا مۇنى دا تىڭدامايتىندار بارشىلىق. باسقا ەلدەردەگى، ماسەلەن، رەسەيدەگى جاعدايدىڭ بىزدەگىدەن ايىرماسى شامالى. بىراق ول ەلدىڭ حالقى پسيحولوگيالىق ورنىقتىلىق تانىتىپ، پسيحوزعا ۇرىنىپ جاتقان جوق. ءبىزدىڭ مەنتاليتەتتىڭ ەرەكشەلىگى – قۇلاشىن كەڭگە جايعان كەرەناۋلىق، قايتا-قايتا ەسكەرتۋ مەن وتىنۋگە قاراماستان ساقتىق شارالارىن ساقتاماۋشىلىق. الەۋمەتتىك كۇيگەلەكتىك. بۇل تۇسىنىكتى دە، ويتكەنى، جۇرت جاقىندارىنان ايرىلۋدا، بىراق سوعىس جاعدايىندا، وكىنىشكە قاراي، شىعىن بولماي تۇرمايدى.

ال كەيبىر ەلدەر كوروناۆيرۋستى جەڭىپ جاتىر. گرۋزيا ەو-عا مۇشە ەمەس پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ العاشقىسى بولىپ، ەۋرووداق كوروناۆيرۋستىڭ تارالۋى جونىنەن قاۋىپسىز دەپ تاۋىپ، ازاماتتارىنا ەسىك اشقان 15 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا كىردى.

9 شىلدەدە دۋبايدا دالا گوسپيتالىنەن سوڭعى ناۋقاس جازىلىپ شىقتى. قالا وقشاۋلانۋ رەجيمىنىڭ ەڭ قاتاڭ فازاسىن ارتقا تاستادى.

ۆەتنام دا ۆيرۋستى جەڭىپ، قۋانىپ جاتىر. «100 ميلليونعا جۋىق حالىققا نەبارى 372 ناۋقاستان كەلىپ تۇر، كوبى سىرتتان ورالعان ادامدار، ولار بىردەن قاتاڭ كارانتينگە جاتقىزىلۋدا». مۇنى جاقىندا قازاقستاننىڭ ۆەتنامداعى ەلشىسى ەرلان بايجانوۆ حابارلادى.

28 ساۋىردە وڭتۇستىك كورەيا، اۆستراليا جانە جاڭا زەلانديا پاندەميانى جەڭگەنىن مالىمدەدى.

چەرنوگوريا COVID-19 جۇقتىرعان ادامدارىنىڭ ءبارى ساۋىعىپ شىققان ەۋروپاداعى ءبىرىنشى ەل بولدى...

بۇل ەلدەر كوروناۆيرۋستى نەنىڭ ارقاسىندا جەڭدى؟

ءبىر عانا فاكتوردىڭ – ءتارتىپتىڭ ارقاسىندا. ال ءتارتىپ جاعىنا كەلگەندە ۇياتتى ەكەنىمىز – بارىمىزگە بەلگىلى.

ايتپاقشى.

قازىرگى الەۋمەتتىك جەلىگە مەن «كەزەكسىز ميكروفون» دەپ ات قويعام. ءبارى تىنباي سويلەپ جاتادى. جانە ءبىر مەزەتتە. ۋ-شۋدان قۇلاق تۇنادى، بىراق بىردەڭە ءتۇسىنۋ نەعايبىل. ال بۇرىن مىنبەگە شىعىپ، قولىڭا ميكروفون بەرىلۋىنىڭ ءوزى وڭاي بولمايتىن. ساعان ءسوز بەرىلۋى ءۇشىن الدىمەن تالاي ءىس تىندىرىپ، سوعان لايىق بولۋعا ءتيىس ەدىڭ. وكىنىشتىسى، بۇگىندە ونى ۇمىتتىق. ايتىلعان ءسوزدىڭ تۇپكى ءمانىن ۇعاتىندار دا كوپ ەمەس. ال سايىن دالادا ءسوزدىڭ قۇنى قانداي ەدى! سوزبەن دەرتتىنى ەمدەۋگە دە، كىسى ولتىرۋگە دە بولاتىن. ايتىلعان ءسوز – اتىلعان وق. ونى كەرى قايتارا المايسىڭ. سوندىقتان دا قاۋىپتى. ءسوز جۇرەككە ءدوپ ءتيۋى مۇمكىن. ءسوزدىڭ ءمانىن ءتۇسىنۋدى قايتا ۇيرەنە الساق قوي، شىركىن.

