كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدە ورىس حالقىن «ۇلى ورىس حالقى» دەپ توبەمىزگە كوتەرىپ كەلدىك. كوپ ادام «ستارشي براتقا» ولەردەي سەندى. ءسويتىپ جۇرگەندە تاۋەلسىزدىك الدىق. كوپ نارسەگە جاڭاشا قارايتىن بولدىق. 2014 جىلى رەسەي قىرىم تۇبەگىن اننەكسيالاعان سوڭ رەسەي تاريحى مەن مادەنيەتى تۋرالى كوپ سىرلاردىڭ بەتى اشىلدى. ۋكراين تاريحشىلارىنىڭ ايتۋىنشا ورىستار سلاۆيان حالىقتارىنا جاتپايدى ەكەن. ورىستار التىن وردا زامانىندا فين-ۋگور حالقى مەن موڭعول-تۇركى حالىقتارىنىڭ اسسيملياتسياسىنان پايدا بولىپتى. كيەۆ ءرۋسى مەن موسكوۆيا كنازدىگى مۇلدە ەكى بولەك كورىنەدى. التىن وردانىڭ سولتۇستىك ۇلىسى بولىپ تابىلاتىن موسكوۆيا ءوزىنىڭ بيلەۋشىلەرىنەن سالىق جيناۋدا العان قۇزىرەتىن كەڭىرەك پايدالانعان. التىن وردا ىدىراعان كەزدە باسقىنشىلىقپەن جەر كولەمىن ۇنەمى كەڭەيتىپ وتىرعان.

ال ورىس ەلىنىڭ بۇرىنعى «ماقتانىشتارى» بۇگىندە مىنانداي اقيقاتتارمەن ايشىقتالىپتى:

√ ەكىنشى جاھان سوعىسىنىڭ سوڭىندا حيروسيما مەن ناگاساكيگە تاستالعان اتوم بومباسىنىڭ جاسالۋ قۇپياسىن ورىستار اشا الماعان. اقىرى ونىڭ سىزبالارىن 1946-1947 جىلدارى اقش ينجەنەرى يۋ́ليۋس رو́زەنبەرگ پەن ونىي ايەلى ەتەل ۇرلاپ اپەرگەن. سول ءۇشىن سوت 1953 جىلى ەكەۋىن دە ءولىم جازاسىنا كەسكەن. سول سىزبالار پايدالانىلىپ جاسالعان سوۆەتتىك اتوم بومباسى تەك 1949 جىلى عانا العاش سىناقتان ءوتتى.

√ ورىس بالالايكاسىنىڭ ارعى ءتۇبى – قازاق دومبىراسى.

√ ماترەشكا – جاپونيادان اكەلىنگەن. 1890 جىلى ويىنشىق ءوندىرىسىنىڭ يەسى ساۆۆا مامونتوۆتىڭ ايەلى ەليزاۆەتا جاپونيادان ويشىل فۋكۋرامانىڭ بەينەسى سالىنعان، ءبىرىنىڭ ىشىنە ءبىرى كيىلەتىن ويىنشىق ساتىپ اكەلەدى. وسىنىڭ نەگىزىندە ماترەشكا جاسالعان. ول كەزدە ورىستار اراسىندا ماترەنا دەگەن ات كەڭ تاراعان ەكەن. سودان ورىس ماترەشكالارى پايدا بولعان.

√ «رۋسسكايا ۆودكا» اراعىن پولياكتار ويلاپ تاپقان. جالپى «ۆودكا» دەگەن پولياك ءسوزى. ءسپيرتتى ەرتەرەكتە ارابتار ويلاپ تاپقان.

√ ورىس پەلمەنى – قىتايدان شىققان.

√ «ورىس گارمونى» العاش گەرمانيادا جاسالىپتى. ونى 1822 جىلى بەرليندە حريستيان فريدريح ليۋدۆيگ بۋشمان (1805—1864) دەگەن نەمىس شەبەرى ويلاپ تاپقان.

√ «ۆارياگ» ءانىن نەمىس جازعان. «ۆراگۋ نە سدايوتسيا ناش گوردىي „ۆارياگ“» ءانىنىڭ ءسوزىن جازعان اۆستريالىق اقىن رۋدولف گرەينتس. «ۆارياگ» كرەيسەرى فيلادەلفيادا جاسالعان. 1901 جىلى رەسەيگە بەرىلگەن. 1904 جىلى 8 اقپاندا كورەيلەردىڭ چەمۋلپو پورتىندا تۇرعاندا جاپون ەسكادراسىمەن شايقاسىپ، جاۋ قولىنا تۇسپەۋ ءۇشىن سۋعا باتىرىلعان. جارتى جىلدان سوڭ جاپوندار «ۆارياگ» كەمەسىن كوتەرىپ، وعان جاڭا «سويا» دەگەن ات بەرىپ، ول جاپون اسكەري فلوتيلياسىندا قىزمەت ەتكەن.

