ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا ولىكتەردى ورتەيتىن – كرەماتوري سالىنادى. بۇل تۋرالى اقپارات قۇرالدارى جارىسا جازىپ جاتىر. ول ءۇشىن بيۋدجەتتەن 1,5 ميلليارد تەڭگە نەمەسە 3,6 ميلليون دوللار اقشا دا قاراستىرىلعان ەكەن.

 «اشىق بيۋدجەتتەر» پورتالىندا «زيراتتارى بار كرەماتوريلەر سالۋ» دەپ اتالاتىن № 373 099 قۇجات جاريالانعان. ونداعى اقپاراتقا سۇيەنسەك، بۇل سالىناتىن كرەماتري – بيۋدجەتتىك باعدارلاما ەكەن.

وعان «جاۋاپتى ادام – سارسەنگاليەۆ س.ا.»،  دەپ كورسەتىلگەن. سارسەنعاليەۆ س.ا. – نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ قۇرىلىس باسقارماسىنىڭ باسشىسى سارسەنعاليەۆ سامات امانگەلدىۇلى ەكەن.

بيۋدجەتتىك باعدارلامانىڭ سيپاتتاماسى – «بيولوگيالىق جانە مەديتسينالىق قالدىقتاردى جويۋ جانە جويۋ سەبەپتەرىن زەرتتەۋ»، دەپ جازىلىپتى. زيراتى بار كرەماتري قۇرىلىسى بيىل باستالىپ، 2022 جىلى پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ جوسپارلانعان. ول ءۇشىن جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن 1 ميلليارد 519 ميلليون 285 مىڭ تەڭگە قاراستىرىلعان.

2 ادامنان باسقاسىنىڭ ءبارى قارسى

جوبا جۇرت تالقىسىنا 12 تامىز كۇنى ۇسىنىلعان. تالقىلاۋ ۋاقىتى 26 تامىزدا اياقتالادى ەكەن. 14 تامىزداعى كورسەتكىشتەر بويىنشا بۇل جوبانى 1 ادام قولداعان، 136 ادام قارسى داۋىس بەرگەن.

جوبانىڭ ورىس تىلىندەگى نۇسقاسى 11 تامىزدا جاريالانىپتى. وندا دا 1 ادام قولداپ، 94 ادام قارسى داۋىس بەرىپتى. 2 ۇسىنىس-پىكىر ايتىلعان.

ايتا كەتەيىك، قازاقستاندا كرەماتوري سالۋ تۋرالى قىزۋ تالقى 1987 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. سول اڭگىمە بيىل تاعى ايتىلدى. بۇل جولى ايتىلىپ قانا قويعان جوق، «اشىق ۇكىمەتتىڭ» «اشىق بيۋدجەتتەر» پورتالىندا ارنايى جوبا ازىرلەنىپ، جاريالاندى.

الماتى اكىمدىگى دە كرەماتوري سالۋدى جوسپارلاپ وتىر

قۇزىرلىلار بيىل ماۋسىم ايىندا كرەماتري قۇرىلىسىنا قاتىستى باستاما جوسپاردى حابارلادى. سول كەزدە ادىلەت مينيسترلىگى العاشقى كرەماتوريلەر الماتى مەن نۇر-سۇلتاندا پايدا بولاتىنىن ايتتى.

توتەنشە جاعداي كەزىندە مەملەكەتتىك كوميسسيا ارنايى ۆەدومستۆوعا قازاقستاننىڭ مەگاپوليستەرىندە كرەماتوري سالۋ ماقساتىندا بيۋدجەتتىك ءوتىنىمدى ازىرلەۋدى جانە ەنگىزۋدى تاپسىردى.

كەيىن، الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇراعات باسقارماسى كرەماتوري قۇرىلىسىنا، قۇرىلىستىڭ سمەتالىق جوباسىنا تەندەر جاريالادى. سمەتالىق قۇجاتتى دايىنداۋعا الماتى بيۋدجەتىنەن 46,8 ميلليون تەڭگە بولىنگەن.

داليىپ جاتقان دارحان دالانىڭ يەسى قازاق دەسەك، سول قازاقتىڭ اسىرە ماقتانمەن ايتاتىن ءبىر ءسوزى: «قازاقتىڭ سانى از بولسا دا، جەرى كەڭ!»، «قازاقتىڭ جەرى مەن بايلىعى 18 ميلليون ادام تۇگىلى، بىرنەشە ءجۇز ميلليون حالىقتى اسىراۋعا ابدەن جەتەدى!». راس، كوڭىل جۇباتىپ، قۇلاق سۇيسىندىرەر ءسوز-اق! الايدا، سول ءداۋ دالا – قازاق ءۇشىن، قازاققا كەپ پانا تاپقان وزگە ۇلت وكىلدەرى (قازاقستان ازاماتتارى) ءۇشىن ەندى تارىلا باستاعانداي. ايتپەسە، ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر «زيراتتاردىڭ كولەمىن ازايتۋ ءۇشىن – كرەماتوري سالۋىمىز كەرەك» دەپ بەلسەنبەس ەدى عوي.

