قايران ايا، اياگوز!..

وسىدان ءبىر جىل بۇرىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە جاريالانعان بۇل ماقالامىزعا نە ەكولوگيا مينيسترلىگى، نە ءبىر دەپۋتات، نە ءبىر اكىم «ءماۋ» دەمەدى عوي. مۇنى سول باسشىلاردىڭ وقىعانىنا دا كۇمانىم بار. ويتكەنى، قالتاسىن قالاي تولتىرۋدى عانا ويلايتىن اياگوز اۋدانىنىڭ اكىمى جۋىردا پارامەن ۇستالىپ كەتتى. دەپۋتاتتار بولسا، الداعى سايلاۋدىڭ قامىمەن شاپقىلاپ، ۇساق-تۇيەك تىرلىكپەن ء(بىر ۇيگە كومىر ءتۇسىرىپ، ءبىر ۇيگە پاكەتپەن قانت-كامپيت تاراتىپ), جۇرتتى الداۋسىراتۋمەن عانا ءجۇر. شىرىلداعان حالىق ءالى سول قالپى، مۇڭ-زارىن كىمگە ايتارىن بىلمەي دال. اياگوز ارناسىنىڭ سۋى بولسا، كۇن وتكەن سايىن سارقىلىپ بارادى.

ال، وعان باستى كىنالى – «قازاقمىس» كورپوراتسياسى!

ايتىلعان ماسەلە ۋاقىت وتكەن سايىن قاتتى ۋشىعىپ بارا جاتقاندىقتان، سول ماتەريالدى Abai.kz پورتالىنا قايتا ۇسىنىپ وتىرمىن.

اۆتور

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكولوگيا، گەولوگيا جانە
تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!

اياگوز قايدا، سۋ قايدا؟..

اياگوز وزەنى – ارىسى 1500 جىلدىق تاريحى بار «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جىرىندا، بەرىسى ءحىح عاسىرداعى عۇلاما عالىم، ەتنوگراف، زەرتتەۋشى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىندە سۋرەتتەلەتىن، ودان بولەك، ۋاقىت تولقىنىنداعى قانشاما ۇلكەندى-كىشىلى اقىنداردىڭ ولەڭدەرىنە ارقاۋ بولعان ارنالى وزەن.

«ىستىقكول ساپارىنىڭ كۇندەلىگى» اتتى جولجازباسىندا شوقان ءۋاليحانوۆ 1856 جىلى 20 ساۋىردە: «...اياگوز وزەنىنىڭ بويىنان ءبىز اناعۇرلىم جاندانعان تابيعاتتى كوردىك. دالا تۇتاسىمەن جاسىل جەلەكتىڭ اشىق ءتۇستى كىلەمىنە ورانىپتى. قاراعان، توبىلعى، تال-تەرەك جاپىراقتارىن جايىپ، كۇننىڭ كوزى دە ءبىرشاما جىلىنىپ، وڭتۇستىككە ءتان الاۋمەن قىزدىرىپ تۇر. ...قىرعىز (قازاق – اۆت.) اڭىزدارىندا اياگوزدىڭ جايلى اعىسى ماداقتالاتىنى بەكەر بولماسا كەرەك. ءوزىن قورشاعان يەن دە، سۋسىز ءشول دالاعا قاراعاندا، اياگوز راسىمەن-اق جۇماق بولىپ كورىنەدى...»، - دەگەن جولدار قالدىرىپتى.

ال ەندى، اي مەن كۇننىڭ امانىندا، سول كەشەگى «بالىعى تايداي تۋلاعان»، ايدىنى شالقار، ايبىنى بيىك اياگوزدىڭ ءدال بۇگىنگىدەي ايانىشتى، وزەگىڭدى ورتەيتىن كورىنىسىن كورەمىن دەپ كىم ويلاعان؟ جاعاسىنداعى جايقالعان تال-تەرەكتەرى قۋراپ، تابانى قاڭسىپ، بۇرقىراعان شاڭ-توپىراق ۇشقان ەسىل ارنانى كورۋدىڭ ءوزى جان اۋىرتادى.

