2012 جىلدىڭ العاشقى ساياسي وقيعاسى - ءماجىلىس سايلاۋىنا قاتىستى رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى دوس كوشىم مىرزانى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ قوناعى رەتىندە شاقىرعان بولاتىنبىز. دوس مىرزا Abai.kz  اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارى تاراپىنان كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، سايلاۋالدى ناۋقانىنىڭ سۇرەڭسىز سيپات الىپ، حالىقتىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى تومەندەپ، داۋىس بەرۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتىپ تۇرعانىن ايتادى.
«اباي-اقپارات»

- قۇرمەتتى دوس كوشىم اعا، وسى پارلامەنت سايلاۋى قارساڭىندا "رۋحانيات" پارتياسىنا داۋىس بەرمەكشى ەدىم. دالىرەك ايتسام، ارينە، مۇحتار شاحانوۆ اعامىزعا. بىراق، قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىن بيلىك ءتۇرلى سىلتاۋمەن  پارتيانى سايلاۋ دوداسىنان الىپ تاستادى. ەندى سايلاۋعا قاتىساتىن وتىرىك پارتيالاردىڭ ەشقايسىسىنا داۋىس بەرگىم كەلمەيدى. سىزگە قويار سۇراعىم: حالىقارالىق باقىلاۋشى رەتىندە كورىپ ءجۇرسىز عوي، سايلاۋعا بارىپ، بيۋللەتەندى ءبۇلدىرىپ تاستاعان دۇرىس پا، الدە مۇلدە سايلاۋعا بارماعان ءجون بە؟ سايلاۋعا بارماسام، داۋىسىمدى اۆتوماتتى تۇردە "نۇر وتان" ۇرلاپ الا ما؟ جاۋابىڭىزعا الدىن الا راحمەت.
جانار.

2012 جىلدىڭ العاشقى ساياسي وقيعاسى - ءماجىلىس سايلاۋىنا قاتىستى رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى دوس كوشىم مىرزانى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ قوناعى رەتىندە شاقىرعان بولاتىنبىز. دوس مىرزا Abai.kz  اقپاراتتىق پورتالىنىڭ وقىرماندارى تاراپىنان كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، سايلاۋالدى ناۋقانىنىڭ سۇرەڭسىز سيپات الىپ، حالىقتىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى تومەندەپ، داۋىس بەرۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتىپ تۇرعانىن ايتادى.
«اباي-اقپارات»

- قۇرمەتتى دوس كوشىم اعا، وسى پارلامەنت سايلاۋى قارساڭىندا "رۋحانيات" پارتياسىنا داۋىس بەرمەكشى ەدىم. دالىرەك ايتسام، ارينە، مۇحتار شاحانوۆ اعامىزعا. بىراق، قۋلىعىنا قۇرىق بويلامايتىن بيلىك ءتۇرلى سىلتاۋمەن  پارتيانى سايلاۋ دوداسىنان الىپ تاستادى. ەندى سايلاۋعا قاتىساتىن وتىرىك پارتيالاردىڭ ەشقايسىسىنا داۋىس بەرگىم كەلمەيدى. سىزگە قويار سۇراعىم: حالىقارالىق باقىلاۋشى رەتىندە كورىپ ءجۇرسىز عوي، سايلاۋعا بارىپ، بيۋللەتەندى ءبۇلدىرىپ تاستاعان دۇرىس پا، الدە مۇلدە سايلاۋعا بارماعان ءجون بە؟ سايلاۋعا بارماسام، داۋىسىمدى اۆتوماتتى تۇردە "نۇر وتان" ۇرلاپ الا ما؟ جاۋابىڭىزعا الدىن الا راحمەت.
جانار.
- قوعام ءبىر ورنىندا تۇرمايدى. سوندىقتان ءاربىر ازاماتتىڭ سايلاۋعا قاتىسىپ، تاڭداۋ جاساپ، داۋىس بەرۋدى داعدىعا اينالدىرعانى دۇرىس دەپ بىلەمىن. ەگەر ءسىز داۋىس بەرمەۋگە بارماي (كوڭىلىڭىزگە جاققان پارتيا جوق بولعاندىقتان),  بىراق  داۋسىڭىزدى باسقا ادامعا، باسقا پارتياعا پايدالانۋى مۇمكىن دەپ ويلاساڭىز (وندايدى جاققا شىعارمايمىن) بيۋللەتەندەگى بىرنەشە پارتياعا بەلگى قويىپ، ونى جارامسىز ەتۋگە بولادى.
- كەيبىر پارتيا وكىلدەرى سايلاۋدىڭ ءادىل وتەتىنىنە كۇمانمەن قارايدى،ءتىپتى نارازىلىق تا ءبىلدىرىپ ۇلگىردى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى قاي دەڭگەيدە جۇمىس جاساپ وتىر؟
ۇمىتكەر
- ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ءبىزدىڭ پارلامەنت قابىلداعان «قر سايلاۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ دەڭگەيىندە جۇمىس جاساپ وتىر. سايلاۋدىڭ ءادىل وتەتىنىنە كۇمانمەن قارايتىندار زاڭدى دۇرىستاۋعا كۇش سالۋلارى كەرەك سياقتى. ال زاڭدى دۇرىستاۋ ءۇشىن - پارلامەنتكە بارۋ شارت...
- دوسەكە، كەيبىر سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنىڭ (مىسالى الماتى قالاسىنداعى №245) سايلاۋعا شاقىرۋ قاعازدارىن تەك ورىسشا تولتىرىپ، قازاقشاسىنا پىسقىرىپ تا قاراماي وتىرۋىن قالاي تۇسىندىرە الاسىز؟ مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەي وتىرعان سايلاۋ ۋچاسكەسىندەگى ازاماتتار مەن ازاماتشالارعا قانداي شارا قولدانۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
- ارينە، «سايلاۋ ۋچاسكەسىن تالقانداپ، ۋچاسكە ورنالاسقان عيماراتتى ورتەۋ كەرەك» دەگەن اقىل بەرگىم كەلىپ، اۋزىم قىشىپ وتىرعان جوق. بىراق، ازىرشە، جوعارى تۇرعان اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسىنا شاعىم ءتۇسىرىپ، نە تەلەفونمەن حابارلاسساڭىز دا جەتىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. وكىنىشكە وراي، ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىلدى پايدالانۋدان باس تارتقان مەكەمەلەر مەن ازاماتتارعا قولداناتىن ەشقانداي دا جازا قاراستىرىلماعان.
- وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بايدىبەك اۋدانى N20 بايدىبەك سايلاۋ وكرۋگىندە دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەردى سايلاۋالدى جۇمىسىنا ەركىسىز ماجبۇرلەپ كوندىرۋدىڭ ءتۇرلى ايلا-شارعىسى جاسالىپ جاتىر. اتالعان وكرۋگتە عانا ەمەس، دارىگەرلەر مەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىن ساياسي ناۋقاندارعا كۇشتەپ، زورلاپ جۇمساۋدى بيلىك ادەتكە اينالدىرىپ العان. قيت ەتسە ولاردى "قىزمەتتەن كەتىرەمىز", "ايلىق جالاقىلارىڭدى قىسقارتامىز" دەپ قورقىتادى. دارىگەر مەن مۇعالىم بۇگىنگى قوعامنىڭ "ارقالاعانى - التىن، جەگەنى - جانتاق" كوك ەسەگىنە اينالدى. وسى كەلەڭسىزدىكتى قالاي توقتاتۋعا بولادى؟ سايلاۋ ناۋقاندارى بارىسىندا مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر "ساياسي تاپسىرىستاردان" قايتسە باس تارتا الادى؟
- «ەركىنەن تىس» ماجبىرلەۋگە كونۋ - قۇلدىققا ءتۇسۋ دەگەن ءسوز. ەگەر مەملەكەت قورعاماسا، ءار ادام ءوزىنىڭ ەركى مەن بوستاندىعىن وزدەرى قورعاۋلارى كەرەك. اتقارۋشى بيلىك سايلاۋ كەزىندەگى بارلىق ادىلەتسىزدىكتەردى سىزدەردىڭ قولدارىڭىزبەن جاسايدى. بۇل - بارىمىزگە بەلگىلى شىندىق. بالالارىمىزدى شىنشىل، ادىلەتشىل بولۋعا تاربيەلەيتىن ۇستازداردىڭ (ديرەكتورلاردىڭ) باسىم كوپشىلىگىن داۋىس بەرەتىن كۇنى تانىماي قالامىز... ارينە، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇرگىزىلەتىن بۇل ادىلەتسىزدىككە جەكە قارسى تۇرۋ - كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. مەنىڭشە، «كوك ەسەككە» اينالماۋدىڭ جولى- كەلەڭسىزدىككە قارسى بىرىگە قارسى شىعۋ. 

