قاراشا تۇسە ارقا قازاعىنىڭ سوعىمنىڭ شارۋاسىمەن اجەپتەۋىر ابىگەرگە تۇسەتىنى بار. ادۋىندى قىس التى اي بويى جامباستاپ جاتىپ الاتىندىقتان بۇل جەردە تۇستىكتەگىدەي سوعىمدى اياق-اياق، جىلىك-جىلىك ەتىپ الىپ، جەكجات-جۇراتتىڭ سىباعاسىنا دەپ سوعىمباسىدا اسىلعان ەتپەن-اق  اۋىزدىڭ ءدامىن الىپ وتىرۋ مەزىرەتى مۇندا جوق.  تابيعاتتىڭ كىدى مىنەزىنە توتەپ بەرۋ ءۇشىن شاماسى كەلگەندەر كەمى ءبىر جاباعىنى  جىعىپ، ايتپەسە جاقسى بايلانعان بايتالدىڭ جارتى ەتىن جايعاپ، توڭازىتقىشىنا توعىتادى. اقشاڭقان ساۋلەتتى شاھارعا كوتەرىلە كوشىپ كەلگەنىنە جيىرما جىلعا تاياپ قالعاندىقتان بولار عالىمنىڭ مۇنداي مەزگىلدىك شارۋاعا ابدەن ەتى ۇيرەنگەن. كەيىنگى جىلدارى بازاردا ساتىلاتىن سوعىم ءدارىنىڭ كۇشىمەن بايلانعان جىلقىنىڭ ەتى ەكەن، قازانعا سالعاندا ىرتىكتەلىپ، مايى ءبىر جاققا  ءبولىنىپ، ماڭىزىنىڭ ءبارى سورپاعا شىعىپ كەتەدى دەگەن ەل اراسىنداعى الىپقاشپا اڭگىمەدەن كەيىن ول بيىل «نە جەسەك تە ادالىنان جەيىك» دەپ شەشكەن. ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەندەي، ارتىنشا-اق اۋىلداس ءىنىسى سايات حابارلاسىپ، تانىستارى ەرەيمەنتاۋعا بارىپ دالادا جايىلعان مالدى قورادان ارزان باعاعا تاڭداپ الىپ سوعىمعا سويىپ اكەلگەندەرىن اسىرەلەپ جەتكىزىپ، الداعى سەنبىدە بىرگە بارىپ قايتۋعا ۇگىتتەدى. قاجەت بولسا دوسى ارقىلى وزدەرىنىڭ باراتىندارىن الدىن الا حابارلاپ قوياتىنىن دا ەسكەرتتى. ەكەۋى «ۇرىستا تۇرىس جوق» دەپ كەلىسىلگەن كۇنى جولعا اتتانىپ كەتتى.

جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقان كەيبىر تۇستاردا تەگىس تراسسادان قارا جولعا ءتۇسىپ، ويقى-شويقىدا شەك-باۋىردى ءبىراز سىلكىلەپ العاندارى بولماسا  ەرەيمەنتاۋ باعىتىنداعى جول اناۋ ايتقانداي جامان ەمەس. تەك ۇلكەن جولدان وڭعا بۇرىلعاننان كەيىنگى دالانىڭ جولىندا ءبىر ساعاتتاي جابى جۇرىسپەن تەپەڭدەۋلەرىنە تۋرا كەلدى. تاڭ قىلاڭىندا اتتانعان ولار بەسىن شاماسىندا مەجەلى جەرگە دە جەتتى. ارسالاڭداعان ەكى-ءۇش تازىسىن ەرتكەن اقسارى كەلگەن ۇزىنبويلى جىلقىشى جىگىت الدارىنان شىققان بويى اقتارىلا سويلەپ كەلەدى.

– اسسالاۋماعالەيكۇم، اعا! سىزدەردىڭ كەلەتىندەرىڭىزدى ەستىپ ءبىراز جىلقىنى قورادان شىعارماي ۇستاپ وتىرمىن. مال سوياتىن جەردى دە دايىنداپ قويدىق. مىناۋ كومەكشىلەرىمدى دە ۇيىرلەردى كورىپ قايتۋعا جىبەرمەي كىدىرتىپ قويدىم، – دەپ سۇراقسىز-اق الداعى شارۋانىڭ ءبارىن جىپكە تىزگەندەي بايانداپ تاستادى. ءوزىن جومارت دەپ تانىستىردى. اۋىل قازاعىنىڭ ىلتيپاتىمەن ۇيدەن ءدام تاتىپ شىعۋ مىندەتىمىز ەكەنىن ايتۋدى دا ۇمىتپادى. قارسى الدىمىزدا تۇرعان سىرتقى سىباعىن جەل ءمۇجىپ، شاتىرى كونەرە باستاعان كىشىرەك ۇيگە كىرۋگە يشارات ءبىلدىردى. جولاۋشىلاردىڭ جاتاعان تامنان وتىز قادامداي جەردە ءالى ءوڭىن سولدىرا قويماعان اق جۇمىرتقاداي جاڭادان سالىنعان قىزىل شاتىرلى ۇيگە كوزدەرى تۇسكەنىن اڭعارىپ:

– بۇل ءۇي قوجايىندىكى، ءار اپتا سوڭىندا دوستارىمەن كەلىپ، اڭعا شىعىپ، دەمالىپ قايتۋعا بيىل ادەيى سالدىردى. ىشىندە اسحانا، دارەتحانا، دۋش سياقتىنىڭ ءبارى بار. قۇددى قوناق ءۇي سياقتى. كىلتىن ءوزى عانا ۇستايدى،– دەدى تاپتىشتەپ جانە ەڭسەلى ۇيگە شاقىرا الماعانىنا ءوزىن كىنالى ساناعانداي اقتالىپ. عالىم مىنا جىگىتتىڭ ءسوز ۇنەمدەگىش قابىلەتىنە تاڭعالدى. زادىندا مال سوڭىندا جۇرگەن جانداردىڭ ەن دالادا قاۋقىلداسارعا قارا تاپپاي، ارەگىدىك وسىنداي شارۋالارمەن كەلىپ قالعان ادامداردىڭ ميىن اشىتىپ، جوق-باردى تەرمەلەپ، ءبىردى ايتىپ ءبىردى قويىپ مىلجىڭعا باسۋ ادەتى-تۇعىن. ال مىناۋ، سابازىڭ، قاجەتىڭدى اۋىز اشتىرماي-اق از سوزبەن ايتىپ تاستايدى. اقپارات زامانىنىڭ تالابى ايدالاداعى مالشىنىڭ بويىنا دا ءسىڭىپ ۇلگەرگەن ەكەن عوي دەپ ويلادى ول. دالانىڭ جەلىنە بويى توڭازي باستاعان عالىم:

– ءىنىم، ءدام بۇيىرسا قۋىرداق دايىن بولعاندا ۇيگە سول كەزدە باس سۇعايىق، ودان دا ۋاقىت وزدىرماي مالدى ەرتەرەك سويىپ الايىق، – دەدى. جاسى ۇلكەن اعانىڭ بايلام جاساۋى سول ەكەن جىلقىشى جىگىت سىپايىلىق راسىمدەرىن كىلت تىيىپ، قورا جانىنداعى قاداعا ارقالارىن سۇيەپ، تەمەكى تارتىپ تۇرعان كومەكشىلەرىنە بۇرىلىپ:

– شال، باۋىرساق، ارقان، پىشاقتارىڭ دايىن با؟- دەدى ىسكە كىرىسۋ كەرەكتىگىن مەڭزەپ.

