اتىراۋ وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى - بولاشاعى جوق ايماقتار حالقىن جاپپاي كوشىرۋ بويىنشا ناۋقان. اتىراۋ وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى كەلەشەگى بار جانە جاعدايى جاقسى ءوڭىردى بۇرىننان قالاعان. سەبەبى مۇناي ءوندىرىسى كولەمىنىڭ، كەن ورىندارى تابىستىلىعىنىڭ تومەندەۋى، ناشار ەكولوگيالىق احۋال، ينفراقۇرىلىمنىڭ بولماۋى - وسىنىڭ بارلىعى بۇرىندارى تانىمال مۇناي اۋىلدارىنداعى تىرشىلىكتى تۇساۋلادى. ادامدار ءوز ۇيلەرىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. كەلەشەگى جوق ايماقتار حالقىنىڭ تىرشىلىككە قولايلى وڭىرلەرگە قونىس اۋدارۋ تۋرالى وتىنىشتەرى جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، 2009 جىلى العاشقى كوشىرۋ ىسكە اسىرىلدى.

كىمدەردى كوشىرەمىز؟

جاعدايى مۇشكىل جانە جىلدام كوشىرۋدى قاجەت ەتەتىن ەلدى مەكەندەر قاتارىنا ءۇش اۋىل جاتقىزىلدى:  اتىراۋ وبلىسىنىڭ ماقات اۋدانىنداعى كومسومولسك، قوشقار جانە بەكبيكە اۋىلدارى. بۇندا ساپالى اۋىز سۋ دا، گاز دا، ينفراقۇرىلىم دا، بالاباقشا دا نە باسقا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار نىساندار بولماعان. جەرگىلىكتى حالىق ەڭبەكاقىلارىن قايدا جۇمسايتىندارىن بىلمەيتىنىن، دەمالاتىن ورىنداردىڭ جوقتىعىن ايتىپ شاعىمداناتىن. ۇيالى تەلەفوندار بار، بىراق بايلانىس جوق دەيتىن مۇنايشىلار. بۇعان قوسا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى ەڭبەك ەتەتىن كەن ورىندارى وتكەن عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا اشىلعان.

اتىراۋ وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ ومىرىندەگى ەڭ ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى - بولاشاعى جوق ايماقتار حالقىن جاپپاي كوشىرۋ بويىنشا ناۋقان. اتىراۋ وبلىسىنىڭ تۇرعىندارى كەلەشەگى بار جانە جاعدايى جاقسى ءوڭىردى بۇرىننان قالاعان. سەبەبى مۇناي ءوندىرىسى كولەمىنىڭ، كەن ورىندارى تابىستىلىعىنىڭ تومەندەۋى، ناشار ەكولوگيالىق احۋال، ينفراقۇرىلىمنىڭ بولماۋى - وسىنىڭ بارلىعى بۇرىندارى تانىمال مۇناي اۋىلدارىنداعى تىرشىلىكتى تۇساۋلادى. ادامدار ءوز ۇيلەرىن تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. كەلەشەگى جوق ايماقتار حالقىنىڭ تىرشىلىككە قولايلى وڭىرلەرگە قونىس اۋدارۋ تۋرالى وتىنىشتەرى جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىكتىڭ قۇلاعىنا شالىنىپ، 2009 جىلى العاشقى كوشىرۋ ىسكە اسىرىلدى.

كىمدەردى كوشىرەمىز؟

جاعدايى مۇشكىل جانە جىلدام كوشىرۋدى قاجەت ەتەتىن ەلدى مەكەندەر قاتارىنا ءۇش اۋىل جاتقىزىلدى:  اتىراۋ وبلىسىنىڭ ماقات اۋدانىنداعى كومسومولسك، قوشقار جانە بەكبيكە اۋىلدارى. بۇندا ساپالى اۋىز سۋ دا، گاز دا، ينفراقۇرىلىم دا، بالاباقشا دا نە باسقا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار نىساندار بولماعان. جەرگىلىكتى حالىق ەڭبەكاقىلارىن قايدا جۇمسايتىندارىن بىلمەيتىنىن، دەمالاتىن ورىنداردىڭ جوقتىعىن ايتىپ شاعىمداناتىن. ۇيالى تەلەفوندار بار، بىراق بايلانىس جوق دەيتىن مۇنايشىلار. بۇعان قوسا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى ەڭبەك ەتەتىن كەن ورىندارى وتكەن عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا اشىلعان.

