(سىقاق)

شىنىمدى ايتايىن، وسى: «سۋپەراناۋ»، «سۋپەرمىناۋ» دەگەندەردىڭ نەمەنە ەكەنىنەن حابار-وشارىم جوق. اركىمنەن ەستۋىمشە: ول –  «وتە ۇلكەن  ساۋدا  دۇكەنى، وندا ساتۋدا كىسىدەن باسقانىڭ ءبارى بار». ولاي بولسا، بىزگە – اقىلى وزىنەن ارتىلا باستاعان شالدارعا – ارتىق اقىلىمىزدى  ساتاتىن سونداي ءبىر ءداۋ دۇكەن كەرەك-اق دەسەم، ءبىزدىڭ كارىجىگىتتەر، ءۋاي،  زەينەتاقىسىنا ۇكىمەت 10 پايىز قوسىمشا بەرەتىن بولعانداي-اق قۋتىڭدار ەدى! سەبەبى، بارشاڭىز جاقسى بىلەسىزدەر، ءبىزدىڭ ەلدە نە كوپ – اقىل كوپ، نە ارزان – اقىل ارزان، - باسقانىڭ ءبارى توقسان سايىن قىمباتتاپ جاتسا دا. 

بىرنەشە قۇرداسىما وسى ويىمدى ءبىلدىرىپ ەدىم: - دۇكەندەردىڭ كوكەسى «سۋپەرماركەتتى» كوكسەمەي تۇرا تۇرايىق، اۋەلى سولاردىڭ بىرەۋىنەن ءبىر  بولمە بۇيىرسا، شىركىن، ءنوپىر اقىلىمىزدى نومىرلەپ ساتىپ، ءبىر بايىپ قالار ەدىك!» دەپ قاۋقىلداسىپ، الاقاندارىن ىسقىلادى. 

اقىل جارىقتىق مەندە دە اسىپ-توگىلىپ جاتىر، «ءبىر بايىپ قالۋعا» استە قارسى داۋىس بەرمەيمىن! 

سونىمەن، اڭگىمەمنىڭ الىپبيىنە بالاپ، سىزدەرگە بىرنەشە اقىلىمدى تەگىن ۇسىنسام، سىزدەر وقىپ شىعىپ: «مۇنداي اقىلدى اقىسىز ايتۋ وبال!» دەپ قاۋلى شىعارىپ پا، زاڭ قابىلداپ پا، ءبىزدىڭ ۇكىمەتتە قاۋلى قابىلداۋ، پارلامەنتتە زاڭ شىعارۋ چەپۋحايزم عوي، اناۋ سۋپەرلەردىڭ ءبىرىنىڭ يەسىنە تاپسىرتتىرىپ، ماعان جول اشساڭىزدار، ول «عاسىر عۇلاماسى... تويىست، عاسىر جاڭالىعى» بولار ەدى! 

ال ەندى، ءسوز ساپىرۋىمدى سايابىرلاتىپ، ساتپاقشى اقىلدارىمنىڭ ازىرشە قىسقا عانا ءتىزىمىن بەرەيىن.

جاستارىمىزعا ءوسۋ  كەرەك. بويىمەن ەمەس، ارينە. كۇندە جيىن، كۇندە توي استانامىزداعى ءماز-ءمايرام توپتىڭ اۋلاسىنا باس سۇعۋ ءۇشىن ءپىسىپ-جەتىلمەي بولمايدى. ءوز توتەڭنەن جەتىپ بارساڭ، كەلگەن جاعىڭا قاراتا جەلكەڭە ءبىر تۇيەدى، نەمەسە ودان ءبىر مەتر تومەنىڭە ءبىر تەبەدى، - «بار، امان بول!». ونداي تاريحي وقيعاعا تاپ بولماس ءۇشىن اۋەلى جان-جاقتى بارلاۋ كەرەك. ارمان-اۋلانىڭ قاقپاسى كىمدىكى؟ ول جاقتاعى ونىڭ بۇل جاقتا تۋىستارى، دوس-جولداستارى بار ما؟ بولسا، ولار كىمدەر؟ قايسىسىنان قايتىپ باستاپ، قالاي جاناسۋ كەرەك؟ دەشەۆىي  سوزبەن بە، دوروگوي دوللارمەن بە؟ ەكەۋى دە بولسىن: ءبىرى -اۋزىڭدا، ءبىرى – قالتاڭدا. ءايدا، داۆاي كىرىس!