شال دەگەنى ءداۋ دە بولسا بەت الپەتى الپىسقا تاياپ قالعان ەگدەلەۋى شىعار دەپ شامالادى. جاقىن كەلىپ امانداسقان شالدىڭ جۇزىنە كوزى تۇسكەندە ىشكىلىكتىڭ ۋىتىمەن بەتى ابدەن قىرتىستانىپ، ماڭدايى كارتوپ الابىنداي جۇيەكتەلىپ، جاسىنا جەتپەي سورتاڭدانا باستاعان ەلۋدىڭ ار جاق بەر جاعىنداعى سورماڭدايدى كوردى. باۋىرساق ودان جاس كورىنەدى. ءبىر-ەكى جىلدا قىرىقتىڭ قىرقاسىنا شىعاتىن كەيىپ. دوڭگەلەك ءجۇزدى كادۋىلگى اۋىل جىگىتى. كوزىنىڭ استى قالتالانىپ تۇرعانىنان-اق بۇنىڭ دا اراق ازازىلمەن ءبىراز امپەي-جامپەي بولعانى اڭعارىلادى. ءسوزدى باۋىرساق باستادى.

– سىزدەردىڭ كوڭىلدەرىڭىزدەن شىعادى جانە اقشالارىڭىزعا دا ساي كەلەر دەپ ويلاپ بايلانعانىنا ەكى ايداي بولعان كۇرەڭ بايتالدى تاڭەرتەڭ جەكە قوراعا قاماپ قويدىم. كەمى ەكى ەلى شىعادى، شىن ايتام، وكىنبەيسىزدەر.

عالىمعا ونىڭ اقشاعا قاتىستى ءسوزى ونشا ۇناڭقىرامادى.

– ءاي، ءىنىم. سەن مەنىڭ قالتامداعى اقشامنىڭ قانشا ەكەنىن كورمەي-اق ەسەپتەپ قوياتىن بالگەرسىڭ بە، نە؟ ودان دا كوپ ءسوزدى قويىپ، جىلقىنى كورسەت.

تالايدىڭ تۇقىرتۋىنا داعدىلانىپ قالعاندىقتان باۋىرساققا مۇنداي زىركىل مەن ءزىلدى سوزدەر «اينالايىن» دەپ ارقاسىنان قاققانداي ەستىلەدى ەكەن. سارىتەمىرمەن تۇتاستاي قاپتاتقان تىستەرىن كورسەتە، ىرجيا كۇلىپ:

–اعا، مەن بۇل جەردە جۇرگەنىمە ەكى جىلدان استى. اسكەرشە ايتقاندا «دەد» بولدىم. ەكى جىلدا كىمنىڭ قانداي سوعىم الاتىنىنا قاراي ونىڭ قانشا اقشاسى بار ەكەنىن جانە قانداي جەردە جۇمىس ىستەيتىنىن بىردەن بىلەمىن. مىسالى، ءسىز اكىمشىلىكتە ورتاشا دەڭگەيدەگى باستىق بولىپ جۇمىس ىستەيسىز نەمەسە شاعىن ازىق-تۇلىك دۇكەنىنىڭ يەسىسىز. سول سەبەپتى ءسىزدىڭ اقشاڭىز جارتى جىلقىعا عانا جەتىپ وتىر. باي بيزنەسمەندەر جارتى-پارتىڭا قارامايدى...

جىلقىشى جومارت باۋىرساقتىڭ ءسوزۋارلانا كوسەمسىپ كەتكەنىن جاقتىرماي، ودىرايا قارادى دا:

-بار، بايتالدى الىپ شىعىپ، مىنا كىسىلەرگە كورسەت، – دەدى تىك كەسىپ.

بايقاعانى قاراشانىڭ قارا سۋىعىندا تومپيعان قوس بەتى قىزىلشىرايلانا تۇسكەن سايىن ونىڭ ءتۇرى دە قازاننان جاڭا سۋىرعان قىزىل باۋىرساققا ۇقساي تۇسەتىن سياقتى. ونى نەگە باۋىرساق دەپ اتايتىنىن ەندى ۇعىنعانداي بولدى. ال شالدىكى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.

عالىمعا سوعىمنىڭ مالى كوڭىلىنەن شىقتى. تۇرقى تاپالداۋ كورىنگەنىمەن جارىقتىقتىڭ سىرتقى ءجۇنى جىلتىراپ، ءبىرشاما قازى بايلاپ قالعانداي ەكەن. الەكەندەي جالاڭداعان الگى ەكى كومەكشى جىلقىنى دەرەۋ جىعىپ، باتا جاسالعان سوڭ، باۋىرساق پىشاعىن مالدىڭ تاماق تۇسىنا تاقاپ «ءبىسسىمىلا» دەپ ورىپ جىبەردى. ۇشەۋىنىڭ سوعىم ماۋسىمىندا كۇندەلىكتى جىلقى سويىپ، اياق-قولدارى ابدەن ماشىقتانىپ قالعانى بايقالادى.  ءلام دەگىزبەي اركىم ءوز شارۋاسىمەن اينالىسىپ ءجۇر. شال كۇپايكەسىنىڭ جەڭىن بىلەگىنەن ءتۇرىپ، سويىلعان مالدىڭ تەرىسىن سىپىرۋعا كىرىستى. جىلقىشى جومارت ەتتى جىلىكتەپ، مۇشەلەۋدىڭ ناعىز شەبەرى ەكەن. باۋىرساق ۇندەمەي ءجۇرىپ قۇمانعا سۋ تولتىرىپ، شەك-قارىن تازالاي باستادى. بارىنەن بۇرىن عالىم باۋىرساقتىڭ جۇمىسىنا ريزا بولدى. سەبەبى جول-جونەكەي ەتتى جابىلىپ ءجۇرىپ مۇشەلەپ الارمىز، ال شەك-قارىندى كىم تازالايدى دەپ وزىنە ءوزى پروبلەما تاۋىپ، مازاسى قاشىپ كەلگەن ەدى. ءتىپتى كەلىسىپ جاتسا سول جەردەگى كەلىن-كەپشىككە تيىن-تەبەنىن بەرىپ، ءبىر جۋعىزىپ الۋعا دا دايىن بولاتىن. ونىڭ ويىن وقىپ قويعانداي باۋىرساق:

-اعا، كوردىڭىز بە، شەكتەرى جۋان ەكەن، مىقتى قازى شىعادى. ۋاقىتتارىڭىز بولسا كەشكىسىن قازىنى دا اينالدىرىپ بەرەمىن،-دەدى.

ودان ءارى ەكەۋارا اڭگىمە جارىقتىق جىلقى تۇلىگىنىڭ قاسيەتى، ەتىنىڭ ەمگە ءدارۋ ەكەندىگى جايىنداعى تاقىرىپقا ويىسىپ، ءبىراز بىلگەندەرىن اقتارىپ تاستادى. باستاپقى تانىستىقتاعى اپەرباقانداۋ سوزىنە ءىش جيىپ قالعاننان كەيىنگى جىگىتتىڭ مىنا سۇيكىمدى تىرلىگى مەن كىشىپەيىل نيەتى ونىڭ كوڭىلىن جىبىتە تۇسكەندەي بولدى.   دۇرىستاپ قاراپ ەدى ءوڭى-باسى تازا جىگىت سياقتى. ءسوزى دە وڭ مەن سولىن بىلەتىن، ءتىپتى ساۋاتى بار ادامنىڭ دۇرىس اڭگىمەسى.  تىرشىلىك نىشانىن جايىلعان مال، جورتقان اڭ، ءىن قازعان تىشقاننىڭ قيمىلىمەن عانا ولشەيتىن ەلسىز دالادا بۇل جىگىت نەعىپ ءجۇر دەگەن وي كەلدى. ىزدەر-سۇرارى جوق بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن تۇل  جەتىم شىعار دەيىن دەسەڭ، اۋىل-ايماقتىڭ احۋالىن، اعايىن-تۋىستىقتىڭ جاي-كۇيىن الاقانداعىداي انىق ءبىلىپ تۇر.