وسى ولكەدە تۋىپ-وسكەن اقتامبەردى جىراۋدىڭ «اياگوز وزەنىنىڭ بويى – ەجەلدەن قۇت مەكەن، توبىلعىلى توسكەيى – تولعان ىرىس، بەتەگەلى بەتكەيى – بەرەكە، جارلاۋىنا جاپقان جاپىراقتى جامىلساڭ توڭبايسىڭ. جازعى تۇتاسقان بۇلدىرگەن – سۇعىنساڭ تويمايسىڭ»، - دەپ، تاڭدايىنان توگىلگەن سوزىنە بۇگىنگى ۇرپاق سەنەر مە دەيسىڭ؟

ياپىر-اۋ، ۇشقان قۇس پەن جۇگىرگەن اڭعا، شۇرقىراعان مالعا پانا بولعان، جاعالاي قونعان قالىڭ ەلگە ءنار بەرگەن شۇرايلى وزەندى ماڭگىلىككە جوعالتىپ الار قاۋىپ تونگەنىن قالاي بايقاماعانبىز؟ ولاي ەتسەك، وسى وزەندى (تاۋ-تاستى، شالقار دالانى) الەكەدەي جالاڭداعان ءشۇرشىت-قالماقتاردان قورعاپ، ءوز ۇرپاعىنا اماناتتاپ كەتكەن قاراكەرەي قابانباي، شىڭقوجا، ەسپەمبەت، بايمۇرات باتىرلاردىڭ رۋحى كەشىرە مە؟ ءاي، بىلمەيمىن!..

بىلەتىنىم، ۇلى دالانىڭ قاستەرلى ولكەسىنىڭ تۇتاس ءبىر قولتىعى – اياگوز وزەنى كىم كورىنگەننىڭ تۋلاقتاي ءتۇتىپ، تەرىدەي جۇلمالايتىن جەكەمەنشىگى ەمەس، قازاقتىڭ يگىلىگىندەگى باي ولكەنىڭ وزەگى ەدى. شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى تارباعاتاي جوتاسىنىڭ سولتۇستىك سىلەمدەرىنەن باستاۋ الاتىن ەڭ ۇلكەن، ۇزىندىعى 450 شاقىرىمعا سوزىلعان ارنالى سۋ بولاتىن. اياعى بالقاش كولىنە قۇياتىن داريانىڭ ۇزىندى-قىسقالى 312 سالاسى، ونىڭ ىشىندە: نارىن، بالىقتى، باتپاقتى، ايعىز، قۋرايلى، تاڭسىق، جىڭىشكە، قاراسۋ وزەندەرى، ەركە قىزدىڭ بۇرىمىنداي ءجۇز تاراۋ بۇلاقتارى بار. سۋى تۇششى، تۇنىق، ىشۋگە، جايىلىمدى سۋلاندىرۋعا، وندىرىستىك-تەحنيكالىق ماقساتتارعا پايدالانىلادى.

شوقاننىڭ جولجازباسىنداعى «جۇزاعاش بەكەتىندە شاي ءىشتىم... اياگوزدىڭ جاعالاۋىن بويلاعان جولمەن وزەننىڭ ارناسىنان شىعۋى سەبەپتى ءجۇرۋ مۇمكىن بولمادى. ءبىز اينالىپ جۇردىك...» دەگەنى ىپ-ىراس. جازدا اعىسى باياۋ بولعانىمەن، ەرتە كوكتەمدە ىرىق بەرمەيتىن اساۋ مىنەزى بار. كەيبىر جىلدارى ءتىپتى، كۇركىرەپ جاعانى سوعىپ، ەلدىڭ ۇرەيىن ۇشىرىپ تا الادى. العاشقى ساپارىندا ساياحاتشى-عالىم جۇزاعاشتان ءسال جوعارى تاڭسىق جەرىندەگى ايگىلى عاشىقتار مەكەنى «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» كەسەنەسىنە بارا الماي كەتكەن.