- دوس اعا، وتكەن 90- جىلداردىڭ باسىندا قازاق ۇلتشىلدارى مىقتى ەدى. ءسىز، قاسەن قوجاحمەت، جاسارال قۋانىشالى، سابەتقازى اقاتاي جانە باتىرحان دارىمبەت. ت.ت. جۇمىلساڭىزدار جۇدىرىق ەدىڭىزدەر. كەيىن ءبولىنىپ كەتتىڭىزدەر. "بيلىك ارالارىڭىزعا ىرىتكى سالدى!" دەيدى بىلەتىندەر. بىراق،سول بيلىك سىزدەردىڭ بىردە بىرەۋىڭىزدى جارىلقاپ، ومىرلەرىڭىزدى جەڭىل قىلا قويعان جوق. سۇراق: تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىن قۇرۋدىڭ سىن ساعاتى، ىلۋدە ءبىر عانا كەلەتىن ورايى تۇرعاندا، سونى ءبىلىپ تۇرىپ نەگە ءبولىنىپ، جارىلدىڭىزدار؟ ءتىپتى جاۋلاسىپ كەتكەندەيسىزدەر. بۇلارىڭىز نە؟ تاعى ءبىر سۇراق: 20 جىل بويى "قازاق مەملەكەتىن قۇرۋدامىز!" دەپ كەلە جاتقان ساياسي ەليتاعا كوزقاراسىڭىز قالاي؟ ولار ۇلتتىڭ، ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ ەمەس، وزدەرىنىڭ قارا باستارىنىڭ قامىن ويلاپ كەتكەن جوق پا؟ قازىرگى ساياسي ەليتانىڭ ەكىجۇزدىلىگى قازىرگى زامانعا ساي قازاق مەملەكەتىنىڭ  قالىپتاسۋىنا قانشالىقتى اسەرىن تيگىزەدى دەپ ويلايسىز؟
اساۋ.
- اسەكە، بۇل، بىرىنشىدەن، سايلاۋعا قاتىسى جوق سۇراق، ەكىنشىدەن، وتە كۇردەلى، ءبىر اۋىز سوزبەن قايىرۋعا كەلمەيتىن ماسەلە. دەگەنمەن قىسقاشا جاۋاپ بەرىپ كورەيىن. ءوز باسىم، ءسىز ايتقان ادامداردىڭ ەشقايسىمەن جاۋلاسۋدى بىلاي قويعاندا، ءجۇز شايىسقان جوقپىن.  جاسارال دوسىما عانا ءبىر جاعدايدا جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلگەنى بار. ال حاسەن ەكەۋمىز ءبىر ۇيىمدا جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. ساياسي ەليتا دا، وكىنىشكە وراي، مادەني، ادەبي ەليتا دا ۇلتتىڭ بولاشاعىنان گورى وزدەرىنىڭ قاراقان باسى مەن بالالارىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ كەتكەنىن ءبارىمىز كورىپ وتىرمىز. ولاردىڭ بىلە وتىرىپ، ادەيى، نە بىلمەي، پەندەشىلىكپەن ىستەگەن ءىس-ارەكەتتەرى قازاق جەرىندەگى ادىلەتتى قوعامنىڭ ورناۋىنا دا، ۇلتتىق ماسەلەنىڭ شەشىلۋىنە دە تۇساۋ بولىپ وتىر دەپ ويلايمىن
- زىكىرشىلەر تۋرالى ويىڭىز قانداي؟ "سوپىلار ءىسى" بويىنشا سوتتالعاندار تۋرالى كوزقاراسىڭىز قانداي؟ قازاقستاندا سالافيزم،ۆاحاببيزم سياقتى ءدىن وكىلدەرى سايران سالىپ جۇرگەندە يسماتۋللا ماقسۇم مەن ونىڭ شاكىرتتەرىن سوتتاپ جىبەرۋى اقىلىڭىزعا سىيا ما؟ كەزىندە ءسىزدى "قازاقستان" ۇلتتىق تەلەارناسىنداعى "كۇلتوبەدەن" ءجيى كوردىك. ونداعى سوپىلىق اعىم وكىلدەرىمەن قاتىناسىز قالاي بولدى؟ بىردە 31 ارناداعى "دودا" باعدارلاماسىندا زىكىرشىلەردىڭ اراسىنداعى ەركىن، ەرۇلان سياقتى جىگىتتەردى جاقسى تانيتىنىڭىزدى دا ايتىپ ەدىڭىز؟ ولار قانداي جىگىتتەر ەدى؟ ولاردىڭ بۇل جولعا ءتۇسىپ كەتۋىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟
عالىمجان
- تاعى دا سايلاۋعا قاتىسى جوق سۇراق... ەگەر «Abai.kz» پورتالى مۇمكىندىك بەرسە، بۇل سۇراقتاردى سايلاۋدان سوڭ  كەڭىرەك تالقىلاۋعا دايىنمىن.
- قاراپ وتىرساق، ساياسي پارتيالار سايلاۋالدى جارنامالارىن ءورىستىلىدى گازەتتەرگە كوپ بەرگەن سياقتى. ءسويتىپ ولار كەزەكتى رەت ءورىستىلدى باسىلىمداردى بايىتىپ تاستادى. بۇل -  زاڭ بۇزۋشىلىق ەمەس پە؟ بۇل -  سايلاۋالدى ناۋقانىندا ەلەكتوراتتى ء"ورىستىلدى", "قازاقتىلدى" دەپ الالاۋ ەمەس پە؟ الدە، قازاق ءباسپاسوزىنىڭ ساياسي ناۋقانداردا ەش قاۋقارى جوق پا؟
باتىرعالي
- قازاق جەرىندە ورىس ءتىلدى باق-تىڭ سانىنىڭ دا، شىعارىلىمىنىڭ دا كوپ ەكەندىگىن ءبارىمىز بىلەمىز. سوندىقتان سايلاۋالدى باعدارلامالارىنىڭ ورىس ءتىلدى گازەتتەردە كوپ بولۋى زاڭدى جاعداي. مەنىڭشە، قازاق ءتىلدى اۋديتورياعا ارنالعان ءبىر اۋىز ءسوزى جوق كانديتاتتاردىڭ تەك قانا ورىس ءتىلدى ەلەكتوراتقا جۇمىس ىستەۋى - جەكە باسىنىڭ تاڭداۋى. بىزدە ونسىز دا «ەكى تىلدىك ورتا» قالىپتاسقان. ءبىزدىڭ كورەتىن كينومىز دا باسقا، وقيتىن گازەتتەرىمىز دە بولەك، ماقسات-مۇددەمىز دە ەكى ءتۇرلى. سوندىقتان سايلاۋ كەزىندەگى تاڭداۋىمىز دا وسى جولدان شىقپايدى. ارينە، قازاق ەلىنىڭ بارلىق ازاماتتارى ءۇشىن بۇل - اسا قاۋىپتى جاعداي!
- ءوزىن-ءوزى تاراتقان ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنىڭ قايتادان ۇمىتكەر رەتىندە ءتورت كوزى تۇگەل تىركەلۋىن قالاي باعالايسىز؟
- بىرىنشىدەن، ءسوز جوق، بۇل - وتە ىڭعايسىز جانە اقىلعا سيمايتىن جاعداي. بىراق، ەكىنشىدەن، ولار تىزىمگە وزدەرى كىرگەن جوق قوي، ولاردىڭ كەلەسى شاقىرىلىمعا دەپۋتات بولۋ-بولماۋىن جوعارىداعى كوكەلەردىڭ شەشەتىنى دە بەلگىلى.

- راحات اليەۆ ءبىر سوزىندە: "بيلىككە حالىقتىڭ داۋىسى كەرەك ەمەس، سەبەبى ول سايلاۋعا ەكىنشى تازا بيۋللەتەن قوسادى. سول ارقىلى قاجەتتى داۋىستى جاسايدى،"- دەگەن بولاتىن. سايلاۋدى باقىلاۋشى رەتىندە ر.اليەۆتىڭ سوزىنە سەنەسىز بە؟ جالپى، وسىنداي ارەكەتتەر پراكتيكا جۇزىندە بولۋى مۇمكىن بە؟ مۇمكىن بولسا، داۋىس بەرۋ پروتسەسسىنىڭ قورىتىندىسىن اشىق تۇردە جۇرگىزۋگە قانداي ءىس-شارالار قاجەت؟ حالىق ءوز داۋىسىنىڭ دىتتەگەن جەرىنە جەتكەن-جەتپەگەندىگىن قالاي باقىلاي الادى؟
- ءبىزدىڭ كەيبىر «تانىمال ادامدار» بيلىكتەن كەتكەننەن سوڭ عانا ادىلەتتى ىزدەپ، وزدەرىنىڭ ويلارىن قورىقپاي ايتا الادى... ءالى ەسىمدە، 2003 جىلى بولۋى كەرەك، ۆەنادا، وبسە-ءنىڭ ورتالىق عيماراتىندا قازاقستاننىڭ ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ جۇيەسى جونىندەگى ماسەلە تالقىلاندى. ءبىزدىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنان بارعان فووس مىرزا بۇل جۇيەنىڭ الەمدە تەڭدەسى جوق، سايلاۋدىڭ مولدىرلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن تەحنولوگيا ەكەندىگىن دالەلدەدى، ال مەن ونى الداۋ مەن كوزبوياۋشىلىقتىڭ ناقتى قۇرالى ەكەندىگىن دالەلدەۋگە تىرىستىم. سول جەردە راحات اليەۆ تە وتىردى. سايلاۋ تۋرالى جوعارىداعى سوزدەردى سول ۋاقىتتا ايتقاندا ءماندى بولار ما ەدى.
ارينە، سايلاۋدى وتكىزۋشى جاق، كوپتەگەن قۋلىق سۇمدىقتاردى ويلاپ تابادى جانە سول ارقىلى وزدەرىنە قاجەتتى داۋىستى قامتاماسىز ەتەدى.  ونىڭ ىشىندە بيۋللەتەن جاساۋ دا بار. 2004 جىلى ءبىزدىڭ باقىلاۋشىلار تۇركىستاندا ءار بيۋللەتەندى 100 تەڭگەدەن ساتىپ جۇرگەن ادامادار تۋرالى حابارلاعانى ەسىمدە. (سايلاۋ بيۋللەتەندەرىندە 7 ءتۇرلى كوزگە كورىنبەيتىن قورعانىش بەلگىسى بولادى). ءسوز جوق، سايلاۋدىڭ بارلىق پروتسەسىن قالت جىبەرمەي باقىلاۋ - زاڭسىزدىقتاردىڭ 90 پايىزىنا توسقاۋىل قويادى. بىراق اڭگىمە وندا دا ەمەس. قولىڭدا سايلاۋ كوميسسياسى بەرگەن حاتتاما (سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءمورى مەن ۋچاستكە توراعاسىنىڭ قولى بار) بولسا دا ەرتەڭ داۋىس بەرۋ ناتيجەسى مۇلدەم باسقا بولۋى مۇمكىن. ەڭ باستىسى - ءسىزدىڭ دالەلىڭىزدى ەشقانداي سوت قاراپ، ءادىل شەشىم شىعارمايدى جانە سول زاڭسىزدىقتاردى جىبەرگەن ادامداردىڭ ءبىر دە بىرەۋى تەمىر توردىڭ ار جاعىنا وتىرمايدى. بيلىك پەن سوت - ارقاشان بىرگە!
- "رۋحانيات" پارتياسىنىڭ "قايتا جاندانىپ", سايلاۋعا ءتۇسۋى، بيلىكتىڭ سايلاۋ الدىنداعى ويىنى بولعاندىعىنا ءسىزدىڭ كوزىڭىز جەتكەن شىعار. م. شاحانوۆتىڭ قوزعالىسىن تىركەمەي قويىپ، ونى پارتياعا الداپ ءتۇسىرىپ، اقىننىڭ ساياسي قىزمەتىنە داق سالعانى ءسوزسىز. بيلىك نەگە "رۋحانياتقا" قادالىپ قالدى؟ ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز؟
- ءسىزدىڭ ويىڭىزعا تولىق قوسىلا المايمىن. سەرىكجان مامبەتالين ۇمىتكەر رەتىندە مۇقاڭنان كەيىنگى ەكىنشى ءنومىرلى بولىپ تۇسۋگە مەنى دە شاقىردى. ماعان سول  جەردە «بارلىق ۇلتشىل ازاماتتاردى ءبىر تۋدىڭ استىنا  جيناپ، كەيىن پارتيانى سايلاۋ دوداسىنان الىپ تاستايدى» دەگەن وي كەلگەن جوق. كەرىسىنشە، بارلىق ۇلتشىلدار جينالعان پارتياعا 1-2 پايىز داۋىس بەرىپ، سول ارقىلى «حالىقتىڭ ۇلتتىق ۇراندارعا بەرگەن باعاسى وسى، كوپشىلىكى سىزدەردى قولدامايدى» دەپ ماسقارامىزدى شىعارادى ما دەپ ويلادىم. سوندىقتان، سول زىمىياندىققا جەتكىزبەي «رۋحانياتتى» تىزىمنەن الىپ تاستاعانى مۇقاڭ ءۇشىن دۇرىس تا  بولعان شىعار دەپ ويلايمىن. بۇل سياقتى ساسىق قۋلىقتار ۇلتشىلداردىڭ بەدەلىن تۇسىرەدى دەگەنگە تاعى دا سەنبەيمىن!
- رۋحانيات پارتياسىن سايلاۋ دوداسىنان نەگە الىپ تاستادى؟ تەك م.شاحانوۆتان سەسكەنگەندىكتەن ەمەس شىعار؟
- مەنىڭ ەستۋىمشە، سەرىكجاننىڭ وسك-دا بەرگەن جاۋاپتارىنا قاراعاندا پارتيانىڭ كانديداتتاردى بەكىتۋ جيىنىندا كەمشىلىكتەر بولعانعا ۇقسايدى. مەنىڭشە، ونداي كەمشىلىكتەردى قازبالاي بەرسە، كەز كەلگەن پارتيادان تابىلاتىن بولار. اڭگىمە سول، كەمشىلىكتەردى كىمنىڭ جانە قالاي پايدالانۋىندا. جالپى العاندا، بىلتىرعى پرەزيدەنت سايلاۋى «قازاق ءتىلىنىڭ ەمتيحانى ارقىلى كوزدەرىن جويۋ» دەگەن ۇرانمەن جۇرسە، بيىلعى سايلاۋ «جينالىستارداعى، دەكلاراتسياداعى كەمشىلىكتەردى پايدالانۋ ارقىلى پارتيالار مەن كانديداتتاردى قۇرتۋ» دەگەن ۇرانمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان سياقتى.
- ليۆيا مەن ەگيپتتەگى احۋال بىزدە قايتالانادى دەگەنگە سەنەسىز بە؟ ليۆياداعى حالىقتىڭ جاعدايى بىزدەن كوپ جاقسى بولاتىن، ال بىزدە بولسا، ىشكى ءونىم قاعاز جۇزىندە جانە وليگارحتاردىڭ قالتاسىندا اي ساناپ ەمەس، ساعات سايىن ءوسىپ كەلەدى. جاناوزەندەگى جاعداي جەزقازعاندا قايتالانۋ مۇمكىن بە؟
- قازاق جەرىندە ءبارى دە بولادى دەگەنگە سايامىن. مىناۋ بىزدە بولمايدى دەپ ايتا المايتىن زامانعا جەتتىك. قازاق قازاققا ەشقاشان وق  اتپايدى دەگەن ءسوزدى ءجۇز قايتالاعان مەن ەدىم... جاڭاوزەندەگى جاعداي قازاقتىڭ كەز كەلگەن ايماعىندا قايتالانۋى مۇمكىن. ونى قازاقتار قايتالاعىسى كەلەدى دەپ ويلامايمىن، بيلىكتىڭ اقىماق، ارانداتۋشى ءىس-ارەكەتى حالىقتى كوشەگە الىپ شىعادى. ارينە، ءبىرىنشى تولقىن - جاڭاوزەن قىرعىنى - ساباسىنا تۇسەر، بىراق ەكىنشى تولقىندا تۋدىرمايتىن بيلىكتى كورىپ وتىرعان جوقپىن.
- قاي مەكتەپتىڭ مۇعالىمى ەكەنىمدى ايتپاي-اق قويايىن، ايتسام قىزمەتىمنەن، نان تاۋىپ، بالا-شاعامدى اسىراپ جۇرگەن جەرىمنەن قۋىلامىن. ءبىزدى، مەكتەپ ۇجىمىن، سايلاۋ ناۋقانى بولسا ءبىتتى مالشا ايداپ الاڭعا اپارادى، سايلاۋ ۋچاسكەلەرىنە جۇمسايدى. ىستەمەگەندى ىستەتكىزەدى. دەمەستى دەگىزەدى. وسىنداي زاڭسىزدىققا تيىم بولا ما ءوزى؟ عىلىم جانە ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ تورىنە كەلىپ كەتىپ جاتقان مينيسترلەر ءبىزدىڭ وسىنداي سورلى حالىمىزگە اراشا تۇسكەن ەمەس. پروكۋراتۋرا زاڭسىزدىق اتاۋلىنىڭ بارىنە كوزدى تارس جۇمىپ قويىپ قاراپ وتىر. زاڭسىزدىق پەن مۇعالىمنىڭ ەڭبەگىن قاناۋ قايتكەندە تيالادى؟
ح.س.
