ءبىز بۇگىن كەز-كەلگەن ۇيالى تەلەفوننىڭ، سمارتفوننىڭ، پلانشەتتىڭ ينتەرفەيسىن، ياعني ەكرانداعى كوپتەگەن سانالاۋان قۇرال-سايماندار پەرنەسىن باسىپ، وسى «وپتسيالار» جيىرما جىل بۇرىن بولدى ما – دەپ ويلامايمىز دا. مەن ادەيى ءوز ۇيالى تەلەفونىمدى قولىما الدىم دا، ويلاندىم – وسىدان جيىرما جىل بۇرىن مەنىڭ «ينتەرفەيسىم» قانداي بولار ەدى؟!

مىنە – تەلەفون ەكرانىندا – تەلەفون تۇتقاسىنىڭ بەينەسى تۇر. باياعى زاماندا (دالىرەك ايتساق شامامەن 12-13 جىل بۇرىن) ول تەلەفون دەگەنىڭ – دالىزدە نەمەسە ۇستەلدىڭ ۇستىندە تۇراتىن جەكە قۇرال بولعان ەدى. («دوماشني ستاتسيونارنىي ديسكوۆىي(!) تەلەفوننىي اپپارات»، كىمنىڭ ەسىندە بولسا). ال مىنا «كونتاكتى» دەگەن پەرنەنىڭ ورنىنا قاعازدان جاسالعان جەكە بلوكنوت ارنالىپ، ونىڭ ىشىندە تەلەفونداردىڭ ءتىزىمى تۇرعان-دى. كەلەسى، «كامەرا» (قازىر ول جارتىلاي فوتواپپارات – جارتىلاي بەينەكامەرا) – ول قۇرال بۇرىن ەكىنىڭ بىرىندە بولمادى. تەك مۇمكىندىگىڭ بولسا، جەكە تاسپالى بەينەكامەرانى نەمەسە پلەنكالى فوتواپپاراتتى ساتىپ العان ەدىڭ، كوبىنەسە ول قۇرالدار كاسىبي نەمەسە اۋەسقوي فوتوگراف الدە وپەراتورلاردا بولدى. جيىرما جىل بۇرىن، ياعني 2000-شى جىلداردىڭ باسىندا، سمس-ءتىڭ ورنىنا قاعاز حاتتى پوشتاعا الىپ بارۋ «وپتسياسى» بولعان تۇعىن. كەلەسى، «گالەرەيا» دەيدى، ول بۇرىنعىنىڭ تىلىمەن ايتقاندا، كادىمگى فوتوالبوم نەمەسە بەينەتاسپالار قورابى ىسپەتتەس پاپكا. 

كەلەسى – ساعات پەن كۇنتىزبە. ولار قابىرعادا، ۇستەل ۇستىندە، شكاف سورەسىندە بولاتىن، قولساعات دەگەن تۇسىنىك ءسان ەدى. ال تەمىر «بۋديلنيكتى» مەحانيكالىق تۇردە كەشكە بۇراپ-بۇراپ، تاڭەرتەڭ ونىڭ قوڭىراۋىن ازەر ءسوندىرۋشى ەدىك. ودان باسقا، پلاستماسسا بۋديلنيكتەر دە بولدى. ول دا ءبىر ءداۋىر. كەلەسى – راديو (قۇلاققاپپەن تىڭدايتىن), بۇرىن ول كادىمگى ماگنيتافون سياقتى قۇرال بولىپ، ءۇيدىڭ ىشىندە، اۋلاداعى تاپشاندا – كورشىلەرگە ەستىلىپ تۇرعان ەدى. قازىر راديونى ادامدار ونشا تىڭدامايدى، ونىڭ ۇستىندە ۇيىتىپ تىڭداتار ستانتسيالار دا سيرەپ كەتتى ەمەس پە! كەلەسى ەكراندا قانداي پەرنەمىز تۇر ەكەن؟! «موي فايلى» دەپ تۇر. ونىڭ ىشىندە نە بار ەكەن؟ ەسكىنىڭ تىلىمەن ايتساق، ونىڭ ىشىندە فوتوالبوم دا بار، بەينەتاسپالار دا بار، مۋزىكا تىڭدايتىن اۋديوكاسسەتالار (كەزىندە ءسان ەدى – ەستەرىڭدە بولسا) دا بار، تاعى «دوكۋمەنتى» دەيدى – ولارىڭ تەك قاعاز كۇيىندە قالتادا الدە شاباداندا عانا ءجۇرۋشى ەدى! تاعى – «زاگرۋزكي» دەيدى. ول «زاگرۋزكيىڭ» تەك عانا عالامتور كەڭىنەن پايدا بولعان سوڭ، جەكە كومپيۋتەرلەردىڭ ىشتەرىندە بولۋشى ەدى. ول كومپيۋتەرلەردىڭ مونتورلارى ەسكى تەلەديدارلار سياقتى بولىپ ەدى.