جاياۋ-جالپى ادامعا وتكەل بەرمەس اياگوز وزەنىنىڭ ۇستىنە كوپىر بەرتىندە، 2014 جىلى عانا سالىندى. ارنالى سۋدىڭ قانداي مول بولعانىن سودان-اق اڭعارۋعا بولادى. 2016 جىلدىڭ ماۋسىمىندا جۇزاعاش بەكەتىنەن وتىز شاقىرىمداي تومەندە ورنالاسقان قوپا اۋىلىنىڭ تۇسىندا، تەرەڭ يىرىمدەرىنەن نەمەرەممەن بىرگە بالىق اۋلاعانىمىز ەسىمدە. (سول سۋرەت پەن بۇگىنگى كورىنىستى قوسا ۇسىنىپ وتىرمىن).

مەن ءۇشىن اسا قاستەرلى بۇل اۋىلدا ءتۇپ ناعاشىلارىمىز (اجەم قازينەنىڭ توركىندەرى) تۇرادى. ءجيى بولماسا دا، جىلىنا ءبىر رەت بارىپ، اعايىندارعا سالەم بەرۋ پارىزىمىز. بيىل دا سول ءداستۇردى بۇزباي، سارىالا كۇزدىڭ باسىندا قوپاعا تاعى بارىپ قايتتىم. سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، باياعى بۇلىقسىپ اعاتىن اياگوز وزەنىن كورمەدىم! ونى ايتاسىز، قۇلاشتاپ ءجۇزىپ، قۇمارىمىز قانعانشا سۋ ىشەتىن ولكەدە ءبىر تامشى سۋ جوق!

اياگوز دەگەن اياداي بۇلاق دەسەدى،

جۇرتتاردا قالعان جۇمباقتى كىمدەر شەشەدى؟

اياگوز بولىپ عاسىرلار العا كوشەدى،

ايا، كوز، ايا – ارۋلار ەلى كەشەگى، - دەپ، تەبىرەنە جىر توككەن مۇقاعالي ماقاتاەۆ ايناداي جارقىراعان وزەننىڭ بۇگىنگى شاڭى شىعىپ جاتقان كەيپىن كورسە، قايتەر ەدى؟ «وۋ، اعايىندار، بۇلارىڭ نە، اياگوز قايدا، سۋ قايدا؟»، - دەپ، كۇندەي كۇركىرەپ سۇرار ما ەكەن، الدە؟..

ارينە، بۇل سۇراقتى الدىمەن مىنا بىزدەر، وسى وڭىردە تۋىپ-وسكەن بابالاردىڭ ۇرپاقتارى قويعانىمىز ءجون بولار. سونىمەن، اياگوز وزەنىنىڭ سۋى قايدا كەتتى؟ وزەن عانا ەمەس-اۋ، سۋ بويىندا قونىستانعان اۋىلداردىڭ تۇرعىندارى «قۇدىقتارداعى سۋدىڭ دەڭگەيى دە ءتۇسىپ كەتتى» دەپ زار قاعىپ وتىر.

مۇنىڭ سەبەبىن جەرگىلىكتى جۇرت اياگوز وزەنىنىڭ شىعىس بەتكەيىندە، شامامەن 20 شاقىرىم جەردە ورىن تەپكەن «قازاقمىس» كورپوراتسياسىنا قاراستى اقتوعاي تاۋ-كەن بايىتۋ كومبيناتىنان كورەدى. بىراق، پىكىرلەرىن اشىپ ايتۋعا جاسقانادى. وسى رەتتە، جەكە قوجالىعى بار جىلقىشى نۇرجان ەسەنجولوۆ قانا اياگوز وزەنىنىڭ تۇسىنان مال بازاسىن تۇرعىزىپ جاتقانىن، ەندى الداعى ۋاقىتتاعى تىرلىگى نە بولارىن بىلمەي، داعدارىپ وتىرعانىن جاسىرمادى.