- وسىنىڭ الدىندا عانا ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا ۇقساس سۇراققا جاۋاپ بەرىلدى. قوسارىم: سايلاۋشىلاردىڭ ءتىزىمىن تەكسەرىپ، ءۇي-ءۇيدى كەزىپ ءجۇرۋ - سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ دا، مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ دە مىندەتى ەمەس. زاڭ بويىنشا، سايلاۋشىلار تىزىمىنە جەرگىلىكتى اكىمشىلىك جاۋاپتى. ال ولاردىڭ سالدىر-سالاق ىستەگەن جۇمىستارىن (كەيدە بەس جىلدا ءتىزىم جاڭارتىلماعان كۇيىندە قالادى) سايلاۋ كوميسسيالارىنىڭ «دۇرىستاۋى» - بارىپ تۇرعان زاڭسىزدىق! مەنىڭشە، بۇنىڭ بارلىعى كەڭەس وكىمەتى كەزىنەن قالعان - «سايلاۋعا ءجۇز پايىز قاتىسۋ كەرەك» دەگەن ۇراننىڭ ومىرشەڭدىگى. اريەن، ازاماتتاردىڭ سايلاۋعا قاتىسۋ بەلسەندىلىگى - قوعام دامۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى. بىراق حالىقتى سايلاۋعا زورلاپ الىپ شىعۋ - دەموكراتيانىڭ بەلگىسى ەمەس
- قازاقستان ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ جۇيەسىن نەگە الىپ تاستادى دەپ ويلايسىز؟
- ونىڭ ءۇش ءتۇرلى سەبەبى بولۋى مۇمكىن: 1. قازىر ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ جۇيەسىن قولدانباي-اق كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋگە بولادى دەپ شەشتى. 2. ەلەكتروندى داۋىس بەرۋ جۇيەسىنىڭ سايلاۋدىڭ مولدىرلىگى مەن اشىقتىعىن قامتامىسز ەتە المايتىندىعىنا بيلىكتىڭ كوزى جەتتى. 3. ءبىزدىڭ، تاۋەلسىز باقىلاۋشىاردىڭ، سول ۋاقىتتاعى جۇرگىزگەن بىتىسپەس كۇرەسىمىزدىڭ ارقاسى. وسىنىڭ ءبىرىن تاڭداپ الىڭىز
- وسى سايلاۋ بارىسىندا ەل ءىشىن ارالادىڭىز با؟ ەلدىڭ كوڭىل-كۇيى قالاي ەكەن؟ سايلاۋعا بارىپ داۋىس بەرۋگە دايىن با؟ جەرگىلىكتى جەرلەردە سايلاۋ زاڭى بۇزىلىپ جاتقان جوق پا ەكەن؟
كوركەمبالا، استانادان
- 2011 جىلدىڭ 22 جەلتوقسانىنان 2012 جىلدىڭ 7 قاڭتارىنا دەيىن 10 وبلىس ورتالىعىن ارالاپ شىقتىم. سايلاۋشىلارمەن دە، كاديداتتارمەن دە كەزدەستىم. بيىلعى سايلاۋ - «ەڭ ءبىر قىزىقسىز سايلاۋ» سياقتى. پارتيالاردىڭ جارىسىن دا، كانديداتتاردىڭ «سوعىسىن» دا كورىپ وتىرعان جوقپىن. قازاق ەلى سايلاۋدان جەرىنە باستاعان سياقتى. مەنىڭشە، بيلىكتىڭ اڭساعان ارمانى دا سول! حالىق «ماعان ءبارى ءبىر» دەگەن سايىن، قوعامنىڭ ازۋى دا جەدەلدەي تۇسەدى. جەرگىلىكتى جەردەگى مەنىڭ كوزىمە تۇسكەن  ەڭ باستى ماسەلە- تىركەلىپ، سايلاۋ ناۋقانىنا ميلليونداعان اقشاسىن سالىپ، ۇگىت ناسيحات جۇمىسىنا كىرىسكەن كانديداتتاردى «دەكلاراتسيادان قاتە جىبەرىپسىڭ» دەگەن سىلتاۋمەن كانديداتتار تىزىمىنەن الىپ تاستاۋدىڭ كوبەيگەندىگى.    
- جابىق قالا جاعدايىنداعى جاڭاوزەندە سايلاۋ قالاي وتەدى؟ حالىقارالىق باقىلاۋشىلار جاڭاوزەنگە بارا الا ما؟ وعان قانداي كەپىلدىك بار؟
- توتەنشە جاعداي كەزىندە كەزدەسۋلەر، جيىندار، ت.ب. تيىم سالىندادى. دەمەك، سايلاۋالدى ۇگىت - ناسيحات جۇمىستارى جۇرگىزىلمەيدى دەگەن ءسوز. ونداي جاعدايدا  سول اۋماقتاعى سايلاۋ كەيىنگە قالدىرىلادى. توتەنشە جاعداي الىنعاننان سوڭ، ەكى ايدان كەيىن سول اۋماقتا سايلاۋ وتكىزىلۋى مۇمكىن.
- دوس كوشىم مىرزا، سىزبەن تىكەلەي ءارى اشىق سۇحبات جاساۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىرعان اباي.كز پورتالىنا راحمەت ايتامىن. وسى پورتال تۋرالى قانداي ويداسىز؟ «اباي.كز رەسمي اقپارات كوزدەرى مەن رەسمي باق-تىڭ بارىنە جاۋاپ رەتىندە بالاما اقپارات بەرەتىن جاڭا مەدياعا اينالدى» دەپ جۇرگەن تىلەكشى قاۋىمنىڭ پىكىرىمەن كەلىسەسىز بە؟ سايلاۋدى جاڭا ساپاعا كوتەرىپ، ءسوز بەن وي ازاتتىعىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن اباي.كز تاعى دا نە ىستەي الادى دەپ ويلايسىز؟
بيجومارت
مەنىڭ پورتال تۋرالى ويىم سىزبەن ۇندەسەدى. جاڭا ساپاعا كوتەرىلۋ ءۇشىن نە ىستەي الادى دەگەن ماسەلەنى رەداكتسيا ۇجىمىنىڭ وزدەرىنە قالدىرعانىمىز دۇرىس سياقتى.
- سايلاۋعا قازاقستان حالقىنىڭ قانشا پايىزى قاتىسقانىن، قانشاسى قاتىسپاعانىن وسك قالاي انىقتايدى؟ وسىنى بىلگىم كەلەدى.
نۇراتاي
- ...ءاربىر سايلاۋ ۋچاسكەسى داۋىستاردى ساناپ بولعاننان سوڭ، اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسىنا وزدەرىنىڭ حاتتتامالارىن وتكىزەدى. ال ولار سول اۋماقتىق سايلاۋ كوميسسياسىنا قارايتىن بارلىق ۋچاسكەلەردىڭ حاتتامالارىنداعى مالىمەتتەردى قوسىپ، وسك-گە جىبەرەدى. حاتتامالاردا قانشا سايلاۋشى قاتىسقانى، ولاردىڭ قالاي داۋىس بەرەگەنى تۋرالى مالىمەتتەر بار. ونى پايىزعا اينالدىرۋ كوپ قىيىندىق تۋدىرمايدى دەپ ويلايمىن
- دوسەكە، مىنا ماتىنگە نازار اۋدارىڭىز: «بۇرىن ءبىز جاڭاوزەن قالاسىندا سايلاۋدىڭ 15 قاڭتاردا وتەتىنىن مالىمدەگەنبىز. ويتكەنى پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن توتەنشە جاعداي 2012 جىلدىڭ 5 قاڭتارىنا دەيىن ەنگىزىلگەن بولاتىن. بۇل بىزگە سايلاۋدى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ۇيىمداستىرىپ، وتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن. الايدا، توتەنشە جاعدايدىڭ مەرزىمى ۇزارتىلدى. وسىعان ساي ءبىز دە جوعارىداعىداي شەشىم قابىلدادىق»، - دەدى وسك توراعاسى قۋاندىق تۇرعانقۇلوۆ.
«ءبىز كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە توتەنشە جاعداي كەزىندە سايلاۋ زاڭناماسىن قولدانۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى بويىنشا تۇسىنىكتەمە بەرۋ جونىندە حات جولدادىق. كونستيتۋتسيالىق كەڭەس بەرگەن تۇسىنىكتەمەلەر نەگىزىندە وسك جاڭاوزەندە پارلامەنت ءماجىلىسى دەپۋتتارىنىڭ سايلاۋىن وتكىزبەۋ جانە ءماسليحاتتار دەپۋتتارىنىڭ سايلاۋىن باسقا ۋاقىتتا وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى» - دەدى ول.