اتا-بابالارىمىز ايتقانداي، «ناعىز جىگىت ءبىر سىرلى، سەگىز قىرلى بولادى». بيزنەس، ينۆيستيتسيا، جەكەشەلەندىرۋ اتىمەن جوق ول كەزدە قانداي قىردىڭ بولعانىن بىلمەيمىن، بۇگىنگى بىزدە، مەنىڭ ۇيعارۋىم بويىنشا، ناعىز جىگىتتىڭ قىرلارى: 

1, قىزمەتى جوعارى اعا-ىنىلەرمەن، اپاي-قارىنداستارمەن ارقاشان جىپ-جىلى جىميىپ سويلەسۋ جانە ەشقاشان قارسىلاسپاۋ. 

2, قىزمەتى تومەندەرمەن جۇرە سويلەسۋ. ولاردىڭ نە ىستەگەندەرىن، نە ىستەمەك ەكەندەرىن بىلۋگە ۋاقىتتى قور قىلماۋ. 

3, جالپى ەسەبى كۇندىز-ءتۇنى دۇپ-دۇرىس بولۋى ءۇشىن بۋحگالتەرلەردىڭ: «كىرىس، شىعىس، بالانس» دەگەن سوزدەرىن جاتتاپ الۋ. ۇلكەن-كىشى كەڭسەلەردىڭ بىرىنە يە بولا قالعاندا ونداعى ەسكى كادرلاردى بىرتىندەپ تەزدەتە شىعىسقا جاتقىزىپ، جاڭالاردى تەزدەتە بىرتىندەپ كىرىسكە جاتقىزۋ. «جاڭالار» - وزىنە عانا كەرەكتەر. 

4, كوپشىلىككە قاجەت ءىس وزىنە دە پايدالى بولارىن بىلسە، بىراق ونى ىستەۋ  ءوزىنىڭ قولىنان كەلمەسە، اقى-پۇلىن اياماي وزگەگە ىستەتىپ الۋ جانە وعان «مەن ىستەپ بەرىپ ەدىم» دەگەندى ايتقىباۋ. 

5, وتىرىكسىز ءومىر جوق، وتىرىك ايتا ءبىلۋ دە – ونەر. ۇساعىنا ۇرىنباي، كەسەگىن ۇستاپ، قيسىنىن تاۋىپ، وي-قىرلاپ شاۋىپ، ءوزى دە تامسانىپ، وزگەلەردى دە تامسانتىپ ايتا ءبىلىپ، ۇشپاققا شىعۋ. 

6, ۇزاق جولىندا الدىن وراپ كەتۋلەرى مۇمكىندەردى ارتتا قالدىرىپ كەتۋدىڭ توتە جولى – ولاردى ءوزارا قىرقىستىرۋدىڭ ايلا-شارعىسىن تابا ءبىلۋ. 

7, كوپشىلىكتەن ماقتاۋ ەستۋ ءۇشىن ولاردى تاۋىعىنىڭ تاۋ قىرانىنىڭ تۇقىمى ەكەنىنە، ءوزىنىڭ شىڭعىسحاننىڭ شوبەرەسىنىڭ شوبەرەسىنىڭ شوبەرەسى ەكەنىنە سەندىرە ءبىلۋ. 

8, باستىقتارىنىڭ شىرقاۋ جوعارىداعىسىن اقمونشادا وتىرعانداي ەتە بۋىن-بۋىنىن بوساتىپ، تابانىنان توبەسىنە دەيىن بالقىتىپ ءجۇرۋ ءۇشىن ونى ەرىنبەي-جالىقپاي، شارشاپ-شالدىقپاي ماقتاپ، نانىنا جاعاتىن سارىمايداي بولۋ. ونىڭ ەرتەڭ تۇشكىرۋى مۇمكىن ەكەنىن ەستەن شىعارماي، «جاراكىماللانى» بۇگىن ايتىپ ءجۇرۋ. 