- جالپى، جەرگىلىكتى حالىق كەن، مىس وندىرۋگە، ەل ەكونوميكاسىن جاقسارتۋعا ەشقانداي قارسى ەمەس. ءوز باسىمىزدان بىلەمىز. «قازاقمىس» كەنىشى اشىلعالى جۇمىس ورىندارى كوبەيدى. ءبىراز ازاماتتارىمىز سوندا ورنالاستى. اۋىلىمىزدا ستاديون سالىپ بەرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى دۇرىس قوي. بىراق، ءبىز تابيعاتتىڭ تەپە-تەڭدىگى بۇزىلعانىنا قارسىمىز. گۇلدەنگەن ولكەمىزدىڭ ءشول دالاعا اينالۋىنا قارسىمىز. ويتكەنى ءبىز كۇنىمىزدى مالمەن كورىپ وتىرعان جاندارمىز. وزەننىڭ سۋى قۇرىسا، ءتورت تۇلىكپەن عانا جان باعىپ وتىرعان جۇرت قايتپەك؟ ەگىس ەگىپ، باقشا سالىپ وتىرعان باۋىرلارىمىزدىڭ دا مۇڭى سول. سۋ جوق. قاسقالداقتىڭ قانىنداي عانا تامشىلاپ تۇردى. ەندى، بۇل كەنشىلەرىڭىز قالدار جاقتاعى ايدىڭ سۋىنا (وزەندى ايتادى – اۆت.) قول سالماسا بولدى دەپ، قورقىپ وتىرمىز، - دەپ قىنجىلىس بىلدىرگەن نۇرجان ماشيناسىمەن وزەن بويىن ارالاتىپ شىقتى.

«كورمەيىن دەسەم، كوزىم بار...»، اۋىلدىڭ ءدال ىرگەسىندەگى جاعا ۇستاتار سوراقى كورىنىستەردى فوتوعا دا، بەينەتاسپاعا دا ءتۇسىرىپ وتىردىم. وزەننىڭ كۇنشىعىس بەتىندە تاقتايداي تاس جول سالىنىپتى. جول بويىندا ءار ءجۇز مەتر سايىن ءبىر-بىردەن قۋاتتى سۋسورعىش قوندىرعى (ناسوس ستانتسيالارى) ورناتىلعان. جۇمىس ىستەپ تۇرعانى ونشاقتى بولسا، جاڭادان قازىلىپ، ورناتىلىپ جاتقاندارىندا ەسەپ جوق. ديامەترى كىشى-گىرىم توقتى سىيىپ كەتەردەي قۇبىرلاردىڭ ءبىر شەتى جەردىڭ استىنا كەتكەن. دەمەك، سۋدى وزەننىڭ استىنان، تەرەڭنەن سورادى دەگەن ءسوز. قۇرىلعىنىڭ جانىنا بارىپ كورۋ ەش مۇمكىن ەمەس، بەرىك توقىلعان بيىك-بيىك سىم تەمىرمەن قورشاپ تاستالعان. بايقاعانىمىزداي، وزەن جاعالاۋىنداعى سۋسورعىشتار كۇندىز-ءتۇنى جۇمىس ىستەيدى، ءارى ورتادا قاز-قاتار تۇرعان ءۇش-ءتورت قاباتتى ءۇيدىڭ ۇلكەندىگىندەي تەمىر تسيستەرنالارعا (رەزەرۆۋارلارعا) جيناقتالادى. ودان ارى تولىقسىعان سۋ «قازاقمىس»، قايداسىڭ؟» دەپ، جەراستى قۇبىرىمەن اقتوعاي كەنىشىنە جوڭكىلەدى. وندىرىلگەن مىستى شايۋعا! ايدالادا ايداھارداي دوڭكيىپ جاتقان بۇل ورتالىق قۇبىرعا، ءتىپتى، توقتى تۇگىلى كىشى-گىرىم تايدىڭ ءوزى سىيىپ كەتەرى انىق. قازىرگى ۋاقىتتا قۇبىردىڭ ەكىنشى جەلىسى تارتىلىپ جاتىر ەكەن.