قىسقا سالىم كۇن قىسقارعاندىقتان سوعىمدى قانشا تەز جايعادىق دەگەننىڭ وزىندە ءاپ-ساتتە قاس قارايىپ قالدى. عالىم ۋادەلەسكەندەي سوعىمنىڭ ءدامى دەپ جۇرەك، باۋىردان بولەك قۋىرداققا دەپ ءبىراز ەت بەرگەن. ءوز مايىنا پىسىرىلگەن قارا قۋىرداقتى سايات، جومارت كەلىنشەگىمەن  بىرگە تورتەۋى بىرگە جاۋكەمدەدى. انشەيىندە اڭگىمەسى تاۋسىلمايتىن سايات بۇل جولى جاق اشپادى. ءسوز سويلەۋ رەتى وزىنەن جاسى ۇلكەن عالىمنىڭ ەنشىسىندە دەگەندەي ءۇنسىز تىڭداۋدا. قىبىر-جىبىرمەن ءۇش-ءتورت ساعات دالادا ءجۇرىپ سۋىق بويىنا ءوتىپ كەتكەندىكتەن بە سىركەسى سۋ كوتەرمەي وتىرعان سىڭايلى. جىلقىشى جومارتتىڭ  اڭگىمەسى دە تاق-تۇق. شارۋا جايىن دەندەپ سۇراساڭ قوجايىنىنا ەسەپ بەرگەندەي قورا-قوپسىسى مەن وتىن-سۋىن قىسقا دايىنداپ قويعاندىعىن ناقپا-ناق ايتىپ، قازاننىڭ قارا جەلىنە بيداي سۋىرعانداي ەتىپ  شولاق قايىرادى. قۋىرداقتىڭ بۋىمەن ساناعا تۇشىنا سىڭىرەتىن ءدامدى دە ءدارىپتى اڭگىمە كۇتكەن ەدى، جۇيەلى ارناسىن تاپپادى. كوپ وتىرماي تاماقتان كەيىن بەت سيپاپ دالاعا شىقتى. مانادا وسىنداعى جىگىتتەرمەن اقىلداسا كەلە، ەتتى ءبىراز سورعىتىپ الىپ، تاڭعا جۋىق جولعا شىعايىق دەپ ۋاعدالاسقان. تازا اۋادا تاماق ءسىڭىرىپ ءبىراز ءجۇردى. بالالىق شاعى ەسكە ءتۇستى. اۋىلدا سوعىم سويۋدىڭ ءوزى كىشىگىرىم مەرەكە سياقتى وتەتىن. كورشى-قولاڭ تۇگەل جينالىپ، ەركەكتەردىڭ ەپسەكتىلەرى ەتتى جىلىكتەۋگە كومەكتەسىپ، سوزگە اۋەستەرى باسقا اۋىلداستارىنىڭ سوعىمدارى قالاي شىققاننىن اڭگىمەلەپ، ايەلدەر جاعى شەك-قارىن تازالاسىپ،  مارە-سارە بولىپ جاتاتىن. ەڭ قىزىعى قۋىرداق باسىندا بولاتىن. ۇلكەن كىسىلەر توبەدەي بولىپ تورگە جايعاسىپ، «سوعىم شۇيگىن بولسىن» دەپ باتاسىن بەرىپ، اۋىلدىڭ الداعى قىسقا دايىندىعىن تارقاتىپ، بىرەن-ساران قينالىپ وتىرعان وتباسىلارعا كوپتەپ-كومەكتەپ قولۇزىك بەرۋگە ۋاعدالاسىپ، اياعىندا ءان-جىر ايتىسىپ تارقاساتىن. مىنا ەكى-ءۇش قارا سەرىگىمەن داستارقانداس بولعان مەزەتتە مۇنداي  دالالىق دۋماننىڭ لەبىن تىپتەن سەزبەدى. بۇلارمەن سالىستىرعاندا الگى باۋىرساقتىڭ كورگەنى بار سياقتى كورىندى. جىلقىشىنىڭ ۇيىنە جاپسارلاس قالانعان ەسىگى بولەك بولمەگە باس سۇقتى. تەمەكەنىڭ تۇتىنىنە ىستالعان بولمەنىڭ اۋاسى قولقاسىن قاپتى. ءتور جاققا قويىلعان ەسكى تەمىر كەرەۋەتتە شال تەرىس قاراپ بۇك ءتۇسىپ ۇيقتاپ جاتىر. ەسىككە تاياۋ تۇستاعى كوپتەن سابىن-سۋ كورمەگەن كىر-كىر توسەكتىڭ ۇستىندە باۋىرساق ەلەۋسىز عانا تەمەكى تارتىپ وتىر. الاكولەڭكە بولمەگە ەسكەرتۋسىز ەنگەن عالىمعا ول ەلپ ەتە تۇسكەن جوق. جۇزىنە ساۋلەسىز كوزبەن ءبىر قارادى دا وتىرىڭىز دەگەندەي جانىنداعى اعاش ورىندىقتى جاقىنداتىپ قويدى.

***

-اعا، مەن القاشپىن عوي.

عالىمنىڭ كوكەيىندە تۇرعان سۇراقتىڭ جاۋابىن باۋىرساق جاقاۋراتپاي-اق توبەسىنەن سۋ قۇيعانداي ەتىپ ءبىر اۋىز سوزبەن ءبارىن لاق ەتكىزىپ اقتارا سالدى.

– قوي، ولاي دەمە. «مەشكەي دەگەن جاقسى ات ەمەس»، دەيدى اتام قازاق. سەن دۇنيەگە ادام دەگەن اتپەن كەلدىڭ. ءدام-تۇزىڭ تاۋسىلعاندا سول اتپەن ومىردەن وتەسىڭ، دەدى الىستان وراعىتىپ.

-وي، اعا، مەن وسىلاي تۋىلا قالدى دەپ ويلايسىز با؟...

***

شىن مانىندە ونىڭ جاپان تۇزدە مال سوڭىنا ىلەسىپ، جالشى اتانىپ، جان باعىپ جۇرگەن بەيشارا حالگە دۋشار بولۋى دا تەلەديدارداعى درامالىق سەريالداردان كەم ەمەس ەدى. ونىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى باۋىرتاي بولاتىن. بالا كەزدەن قويدىڭ قوس بۇيرەگىندەي تومپيىپ، جايماشۋاق كۇندە دە سارى اياز سورىپ تاستاعانداي نارتتاي بوپ تۇراتىن بەتىنە قاراپ اۋىل بالالارى باۋىرساق اتاپ كەتكەن-ءدى. كەلە كەلە بۇل اتقا ءوزىنىڭ دە قۇلاعى ۇيرەنىپ، ساناسى داعدىلانىپ، بوگدە كىسىمەن باۋىرساق دەپ تانىساتىندى شىعاردى.