سوسىن نە بار؟ ەكرانعا قايتا قاراپ ەدىم، ادام تۇسىنبەس (روبوتتار نەمەسە ەڭ اقىلدى پروگرامميستتەر عانا تۇسىنەر) «درايۆ»، «كارتا پامياتي»، «حرانيليششە»، «ۋستانوۆوچنىە فايلى» دەپ تۇر. قۇداي-اي، ونداي «وپتسيالار» جيىرما جىل بۇرىن تەك عانا ەڭ وزىق شەتەلدىك كومپيۋتەرلەردە بولعان شىعار! «پاميات» - ول كادىمگى ادامنىڭ ءوز ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ەمەس پە؟! سول كەزدە بۇل قابىلەت ءالى بار بولىپتى دەيمىن دە، «درايۆ» دەگەنىڭ، بالكىم، ادامنىڭ قيالداۋ نەمەسە ويلانۋ قابىلەتى شىعار – ماعىنا بويىنشا قاراساق. ال مىنا «سەتەۆوە حرانيليششە» دەگەن تۇسىنىك و باستا ارى كەتسە حالىقتىڭ جادىنداعى ورتاق مادەني-رۋحاني بىلىمدىك قۇندىلىقتار ەدى... «ءيۋتۋبتىڭ» ورنىنا كوبىنەسە كادۇىلگى تەلەديدار، كىمدە بار بولسا – «ۆيدەوماگنيتافون» ەدى. جالپى، عالامتوردىڭ (پويسكاۆايا سيستەما) ورنىنا قالالىق كىتاپحانالار (قاعاز كىتاپتارمەن – ارينە), قاعاز گازەت-جۋرنالدار، كىتاپ دۇكەندەرى بارشىلىق ەدى ء(ارى وزەكتى، ءارى ءسان ەدى، شىركىن!).

كەلەسى پەرنە – «كالكۋلياتور» دەيدى. بۇرىن ول جەكە ءبىر پلاستماسسا قۇرال ەدى، كنوپكالارى بار. ودان قالسا، ادامدار ويشا وپ-وڭاي ەسەپتەي سالۋشى ەدى... كەلەسى، «ديكتوفون» دەيدى، ونداي زاتتىڭ ۇلكەنى – تەك تىلشىلەردە، ال كىشىسى – تەك ايبارلى تىڭشىلاردا عانا بولۋشى ەدى. ەلەكتروندى پوشتا – تەك تەمىر پوشتا جاشىكتەرىنە تاستالاتىن قاعاز كونۆەرت-حاتتار ارقىلى تارالعان-دى، بار جوعى 15-20 جىل بۇرىن! جانە ول ءۇشىن «ۆاي-فاي» ەمەس، شىن پوشتا قىزمەتكەرلەرى كەرەك ەدى. بانكتىڭ سايتى ەمەس، ول كەزدە بانك تەرەزەسى عانا بولعان. جانە ول تەرەزەگە جەتۋ ءۇشىن ۇيدەن شىعىپ عانا قويماي، ۇزىق كەزەكتە تۇرۋ كەرەك ەدىڭ. «انتيۆيرۋسنايا پروگرامما» دەيدى... ول تەرمين، مۇمكىن، جيىرما جىل بۇرىن تەك شالعاي مەگاپوليستەگى العاشقى پروگرامميستتەرگە عانا بەلگىلى بولعان شىعار... «پلەي ماركەت» دەپ تۇر، ونىڭ ورنىنى، ارينە، قاراپايىم دۇكەندەر، دۇڭگىرشەكتەر، بازارلار ء(تىپتى كوشە بازارى), ۇلكەن قالالىق دۇكەندەر بولدى. ودان بولەك، مىنا ءبىر جەردە اعىلشىن تىلىندە جازىلعان «كلاۋد-حروم» («كيسلوتنىي دوجد» جاۋاتىن حيميالىق بۇلت پا، نە؟!), «ەمودجي» (ەموتسيا – ءار ادامنىڭ ىشىندەگى دۇنيە ەدى-اۋ!), «اندرويد-ماندرويد» (تەك فانتاستيكالىق كىتاپتاعى نەمەسە فيلمدەگى روبوت-اندرويد پا، نە؟!), «گالاكسي-مالاكسي» (استرونومداردىڭ زەرتتەۋ وبەكتىسى مە، نە؟!) جانە ت.ب. ادام ۇقپاس نارسەلەر دەگەندەرىڭ اتىمەن جوق ەدى! تەك عانا مىنا ءبىر «سامسۋنگ» دەگەن جەكە ءبىر ءسوز تەلەديداردىڭ ماركاسى ەدى – سونى بىلەمىن!