ءبىزدى بۋدكادان بەينەباقىلاۋ ارقىلى كورىپ وتىرعان ەڭگەزەردەي ءۇش كۇزەتشى الدىمىزدان اتىپ-اتىپ شىقتى. «نە عىپ جۇرسىزدەر؟» دەپ، دۇرسە قويا بەرگەن بىرەۋى نۇرجاندى تانىپ، ءسال باسىلدى. ۇستىلەرىندەگى جاسىل فورما جاراسىپ-اق تۇر. جاراسپايتىنى – تانىمايتىندارعا كورسەتكەن وكتەم مىنەزى. بالكىم، ينسترۋكتسيا تالابى سولاي شىعار. بەيساۋات جۇرگەندەردى تەرگەپ-تەكسەرۋ كۇزەتشىنىڭ مىندەتى بولعان سوڭ، ولارعا ارتىق ءسوز دە ايتا المايسىڭ.

- ءجاي، اعامىزعا تابيعاتتى كورسەتىپ ءجۇرمىز، - دەپ قىسقا قايىرعان جولباسشىم كوپ بوگەلگەن جوق. ماشيناسىن وت الدىردى. جاعدايدى تولىق تۇسىنگەن سياقتىمىز. ەڭ باستىسى – وزەن سۋىنىڭ قايدا كەتىپ جاتقانىن انىقتاپ بىلدىك!

دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، الەمدەگى ەڭ ءىرى كەن وشاقتارىنىڭ بىرىنە سانالاتىن اقتوعاي كەنىشىندەگى جەراستى بايلىعى (نەگىزىنەن مىس قورى) 1 ملرد 719 ميلليون توننانى قۇرايدى ەكەن. جوبامەن وتىز جىلعا جەتەدى دەگەن بولجام بار. جىلىنا 100 مىڭ تونناداي مىس ءوندىرۋ جوسپارلانعان. ماماندار ءبىر توننا مىس ءوندىرۋ ءۇشىن 20 جىل بۇرىنعىدان ەكى ەسە كوپ كەن شىعارۋ قاجەتتىگىن ايتادى. ارينە، بۇل كەن ءوندىرۋ بارىسىندا سۋ پايدالانۋ مولشەرى دە سونشاما ەسەگە وسەدى دەگەن ءسوز. قازىرگى تاڭدا ءونىم شيكىزات تۇرىندە اكەتىلگەنىمەن، الداعى ۋاقىتتا كەنىش اۋماعىندا كەن-بايىتۋ كومبيناتى سالىنباق. وعان دا مول سۋ كەرەك بولادى. ەندەشە، جاعداي بۇدان دا كۇردەلەنە تۇسپەك.

كەنىش تۇرعان جەر ارعاناتى تاۋىنىڭ كۇنباتىسىنداعى ءشولايتتى ايماققا جاتاتىندىقتان، ءوندىرىستى سۋمەن جابدىقتاۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار – ماڭايداعى وزەندەردى بارىنشا پايدالانۋ. ال، ونىڭ اۋىر سالدارىن، مىنە، اياگوز وزەنىنىڭ تاعدىرىنان كورىپ وتىرمىز. بولاشاقتا اياگوزدىڭ تاعدىرى – بالقاش كولىنىڭ ورتاق تاقسىرەتىنىنە اينالماسىنا كىم كەپىل؟