ونىڭ بالالىق شاعى مامىردىڭ مامىراجاي كۇنىندەي شۋاقتى ءوتتى. كەڭەستەر تۇسىندا اكەسى قۇرمان فەرما مەڭگەرۋشىسى بولدى. ول كەزدە اۋىلدىڭ فەرما باستىعىنىڭ بەدەلى قازىرگى «مەن» دەگەن فيرمانىڭ بايشىكەشىنەن كەم ەمەس-ءتىن. باۋىرساق ەس بىلگەلى نە ىشەم، نە جەيمىن دەگەن جوق، قاشاندا ينە-جىپتەن جاڭا شىققانداي سۋ جاڭا كيىمى مەن قالتاسىنداعى اقشاسىنىڭ كولەمى قاشاندا قاتار-قۇربىسىنىڭ كوز قۇرتى-تۇعىن. ءبىر قانادان شىققان ەكى ۇلدىڭ ۇلكەنى ءداۋىرتاي وزىنەن مۇشەل جاس ۇلكەن. جار دەگەندە جالعىز باۋىرىنىڭ ادامزات بالاسىنىڭ تاريحتا تۇڭعىش رەت عارىشقا ۇشقان جىلى ومىرگە كەلۋىن اتا-اناسى ەرەكشە ىرىمعا بالاپ، كوسموس ءداۋىرىنىڭ جاڭا ۇرپاعىنا ءداۋىرتاي دەگەن ەسىمدى ەنشىلەپ بەرەدى. سودان كەيىن اناسى ساپاركۇل قانشا ءتاۋىپ، بالگەردى اداقتاپ، اۋداندىق ەمحانانىڭ تابالدىرىعىن توزدىرسا دا بىرازعا دەيىن قۇرساق كوتەرە المادى. ءسويتىپ ءداۋىرتاي بالا كەزدەن ءىنى جۇمساپ، قارىنداسقا قامقور بولۋ سياقتى باۋىرمالدىق سەزىمدى قانىنا سىڭىرمەي، ساياق بولىپ ءوستى. مۇرتى تەبىندەپ، بوزبالا جاسقا جەتكەندە جارىق دۇنيە ەسىگىن اشقان ۇيالاسىنىڭ نىسپىسىن سوڭىنان ەرگەن جانباۋىرىنا اينالسىن دەپ باۋىرتاي قويعانمەن دە ەس بىلگەنشە جاتباۋىر  بولىپ وسكەن جاسوسكىن ونشا سەلت ەتە قويمادى. باۋىرساق سومكە اسىنىپ، قارا تانيتىن جاسقا جەتپەي تۇرىپ اعاسى مەكتەپتى ءبىتىرىپ، الىس قالاعا وقۋ ىزدەپ كەتتى. ءوزى ءتىلى شىققاننان ايتاتىن ءداۋتاي كوكەسى اكە بەدەلىنىڭ ارقاسىندا مەكتەپتى اياقتايتىن جىلى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىنەن اۋدانعا بولىنگەن جالعىز جولدامانى الىپ، سول زامانداعى ورتاق مەملەكەتتىڭ زاڭعار ورتالىعىنا اتتاندى. وقۋعا يكەمدى قاعىلەز جاس بەس جىلدى   كىلەڭ بەسپەن وقىپ، ودان ءارى اسپيرانتۋراعا قالدى. نە دەسە دە ماسكەۋ وركەنيەتتىڭ وزىق يگىلىگى توعىسقان الىپ شاھار ەمەس پە. اتا-اناسىنىڭ «اۋىلعا قايت، اۋداندىق پروكۋروردىڭ بويجەتكەن سۇلۋ قىزىنا ەن تاعىپ وتىرمىز» دەگەن دامەلى شاقىرتۋىن دا ەرەن ساناعان جوق. ءبىر جاعى ءومىر سۇرۋگە ىڭعايلى الىپ قالا تىرشىلىگى ۇناپ، بۇدان بولەك اسپيرانتۋرادا جۇرگەندە تانىسقان، جىميعاندا كوكشىل كوزى جايناڭداپ، جۇرگەندە دوڭگەلەك بوكسەسى ءبيدىڭ ىرعاعىنا باساتىن ورىستىڭ جيرەن شاش قىزىن قيماي، اكە-شەشەگە ءبىراۋىز سوزبەن «عىلىمعا ءبىرجولاتا بەت بۇردىم، ەندى مەنىڭ جولىمدى بوگەمەڭدەر» دەگەن حات جازىپ، ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ العان بولاتىن. اۋىلدا اعاسىز ءوسىپ جاتقان باۋىرساق مەكتەپ تابالدىرىعىن ەرتەكتەگى كەمپىر-شالدىڭ جالعىز جۇبانىشى ەرتوستىكتەي  «جەكە باتىر» كەيپىندە اتتادى. اۋەلگىدە وقۋعا قابىلەتى جاقسى ەدى. بىراق اكە-شەشەنىڭ كورگەن-باققان قولداعى شولجاڭى ۇيدەگى ۇلكەندەردىڭ كۇندەلىكتى ەركەلەتكەنىن ءوزىنىڭ ەرەكتىگى مەن مىقتىلىعىنا بالاپ، ساباققا سالعىرت قاراپ، وقۋعا دەگەن ىنتاسى تومەندەپ، دالابەزەر جەلوكپەگە اينالا باستادى. شاراناسىنان قاعىنعان شاتاقمىنەزدى بالالارعا ەرىپ، ساباقتان قاشۋدى شىعاردى. كۇنۇزاق مەكتەپتىڭ سىرتىنداعى توبەگە جينالىپ، تابىلسا ماحوركا بولماسا تەمەكەنىڭ تۇقىلىن شەگۋدى ادەتكە اينالدىردى. كەرەگەلى ءۇيدىڭ كەنجەسى كەلە-كەلە جىگىتتىكتىڭ جورالعىسىنا ساناپ شاراپپەن اۋىزداندى. اتاڭا نالەتتىڭ ارام اسىن العاش رەت ءدامىن تاتقانى ءالى ەسىندە. كوز الدىندا جەر-دۇنيە اينالىپ، جۇرەگى لوبلىپ، ەسىنەن ايىرىلىپ قالا جازداعان. ەرتەڭىندە دە ءسويتتى. ءبىراز كۇننەن كەيىن شاراپتىڭ شات-شادىمان كۇيگە تۇسىرەتىن بۋىنا بويى ەلتيتىندى شىعاردى. كەشكىسىن كوشەگە شىقسا شاراپ ىشكىسى كەپ تۇراتىنى جانە بار. شاراپ ءىشىپ شاتتىققا بولەنەم دەپ باستالاتىن تۇنگى جورىقتارى كۇن قۇرعاتپاي توبەلەسپەن اياقتالىپ ءجۇردى. نە كەرەك، جىلدار جىلجىعان سايىن ءال-دارمەن ازايىپ، ەڭكەيە باستاعان اكە-شەشە كوز الدارىنداعى جالعىزدىڭ جامان ادەتتەرىن كورسە دە كورمەگەندەي بولىپ، قۇدايدان اماندىعىن تىلەپ، بۇل ارەكەتىن ۋاقىت وتە كەلە باسىلاتىن بوزبالالىقتىڭ بوزاقۇمار داۋرەنى شىعار دەپ ءوز وزدەرىن جۇباتقانداي ەدى.

توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا كەڭەس وكىمەتى ىدىراعاننان كەيىنگى وتپەلى كەزەڭدە بالاپان باسىنا، تۇرىمتاي تۇسىنا بولىپ، شارۋاشىلىقتىڭ مەنشىگىندەگى قورا-قوپسى مەن ءتورت تۇلىك بولىسكە ءتۇسىپ جاتقان تۇس. ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ۇلدارى بار ەپتىلەرى ءبىراز دۇنيەنى جەكەشەلەپ ۇلگەردى. الپىستى القىمداپ قالعان قۇرمان «قوس قۇلىنىم، جاقسىلاپ ءبىلىم السا، جۇرتتا قالماسپىز» دەپ مال-مۇلىكتى ءبولۋ كەزىندە وزىنە تيەسىلىسىن قاناعات تۇتتى دا قالعانىنا ونشا قىزىعا قويمادى.

قۇرمان كەزىندە فەرما مەڭگەرۋشىسى بولىپ تۇرعاندا اۋىلدىڭ مەكتەپ ديرەكتورىنان باستاپ قاتارداعى مۇعالىمدەرىنە دەيىن سۇراعان قىسقى جەم-شوبىنە كومەكتەسىپ جۇرەتىن. مۇعالىمدەر دە قارىز بوپ قالمايىق، «الاعان قولىم بەرەگەن» دەپ،  كەيىنگى جىلدارى ءتارتىبى مەن ۇلگەرىمى تىم تومەندەپ كەتكەن باۋىرساقتىڭ  مەكتەپ بىتىرەردەگى اتتەستاتىن ءتورت پەن بەسكە تولتىرىپ بەردى.  اكەسى تانىس تاۋىپ الماتىعا وقۋعا ءتۇسىردى. قوس شاھاردا ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ دارياسىنا بويلاۋعا اتتانعان بالالارىنان حابار كۇتكەن كەمپىر-شالدىڭ كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىگى ءىلدالاپ جالعاسىپ جاتتى. ءبىر كۇنى شارباقتىڭ الدىنا كىلت توقتاعان سارى جيگۋليدەن ءتۇسىپ جاتقان نەمەرە ءىنىسى ماحاننىڭ شاڭق-شۇڭق ەتكەن اششى داۋسى ەستىلدى.

– قۇرمان كوكە، مىنا جەتپەگىر، ءبارىمىزدى قارابەت قىلىپ، ءبىر كۇنى بۇكىل اۋلەتىمىزبەن ەل-جۇرتتىڭ بەتىنە قاراي المايتىن بولامىز.

– اينالايىن-اۋ، ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا نە بوپ قالدى؟

ايقاي شىققان جاققا جەدەل جەتىپ بارعان قۇرمان ماشينانىڭ ارتقى ورىندىعىندا ۇزىننان سۇلاپ جاتقان باۋىرساقتى كوردى. اۋەلى «ءولىپ قالعان با» دەگەن سۋىق وي دەنەسىن تىتىركەندىرىپ جىبەرگەن. قاراسا بالاسىنىڭ اۋزى-باسى اعال-جاعال، بەتى كونەكتەي بولىپ ءىسىپ كەتكەن، ەس-ءتۇسسىز جاتىر. ماشينانىڭ ەدەنى تۇگەل قۇسىق.

– ويباي-اۋ، مىناۋىڭ نە سۇمدىق؟ بۇل بالەكەتتى قايدان تاۋىپ اكەلدىڭ؟

قۇرماننىڭ سايتان كورگەندەي مىناۋ ءھارام كورىنىستەن كەيىنگى ايتقان العاشقى ءسوزى وسى بولدى. بەلىنەن تاراعان ءتول پەرزەنتى بولسا دا دوڭىزداي بىقسىپ، شىرىگەن سارىمساقتاي ساسىپ جاتقان سورلى بالاسىنىڭ مىنا سۇرىقسىز سۇلباسى نامىسىن كەلتىرىپ، قانىن باسىنا شاپتىردى. ماحان بۇلقان-تالقان بولىپ، كوكەسىنە بولعان جاعدايدى بايانداپ بەردى.

باقسام، باقا ەكەن دەمەكشى ازىن-اۋلاق توقتى-تورپاعىن قالاعا اپارىپ ساتىپ، بالا-شاعانىڭ ءشاي-ءپايىن الىپ كەلۋگە الماتىعا بارعان نەمەرە ءىنىسى بازاردا ساۋدا جاساپ جۇرگەن اۋىلدىڭ ءبىراز بالالارىن كەزىكتىرەدى. اماندىق-ساۋلىقتان سوڭ:

– مەنىڭ قۇرمان كوكەمنىڭ بالاسى، وزدەرىڭنىڭ قاتارلارىڭ باۋىرتايدى كورىپ تۇراتىن شىعارسىڭدار؟ اۋىلدىڭ بالالارى ءبىر-بىرىڭمەن ارالاسىپ تۇرىڭدار، دەدى اعالىق اقىلىن ايتىپ.

ەشكىم ءلام دەمەدى. شامالى ۇنسىزدىكتەن اۋىل بالالارىنىڭ بىردەڭەنى جاسىرىپ تۇرعانىن بايقادى. سۋىرتپاقتاپ سۇراپ بىلگەنى باۋىرتاي جاز سوڭى الماتىعا جەتكەن بويى قالتاداعى اقشاسىن وڭدى-سولدى شاشىپ، اۋىلداستارىنا اياماي توي جاساپتى. سوڭىرا ەكى-ءۇش اي كورىنبەي كەتكەن. كورگەندەردەن ەستۋلەرىنشە الماتىنىڭ سىراحانالارىن تۇگەل تاۋىسىپ، ءجۇزى تانىس ادام تابىلسا ءبىر كۇرىشكە سىرا اپەر دەپ جاتا-جابىسىپ، تىڭداي قويماسا نان سۇراعانداي جالىنادى ەكەن. ماحان ىزادان بۋلىعىپ كەتتى.

-سوندا، بۇل سۇمەلەكتىڭ ساباعى قايدا؟

– باۋىرتاي ساباققا العاشقى كۇندەرى بارىپ، سول جەردەن ءوزى سياقتى قۇلقىنداس «دوستارىن» تاۋىپ، ىشىمدىككە كىرىسكەننەن كەيىن وقۋ ورىن تابالدىرىعىن اتتاۋدى مۇلدەم قويىپتى.

ماحان «ءيتىڭ ۇرى دەسە نامىسىڭ كەلەدى» دەگەن، اتاڭا نالەتتىڭ بالاسىنىڭ مىناۋ حايۋان تىرلىگىنەن بىزدەن باسقا اۋىلدىڭ ءبارى قۇلاقتانىپ بولعان ەكەن عوي، دەپ ويلادى ىشتەي ءمۇجىلىپ. سۇراستىرا ءجۇرىپ، قالانىڭ شەتىندەگى وڭكەي القاشتار جينالاتىن ساسىعان سىراحاناسىماقتان وسى كۇيىندە ماس بولىپ جاتقان جەرىنەن ازەر تاۋىپ الدى.  شارۋانىڭ ءبارىن تاستاپ اۋىلعا جەتكىزىپ تۇرعان تۇسى وسى.