شىنى كەرەك، ۇنەمى ءوز جازىلۋشىلارىنىڭ سانىنا الاڭداپ، «الدامشى جىلتىراق» ىزدەيتىندەردى ونشا تۇسىنە بەرمەيمىن. ارزان سەنساتسيامەن ارانداتۋ ارقىلى كۇن كورەتىن جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر بار. تاعى قانداي بىقسىق بار ەكەن دەپ قوقىستان باس كوتەرمەي سۇعىنا تۇسەتىن كەيبىر سايتتار مەن باسىلىمدار بار. بىراق قازىر ويتەتىن حال ەمەس قوي. ۋاقىتشا بولسا دا، قويا تۇرۋعا بولماي ما؟ ونسىز دا جاعداي ءماز ەمەس.

مەنىڭ جاقىندارىمنىڭ دا كوبى اۋىردى. كەيبىرى قايتپاس ساپارعا اتتاندى... مەن دە كۇيىنەم. اشىنام. ىشىمدەگى ىزا-كۇيىكتى اقتارعىم كەلەدى. كومەيىمە وكسىك كەپتەلەدى. بىراق... ءبارىن تۇسىنەم. قيماس ادامىڭنان ايرىلعاندا، قالعانىنىڭ ءبارى بوس ءسوز.

ەسەسىنە...

ەسەسىنە، باسقالارى جازىلىپ شىقتى. كەرەمەت قوي! اۋىر دەرتتەن ايىعىپ شىققاندار مەن قيىندىقتى ەڭسەرە العاندار عانا ءومىردىڭ قانشالىقتى عاجاپ ەكەنىن ۇعا الادى دەپ بەلگەر تالاي ايتىپ ەدى.

راس، ءبارى ءبىز قالاعانداي بولماي جاتىر. قولدان كەلمەي جاتقان نارسە كوپ. قاتەلىك تە جەتەدى. وتاندىق مەديتسينا جۇيەسىندەگى كەمشىلىكتەردىڭ ءبارى اشىلدى. بۇل تۋرالى بۇرىن دا ايتىلاتىن، بىراق مەملەكەت ونى نە ەستىمەدى، نە ەستىمەگەن سىڭاي تانىتتى. ەندى جەتكەن جەرىمىز وسى. Cۇمدىق قاراجات جۇمسالدى. سونشاما اقشاعا كوۆيد بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى «ساتىپ العانداي» بولدىق. باسقاشا ايتقاندا، ۇكىمەت ءوز مىندەتىن اتقارا المادى. ەندىگى ەكى اپتادا ونىڭ وسى قۇرامدا الدەبىر ناتيجە شىعارا قويۋى دا نەعايبىل. شىن مانىندە، پرەزيدەنتكە ۋاقىت سوزۋدىڭ كەرەگى جوق ەدى. نە ءۇشىن؟ جىلدار بويى جاسالماعان نارسە ون ءتورت كۇندە جۇزەگە اسا قويا ما؟

مەنىڭ ويىمشا، ۇكىمەت وتستاۆكاعا كەتۋگە ءتيىس. جاڭا ادامدار قاجەت. باتىل قادامعا بارا الاتىن ىسكەر جاندار كەرەك. بۇيرىق كۇتىپ قانا بۇيىعىپ وتىراتىن بارىپكەل-شاۋىپكەلدەر ەمەس، ويلاۋ جۇيەسى مەملەكەتشىل، دەربەس تۇلعالار كەرەك. جاعالاۋلاردى جالعايتىن جاڭا كوپىرلەر كەرەك. ءبىرىنىڭ ورنىن ءبىرى باسا بەرگىش بۇرىنعىلار ءوز قاۋقارسىزدىعىن دالەلدەپ تىندى. ەندى احۋالدى تۇزەۋ كەرەك. ءالى دە كەش ەمەس. تەك ساياسي جىگەر مەن ناقتى ءىس-ارەكەت جوسپارى قاجەت.

ءبارىمىز مىنانى ۇمىتپايىق: بۇل – ءبىزدىڭ مەملەكەت. باسقا مەملەكەتىمىز جوق. ەڭ ماڭىزدىسى – ىزالانباۋ. ىزا اقىل مەن جۇرەككە قۇلاق استىرمايدى. دۇرىس قورىتىندى شىعارا ءبىلۋدىڭ ءوزى ماڭىزدى. بارىنە وزگەلەردى كىنالاماعان ءجون. ەڭ وڭايى، ەڭ ءتيىمدىسى وسى بولىپ كورىنەرى انىق. ەگەر پرەزيدەنت باتىل ارەكەتكە كىرىسەر بولسا، وعان كومەكتەسكەنىمىز ابزال. وعان دا وڭاي ەمەس...