ۇكىمەتىڭ ەسەبىنشە، ادامداردى جەرلەۋ ءۇشىن جىلىنا پالەن گەكتار جەر كەرەك ەكەن. ال، ونى شەشۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – كرەماتوري سالۋ-مىس. سونىڭ دالەلى: نۇر-سۇلتان قالاسى كرەماتوري سالۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن – 1,5 ميلليارد تەڭگە بولسە، الماتى كرەماتوري قۇرىلىسىنىڭ جوبا-سىزباسى ءۇشىن 46,8 ميلليون تەڭگە بولگەن.

ءبىز بەلگىلى ءدىن عالىمى قايرات جولدىباي مىرزاعا حابارلاسىپ، اتالعان ماسەگە قاتىستى پىكىر سۇرادىق...

تاريحي زيراتتارعا قاراپ، جەردىڭ يەسى ەكەنىمىزدى بىلەمىز!

قايرات جولدىبايۇلى:

- بۇل مۇسىلمان ەلىندە بولماۋى ءتيىس نارسە! وسى ۋاقىتقا دەيىن جەرلەپ كەلدىك قوي. بۇل قالىپتى ءۇردىس. يەسىز قالعاندار بولسا دا،  باسقالار بولسا دا جەرلەپ كەلدىك. سول سەبەپتى دە، بۇل بىرىنشىدەن شىعىن، ەكىنشىدەن كەرەك ەمەس دۇنيە.

قازاقستان مۇسىلمان ەلى. مەملەكەتتى قۇرۋشى حالىق سوناۋ تاريحتان قاراساڭىز دا، مۇسىلمان حالىق. ارينە، باسقا ۇلتتار دا بار. بۇل جەردە قانشاما ءدىنننىڭ وكىلى بار. كريشنايدى بار، باسقاسى بار... ەندى ول از مولشەردەگى ادامداردىڭ ايتقانىن ىستەي بەرسەك، وندا ەل بولمايمىز... وتىز جىلدا كرەماتريسىز كەلدىك قوي..

1 ميلليارد 519 ميلليون 285 مىڭ تەڭگەگە ءمايىتتى ورتەيتىن كرەماتوري سالىنباقشى. بۇل قالاي؟ ءبىز ولىگىن ورتەيتىن ءۇندىستان ەمەسپىز. ءمايىتىن ارۋلاپ جەرلەيتىن مۇسىلمان ەلىندە مۇنشا قاراجات شاشىپ كرەماتوري سالۋدىڭ قاجەتى قانشا؟! جەرلەۋ ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز، ءدىنىمىز. ەلىمىزدەگى تاريحي زيراتتارعا قاراپ، جەردىڭ يەسى ەكەنىمىزدى بىلەمىز. ارۋاق سيلاۋ ءبىزدىڭ قاسيەتىمىز. وسىناۋ بايتاق دالادا ءمايىتتى جەرلەۋگە ورىن جەتپەيدى دەۋ اقىلعا سىيىمسىز.

ارينە مىنا زاماندا جەرلەۋدى بەلگىلى ءبىر ستاندارتتارعا كەلتىرۋ قاجەت. باي بولسىن، كەدەي بولسىن بولىنەتىن جەردىڭ مولشەرى شەكتەۋلى بولۋى كەرەك. قالاي بولسا، سولاي شاشىراڭقى، ىيقى-جىيقى بەيىت تۇرعىزۋدى دوعارۋىمىز قاجەت. ىسىراپ قىلىپ ءزاۋلىم-ءزاۋلىم كۇمبەزدى زيرات تۇرعىزۋدى توقتاتۋعا ءتيىسپىز. جالپى زيرات اۋماعىن عانا قورشاپ، بەلگى رەتىندە قۇلپى تاسقا كىسىنىڭ اتى-ءجونى جازىلسا، جەتكىلىكتى. مۇنىڭ ءبارىن زاڭدى تۇردە رەتتەۋگە بولادى. ءمۇفتيات كرەماتوري سالۋعا رەسمي تۇردە ءوز پوزيتسياسىن بىلدىرۋگە، زيرات تۇرعىزۋ، جەرلەۋ ءتارتىبىن ۇسىنۋى ءتيىس.

جوعارىدا الماتى قالاسى كرەماتري قۇرىلىسىنا، ونىڭ سمەتالىق جوباسىنا تەندەر جاريالاعانىن ايتتىق. وسى اقپارات العاش جاريا بولعاندا بەلگىلى ەكولوگ، ساياساتشى ازاماتحان ءامىرتاي مىرزا دا كرەماتوري قۇرىلىسىنا قاتىستى پىكىر ايتقان ەدى. وزەكتىلىگىن جويماعان سول پىكىردى تاعى ءبىر مارتە نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز...