سول كۇنى قۇرماننىڭ ۇيىنە ەكى-ءۇش اتادان قوسىلاتىن جاماعايىننىڭ ءبارى جينالدى. جانى اشيدى-اۋ دەگەن كورشى-قولاڭ دا وسى شاعىن داستارحان باسىنان تابىلدى. توي-تومالاق بولماعان سوڭ تاماققا قاراماي، ارقايسىسى كەزەك-كەزەك كەسىمدى سوزدەرىن ورتاعا سالدى. تۇپتەپ كەلگەندە ارقاسۇيەر قاۋىمنىڭ ايتقانى اراق ءازازىلدىڭ اتادان قالعان اس ەمەس ەكەنىمەن، بۇل بالانى ەندى ەركىنە جىبەرمەي، ءبىراز قولدا ۇستاپ، قاداعالاۋ قاجەتتىگىمەن،  اۋرۋدىڭ الدىن الىپ اعايىن بولىپ تەز ارادا ەمدەتۋ كەرەكتىگىمەن تۇيىندەلدى.  قۇرماننىڭ كوڭىلى قانشا قابارجىپ تۇرسا دا اعايىن-تۋىستىڭ مىناداي جاناشىرلىق ءسوزىن كوڭىلىنە مەدەۋ تۇتتى.

...ارادا ەكى جىل ءوتتى. بۇل ەكى جىل قۇرمان مەن ساپاركۇل ءۇشىن توزاق وتىنان كەم بولعان جوق. بەيشارا كەمپىر-شال كەيىنگى جيىرما جىلدا كورمەگەن ازاپتى وسى سوڭعى ەكى جىلدا كورۋدەي-اق كوردى. اۋىلدا اقسامايلى اكەنىڭ، اقجاۋلىقتى انانىڭ جانىندا اقىلىن تىڭداپ، وڭ جولعا تۇسەدى، ادام بولادى دەپ ۇمىتتەنگەن باۋىرساق باياعى ادەتىن ودان ءارى ۇدەتتى. كۇندىز-ءتۇنى اۋزى قۇرعامايدى، اڭدىعانى تەك اراق. باسىندا اكە-شەشەنىڭ جيعان-تەرگەنىنە جابىسىپ، ءبىر كۇنى يتكەنەدەي ءبارىن سورىپ تاۋىستى دا ىلە-شالا زەينەتاقىلارىنا قول سالدى. ءوز وزدەرىمەن  قولداعىسىن ۇقساتىپ وتىرعان كەمپىر-شال ەندى نان پۇلدان قىسىلىپ، ەل قاتارلى سورپا سۋ ىشۋدەن قالا باستادى. باۋىرساق بۇنىمەن قويماي ۇيدەگى جارامدى دۇنيەلەردى اراققا اۋىستىرۋعا شىقتى.  نەسىن ايتاسىڭ، ەكى جىلدا قوس بەيباق نە كورمەدى؟ ماسكۇنەم ۇل اراققا ايىرباستاۋعا ءشوپ ۇرلايمىن دەپ اۋىلدىڭ ماياسىن ورتەدى. تالاي رەت دۇكەننىڭ تەرەزەسىن شاعىپ، ەسىگىن سىندىردى. شىققان شىعىننىڭ ءبارىن قۇرمان قوراداعى ازىن-اۋلاق مالىمەن ەسەپتەسىپ وتىردى. باياعى «اعايىننىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەيمىز، اۋرۋدىڭ الدىن الامىز» دەيتىن تۋعان-تۋىستىڭ بۇگىندە ءبىرى جوق. باۋىرساق ءبارىنىڭ ۇيىنە سان رەت ماس بوپ باس سۇعىپ، وكتەمدەنە اراق سۇراپ، شاتاق شىعارىپ، ءشات-شالەكەيلەرىن شىعارا بەرگەن سوڭ جاماعايىن دا الىستان سىيلاسىپ، ىرگەسىن اۋلاق سالعاندى ءجون كورگەن ەدى.  ابىلەت باسقاندا، بۇرىن كوشە كەزىپ، اراقتى اياعىمەن ىزدەپ ىشەتىن باۋىرساق ەندى جاتىپ الىپ سىمىرۋگە كوشتى. ءبىر جاتقاندا ەكى اپتاعا سوزىلادى. بۇل ۋاقىتتا قۇربان مەن ساپاركۇلدىڭ ۇيگە اراق تاسۋمەن تابانى توزادى. تۇستە سىمىرگەن اراقتىڭ ۋىتىمەن ۇيقتاپ، تۇنگى تورتتە تۇرىپ «اراق تاۋىپ كەل» دەپ بەيشارالاردى بەزەكتەتىنىن قايتەرسىڭ؟ اكە بايعۇس ءتۇن جارىمىندا كورشى-كورشىنىڭ تەرەزەسىن ۇرعىلاپ ءجۇرىپ، جارتى شولمەكتى ازەر تاۋىپ اكەلەدى. ول دا جۇمىرىنا جۇق بولمايدى. تاڭ اتا قايتا تىلەنەدى، اكەلمەيمىن دەسە ءۇيدى ورتەيمىن دەپ دوق كورسەتەدى. ەكەۋى ەندى قولداعى ءبىردى-ەكىلى بۇزاۋ-تورپاقتى ءبىر جاشىك ساموگونعا ايىرباستاپ، قوراعا تىعىپ قويىپ، سۇراعان سايىن بەرىپ وتىرۋعا كوشتى. توقتاماي ىشكەنىنە ون كۇننەن اسىپ، اراقتىڭ ءزارى اعزاسىنا جايىلىپ، ءسىڭىپ، قۇرساۋلاپ العان تۇستا ۇستەلدى ۇرىپ، ەسىكتى تەبۋگە دە ءال-دارمەنى جەتپەي، جاتقان جەرىنەن سارىاۋىز بالاپان سياقتى ەرنىن قيمىلداتادى. مۇندايدا اناسى كەردەن كەسەگە تولتىرىپ قۇيىپ بەرىپ، ءبىر سىمىرتەدى دە ۇستىنە كورپە جاۋىپ جاس نارەستەدەي ءۇستىن قاعىپ ۇيقتاتادى.  بىردە كورشى  ايەل ساپاركۇلدىڭ ءوز قولىمەن اراق قۇيىپ بەرىپ وتىرعانىن كورىپ، بەتىن باسىپ قاتتى تاڭعالعان ەدى.

-وزەگىڭنەن شىققان بالاڭدى ءوزىڭ ولتىرەيىن دەپ پا ەدىڭ؟ مۇنىڭ نە؟

– توعىز اي قۇرساعىمدا كوتەرگەن شاراناما بۇل ءازازىلدى  جەتىسكەنىمنەن قۇيىپ وتىر دەيسىڭ بە؟ ۇل ون بەسكە كەلگەندە قولعا ۇستاعان قوبىزىڭ، ۇل ون بەستەن اسقان سوڭ، تىڭداماسا، دوڭىزىڭ، دەگەن ۇلكەندەردىڭ ءسوزى راس ەكەن. ەركەلەتۋدىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ بەتىمەن جىبەرگەنىمىزدى شال ەكەۋمىز كەش ءتۇسىنىپ وتىرمىز. وتكەندە اراق بەرمەي قويىپ ەدىم، اۋزىنان اق كوبىك اعىپ، كوزى الارىپ، ارعى دۇنيەگە ءجۇرىپ بارادى. دەرەۋ اۋزىنا تامىزدىم، ءبىر-ەكى جۇتقاننان كەيىن عانا بەتى بەرى قارادى. سودان بەرى جارقىنىم، ءبىر كۇندە بولسا جارىق دۇنيەنى كورە تۇرسىنشى دەپ وسىلاي اۋزىنا تامىزىپ وتىرامىن. تۋعاندا ادام بولسىن دەپ اق ءسۇتىمدى بەرسەم ەندى سويىلداي جىگىت بولعاندا امان بولسىن دەپ اراق بەرىپ وتىرمىن، قايتەيىن.