√ ورىستىڭ ايگىلى «ۆەچەرني زۆون» رومانسىن 1818 جىلى توماس مۋر دەگەن اعىلشىن جازعان.

√ ماسكەۋدىڭ سيمۆولدىق قۇرىلىستارىن 1493 جىلى يتالياندىق ارحيتەكتور پەترو سولاري بون فورزين جاساعان.

√ پەتەربۋرگتىڭ سيمۆولدىق قۇرىلىستارىن شۆەيتساريالىق ارحيتەكتور دومەنيكو ترەزيني مەن يتالياندىق ۆارفولومەي راسسترەللي جاساعان.

√ 1814 جىلى وداقتاستارمەن بىرگە پاريجگە شابۋىل جاساعان رەسەي اسكەرىن شوتلاندىق باركلاي دە توللي باسقاردى.

√ رەسەيدىڭ جەر شارىن اينالعان العاشقى ساياحاتىن نەمىس ادام يوحانن فون كرۋزەنشتەرن جۇزەگە اسىرعان.

√ رەسەي تاراپىنان انتاركتيدانى اشقان دا نەمىس – فابيان گوتتليب تاددەۋس فون بەللينگسگاۋزەن.

√ رەسەيدىڭ ەڭ مىقتى پەيزاجيسى لەۆيتان – ەۆرەي.

√ ورىستىڭ ەڭ تانىمال ديكتورى لەۆيتان – ول دا ەۆرەي.

√ ورىستىڭ ۇلى اقىنى الەكساندر سەرگەەۆيچ پۋشكيننىڭ تەگى ابيسسينيالىق (ەفيوپيالىق) تۇتقىن نەگر.

√ سوۆەتتىك رەاكتيۆتى «كاتيۋشا» مينومەتىن جاساعان گەورگي لانگەماك دەگەن نەمىس. ونى نكۆد اتىپ ولتىرگەن.

√ «وچي چەرنىە» رومانسىن جازعان ۋكرايندىق.

√ ورىس اقىنى م.لەرمونتوۆتىڭ تەگى – شوتلاندىق. اكەسى پولياك ارمياسىندا قىزمەت ەتكەن.

√ ماكەۋ قالاسىنىڭ نەگىزىن قالاعان باتۋ حاننىڭ نەمەرەسى مەڭگۋ تەمىر. «موسكۆا» وزەنىنىڭ اتى موكشان تىلىندە «ءىرىڭدى سۋ»، «ساسىق سۋ» دەگەندى بىلدىرگەن.

√ «رۋسسكوە پولە» ءانىنىڭ اۆتورلارى – ەۆرەي يان فرەنكەل مەن ۇلتى نەمىس ايەل يننا گوفف.

√ ماسكەۋ كنيازدىگىن التىن وردانىڭ سولتۇستىك بولىگىندە سالىق جيناۋ ءۇشىن موڭعول بيلەۋشىلەرى قۇرعان.

√ «مونوماحتىڭ شاپكىسى» – وزبەك حاننىڭ ءوزىنىڭ قۇلاق كەستى قۇلى يۆان كاليتاعا سەنىمدى قىزمەتى ءۇشىن بەرگەن تارتۋى.

√ پەيزاجيست ايۆازوۆسكيدىڭ ۇلتى – ارميان، نيكولاي گوگولدىڭ شىن فاميلياسى يانوۆسكي، ۇلتى – ۋكراين، ارعى ءتۇبى پولياك. كونستانتين تسيالكوۆسكيدىڭ اتا-باباسى – پولياك. كوسموناۆتيكانىڭ اتاسى سەرگەي كورولەۆ – ۋكراين، عارىشتىق تەحنيكانىڭ باس كونسترۋتورى ۆالەنتين پەتروۆيچ گلۋشكو –ۋكراين.

√ ورىس ساماۋرىنى (ساموۆارى) و باستا يراندا ويلاپ تابىلعان.

√ راديونى ويلاپ تاپقان ورىس ينجەنەرى س.پوپوۆ ەمەس، يتاليان ونەرتاپقىشى گۋلەلمو ماركوني ەكەن. و 1896 جىلى اشقان جاڭالىعىن رەسمي تىركەتكەن.

√ كالاشنيكوۆ اۆتوماتىنىڭ (اكم-47) شىنايى اۆتورى – نەمىس حۋگو شمايسسەر.

√ ت-34 تانكىسىنىڭ كونسترۋكتورى – نەمىس ادولف ديك. سول ەڭبەگىنە قاراماستان ول 17 جىل ايداۋدا جۇرگەن.

√ ل.ي.برەجنەۆ پەن ن.س:حرۋششەۆتىڭ ۇلتى ۋكراين بولاتىن.

مىنە، وسىنداي قىزىقتار. ەگەر تازا ورىستاردىڭ قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىن بىلسەڭىزدەر، جازىڭىزدار.

مارات ءبايدىلداۇلىنىڭ جازباسى

Abai.kz