كرەماتوري قازاققا جات!

ازاماتحان ءامىرتاي:

- كرەماتوري قازاققا جات. كرەماتوري دەگەندە كوز الدىمىزعا فاشيستەردىڭ كونتسلاگەرى ءھام ونداعى تۇتىندەرى بۋداقتاپ ادامدار ورتەلىپ جاتقان پەش ەلەستەيدى. ۇرەيلى-اق. ەندى الماتىدا سول جاعداي قايتالانباق پا؟

ايتىلار ءۋاج مىناۋ: الماتى حالقى جىلدان جىلعا كوبەيىپ، ءوسىپ كەلەدى. ومىردەن وتەتىندەردە (جىلىنا 7-8 مىڭ ادام) كوپ. ال ولاردى جەرلەۋ ءۇشىن قانشاما گەكتار القاپ كەرەك. قازىر جەر قات. وسى تاپشىلىقتى شەشۋ ءۇشىن امالسىز كرەماتوريگە جۇگىنۋ قاجەت. مىنە ماسەلە قايدا جاتىر!

جالپى ءبىز كەز-كەلگەن نارسەنى ناۋقانعا اينالدىرىپ جىبەرۋگە بەيىل تۇراتىن ەلمىز عوي. ايتقىمىز كەلگەنى، ەگەر الماتىدا كرەماتوري سالىنسا، ەرتەڭ وسىنى كورگەن وزگە قالا باسشىلارى جەر ماسەلەسىن شەشەمىز دەپ جاپپاي كرەماتوري سالۋعا دەن قويىپ كەتپەي مە، دەگەن قورقىنىش. وندا، ءتۇپتىڭ تۇبىندە ارۋاقتارعا قۇران وقىپ، بەت سيپايتىن مولالاردا قالماۋى مۇمكىن-اۋ.

ءبىر بەلگىلى جايت، الماتى كرەماتوريىنىڭ قىزمەتى: جەر تاپشىلىعىن شەشىپ قانا قويمايدى، مەديتسينالىق مەكەمەلەردەگى بيوقالدىقتاردى، جىل سايىن جۇزدەپ دۇنيەدەن وزاتىن قاڭعىباس بومجداردى، قاڭعىپ ولگەن يتتەرمەن مىسىقتاردى ت.ب ولەكسەلەردى ورتەپ، ينفەكتسيا تارالمالۋىنا جول بەرمەۋ. باپ گاپ وسىدا جاتسا كەرەك-ءتى.

تاعى ءبىر ماسەلە، ادام جەرلەگەن القاپتى قايتادان پايدالانۋ ءۇشىن كەم دەگەندە جارتى عاسىردان استام ۋاقىت قاجەت. ياعني جەر قويناۋىنا تاپسىرىلعان بيوماسسانىڭ ىدىراۋىنادا سونشا ۋاقىت كەرەك. ال كرەماتوريدە بۇل ماسەلە ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە شەشىلەدى. ال قايتا پايدالانۋعا جىبەرىلگەن ادام جەرلەنگەن القاپتار ءۇي سالۋعا كەلمەيتىنى بەلگىلى. تەك ساياباقتار بولماسا.

وسى ورايدا ايتا كەتەر ءبىر جايت، ماسەلەن الماتىداعى «فەميلي پارك»، «28 پانفيلوۆشىلار پاركى» كەزىندە مولالاردىڭ ۇستىنە سالىنعانى انىق. مۇنىمەن ءبىز جۇرتتى شوشىندىرايىق دەپ وتىرعان جوقپىز.

ايتايىق دەگەنىمىز وزگە، ياعني، كرەماتوري جاپپاي ناۋقانعا اينالىپ، ارۋاقتارعا قۇران وقىپ، بەت سيپايتىن زيراتتار قالماي قالا ما دەگەن ۇرەي.

ءتۇيىن. كونستيتۋتسيادا ايشىقتالىپ جازىلعانداي، قازاقستان زايىرلى مەملەكەت. دەسەك تە، ەل حالقىنىڭ 70-75 پايىزى مۇسىلمان ءدىنىن ۇستاناتىنىن ساراپشىلار ايتىپ-اق جاتىر. وزگە ءدىن وكىلدەرىنىڭ دە كرەماتوري سالۋدى سۇراپ، مۇقتاجدىق تانىتىپ وتىرعانى شامالى. ەندەشە، قازاق بيلىگى ولىكتەردى ورتەۋگە نەگە سونشا قۇلشىنىپ وتىر؟  جالپى، قازاقستانعا كرەماتوري قاجەت پە؟

Abai.kz