-ەندى نەگە ەمدەتپەيسىڭدەر؟

– ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ ەكى جىلدا ساۋ-تامتىعىمىز قالمادى. قۇدايدان ءۇمىتىمىز بار عوي. كەنجە ۇلدى ءبىز دە جۇرت قاتارلى اياقتاندىرىپ، وزىمىزدەي قايمانا قازاقپەن قۇداندالى بولىپ، قۇيرىق-باۋىر جەسىسسەك دەگەن نيەتپەن شال ەكەۋمىز ءبىراز جىلدان بەرى جيناعان مال دا بىتۋگە تايادى. ەكى جىلدا ءبىز بارماعان باقسى-قۇشىناش، بالگەر، ءتاۋىپ قالعان جوق. ەلدەن جاسىرىپ كورشى اۋىلداعى ءىنىمدى شاقىرتىپ تۇندەلەتىپ توڭىرەكتەگى ەمشىنىڭ بارىنە بارىپ شىقتىق. وقىعاندارى ءارى كەتسە ون كۇننەن اسپايدى. اۋىلداعى مەدپۋنكتتەگى تەراپەۆت كەلىن كەلىپ، قانشاما رەت سيستەما سالدى. قالپىنا كەلە باستاعاندا قايتا باستايدى. بۇل ءومىر، ءومىر ەمەس توزاق بولدى.

ءبىر ايعا جۋىق ءۇزىلىسسىز ىشىستەن تىلدەن ايىرىلىپ، ءىسىنىپ كەتكەن باۋىرساقتى ناعاشى اعاسى الماتىعا اپارىپ جۇيكە-پسيحولوگيالىق اۋرۋحاناسىنا جاتقىزدى. دارىگەر اراقتىڭ ونىڭ بويىنا ابدەن ءسىڭىپ، الكوگوليزمنىڭ سوڭعى ساتىسىنا جەتكەن ايىقپاس دەرتكە ۇشىراعانىن ايتىپ، تولىق ەمدەپ شىعۋ قولىنان كەلمەيتىنىن مويىندادى.

– مۇمكىندىكتەرىڭىز بولسا، ماسكەۋگە اپارىڭىزدار. ولاردىڭ بۇل دەرتپەن ۇزاق ۋاقىتتان بەرى الىسىپ كەلە جاتقانىن بىلەسىزدەر. بۇعان قوسا ماسكەۋدىڭ ەمدەۋ ءتاسىلى مەن كلينيكالارىنىڭ دەڭگەيى بىزدىكىنە قاراعاندا الدەقايدا جوعارى.

ۇمىتتەرى سونە باستاعان قۇرمان، ساپاركۇل جانە ناعاشى اعاسى ايبول ءبىراز ۋاقىتتان بەرى حابار-وشارسىز كەتكەن داۋىرتايعا سالماق سالۋ قاجەت دەپ شەشتى.

***

ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى بولىپ قالعان ەكەن. عالىم باۋىرساقتىڭ اڭگىمەسىن بولمەي ءۇنسىز تىڭداعانىنا دا ءبىر جارىم ساعاتتاي ۋاقىت ءوتىپتى. ەستىپ وتىرعان اڭگىمەسى ونىڭ قۇيقا تامىرىن شىمىرلاتسا دا ماسكۇنەمدىك ءار اۋىلدا قالىپتاسقان كەسەل ەكەنىنە كوزى جەتىپ وتىر. بۇل ءىبىلىستىڭ نەبىر ۇيىعان شاڭىراقتى شايقالتىپ، قانشاما وتباسىنى ويران ەتىپ جاتقانى كوز الدىنا كەلدى. تەاتر تىلىمەن ايتقاندا ۇزاق مونولوگتان  كەيىن ءسوز توركىنى ەكەۋارا اڭگىمەگە ويىستى.

– ماسكەۋگە كەتكەننەن كەيىن مۇندا مال باعىپ جۇرگەنىڭنىڭ اراسىندا دا ءبىراز ۋاقىت بولىپتى. بۇل جەرگە قالاي تاپ بولدىڭ؟

باۋىرساق ويلانىپ وتىرىپ قالدى. الماتىداعى جۇيكە-پسيحولوگيالىق اۋرۋحانادا ءبىر ايداي جاتقاننان كەيىن اكە-شەشەسى ءداۋىرتايدىڭ بايلانىس تەلەفونىن تاۋىپ، جىلاپ-سىقتاپ وتىرىپ ءمان-جايدى جايىپ سالعان ەدى. بۇل كەزدە باۋىرساق اتتاي شاۋىپ كەتپەسە دە ادام قالپىنا كەلە باستاعان. الدىن الا كەلىسىم بويىنشا اكەسى ەكەۋى ماسكەۋگە ۇشاقپەن جەتىپ، ۇلكەن قالاعا العاش رەت قادام باستى. قۇرمان كەزىندە ات ۇستىندە ءجۇرىپ، ادال ەڭبەك ەتىپ، تالاي سوتسياليستىك جارىستاردىڭ وزىق كورسەتكىشتەرىمەن اۋداننىڭ، وبلىستىڭ الدى بولعاندا ەندى ماسكەۋگە دەلەگات بوپ بارسام، قىزىل الاڭدى ءبىر كورسەم دەپ ارماندايتىن.  قاراپ تۇرسا جاراتقان يەمىز ونىڭ ارمانىن مۇلدەم باسقا سەبەپپەن ورىنداپ وتىر ەكەن. بوزبالا كەزىندە كەتكەن ءداۋىرتاي ەسەيىپ، كوزىلدىرىك كيىپ، قولىنا پورتفەل ۇستاعان اجەپتەۋىر وقىمىستى كەيپىنە كەلگەن. جۇزىندە اۋىلدا اڭقىلداپ جۇرەتىن بۇرىنعى جىلىلىق قالماعان. دۋلى قالانىڭ تىرشىلىگىنە ابدەن مويىنسۇنىپ، تۋعان-تۋىستان مۇلدەم سىرتتاپ كەتكەنى بايقالىپ تۇر. ارتىنىپ-تارتىنىپ ءجۇرىپ سول جەردەگى مىقتى دەگەن پسيحولوگتا ءبىر اي ەمدەتىپ، باۋىرتاي ءوزىنىڭ جازباشا كەلىسىمىن بەرىپ، كۇرەتامىرىنا وتە كۇشتى ءدارى ەككىزدى. شارۋاسى دۇرىستالا باستاعان سوڭ قۇرمان بالاسىن الىپ اۋىلعا قايتپاق بولدى. ويتكەنى ءداۋىرتاي كەشكە دەيىن قىزمەتتە. ونىڭ ۇستىنە اق نەكەسىن قيىپ، ورامال جاۋىپ، تابالدىرىقتان كەلىن قىلىپ اتتاتباعاندىقتان با ازاماتتىق نەكەمەن داۋىرتايمەن بىرنەشە جىلدان بەرى بىرگە تۇراتىن نينا ەسىمدى ورىس كەلىنشەك شىتىناعان قاس-قاباعىمەن-اق   «قاشان قايتاسىڭنان» حابار بەرىپ تۇرعانداي. جولعا جينالاتىن كۇنى  باۋىرساق اكەسىنەن رۇقسات سۇراپ، ماسكەۋدە قالىپ، ءبىراز تابىس تاۋىپ، سودان كەيىن ەلگە كەلىپ ۇيلەنسەم دەگەن ويىن ايتتى. قۇرمان ونىڭ ۇيلەنسەم دەگەن سوزىنە وڭ يىعىن بەردى.  بۇدان بولەك اۋىلعا بارسا قاي-قايداعىسى ەسىنە ءتۇسىپ، اراعىن تاعى باستاپ كەتە مە دەگەن سەكەمى بار-تىن. قوس قۇلىنىن ماسكەۋگە قالدىرىپ ءوزى الىستاعى تاۋ بوكتەرىندەگى شاعىن اۋىلىنا جول تارتتى.