سوندا وزەندە سوعىس جاعدايى ما، قالاي ويلايسىز؟ بۇل دەگەنىڭىز وزەندىك ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن بۇزۋ ەمەس پە؟ 31 قاڭتاردان كەيىن سايلاۋ وزەندىكتەردىڭ داۋىسىن كۇتىپ وتىراتىن بولعانى ما؟ وكىمەتتىڭ بۇل قاي ساسقانى؟ وسى تۋراسىندا ۇعىنىق بەرە كەتسەڭىز دەيمىن.
- الدىنداعى وسىعان ۇقساس ءبىر ساۋالعا جاۋابىمدى قايتالاۋعا تۋرا كەلەدى. بۇل جەردە سايلاۋدى كەيىنگە قالدىرۋ شەشىمىن دۇرىس دەپ بىلەمىن. ءبىزدىڭ زاڭىمىز بويىنشا، توتەنشە جاعدايدى پرەزيدەنت ەنگىزە الادى (ول ءۇشىن سوعىس بولۋى مىندەتتى ەمەس). بۇل - ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن بۇزۋ بولىپ تا تابىلمايدى. سەبەبى، ولار توتەنشە جاعداي توقتاتىلعان سوڭ، وزدەرىنىڭ تاڭداۋلارىن جاسايدى جانە ول تاڭداۋ جالپى سايلاۋدىڭ ناتيجەسىنە ەنگىزىلەدى. ەگەر كانديداتارعا جيىن وتكىزۋگە، كەزدەسۋلەر وتكىزۋگە تيىم سالىنعان بولسا (بۇل - توتەنشە جاعداي جاريالانعان ۋاقىتتا  تيىم سالىناتىن ماسەلە), سايلاۋشىلار كىمنىڭ كىم ەكەندىگىن قالاي بىلمەك، تاڭداۋدى قالاي جاساماق...
- اسسالامۋالەيكۋم دوس اعا، ءسىزدىڭ قازاقتىڭ جوعىن جوقتاپ، كۇيىن كۇيتتەپ جۇرگەن ىسىڭىزگە اللا بەرەكەت بەرسىن ! ءسوزىمدى ايتا-ايتا تاڭدايىم جاۋىر بولعان ابايدىڭ سوزىمەن باستاماقپىن. «باس باسىنا بي بولعان وڭكەي قيقىم، مىنەكەي بۇزعان جوق پا ەلدىڭ سيقىن» دەپ ەدى عوي ھاكيم...
بۇگىنگى تاڭداعى قازاقتىڭ ەتەگىن جاۋىپ جۇرگەن، قاسقا مەن جايساندارىمىزدىڭ بارلىعى جىك-جاپپار بولعاندى قويىپ ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگۋى كەرەك !
اتاپ ايتقاندا رۋحانيات، جسدپ، «نۇر وتاننىڭ» ايتەۋىر "قازاقشا تۇشكىرەتىن" قاناتىن، امانتاي قاجىعا دەيىن ت.ب. كىم بولسا دا، ارعى پيعىلىندا ورتاق نيەتى بار، كەۋدەسىندە نامىس وتى سونبەگەن ازاماتتاردىڭ تايلى تاياعىن قالتىرماي باسىن قۇراپ، ءبىر ماقساتقا جۇمىلدىرا الاتىن تۇلعا كەرەك سياقتى ماعان.
ساياساتتانۋشى مامان رەتىندە، بۇل "ساندىراعىما" قالاي قارايسىز !؟
سونداي ءبىر ۇلتتىق پارتيا كەرەك پە دەيمىن ! ال سول پارتيانىڭ ىشىندە وڭشىلدار، سولشىلدار، راديكالدار، يسلامعا جاقىن جاماعات، شاحانوۆشىلدار دەگەندەي قاناتتارى بولسىن-مىس، ەڭ باستىسى قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاۋدا ءسوزىمىز سالماقتى، سيقىمىز قوماقتىراق كورىنەر مە ەدى، قايتەر ەدى!؟
- ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى دۇرىس! بۇل ساندىراق ەمەس. ونى بىزدەر دە جاقسى بىلەمىز. ء(بىر عانا ەسكەرتۋ. ءبىزدىڭ زاڭىمىز بويىنشا ۇلتتىق بەلگىگە قاراي پارتيا قۇرۋعا بولمايدى) بىزدەر كوپپىز. ءبىزدى قولداۋشى قازاقتار - 65 پايىز! بىراق، وكىنىشكە وراي،  ءالى دە بىرىگە الاتىن ەمەسپىز. ونىڭ سەبەبىن وسى جولدا جۇرگەندەر عانا تۇسىنەدى دەپ ويلايمىن.
- دوس اعا، جاڭاوزەن وقيعاسىنا بايلانىستى ءباسپاسوز بەن ينتەرنەت بەتتەرىندە جاريالانعان جىرلاردى وقىدىڭىز با؟ وقىساڭىز قانداي باعا بەرەسىز؟ مەنىڭشە سولاردىڭ بارىنە "ماحامبەت" اتىنداعى سىيلىقتى بەرۋ كەرەك سياقتى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
قاسىم.
- ءبارىن وقىدىم دەپ ايتا المايمىن. بىراق بۇل جىرلاردىڭ جۇرەكتى جارىپ شىققانى انىق!
- «رۋحانيات» پارتياسىن الىپ تاستاۋ ارقىلى بيلىك قالايدا ءتىلى ورىسشا، ءدىلى امەريكاندىق مەملەكەت قۇرىپ، قازاقتاردى ۇلت رەتىندە جويۋعا كىرىسكەن سياقتى. ونداي جاعدايدا باسقالاردىڭ ءوز جەرلەرى، ەلدەرى بولا تۇرا جەر قازاقتىكى بولمايدى، بارلىعىنا ورتاق بولادى. سولاي ەمەس پە؟
ساۋلە
- «رۋحانياتتى» سايلاۋ دوداسىنان الىپ تاستاۋ ارقىلى قازاقتىڭ شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسەدى دەپ ويلامايمىن.

جاڭاوزەندەگى سايلاۋعا قاتىسپاي قالاتىن 50 مىڭ ادامنىڭ قۇقىعى تۇرمەدەگى سوتتالعاندارمەن بىردەي بولۋى، ءسىزدىڭ جانىڭىزعا باتپاي ما؟ بۇل حالىقتى كەمسىتۋ ەمەس پە؟  
الدىڭعى سۇراقتادا وسى ماسەلەنىڭ جاۋابى - مەنىڭ پىكىرىم - بەرىلدى دەپ ويلايمىن.  سايلاۋدى كەيىنگە قالدىرۋ - سايلاۋ قۇقىعىنان تولىق ايرىلۋ بولىپ تابىلمايدى.
- سالەمەتسىز بە، اعا! 1. سايلاۋدىڭ ادىلەتتى وتەتىنىنە قاراپايىم حالىق سەنبەيدى. سونىڭ سەبەبىن ءسىز نەدەن كورەسىز؟ 2. مۇحتار شاحانوۆتى شىنىمەن دە "حالىقتىڭ قامىن ويلاپ ەڭىرەگەن ەر" دەپ سانايسىز با؟ راحمەت.
- 1. ونى سايلاۋدىڭ ادىلەتسىز جۇرگىزىلۋىنەن عانا كورەمىن.
2. ءيا، مۇحتار شاعانوۆتى حالىقتىڭ قامىن ويلاپ ەڭىرەگەن ەر دەپ سانايمىن. بىراق «ەڭىرەگەن ەرلەردىڭ» باسىن قوسا الاتىن، اقىلدى دا ايلالى، ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى بار كانىگى ساياساتكەر بولسا عوي، شىركىن!

- اسسالاۋماعالايكۋم! ءسىزدى قازاقتىڭ كوزى اشىق زيالى ازاماتىنىڭ ءبىرى دەپ بىلەمىن.
ءسىز نەگە سايلاۋعا تۇسۋدەن باس تارتتىڭىز؟
ءار ءتۇرلى پىكىر ايتىلىپ جۇرگەن "اق جول", "ادىلەت", "جسدپ" پارتيالارى تۋرالى قانداي ويداسىز؟
سىزدىڭشە  بىلىكتىلىگى مەن قاۋقارى تەڭ جاڭا پارلامەنتتىڭ جاساقتالۋى مۇمكىن بە؟ ال مۇمكىن بولسا، پارتيالار مەن بيلىك جانە جۇرتشىلىق سايلاۋدى قالاي وتكىزۋى كەرەك دەپ ويلايسىز ؟
رۋحاني ماسەلەدەگى تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولى بار ما، بولسا قالاي؟
قازاق قوعامى الدا دەموكراتيالىق ، ەكونوميكالىق جانە ءبىلىم سالاسىندا قانداي دامۋ باعىتىمەن ءجۇرۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟
راحمەت !