ەسكەرىلمەي قالعان تاعى ءبىر قاتەر – اقتوعايداعى مىستىڭ قۇرامىندا كۇكىرت قىشقىلدارى ارالاس سۋلفيد جانە وكسيد مينەرالدى تۇزدارى وتە كوپ. كۇكىرتتىڭ ادام دەنساۋلىعىنا زياندى ەكەندىگىندە كۇمان جوق، سول سەبەپتى، كەنىش الاڭىندا تەك سۇزگىمەن (ماسكامەن), قولعاپپەن، رازىڭكە ەتىكپەن ءجۇرۋ تالاپ ەتىلەدى. (ۇسىنىلعان كورنەكى سۋرەتتى قاراڭىز. ءبىر قىزىعى، بۇل باننەر كەنىشتەن 30 شاقىرىم جەردەگى اياگوز وزەنى بويىندا ءىلۋلى تۇر). ياعني، اۋا ارقىلى تارالاتىن كۇكىرت زالالىنان ساقتانۋ قاي جەردە بولسا دا، ارتىقتىق ەتپەيدى.

سونىمەن، اياگوز وزەنى حاقىندا جۇرت كوزىنەن تاسالاۋ ءبىراز نارسەگە قانىقتىق دەپ ويلايمىن. سول سەبەپتى، كەزىندە قورشاعان ورتانى قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ جەرگىلىكتى دەپارتامەنتىندە ءبىراز جىل قىزمەت ىستەپ، تابيعات قورعاۋ ەرەجەلەرىنەن حاباردار بولعاندىقتان، بىرنەشە ساۋال قويعاندى قۇپ كورىپ وتىرمىن.

ءبىرىنشى. قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق زاڭنامالار تالاپتارىنا سايكەس، تابيعات يگىلىگىن پايدالانۋشى ءاربىر نىسان يەلەرى ەكولوگيالىق ءنورماتيۆتى رۇقسات قۇجاتتارىن راسىمدەۋى ءتيىس. كەنىشتى باسقارىپ وتىرعان «KAZ Minerals PLC» كومپانياسى تابيعاتقا، ونىڭ ىشىندە اۋاعا، سۋعا كوپ مولشەردە كەرى اسەرىن تيگىزەتىن وندىرىستىك زالالدان قورعاۋدىڭ نورماتيۆتىك ەرەجەلەرىن راسىمدەدى مە؟ راسىمدەسە، وبلىستاعى ەڭ ءىرى وزەننىڭ سۋى قالايشا تارتىلىپ قالعان؟ وسى جايىندا ەل الدىندا اشىق ەسەپ بەرىلۋى قاجەت دەپ سانايمىز.

ەكىنشى. نارىقتىق ەكونوميكانىڭ، ونىڭ ىشىندە ءوندىرىستىڭ دامۋى ەكوجۇيە مەن تابيعي رەسۋرستاردى ساقتاۋعا باعىتتالعاندا عانا حالىققا پايداسىن تيگىزەدى. بۇل ماسەلە تىرشىلىك ءنارىن عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋدىڭ قۋاتتى تۇتقاسى ەكەنىن ەستەن شىعارماعانىمىز ابزال. ويتكەنى، سۋدان تارىققان ەل مالدان ايرىلادى، مالدان ايىرىلسا، بوسىپ كەتەرى حاق. ال، يەسىز قالعان جەرگە كوز الارتاتىندار قاشاندا از بولماعان. سوندىقتان، «KAZ Minerals PLC» كومپانياسىنىڭ باسشىلارى سۋ قورىن پايدالانۋعا جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كەلىسىمىن الدى ما ەكەن؟ – دەگەن ساۋال تۋىندايدى.