...سودان بەرى تاعى دا ونشاقتى جىلدىڭ ءجۇزى ءوتتى. ماسكەۋ ەپتىسى ۇتاتىن، جالقاۋىن جۇتاتىن جايىنداي ءداۋ قالا ەكەن. كۇن وتكەن سايىن باۋىرتاي كىندىكتەس اعاسىنىڭ وزىنە دەگەن جىلۋارلىعى جوق ەكەنىن، ەمەتەيى سونشالىقتى ەزىلىپ تۇرماعانىن بايقاي ءتۇستى. اۋىلدا اس ۇيدە داستارحان جيناپ، ىدىس جۋ تۇرماق اكەگە سەنىپ مالدى دا دۇرىستاپ جايعامايتىن  وعان  «جەڭگەسى» نينانىڭ تاماقتى كەزەكپەن ىستەتۋگە داعدىلاندىرعىسى كەلىپ، جاتىپىشەرسىڭ دەگەن سىڭايدا تىقاقتاي بەرەتىنى دە ۇنامادى. اقىر اياعىندا كوشە سىپىرىپ جۇرگەن قىرعىز اعايىندارمەن تانىسىپ، سولاردىڭ ورتاق جاتاقحاناسىنا ءبىرجولاتا كوشىپ الدى. ودان ارگى ماسكەۋ ءومىرى شىم-شىتىرىق وقيعالارمەن ورىلە بەرەدى. ۆوكزالدا جۇك تاسۋشى، كافەدە وفيتسيانت، بازاردا ەت شابۋشى سياقتى مەرزىمدىك كاسىپتەردەگى قاربالاستارعا توبەلەس، اۋرۋحانا، ايىقتىرعىش سياقتى سيىقسىز كورىنىستەر قوسىلعان كوركەم ءفيلمنىڭ جەلىسى دەرسىز.

–ايتپاقشى اعا، مەن ەرەيمەنتاۋعا تايلاندتان كەلدىم. ماسكەۋدە ءبىراز جۇمىس ىستەپ، سول جەردەگى وزبەك، قىرعىز، تاجىكتەردەن دوس تاپتىم. ءبىر كۇنى تانىس وزبەك جىگىتى تايلاندقا قارا جۇمىسقا بارۋعا ادامداردان قۇجات جيناپ جۇرگەنىن ايتتى. جولكىرە، جاتىن ورنى ماسەلەلەرىن وزدەرى شەشەمىز دەدى. ماسكەۋدە ارتىما قارايلايتىن ەشتەڭە جوق بولعان سوڭ، بانگكوك قايداسىڭ دەدىم دە، تارتىپ وتىردىم، دەدى ول مەنى ودان ءارى تاڭعالدىرا تۇسكىسى كەلىپ.

«بالەن جەردە التىن بار، بارسام باقىر دا جوق» دەمەكشى، باۋىرتاي كوپ ۇزاماي تابيعاتى تاماشا دەگەن تايلاندتاعى قۇنسىز قۇلدىق ومىرىنەن دە جيرەنە باستاعان. ءبىر كۇنى تاعى سىندى. اربا سۇيرەپ، جۇك تاسىپ تاپقان تيىن-تەبەنىنىڭ باسىنا سۋ قۇيعانشا اياماي ءىشتى. اقىرىندا جاتار ورنىنان ايىرىلدى. كوشەدە قونساڭ پوليتسەيلەر ۇستاپ، قۇجاتىڭدى تارتىپ الىپ، ايىپپۇل سالىپ، مازاڭدى قاشىرادى. باۋىرتايدىڭ بارار جەر، باسار تاۋى  قالماعان سوڭ، «كوپشىلىككە كىرۋگە تىيىم سالىنادى، ۋلى كوبرالار بار» دەگەن تاقتايشا ىلىنگەن پاركتە بىرنەشە ءتۇن تۇنەۋىنە تۋرا كەلدى. تاتار ءدامى تاۋسىلماعاندىقتان بولار الىستان جەر باۋىرلاپ جىبىرلاپ بارا جاتقان جىلانداردى كۇندىز ءوز كوزىمەن كورسە دە تۇندە كەلىپ ەشقايسىسى شاقپاعان ەكەن.

باۋىرساق اڭگىمەم اياقتالۋعا تاقادى دەگەندەي، ورنىنان تۇرىپ بۇرىشتاعى شەلەككە قولىنداعى كونسەرۆىنىڭ قاڭىلتىرىنا سالىنعان تەمەكى تۇقىلىن توكتى.

– تاۋبەجان اعامەن تايلاندتا تانىستىم. وتباسىمەن دەمالىپ ءجۇر ەكەن. ناماز وقيتىن، بايسالدى كىسى. مەنىڭ ادام شوشيتىن ءتۇرىمدى كورىپ، «اينالايىن، قازاقتىڭ ءبىر بالاسىنىڭ ايدالادا البا-جۇلبا بولىپ قاڭعىپ جۇرگەنىن كورىپ جۇرەگىم اۋىرىپ وتىر. قايتام دەسەڭ قازاقستانعا جولىڭدى ءوزىم تولەپ بەرەيىن. ەرەيمەنتاۋدا مال ۇستايتىن فازەندام بار. سول جەردە ەڭبەك ەت، مال باق، اقىڭدى جەمەيمىن»، دەدى. تاۋبەجان اعانىڭ جاناشىرلىعى قاتتى اسەر ەتتى جانە اراق ساتاتىن دۇكەنى، سىرا قۇياتىن كافەسى جوق ەلسىز جاتقان ەرەيمەنتاۋدىڭ دالاسىندا ءبىراز مال باقسام، بالكىم، اراقتى قويىپ كەتەرمىن دەپ ۇمىتتەندىم دە وسىندا كەلۋگە كەلىسىمىمدى بەردىم. مىنە، سودان بەرى وسىندامىن.

-اكە-شەشەڭ امان با؟

-امان ەكەن. وتكەندە قالاعا بارعاندا اۋىلدىڭ جىگىتىن كەزىكتىرگەم. ەكەۋىنىڭ امان-ەسەن ەكەنىن، بىراق قارتايىپ قالعاندارىن ايتتى.

اتا-اناسىن ايتقاندا باۋىرساقتىڭ داۋسى قىستىعىپ شىقتى.

– اعا، بالا كەزىمدە «اتامنان دا قاشتىم، اپامنان دا قاشتىم، سەنەن دە قاشىپ كەتەم» دەپ ەڭ اقىر اياعىندا تۇلكى جەپ قوياتىن باۋىرساق تۋرالى «كولوبوك» دەگەن ەرتەگىنى جاقسى كورەتىن ەدىم. اپاما قايتا-قايتا ايتقىزاتىنىم ءالى ەسىمدە. اكە-شەشەدەن، باۋىردان، دوستان، اۋىلدان قاشىپ جۇرگەنىمدە اراق دەيتىن تۇلكى مەنى دە ءبىر كۇنى جۇتىپ قوياتىن شىعار؟...

...باۋىرساقتىڭ كوزى جاسقا شىلانىپ قالعان ەكەن.

قۋات بوراش 

Abai.kz