الاشتىڭ ءبىر ازاماتى
- سايلاۋعا تۇسپەگەنىم تۋرالى: 1. قانداي دا ءبىر بيلىكتە بولۋدى (مەيلى ول زاڭشىعارۋشى بيلىك بولسىن)كوڭىلىم حوش كورمەيدى. بىرەۋدىڭ بيلىگىندە بولۋدى دا قالامايمىن. 2. قازىرگى جۇيەدە پارلامەنت دەپۋتاتى ەشنارسەنى شەشە المايدى دەپ ويلايمىن. 3. ۇلتشىل ازاماتتار بارلىق پارتيادا دا بار. سوندىقتان ۇلتتىق باعىتتاعى ۇيىمداردىڭ باسشىلارىنىڭ ءبىر پارتياعا بارعانى باسقا پارتياداعى ۇلتشىل ازاماتتاردىڭ كوزقاراستارىنا كەرى اسەر ەتەدى دەگەن قاۋپىم بار.
ارينە، ءاربىر پارتيا تۋرالى مەنىڭ دە وزىندىك كوزقاراسىم بار. بىراق سايلاۋدىڭ الدىندا ونى جۇرتتىڭ الدىنا جايىپ سالۋ - ساياسي مادەنيەتتىلىككە جاتپايدى دەپ ويلايمىن
كەز كەلگەن تىعىرىقتان شىعاتىن جول بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.
-دوسەكە، مەنىڭ تۇسىنبەيتىنىم، پرەزيدەنتتىڭ جانىنداعىلار ونى دارىپتەپ "ەلباسى" "كوشباسشى" ء"بىرىنشى پرەزيدەنت كۇنى" ت.س.س. ماراپاتتاپ جاتىر بۇل ەلدىڭ، تىپتەن پرەزيدەنتتىڭ قادىرىن ءتۇسىرىپ جاتقانىن بىلە مە ەكەن. پرەزيدەنتتى دارىپتەگىسى كەلسە، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا جەتكىزسىن، ەل ەكونوميكاسىن دامىعان ەلدەردىڭ دەڭگەيىنە كوتەرسىن سوندا پرەزيدەنتتىڭ اتاعى قازاق ەلى عانا ەمەس الەمدىك دەڭگەيدە كوتىرىلەتىنىن بىلمەي مە ەكەن. وندا بيلىكتەگىلەردىڭ ريم پاپاسى سياقتى سوڭعى دەمى بىتكەنشە، بيلىكتە جۇرە بەرگەنىنە كونەر ەدىم. قازاق ەلىنىڭ بولاشاعى قازاق حالقىنىڭ ابىرويىن كوتەرۋدە جاتىر ەمەس پە، قازاق ەلى ناقتى تاۋەلسىزدىك الاتىنىنا سەنەسىز بە؟
- بىرىنشىدەن، جەكە باسقا تابىنۋشىلىق تۋرالى 2010 جىلعى «جاس الاشتىڭ» ءبىر نومىرىندە مەنىڭ «جەكە باسقا تابىنۋشىلىق» دەگەن كولەمدى ماقالام جارىق كوردى . ەكىنشىدەن، قازاق ەلىنىڭ ناقتى تاۋەلسىزدىك الاتىندىعىنا سەنبەسەم، قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا ءومىرىمنىڭ 23 جىلىن وسى جولعا ارناماس ەدىم
- جاڭاوزەندىكتەر جەرگىلىكتى ماسليحاتتارعا دەپۋتاتتارىن كەيىن دە سايلاي جاتار، ونداي ءپرينتسيپتى ماسەلە ەمەس قوي ۋاقىت دەگەنىڭ، ال، «پارلامەنتكە 50 مىڭ داۋىس تۇك اسەر ەتپەيدى» دەگەندى قالاي تۇسىنۋگە بولادى، وسىعان باس قاتىپ كەتتى.
- الدىڭعى سۇراقتاردا بۇعان جاۋاپ بەرىلدى
- تاۋەلسىزدىك مەيرامى مەن سايلاۋ تاياعاندا جاڭاوزەندەگى وقيعانىڭ بولۋى زاڭدى ما؟الدە كەزدەي سوقتىق پا؟ ءسىز قالاي ويلايسىز!
- مەنىڭشە، بۇل جاعدايدى جاڭاوزەندەگى اتقارۋشى بيلىكتىڭ وزدەرى نە بىلمەي، نە ارنايى ۇيىمداستىردى. وعان جوعارىدان بۇيرىق بەرلدى مە، ول جاعىن كەلەشەك كورسەتەدى. الاڭدا تۇرعان ەرەۋىلشىلەرگە 20 جىلدىق مەيرامدى تويلاۋشىلاردى ەنگىزۋ - ناعىز سۇرقيا ارانداتۋشىلىق! وسىنى ۇيىمداستىرعان جاندار «ەرەۋىلشىلدەر قازاقستاننىڭ 20 جىلدىق تويىنا دا قارسى شىقتى»  دەپ، ولاردى بۇكىل حالىقتىڭ الدىندا  جاماناتتى قىلماق بولعانىندا ءسوز جوق. مەنىڭشە، بۇل وقيعانىڭ سايلاۋعا ەشقانداي قاتىسى جوق.
- مەن مۇحتار شاحانوۆ ءۇشىن داۋىسىمدى "رۋحانيات" پارتياسىنا بەرمەك بولىپ ەدىم. وكىنىشكە وراي،وسك جاعانوۆانىڭ كەسىرىنەن «رۋحانياتتى» سايلاۋ دوداسىنان الىپ تاستادى. بۇعان ءبىر توپ جورا-جولداستارىمىز، ءتىپتى اۋىل-ايماعىمىز بولىپ، وكىنىپ وتىرمىز! قويار سۇراعىم: ءسىز مۇحتار اعامىزدىڭ ۇستانىمىن قولدايسىز با؟
- مەن 1991 جىلى «ازات» قوزعالىسىنىڭ سابەتقازى اعامىز جازعان باعدارلاماسىن دۇرىستاپ، وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ دايىندادىم، سول باعدارلاما ارقىلى «ازات» تىركەلدى. ءسىزدىڭ سۇراعىڭىزعا مىناداي جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى: مۇحتار اعامىز ءبىزدىڭ سول ۇستانىمىزدى قولدايدى.
- دوس اعا، بيلىكتىڭ «جاڭاوزەندەگى جاعدايعا ورالماندار كىنالى» دەگەنىنە كەلىسەسىز بە؟ «ورالمان» - شەت ەلدەن  تاريحي وتانىنا ورالعان قازاقتاردىڭ ازاماتتىق العانعا دەيىنگى ۋاقىتشا مارتەبەسى ەكەنىن بىلمەي سويلەگەندەردىڭ  مەملەكەت  زاڭدارىن قۇرمەتتەيتىندىگىنە كۇمانىم بار. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
- مەنىڭشە، بيلىك «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن سۇڭگيدىنىڭ» كەبىن كيدى. ولار  وسىنىڭ بارىنە باتىستاعى وپپوزيتسيانىڭ اقشاسىنان باستاپ ورالماندارعا دەيىن كىنالى دەگەن ايدار تاقتى. سول ءۇشىن شوكەەۆتى دە، كۇلىباەۆتى دا، ەرتىسباەۆتى دە سوتقا بەرۋگە بولادى دەپ ويلايمىن. ال قازىر ولارعا قارعىس ايتۋدان باسقا قولىمىزدان ەشتەڭە كەلمەيدى. قازاقتىڭ اتاجۇرتىنا قايتىپ ورالا باستاۋى - ەگەمەندىگىمىزدىڭ جالعىز جەڭىسى. ەڭ قورقىنىشتىسى، ادام قۇقىعى بويىنشا ءار ازامات قاي جەردە ءومىر سۇرەمىن دەسە ءوزى بىلەدى. وسى قاعيدانى بەلدەن باسا وتىرىپ، شوكەەۆتىڭ  ەندى ورالمانداردى جاڭاوزەنگە قونىستاندىرماۋ  كەرەك دەگەنى نە ساسقانى!
- ءسىزدىڭ قازاق ءتىلىنىڭ قامىن جەپ جۇرگەن ۇلت جاناشىرى،ساياساتكەر ەكەنىڭىزدى بىلەمىز. بىراق ۇنەمى دەموكراتيالىق جولمەن جۇرگەندى قالايسىز، ياعني «اسىقپاۋ كەرەك»، «تىنىشتىق كەرەك» دەيسىز، ت.ب.س.س.
پارلامەنتكە دەپۋتات بولساڭىز دا، ەشتەڭە قولىڭىزدان كەلمەيتىنىن بىلەسىز بە، مويىندايسىز با؟ راحمەت!