انىقتاما: كومسومول كەن ورنىندا مۇناي 1943 جىلدان وندىرىلەدى، 2006 جىلى ونىڭ تيىمدىلىگى تومەن كەن ورىندارىنىڭ قاتارىنا جاتقىزىلدى. 1 توننا مۇناي وندىرۋگە كەتەتىن شىعىن 37 760 تەڭگەنى قۇرادى. تيىمدىلىگى ودان دا تومەن قوشقار كەن ورنىندا مۇناي 1940 جىلدان بەرى وندىرىلەدى.

ناتيجەسىندە مۇناي قورى ازايىپ، جۇمىس تا قىسقارا باستادى، ايماقتاعى «قارا التىن» ءوندىرىسىنىڭ تابىستىلىعى تومەندەپ كەتتى. سول سەبەپتى بۇل اۋىلداردىڭ تۇرعىندارى بيلىك الدىنا وبلىستىڭ مۇناي-گاز سالاسى دامىپ جاتقان جانە جۇمىس  تابىلاتىن اۋداندارىنا كوشىرۋ جونىندە ماسەلە كوتەرگەن ەدى.

اۋىلدار اۋماعىندا مىڭنان استام ادام تۇرىپ جاتقان، بۇل - جۇزدەگەن وتباسى. ارينە، بيلىك كەن ورىندارىن وڭدەۋگە جانە رەسپۋبليكانىڭ مۇناي-گاز سالاسىن دامىتۋعا ۇلەسىن قوسقان مىڭداعان مۇنايشىنىڭ ماسەلەسىن شەشۋسىز قالدىرا المادى. وبلىس اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆ حالىقتى جاعدايى جاقسىراق ەلدى مەكەندەرگە كوشىرۋ تۋرالى ماسەلەنى ەڭ جوعارى دەڭگەيدە  - ۇكىمەتتە، پارلامەنتتە كوتەردى، «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىمەن جانە «قازمۇنايگاز» بارلاۋ ءوندىرۋ» اق-مەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى. ماسەلەنىڭ كۇردەلىلىگى، كەشەندى شەشىمدى تالاپ ەتەتىندىگى بارلىعى ءۇشىن ايقىن بولدى.  قۇزىرەتتى ورگاندار كەن ورىندارىن كونسەرۆاتسيالاۋ مۇمكىندىگىن قاراستىردى، سونىمەن قاتار، حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتۋ جانە مۇنايشىلار اۋىلدارىن الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىممەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى قاراستىرىلدى. تالقىلار جالعاسىپ جاتقاندا جاعداي ۋشىعا ءتۇستى. وبلىس اكىمدىگى دە، تۇرعىنداردىڭ وزدەرى دە دابىل قاقتى. بيلىك وكىلدەرى الدىن الا ەسەپتەۋلەر بويىنشا كومسومول، قوشقار جانە بەكبيكە اۋىلدارىنداعى ەكى ءجۇز وتباسىن اتىراۋ مەن ماحامبەت اۋدانىنىڭ ورتالىعىنا كوشىرۋ ءۇشىن 70-تەن استام ۇشبولمەلى، 100-گە جەتە ءتورت بولمەلى جانە 70-تەن اسا بەسبولمەلى پاتەر قاجەتتىگىن ايتتى، ولاردىڭ جالپى سوماسى 2 ملرد-تان استام تەڭگەنى قۇرادى.

كىم وتەيدى؟

دەگەنمەن، قىزۋ تالاسسوزدەردەن كەيىن كومسومولسك، قوشقار جانە بەكبيكە اۋىلدارى تۇرعىندارىن كوشىۋ بويىنشا كەشەندى باعدارلاما دايىندالىپ، قابىلداندى. قوماقتى جوبانى ىسكە اسىرۋ وبلىس اكىمدىگىنە تاپسىرىلدى. جوبانى قارجىلاندىرۋ ماسەلەسى دە شەشىلدى. شىعىنداردىڭ ءبىر بولىگىن قمگ ءبو كومپانياسى الۋعا كەلىستى.

مۇناي-گاز كومپانياسىنىڭ شارۋاشىلىق سۋبەكت ەكەنىن اتاپ كەتۋ قاجەت، سوندىقتان حالىقتى كوشىرۋ كومپانيا مىندەتىنە كىرمەيدى. بىراق بۇعان قاراماستان، قمگ ءبو شەتتە قالعان جوق، سەبەبى ماسەلە وسى اۋىلداردا تۇراتىن مۇنايشىلار مەن ولاردىڭ وتباسىلارىنا قاتىستى ەدى. قمگ ءبو مەن وبلىس اكىمدىگى سەرىكتەستىك تۋرالى مەموراندۋم جاساسىپ، كومپانيا جوبانى بىرلەسە قارجىلاندىرۋعا كەلىستى.

كوشكەن حالىق ەش قارجىلىق شىعىنعا ۇشىراعان جوق، قاراجات قمگ ءبو بيۋدجەتى مەن وبلىس بيۋدجەتىنەن ءبولىندى. بۇعان قوسا، كوشىرۋ جونىندەگى باعدارلاماعا بارلىق وتەماقىلار، سونىمەن قاتار، كەلەشەگى جوق اۋىلدار تۇرعىندارىنىڭ جىلجىمايتىن مۇلكىنىڭ قۇنىن وتەۋ ەنگىزىلدى.

كوشىرۋ باعدارلاماسى بويىنشا بىرنەشە جىل ىشىندە تۇرعىلىقتى ورىندارىن 1200-دەن استام ادام اۋىستىردى. كوشىرۋگە 1,5 ملرد-تاي تەڭگە جۇمسالدى، بيۋدجەت ەسەبىنەن - 749 ملن تەڭگە، قمگ ءبو ەسەبىنەن - 751 ملن. تەنگە.

جۇرت قاي جەرلەرگە كوشىرىلدى؟

كوشىرۋ بويىنشا باعدارلامانى قارجىلاندىرۋ - ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشى عانا، بۇنداي ءىرى جوبانى ىسكە اسىرۋدا ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرى اسا ماڭىزدى. قايشىلىقتى جاعدايلاردى بولدىرماۋ ءۇشىن، ءار وتباسىنىڭ قالاۋىن ەسكەرۋ كەرەك. وبلىس اكىمدىگى قمگ ءبو كومپانياسىمەن بىرگە ونداعان بىرلەسكەن ءىرى جوبانى اتقارعان، بۇل جولعى مىندەتتەرىن دە ءساتتى ورىندادى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە جاڭا ۇيلەر مەن پاتەرلەر سالىندى، گاز جانە جىلۋ جۇرگىزۋ ماسەلەلەرى شەشىلدى، بالاباقشالار، مەكتەپتەر، دۇكەندەر مەن الەۋمەتتىك ماڭىزى بار باسقا دا نىساندار جوندەلدى. كوشىرۋ بارىسىندا ادامداردىڭ قالاۋلارى دا ەسكەرىلدى - بىرەۋلەرى ماحامبەت اۋدان ورتالىعىنا، بىرەۋلەرى اتىراۋعا ورنالاستى. حالىق ىڭعايلى پاتەرلەر مەن جايلى ۇيلەر الدى.