بۇعان قوسا، بۇكىل جەمقورلىق، ۇرلىق، ءتارتىپ بۇزۋ فاكتىلەرى بويىنشا دالەلدى دە انىق اقپارات قاجەت. مۇنىڭ ءبارىن ايتۋ كەرەك. وسى تۇستا حايپقۇمار جازعىشبەكتەر عانا ەمەس، شىن مانىندە جاعدايعا جانى اۋىرىپ جازاتىن ناعىز جۋرناليستەردىڭ دە بار ەكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىن. ولار قاي جەردە قانداي ورەسكەل جاعداي بولىپ جاتقانىن حابارلاۋدا. ول جايتتارعا تەز ارادا نازار اۋدارۋ قاجەت. وسىلاي بىرلەسە قيمىلداۋ ارقىلى عانا جەتىستىككە جەتە الامىز.

ادامزات تاريحىندا بۇرىن دا تالاي ىندەت بولعان. بۇدان دا قورقىنىشتى زوبالاڭدار وتكەن. بىراق ءبارىبىر اياقتالعان عوي. ءدال قازىر مىناۋ جات، مىناۋ جاقىن دەپ بولەتىن كەز ەمەس. «كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر» دەيدى. «جان» دەگەنىمىز قازىر – «ءومىر مەن تاعدىر» ماعىناسىندا. ال ءومىر قيىندىقسىز بولمايدى. باستىسى – ونى قالاي قابىلداۋدا. بىرەۋ بارىنە مويىنسۇنىپ، جەڭىلەدى. ال بىرەۋ سول قيىندىقتىڭ وزىنەن دە ءبىر قورىتىندى شىعارادى. دەمەك، سىناق دەگەن – جۇمباق ەسەپ سەكىلدى نارسە. ال كەز كەلگەن جۇمباقتىڭ شەشۋى بولادى. ياعني، ءبارى ءوز قولىمىزدا. سونى قالاي شەشۋدى ويلاۋىمىز كەرەك. ۇنەمى قيىندىقتان قورقىپ، ونى اسقىندىرا بەرەمىز بە، ونى جەڭۋدىڭ جولدارىن ىزدەيمىز بە؟ شەشىمىن وزدەرىڭىز ايتارسىزدار.

شۆەدتەر: «ۆيكينگتەردى سولتۇستىكتىڭ وكپەك جەلى شىڭدادى»، – دەيدى ەكەن. قازاق دالاسى دا داۋىلدان كەندە بولعان ەمەس. شۆەدتىڭ وكپەك جەلىنەن كەم سوقپايتىن، ءتىپتى اسىپ تۇسەتىن ىزعارلى جەل. ول ۇنەمى ىق جاعىڭنان سوعادى دەپ كىم ايتتى؟ سىناقتان دا قورىتىندى شىعارا ءبىلۋ كەرەك. اقىلدى مەن اقىماقتىڭ، باتىل مەن قورقاقتىڭ اراسىنداعى ايىرما وسىندا.

سىناق تا، قيىندىق تا ءبىزدىڭ شىن مانىندە كىم ەكەنىمىزدى تۇسىنۋىمىزگە كومەكتەسەدى; بويىمىزدا نە بار، نە جوعىن اڭعارتىپ، بۇكىل بولمىسىمىزدى اشادى. بۇل سىناق بىرەۋلەردى ءبىر-بىرىنەن الشاقتاتىپ، ءار جاققا لاقتىرسا، ەندى بىرەۋلەردى بۇرىنعىدان بەتەر جاقىنداستىرىپ، نىعايتادى. سىناق دەگەن بىرەۋدىڭ جىگەرىن قۇم قىلادى، بىرەۋدى جىگەرىن جاني تۇسەدى. «جەڭىمپازدار ەشقاشان بەرىلمەيدى، ال بەرىلگەندەر ەشقاشان جەڭە المايدى» دەمەۋشى مە ەدى كەمەڭگەرلەر.

وسى ورايدا نەلسون ماندەلانىڭ ءبىر ءسوزى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر. وسى ءبىر قاجىرلى دا قايراتتى ادام بىردە:

– مەن ەشقاشان جەڭىلمەيمىن. نە جەڭەمىن، نە ۇيرەنەمىن، – دەگەن ەكەن.

ونىڭ سوزىنە استار بەرە سويلەگەنى كۇمانسىز. ماعان وسى ادامنىڭ ۇستانىمى جاقىن. ەڭ باستىسى – ودان كوپ نارسە ۇيرەنۋگە بولادى.

ەرمەك تۇرسىنوۆ

Abai.kz