ەندى، «ناسترويكي» دەگەنگە كىرەيىن. «ۆاي-فاي» دەپ تۇر. ونىڭ ورنىنا ارى كەتسە تەلەفون سىمى بار تۇعىن. «مەلوديا زۆونكا» دەيدى. ول كەزدە تەك ەسكى تەلەفوننىڭ قوڭىراۋدىڭ قويۋ شىرىلى ەدى. «ۋۆەدوملەنيە» - ول كەزدە كوبىنەسە اۆتوينسپەكتورلاردان عانا كەلگەن-ءدى، ءسىرا... «ديسپلەي» تەك ەسكى تەلەديداردىڭ ءتورتبۇرىش (لامپالى) ەكرانى رەتىندە بار بولعان. ارى كەتسە، «تەتريس» ويىنىنىڭ ديسپلەيى بولماسا! تەلەديدار دەمەكشى، ول كەزدە اينالدىرعان 5 تەلەارنا بولسا دا، ونىڭ بارلىعىن دا كورۋشى ەدىك، ال قازىرگى 500 تەلەارنانىڭ بىرەۋىن دە كورمەيمىز دە... «وبوي» دەپ تۇر، ول كەزدە پاتەرلەردىڭ ءتورت قابىرعاسىنداعى تۇسقاعاز عانا بولدى. «تەمى» - ول كەزدە تەك گازەت بەتتەرىندە. «كارتى» - قالا كارتاسىن ءبىز تەك بوتەن قالادا ەكسكۋرسيادا جۇرگەندە عانا قولدانىپپىز. «پوگودا» دەگەندى تەلەديدار مەن راديودان ايتۋشى ەدى. ال مىنا «ۋچەتنىە زاپيسي» تەك قالا ارحيۆىندە عانا بولعان شىعار. ودان بولەك، «يگرى» - ول كەزدە الدە اۋلاداعى تازا اۋاداعى فۋتبول ويىنى، الدە اعاشتان جاسالعان ۇيدەگى شاحمات ويىنى بولعان ەدى. ال مىنا ەلەكتروندى تۇردە «پيتستسا شاقىرتۋ» نەمەسە «تاكسي شاقىرتۋ» دەگەن فۋنكتسيالار – ول كەزدە تەك تانىس اسپازىڭ نەمەسە تانىس تاكسيستىڭ بولسا عانا مۇمكىن «وپتسيا» ەدى. جانە مىنا «كيۋ-ار كود»-تىڭ ورنىنا – كادىمگى «ارتيكۋل 145» سياقتى جاي عانا قاعاز جازۋلار عانا بولۋشى ەدى – كەز-كەلگەن تاۋارلاردا...

ءيا، قازىرگى زامان تسيفرلاندى. ال ول كەزدە، جيىرما جىل بۇرىن، بىزدە ايفوندار تۇرماق، ءتىپتى كەڭسە كومپيۋتەرلەرىنىڭ وزدەرى ونشا كوپ ەمەس ەدى! «الەۋمەتتىك جەلى» دەيدى (اتىن جارنالاماي-اق قويايىن), ونىڭ ورنىنا كادىمگى كۇندەلىكتى ادام مەن ادام اراسىنداعى تىكەلەي قارىم-قاتىناستار، دوستىق، ماحاببات، تۋىسقانشىلدىق، ارالاسۋ، تانىستىق، كورشىلەستىك ىسپەتتەس ءداستۇرلى قۇندىلىقتار بار ەدى! ارى كەتسە، مەكتەپتە وقۋشىلار ءبىر-بىرىمەن قاعاز(!) حات الىسىپ-بەرىسىپ، «انكەتا» دەگەن ويىن ويناۋشى ەدى... قازىرگى ۇرپاق سونىڭ ءبارىن تۋعالى تەك «ونلاين» عانا كورىپ جاتقان سىڭايلى. ءبىز دە جيىرما جىل بۇرىنعى ءومىردىڭ «ينتەرفەيسىن» ۇمىتقان سياقتىمىز.

باتىربەك رۇستەمبەكوۆ

Abai.kz