- سىزگە دە راحمەت! پارلامەنتكە بارۋدان (پارتيالاردىڭ تىزىمىنە كىرۋدەن) باس تارتقانىم سونى مويىنداعانىم ەمەس پە؟ اۆتوريتارلىق بيلىك جۇيەسىندە پارلامەنت  دەپۋتاتتارىنىڭ قولىنان ەشتەڭە كەلمەيتىنى راس.
ءيا، مەن قازىر (قازاق 65 پايىز بولعاندا) دەموكراتيالىق جولمەن ءجۇرۋدى قالايمىن. ال ءوز ەلىمزدە از بولعاندا كۇرەستىڭ باسقا جولدارىن ۇسىندىق، جۇزەگە اسىردىق. اتقا ءمىنىپ، ايقايلايسىڭ با، الدە اۋزىڭدى تۇمشالاپ الاڭعا شىعاسىڭ با، بۇلاردىڭ بارلىعى ساياسي ءتاسىلدىڭ ءتۇرى عانا. ال، ءىس-اركەتتەردىڭ سوڭعى نۇكتەسى --   ماقسات-مۇددەنى جۇزەگە اسىرۋ
- سايلاۋلارعا باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسىپسىز، شەتەلدەردە سايلاۋدىڭ اشىق ءارى ءادىل وتۋىنە نەگىز بولار قانداي مەحانيزىمدەردى كوردىڭىز؟
ءبىر عانا مىسال: قىرعىز ەلىندە داۋىستاردى ساناۋ كەزىندە حاتتامانىڭ ۇلكەن (2 مەتر دە 1 مەتر) فورماسى قابىرعاعا ىلىنەدى دە قولىنا فلوماستەر ۇستاعان سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءبىر مۇشەسى قاسىندا تۇرادى. كوميسسيا توراعاسى توبە بولىپ جاتقان بيۋللەتەندەردىڭ العاشقىسىن الىپ، قاسىنا باقىلاۋشىنىڭ بىرەۋىن شاقىرادى دا، قانداي كانديداتقا (نە پارتياعا) بەلگى قويعانىن كورسەتەدى. ول پارتيانىڭ اتىن داۋىستاپ تۇرىپ باقىلاۋشىنىڭ ءوزى ايتادى. ال ەكى قۇلاش حاتتامانىڭ قاسىندا تۇرعان كوميسسيا مۇشەسى سول كانديداتتىڭ قاسىنا ءبىر سىزىقشا قويادى. جارتى ساعاتتان سوڭ، كوميسسيا توراعسى ەكىنشى ءبىر باقىلاۋشىنى شاقىرادى. قىسقاسى ءار بيۋللەتەندەگى بەلگىنى باقىلاۋشىنىڭ ءوزى كورىپ، ءوزى حابارلايدى. ال كانديداتتارعا بەرلىگەن داۋىستاردىڭ سانىن پلاكاتتان  بارلىعى كورىپ وتىرادى. داۋىستاردى ساناۋ اياقتالعان سوڭ، پلاكاتتىڭ قاسىنداعى كوميسسيا مۇشەسى باقىلاۋشىلاردىڭ كوزىنشە ءوزىنىڭ قويعان سىزىقشالارىن سانايدى دا ەسەبىن جازىپ قويادى. ارينە، كەيدە وسىنداي  ءبىر-بىرلەپ ساناۋ ءتاسىلى كوپ ۋاقىتتى الادى، بىراق حالىقتىڭ كوز الدىندا وتەدى.
- بىزدەگى سايلاۋشىلار ءتىزىمىن جاساعاندا ءتول قۇجاتتاعى نومەرىمەن قوسا تولىق مالىمەتتەر جازىلادى. ەگەر سايلاۋشى كەلمەي قالعاندا ونىڭ داۋىسى ۇرلانۋى مۇمكىن بە؟
- مۇمكىن.
- سايلاۋدا باقىلاۋشىلار ناقتى قانداي باقىلاۋ جاساي الادى؟ مىسالى سايلاۋ بيۋللەتەندەرىنىڭ سانالۋىن ونىڭ ناتيجەلەرىن  قاداعالاي الا ما؟ الدە بۇل سايلاۋ ۋچاسكەسىنىڭ ىشكى ءىسى مە؟
- باقىلاۋشى داۋىس بەرۋدىڭ بارلىق پروتسەسىن باقىلاي الادى. ال داۋىستاردى ساناۋ كەزىندە ءار بيۋللەتەندەگى قويىلعان بەلگىنى كورىپ وتىراتىن جەرگە ورنالاسادى. زاڭنان ءۇزىندى: «سايلاۋ بيۋللەتەندەرىن ساناۋ كەزىندە كوميسسيا توراعاسى نەمەسە كوميسسيانىڭ بەلگىلى ءبىر مۇشەسى قاتىسۋشىلارعا (باقىلاۋشىلارعا) سايلاۋ بيۋللەتەنىن كورسەتەدى جانە سايلاۋشىنىڭ ەرىك ءبىلدىرۋىن جاريالايدى»
- ءبىر ادامنىڭ ءبىر وتباسىنداعى وزگە ادامدارعا داۋىس بەرۋى زاڭدى ما؟
- جوق.
- مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەردىڭ سايلاۋ ىسىنە تەگىن تارتىلۋىن قالاي باعالايسىز؟
- ول - زاڭسىزدىق بولىپ تابىلادى.
- كەي پارتيالاردىڭ سايلاۋ الدى جارناماسى تەلەارنالاردا جوق. باعاسى قىمباپ تا، الدە اقشا ۇنەمدەگەنى مە ؟ پارتيالار اراسىندا اشىق تەلەدودا بولا ما ءسىز شە؟
- تەلەدودانى  ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ۇيىمداستىرادى. ال تەلەجارنامالارعا مەملەكەت تاراپىنان قارجى بولىنەدى. بىراق وزدەرىن ناسيحاتتاۋدان باس تارتقان پارتيانىڭ ۇگىت ماتەريالىن زورلاپ بەردى دەگەندى ەستىگەن جوقپىن.
- "اق جولعا" ءبىراز جۇرت وڭ نە تەرىس باعا بەرەدى، ءبىرازى كۇمانمەن قارايدى. ءسىزدىڭ "اق جولعا" سەنىم ءبىلدىرۋىڭىزدىڭ سەبەبى نەدە؟
- «اق جولعا» سەنىم بىلدىرسەم، سول پارتيانىڭ تىزىمىنە كىرۋگە كەلىسىم بەرەر ەدىم. الايدا، «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسى بىرنەشە وبلىستاردا ۇلتتىق ماسەلە جونىندەگى ءىس-اركەتتەرىن وسى ۋاقىتقا دەيىن جەرگىلىكتى «اقجولدىقتاردىڭ» قولداۋىمەن جۇزەگە اسىرىپ كەلگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. پارتيالاردىڭ ىشىندە ۇلتتىق  ماسەلەگە بايلانىستى ارنايى قۇجات قابىلداعان دا وسى پارتيا بولعانىن ەستەن شىعارمايىق.
- دوس مىرزا، جاڭاوزەن قىرعىنىنا نەگە سەلت ەتكەن جوقسىز؟ بۇرىندارى ءسوزىڭىز دۇرىس ەدى، ىسكە كەلگەندە بۇعىپ قالعان جوقسىز با؟
- بىرىنشىدەن، 16 جەلتوقسان كۇنى كەشكە «داتقا» ءبىرىنشى سۇحبات بەرگەن مەن بولعان شىعارمىن. مەملەكەتتىك باق-تىڭ بىرەۋى مەنىمەن سۇحباتتاسقان سوڭ، باسقالارى جاقىندامايتىن بولدى. دەگەنمەن شەتەلدىك  بۇقارالىق اقپارات حابارلارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى مەنىمەن سۇحباتتاسىپ، مەنىڭ وسى وقيعاعا كوزقاراسىمدى ءبىلدى.

- ساياسات ساحناسىندا جۇرگەن "قۋىرشاقتاردىڭ" اتى-ءجونىن اتاپ بەرە الاسىز با؟ حالىق اراسىندا عاني قاسىموۆ نە، ۆ.جيرينوۆسكي نە، بىردەي دەگەن پىكىر بار. وسى قانشالىقتى راس؟

- 1991 جىلى  جيرينوۆسكيمەن  بىرگە جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. ول عاني اعامىزدان اقىلدىراق سياقتى. وتكەن سايلاۋلاردا «ورىس حالقىنا جاقسى بولسا، - رەسەيگە دە جاقسى بولادى» دەگەن ۇران كوتەرگەن دە وسى جيرينوۆسكي...