ءۇشىنشى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكولوگيا، گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى ايماقتارداعى كاسىپورىنداردىڭ سۋ قورىن پايدالانۋداعى سانيتارلىق-ەكولوگيالىق تالاپتارىن قانشالىقتى ورىندايتىندىعىنان حاباردار ما؟ حاباردار بولسا، اياگوز وزەنى قوپا اۋىلىنىڭ تۇسىنان باستاپ، بالقاشقا دەيىنگى ارالىقتا قۇرعاپ قالعانىن نەمەن تۇسىندىرەر ەكەن؟ جالپى، اقتوعاي مىس كەنىشى ءۇشىن سۋ پايدالانۋدىڭ ەسەبى جاسالعان با؟ كۇنىنە، ايىنا، جىلىنا قانشا مولشەردەگى سۋ قاجەت؟ مولشەردەن ارتىق الىپ وتىر ما، جوق، كەم الىپ وتىر ما؟ سۋ ىسىراپشىلدىعىن بولدىرماۋ شارالارى قانشالىقتى دارەجەدە ىسكە اسىرىلادى؟

ءتورتىنشى. قازاقتا «سۋدىڭ دا سۇراۋى بار» دەگەن ءتامسىل ەجەلدەن بار. قالا مەن دالاداعى ۇيلەردە سۋدىڭ ءار تەكشە مەترىنە، شارۋا قوجالىقتارىندا سۋرمالى جەردىڭ اۋماعىنا قاراي قىرۋار تولەماقى جۇمسالاتىنىن بىلەمىز. ال، كۇندىز-ءتۇنى اياگوز وزەنىنىڭ باۋىرىن جۇلمالاپ، تەسپەي سورىپ جاتقان اقتوعاي كەنىشىنىڭ يەلەرى قانشالىقتى قارجى تولەيدى؟ سۋ تولەمىنىڭ بەلگىلى ءبىر ءتاريفى بار ما؟ ەكوجۇيەنى قايتسەك امان ساقتاپ قالامىز؟

مىنە، وسى سۇراقتاردىڭ جاۋابىن بىزبەن تىلدەسكەن قاراپايىم جانداردىڭ ءبارى بىلگىسى كەلەتىنى ورىندى. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جۇرتتىڭ بۇگىندە حابار الماسۋ مۇمكىندىگى دە مول. ينتەرنەتتەن الەمدە نە بولىپ جاتقانىن قاس-قاعىمدا ءبىلىپ وتىرادى. مىسالى، جاقىندا 16 جاستاعى گرەتا تۋنبەرگ دەگەن شۆەد قىزىنىڭ بۇۇ وتكىزگەن نيۋ-يوركتەگى سامميتىندە سويلەگەن ءسوزىن مەنىڭ اۋىلداستارىم دا تىڭدادى. «...ەكوجۇيەنىڭ كوزى قۇرىپ بارادى. ال، سىزدەر تەك اقشا مەن ەكونوميكانىڭ ءوسۋى تۋرالى ەرتەگى عانا ايتا الاسىزدار. قالاي داتتەرىڭىز بارادى؟ جاس ۇرپاق سىزدەردەن ءۇمىت كۇتەدى!» دەپ، شىرىلداعان بويجەتكەننىڭ جانايقايىنا قولداۋ دا ءبىلدىردى.

ءيا، قورشاعان ورتانى قورعاۋ – بۇكىل ادامزاتتىڭ باستى پارىزى. وسى رەتتە، قازاقستان «جاسىل ەكونوميكا»، «جاسىل ەل» سياقتى ەكولوگيالىق جاڭعىرتۋ باعدارلامالارىن قابىلداعان زايىرلى مەملەكەت رەتىندە الەمگە تانىلعاندىقتان، ەلىمىزدە ەكولوگيالىق قۇقىق بۇزۋشىلىققا ەشقاشان جول بەرىلمەيتىنىنە حالىق سەنەدى.

«بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش»، «تۇمانى لايلاما» دەي وتىرىپ، سۋ قادىرىن التىننان جوعارى باعالاعان ەل-جۇرتىمىز اياگوز وزەنىنىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيىن جوعارىداعى شەندىلەردىڭ نازارىنا جەتكىزۋدى سۇراعاندا، وسى تۇنىق سەنىمگە يەك ارتقانىن سەزىندىم.

قايىم-مۇنار تابەەۆ،

جۋرناليست-جازۋشى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى،

شىعىس قازاقستان وبلىسى

Abai.kz