وبلىس اكىمدىگى مەن قمگ ءبو بىرلەسە ىسكە اسىرعان كوشىرۋ بويىنشا ناۋقان اتىراۋ وبلىسىندا مۇناي-گاز كومپانياسى ورىنداعان تاعى ءبىر جوبا بولدى.

انىقتاما: 2011 جىلى قمگ ءبو 6,5 ملرد-تاي تەڭگەنى ماڭعىستاۋ جانە اتىراۋ وبلىستارىنداعى الەۋمەتتىك جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا باعىتتادى. اتىراۋ وبلىسىنداعى وسى جىلى 100 جىلدىعىن اتاپ وتكەن دوسسور كەن ورنى ورنالاسقان دوسسور اۋىلىندا قمگ ءبو كومپانياسى قۇنى 180 ملن  تەڭگەلىك 80 ورىندىق «بوتاقان» بالاباقشاسىن،  127 ملن تەڭگەلىك «مۇنايشى» مادەنيەت ءۇيىنىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋى مەن جوندەۋىن جانە 210 ملن تەڭگەلىك دەنەشىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىنىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋى مەن جوندەۋىن قارجىلاندىردى.

سونىمەن قاتار، 2011 جىلى قمگ ءبو اتىراۋ وبلىسىنىڭ ەلدى-مەكەندەرىندەگى تاعى بەس دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىنىڭ قۇرىلىسىن قارجىلاندىردى، ولاردىڭ جالپى قۇنى 301,5 ملن تەڭگەنى قۇرادى. مۇناي-گاز كومپانياسىنىڭ ارقاسىندا يندەر اۋدانىنىڭ ەسبول اۋىلىندا، ماحامبەت اۋدانىنىڭ المالى اۋىلىندا، جىلىوي اۋدانىنىڭ جاڭاقاراتون اۋىلدارىندا جانە اتىراۋ، اقساي اۋىلدىق وكرۋگتەرىندە سپورت ورتالىقتارى پايدا بولدى. جاقىندا قىزىلقوعا اۋدانىنىڭ ميالى اۋىلىندا قۇنى 150 ملن تەڭگەلىك ءىرى دەنەشىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ ورتالىعى پايدالانۋعا بەرىلدى. كومپانيا جىل سايىن كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدار مەن جەكە تۇلعالارعا دەمەۋشىلىك جانە قايىرىمدىلىق كومەك كورسەتەدى. بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەرگە (بالالار ۇيلەرى، مەكتەپ-ينتەرناتتار), سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرلەرىنە، ولارعا تەڭەستىرىلگەن قر ازاماتتارىنا، جالعىزىلىكتى زەينەتكەرلەرگە، مۇگەدەكتەرگە، كوپبالالى جانە جاعدايى ناشار وتباسىلارعا قولداۋ كورسەتۋ باسىمدىق بەرىلگەن باعىت بولىپ تابىلادى. 2011 جىلدىڭ ىشىندە قمگ ءبو  700 ملن تەڭگەگە دەمەۋشىلىك جاساپ، قايىرىمدىلىق كومەك كورسەتتى.

قمگ ءبو كومپانياسى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى بار جۇمىس بەرۋشى قاعيدالارىنا ساي ەكەنى، جەرلىگىكتى بيلىك ورگاندارىنا الەۋمەتتىك جوبالاردى ىسكە اسىرۋدا ىقپالداستىق كورسەتەتىنى ايدان انىق. بۇل ارەكەتتەردىڭ بارلىعى قاراپايىم ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاعدايىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان. تەك مۇنايشىلاردىڭ عانا ەمەس، وبلىستىڭ بارلىق تۇرعىندارىنىڭ جاسالىپ جاتقان قامقورلىق.  قمگ ءبو كومپانياسىنىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى وسىنداي ىستەرمەن كورىندى، بۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى قازاقستاننىڭ ءوزىن قۇرمەتتەيتىن ءار كومپانياسى تانىتۋى كەرەك.