ال قۋىرشاقتارعا كەلسەك، ولار ساياساتتا جەتەرلىك دەپ ويلايمىن. كەرەك دەسەڭىز كۋىرشاق پارتيالار، قۋىرشاق ۇيىمدار دا بار. بىراق حالىق تا ولاردى تانىپ قالدى دەگەن سەنىمدەمىن
- ماجىلىسكە تاڭىربەرگەن بەردىوڭعاروۆ، سەناتقا عاني قاسىموۆ سياقتى ارتىستەردىڭ جينالا قالۋىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ ءارتىس دەمەكشى، "نۇر وتاننىڭ" ۇمىتكەرلەر تىزىمىندە ارتىستەر مەن انشىلەر ءورىپ ءجۇر. مىسالى، داريعا نازارباەۆا دا ءانشى. مەتسە-سوپرونا. سۇراعىم: قانداي جاعدايدا ءبىزدىڭ زاڭ شىعارۋشى ورگان كاسىبي پارلامەنتكە اينالادى؟
كۇكەڭ
- كۇكە، پارلامەنتكە كەلۋگە نيەت ەتكەن ارتىستەر مەن جازۋشىلاردى، سپورتشىلاردى ءبىر بولمەگە جيناپ، «جۇمىسسىزدىق تۋرالى» زاڭ دايىنداڭدار، سوندا عانا ۇيلەرىڭە باراسىڭدار» دەگەن ۋاقىتتا ولاردىڭ بارلىعى قولدارىن توبەلەرىنە قويىپ، قاشىپ كەتەر ەدى. ءبىزدىڭ پارلامەنت زاڭ شىعارۋشى ورگاننان گورى، زاڭدى قابىلداۋشى ورگانعا ۇقسايدى. ال كنوپكانى (ونىڭ الدىندا قاسيىسىن باسۋ كەرەكتىگىن تۇسىندىرگەن جاعدايدا ) باسۋ ءارتىستىڭ دە قولىنان كەلەدى...

- سايلاۋشىلىرمەن كەزدەسۋ بارىسىندا بولات ءابىلوۆ «الماتى قالاسىنىڭ اينالاسىندا ءبىر كەزدەرى الدەكىمدەردىڭ مەنشىگىنە ءوتىپ كەتكەنىمەن داليىپ بوس جاتقان جەرلەردى مەملەكەت يەلىگىنە قايتارىپ، الماتى قالاسىنىڭ رەەستىرىنە ەنگىزۋ كەرەك»،-  دەدى. مەنىڭ سايلاۋالدى ناۋقان بارىسىندا ۇمىتكەرلەردىڭ اۋزىنان ەستىگەن ءبىر ەستى ءسوزىم وسى بولدى. قۇلاعىڭىز تۇرىك جانسىز عوي، جسدپ-دان باسقا ساياسي پارتيالار نە دەپ جاتىر؟
كەتبۇقا
- شىنىمدى ايتسام، ءالى ءبىر دە ءبىر كەزدەسۋگە قاتىسپاپپىن...

- كەتبۇقانىڭ سۇراعىن جالعاستىرعىم كەلىپ وتىر. ساياسي پارتيالاردىڭ سايلاۋالدى تۇعىرنامالارىندا قازاقتىڭ قازىنا بايلىعى، قاۋىپسىزدىگى، ءتىلى، تۇتاستىعى، تاريحى مەن مادەنيەتى قانشالىقتى كورىنىس تاپقان؟ وتكەندە "اق جولعا" امانات تاپسىرىپ ءجۇر ەدىڭىزدەر. ول نە امانات؟ نەنى اماناتتادىڭىزدار "اق جولعا؟" سىزدەردىڭ اماناتتارىڭىزدى "اق جول" ارقالاي الاتىن، مارەسىنە جەتكىزە الاتىن پارتيا ما؟ پەرۋاشەۆكە قانشالىقتى سەنەسىز؟
- بۇل باعىتتا وسى سايلاۋ ناۋقانىندا ۇلكەن وزگەرىستەر بولعانى انىق. بىرنەشە پارتيا ۇلتتىق ماسەلەنىڭ كەيبىر سالالارىن باعدارلامالارىنا ەنگىزسە، «رۋحانيات» تولىقتاي «ۇلت تاعدىرىنىڭ» باعدارلاماسىن كوشىرىپ العانداي بولدى. «اق جول» پارتياسى سايلاۋ تۋرالى ءسوز شىقپاي جاتىپ «جەلتوقساننىڭ 25 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ» تۋرالى باستاما كوتەرىپ، ۇلتتىق ۇيىمداردىڭ باسىن قوسىپ، كوميتەت قۇرۋعا مۇرىندىق بولدى. امانات تۋرالى باستاما دا اقجولدىقتاردان شىقتى. اماناتتىڭ ىشىندە پاپرلامەنتكە بارا قالساق، «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى»، «ونوماستيكا تۋرالى»، ت.ب. زاڭ جوبالارىن قابىلداتتىرۋعا كۇش سالامىز دەگەن جولدار بار. ساياساتكەرلەردىڭ بىرەۋگە سەنەمىن دەگەن سوزىنە سەنبەڭىزدەر...
- 15-ءى كۇنى كيىز ءۇي تىگىۋگە اكىم ساربوپەەۆ ۇيىمداستىرعان. اپايدىڭ ايتۋى بويىنشا «كيىز ءۇيدى اپارىپ تىگەيىن دەپ جاتقانىمدا مۇنايشىلار كەلىپ اپاي تىكپەي-اق قويىڭىزشى، ءبىزدى سىيلامايسىزدار ما دەگەن». سودان ايەلدەر بولىپ اكىمگە بارعان، اكىم: «ءوزىم جاۋاپ بەرەم 2 000 000 تەڭگەدەن بەرەم» دەگەن (بۇرىن 50 000 تەڭگە). 16-سى كۇنى ساعات 11-لەردە كوتەرىلۋ باستالدى. سول ۋاقىتتا ءنان استانادا حالىق الدىندا سويلەپ تۇرعان، ارتقى جاعىنان ءبىر كىسى كەلىپ قۇلاعىنا بىردەڭە ايتىپ كەتكەن، سول جەردە مەرەكەنى تاستاپ كەتىپ قالعان، ەرسىلەۋ كوردىك - دەيدى سوندا بولعان قارىنداس. ال سول ۋاقىتتا وزەندە بولعان اقتاۋلىق كىسىلەر ايتىپ ءجۇردى، ءبىر ءوزىم 3 جەڭىل ماشينا كوردىم گوس.نومەرى جوق، ىشىندە 5-6 جاس جىگىتتەر بار، قاي جەردە دۇكەن بولسا، ىشىنە كىرىپ كەتىپ بىت-شىتىن شىعارىپ كەتكەن. ەندى ءبىر جەردە 2 جاس جىگىت بانكوماتتى سىندىرىپ اقشانى الىپ جىبەرىپ ءوتىپ جاتقان ادامدارعا قاراي شاشقان! وزدەرى 1 تيىندا الماعان! وسىنىڭ ءبارىن بيلىك ۇيىمداستىرعان. ماڭعىستاۋدا قازىر سايلاۋعا دەگەن قۇلىق جوق. اعايىن- تۋمالاستار قارالاي قىرىلىپ قالدى. سايلاۋ، سايلاۋ دەگەنشە دوس-اعا وزەنگە كەلىپ حالىقتىڭ جاعدايىن كورىپ كەتىڭىز! (كونفەرەنتسيا قوناعىنا ساۋال رەتىندە جولدانعانىمەن ماڭىزدى اقپاراتتىق مازمۇنى بولعاندىقتان جوعارىداعى جولداردى قاز-قالپىندا بەرگەندى ءجون كوردىك.-رەد)

- بىرىنشىدەن، ينتەرنەت كونفەرەنتسيانى ۇيىمداستىرىپ وتىرعان «اباي.كز» پورتالى. سولاردىڭ وتىنىشىمەن سايلاۋ تۋرالى سۇراقتارعا، شامام كەلگەنشە، جاۋاپ بەرىپ وتىرمىن. ەكىنشىدەن، بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ءوزىمنىڭ پىكىرلەرىمدى اشىق  ءبىلدىردىم، ءالى دە بۇل باعىتتاعى ءىس-اركەتتەرگە ات سالىسۋعا دايىنمىن. مەن ساياسي پارتيانىڭ باسشىسى نە سەناتتىڭ دەپۋتاتى سياقتى قوعامدىق كوزقاراستى وزگەرتەتىن ءىرى تۇلعا ەمەسپىن، رەسپۋبليكاداعى 15 مىڭ قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ ءبىرىنىڭ توراعاسى عانامىن. ۇشىنشىدەن، توتەنشە جاعدايدىڭ مەرزىمى بىتپەيىنشە، جاڭاوزەنگە بارۋدىڭ تيىمدىلىگىن كورە الماي تۇرمىن. بىزدەر بارىپ باسۋ ايتىپ حالىقتى ساباسىنا تۇسىرگەنشە، حالىقتىڭ ۇكىمەتتىك كوميسسيانى تالاپ جەيتىندەي قايسار قالىپتا  قالعانى دۇرىس سياقتى.
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»