9, باي ءبىلۋ. بىزدە قالاي، قايتىپ بايۋدىڭ ۇلگىسى كەرەكتەن دە كوپ. ەكونوميكامىز قارىشتاپ-عارىشتاپ دامىپ، گۇلدەنىپ، قۇلپىرىپ، الەمنىڭ الدىنا شىعا ءجۇيتىپ، قازاقستاندىقتار «ارزاندادى» دەگەن ارزان ءسوزدى ۇمىتتى. جاريالى، جارياسىز، ەركەك-ۇرعاشى جيىرما شاقتى ميللياردەرىمىز، الپىس شاقتى  ميلليونەرىمىز بار، سولاردى تاڭداپ-تاڭداپ، ۇيدەگى-تۇزدەگى دوللارى بارىنەن كوپ بىرەۋىنە ۇقساپ باعۋ. ۇقساپ قانا قويماي، ودان وزۋ، سونسوڭ: ماسكەۋدە، لوندوندا، پاريجدە، ۆاشينگتوندا، نيۋ-يوركتا، بەجيندە، ستامبۋلدا، تەل-اۆيۆتە... ونداعان، جۇزدەگەن ميلليون دوللارعا حان سارايىنداي ءۇي ساتىپ الۋعا قول جەتكىزۋ. ول جاقتا توقال، كۇيەۋ ۇستاپ، ونى ۇلدە مەن بۇلدەگە وراپ قويۋ.

10, ءوزى تۋرالى، وزگە تۋرالى بىردەڭە جازۋعا يكەمى بولسا، تاۋەلسىز گازەت-جۋرنالعا جولاماۋ. بىزدە سوناۋ توبەدە وتىرعاندارعا ءشانشۋ بولعان ءبىر عانا ماقالاڭ ءۇشىن ولاردىڭ  اققا كەرەعار تىزىمدەرىنە تىركەلۋىڭ «قامتاماسىز ەتىلەدى». سودان ساقتانىپ، ول جاقتان  ات-اتاق، سىي-سياپات الۋدىڭ توتە جولى –  تاۋلىك بويى «ءلاپپاي!» دەپ ءجۇرۋ، وتىرۋ جانە جاتۋ.

11, قازاقتىڭ ءبارى – اۋىلدىڭ بالاسى. شىڭعا شىعۋدى سودان باستاۋ كەرەك. اۋەلى «اۋىلباسى» دەگەن دارەجە الماي دانەڭە بولمايدى. ونى «اۋدانباسى» بەرەدى. ودان سوڭ كۇندىز كۇلكىنى كوبەيتىپ، تۇندە ۇيقىنى ازايتىپ، جالىقپاي دا تالىقپاي جولىن ىزدەپ تاپساڭ: «اۋدانباسى»، «قالاباسى»، «وبلىسباسى»، «رەسپۋبليكاباسى» بولىپ ساتىلاپ كوتەرىلىپ كەتەسىڭ.

 12... وۋ، وسىمەن توقتايىن، «...سەگىز قىرلىدان» اسىپ كەتىپ بارادى ەكەنمىن، قوي، ىڭعايسىز بولار. بىراق، مەنىڭشە، مەندە جازىق جوق، مەن كەۋدەسىن ءمانسىز ماقتان كەرىپ، ءتىلىن جالعا تەگىن بەرىپ سۋحيتتاپ جۇرگەندەردىڭ قوعامىندامىن، بىراق  سۋپەر-مۋپەرلەردى ءالى كۇنگە دەيىن سىرتتارىنان عانا كورىپ جۇرگەن  ميلليونداردىڭ ءبىرىمىن. 

دەگەنمەن... ەسكەرتىپ قويايىن: مەندە زامانىنا قاراي قىرى كوپ بولۋعا ءتيىس جىگىتتەرگە عانا ەمەس، ارقيلى جاستاعىلارعا ارقالاي ارنالعان اقىل ءنوپىر. نو ەندىگىسىن اقى-پۇلسىز بازارلامايمىن. سۋپەرماركەتتەردىڭ بىرىنە «سۆوي چەلوۆەك» بولۋدىڭ قيسىنىن كەلتىرسەم، ونى سول سەكونتتە جاريا ەتەمىن! ءوي، ءبىز سوندا شۇرقىراسىپ، سوڭعى كەزدە ۇلكەن-كىشى گازەتتەر: «اقىلدى قالا»، «اقىلدى دالا»، «اقىلدى اۋىل»، «اقىلدى كوشە»، «اقىلدى ماشينە»، «اقىلدى اقىماق»، اقىلدى اناۋ دا مىناۋ دەپ جازىپ جاتقانداي، ارتىق اقىلىمىزدى كۇندىز-ءتۇنى ساتىپ، تالايدان العىس-باتا الىپ، جاسارا باستار ەدىك!..

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz